[Тынчтыкбек]

Цитата

Менин уруум - Тынымсеит

Тынымсейит бугу уруусуна кирген бир урук. Уруум Бугу деп айтып жүр.

[Latysh]

А билесинби бир жолу менден уруун эмне деп сурашканда, уруум БУГУ десем эмне Ысыкколдо жашайсынбы деп сурашкан. Мен жок десем, кайсы жакта жашаарымды сурашкан, мен айтсам Тынымсеит деп жур уят болосун дешкен.

[Тынчтыкбек]

Цитата

А билесинби бир жолу менден уруун эмне деп сурашканда, уруум БУГУ десем эмне Ысыкколдо жашайсынбы деп сурашкан. Мен жок десем, кайсы жакта жашаарымды сурашкан, мен айтсам Тынымсеит деп жур уят болосун дешкен.

Алар Санжыраны так билбей эле, Тынымсейиттин Бугудан таралуусун билбей туруп айта беришкен экен. Ага окшогондорго сеники туура деп эле койгон оң го...

[boyla]

Цитата

кыргыз эле кыпчак Туптон

Туптогу Кыпчактар Кыргыз эмес. Алар кадимки Эзелки Кыпчактардын, даназасы таш жарган Байыркы Кыпчактардын урпактары болот. Бирок уккан жайым бар, ошол Туптогулордон улуу элдин атына татыксыздар коп деп.

[Тынчтыкбек]

Цитата

Туптогу Кыпчактар Кыргыз эмес. Алар кадимки Эзелки Кыпчактардын, даназасы таш жарган Байыркы Кыпчактардын урпактары болот. Бирок уккан жайым бар, ошол Туптогулордон улуу элдин атына татыксыздар коп деп.

Анжияндык кыпчактар кайсыга кирет анда?

[Чилистен]

Цитата

Анжияндык кыпчактар кайсыга кирет анда?

Кыпчак, половец, куман деген аталыштар менен турдуу булактарда кездешкен байыркы бул калктын азыркы турк калктары турсун, коншу армян жана иран калктарынын ичинен да кездештирууго болот. Булар Алтын Ордонун учуруна чейин оз коз карандысыздыгын сактап келип, андан кийин башка улуттардын катмарына синип кеткен. Амур дарыясынын жээгинен баштаган кыпчактар оз кочторундо азыркы Мажарстан (Венгрия) чолкомуно чейин жеткен, гулдогон мезгилинде башка кул (славян - англист тилиндеги "slave'' варианты жон жерден эмес) элдерди багындырып турган. Дешт-и Кыпчак талаасынын арстандары болгон. Бул тилдеги байыркы чыгарма - Кодекс Куманикус. Миссионерлер тарабынан жазылган, бирок бул тилдин создугун тузуу учун алгачкы кадамдардан болгон. Ал эми биз, кыргыздар, кыпчак тилдеринин бир бутагына киргенибизди унутпасак! Байыркы кыпчак тилине жакын улгулорду баткенде жана лейлекте жашаган кыпчак урууларынын говорунан байкоого болот.

[boyla]

Цитата

Кыпчак, половец, куман деген аталыштар менен турдуу булактарда кездешкен байыркы бул калктын азыркы турк калктары турсун, коншу армян жана иран калктарынын ичинен да кездештирууго болот. Булар Алтын Ордонун учуруна чейин оз коз карандысыздыгын сактап келип, андан кийин башка улуттардын катмарына синип кеткен. Амур дарыясынын жээгинен баштаган кыпчактар оз кочторундо азыркы Мажарстан (Венгрия) чолкомуно чейин жеткен, гулдогон мезгилинде башка кул (славян - англист тилиндеги "slave'' варианты жон жерден эмес) элдерди багындырып турган. Дешт-и Кыпчак талаасынын арстандары болгон. Бул тилдеги байыркы чыгарма - Кодекс Куманикус. Миссионерлер тарабынан жазылган, бирок бул тилдин создугун тузуу учун алгачкы кадамдардан болгон. Ал эми биз, кыргыздар, кыпчак тилдеринин бир бутагына киргенибизди унутпасак! Байыркы кыпчак тилине жакын улгулорду баткенде жана лейлекте жашаган кыпчак урууларынын говорунан байкоого болот.


z/

туура, азыр деле дуйнонун ар кайсы жеринде, анын ичинде озун толук кыпчак деп, кыпчак тилин билип, озунчо улуттук озун-озу таануусу, ан-сезими менен жашагандар миллиондоп саналат. Анан да кыргыз тили чынында Кыпчак бутагына кирет, демек эч кандай Кыргыз жана Кыпчак тилинде тупкулуктуу ажырым деле жокко эсе

[Тынчтыкбек]

Цитата

туура, азыр деле дуйнонун ар кайсы жеринде, анын ичинде озун толук кыпчак деп, кыпчак тилин билип, озунчо улуттук озун-озу таануусу, ан-сезими менен жашагандар миллиондоп саналат. Анан да кыргыз тили чынында Кыпчак бутагына кирет, демек эч кандай Кыргыз жана Кыпчак тилинде тупкулуктуу ажырым деле жокко эсе

Кыпчак деген создун маанисине токтоло кетсек....

[Чилистен]

Цитата

Кыпчак деген создун маанисине токтоло кетсек....

"Кыпчак" терминин турк тилдуу элдер коп колдонот. Маанисинун тупкурун так билбейм. Балким, фарсиден келуусу мумкун, анткени алардын колдонгон "Дешт-и Кыпчак" термини бардыгыбызга маалым. Орустардын булактарында "половец" деп эскерилет, б.а. "талаанын адамы" болсо керек. Ал эми Батышта буларга "куман" деп коюшат, б.а. Куман суусу менен ундошуп турат. "Куман" созунун экинчи варианты катары "гун" этноними салыштырылат. Мында буларды гундардын кийинки аталышы каралат. Айтмакчы, гундардын атын алып жургон олкону биз Венгрия деп коёбуз. Анткени, белгилуу колбашчы Аттиланын учурунда гундар Европага чейин барып, азыркы Венгриянын атрабында коп орун алган. Салыштыруу учун англис тилиндеги "Hun-gary'' созун караныз. Биринчи созу "хун же гун", экинчи созу "-кару" байыркы турк тилиндеги барыш жондомосунун бир варианты. Азыркы кыргыз тилинде "жогору, илгери" сыяктуу создордо сакталып калган реликт (калдык). Бул кыпчак созунун торкунун изилдоо боюнча менин жекече аракетим болду.

[Чилистен]

Кыпчактардын иш-аракеттери боюнча соз козгой турган болсок, бул жерде славян элдери колдонуп жургон алфавиттин кыпчактардын, турктордун тыбыштык системасынан улам келип чыкканы байкалат. 850-жылдары Константин менен Мефодийге (улуттары болгар болгон, ал эми болгарлар башында турк тилдуу калктардан болгон) жаны алфавитти ойлоп табуу буйругу ыйгарылган. Алар жаны алиппени оздорунун тилине, б.а. турк тилинин табиятына байланыштуу ойлоп чыгышкан. Муну алардын ашыкча "хер" жана башка тамгаларынан байкоого болот. Мисалы, "орук" улгусундо корунуп турат.


Башында бул алфавитте 39 тыбышты камтыган тамга болгон. Азыркы орус тилин карап корсонуз, болгону 33 тамга, анын ичинде айрым тыбыштардын "ф", "ш", "щ" тыбыштарынын башка тилден кирген создор аркылуу орус табиятына туура келгенин айгинелейт.

Кыпчак тилдеринин азыркы улгусу болгон казак, татар, башкырт ж.б. тилдердин тыбыштык категориясын санап корунуз.

Демек, кириллица кыпчактардын бизге калтырган белеги деп айтар элем. Бул менин жеке пикирим!

[Чилистен]

Кошумча катары, бул жерде Олжас Сулейменовдун кыпчактар, турк уруулары жана башка талаа калктарынын орустук тузулушко (Игордун кошууну жонундо соз, орустардын нике тузулушу, орус торктору), маданиятына кандай салым кошкону туурасында кенири баяндайт. Убактыныз болуп, кыргыздын ан-сезимине кайдыгер карабасаныз, бул чыгарманы окуп коюунуз талапка ылайык болор.

Шилтемеси учун томонку сапты басыныз:

http://www.geocities. com/plt_2000plt_us/azia/

Ал эми Тынчтыкбек жана менин досторум "кыпчак" созунун тупкурун дагы да издоо учун "мени бас" деп томонку торсап кутуп турат:

http://www.geocities. com/plt_2000plt_us/azia/ olc-1-997.html

Сонун тексттер Сизди кутуп турат.

[Чилистен]

Араб олколорундо оздорунун мамлекетин тузгон мамлюктар да ушул кыпчактардын тукуму болуп эсептелет жана алар араб дуйносундо биринчи жолу "Мамлякати Турки", б.а. кыпчактарды "Турктордун мамлекети" деген аталыш менен колдонгон. Ага чейин бир да араб олкосу турктор учун турк деген эмес.

[Тынчтыкбек]

Монолдор тууралуу эмне дейсинер?

[Чилистен]

Цитата

Монолдор тууралуу эмне дейсинер?

Монолдор журттун уюткусу деп коюшат элибизде. Негизинде, бул уруу Кыргыз жергеси эле эмес, казак, озбектердин арасына чейин таралып кетуусунун себеби башкада болуш керек деп ойлоп журом. Кыйытып айтканда, "могол" же "монгол" деген создордун инварианттары болуш керек. Талапка ылайык, Моголдор сулалесин (династиясын) эстесениз, ал жердеги башчылар турк менен монголдун аралашмасынан чыккан аргын (гибрид, метис) моголдор болгон. Ошол эле Тимур-ленг, ошол эле Бабур шах, ошол эле Улуу Акбар, Шах-Жахан, Жахангир, ж.б. 13-кылымда оз кубатына кирген Монголдордун империясынын аскердик катмарынын кобун турк тектуу адамдар жана башчылар тузуп турган. Булар убакыттын отушу менен монголдорго кошулуп, жаны топту пайда кылган. Алардын кобу монголдордон айырмаланып, ислам динине ишенген. Анан моголдор турдуу территорияларга кулач жайып, акырында мамлекет туптогон, ал мамлекети да кийин чачырап, Борбордук Азиядагы элдердин катмарына жаны уруулук катмарды таштап кетти. Мен ушундай билем. Арабызда монолдор уруусунан бироо болсо, менин оюма ыраазы же нааразы болор.

Буга окшогон улгулор коп. Мисалы, оздору азыркы турк калктарынын ичине синип кеткен (ассимляция болуп кеткен) керейиттер, уйсундор, наймандар, тейиттер, жубандар, ойроттор, кытайлар, ж.б. уруулар жонундо жазсак болот.


Ал эми монолдордун Наалы эжеден тараганы тууралуу версиясын бул жерге жазган адамга озгочо ыраазычылык билдирем. Жазуусу фактылар жана турдуу аргументтер менен бышыкталса, андан жакшы! Иш илгери болсун, чамданыз!

[Тынчтыкбек]

Цитата

Ал эми монолдордун Наалы эжеден тараганы тууралуу версиясын бул жерге жазган адамга озгочо ыраазычылык билдирем. Жазуусу фактылар жана турдуу аргументтер менен бышыкталса, андан жакшы! Иш илгери болсун, чамданыз!

Адигине, Тагай, Наалы эже бир тууган болушкан экен (санжырага таянып айтып жатам). Адигине кытайга ак уйлуу болуп кетип узакка келбейт. Артынан иниси Тагай издеп кетет. Ошентип агалары жок маалында кара даалы карындашы Наалы эже бир жылкычы монгол кулу менен ойноп коёт дейт (улуу создо уят жок). Адигине менен Тагай кайтып келгенде бул иш жарыкка чыгат. Намыска чыдабаган Тагай агасы Адигинеге карындашын олтурууну сунуштайт. Адигине болсо Тагайды тыйып коёт. Ичтен тымызын таарынып калган Тагай агасы адигине менен урушуп, ордо атыша кетет. Ошентип экоонун ынтымагы бузулуп куз келип, чоп бышкан убакта Тагай Кан Тоону (Тенир тоону) коздой кочуп кетет. Ал убакка чейин эки бир тууган Андижанды кыштап, Алайда жайлап жургон болчу. Ошондон калган соз бар: Уруу башы Адигине Тагай, Жергеси Анжыян Алай...
Ошентип ошол Наалы эже боюна бутуп уул торойт. Монол уруусу ошондон тараган дейт...

[Чилистен]

Цитата

Адигине, Тагай, Наалы эже бир тууган болушкан экен (санжырага таянып айтып жатам). Адигине кытайга ак уйлуу болуп кетип узакка келбейт. Артынан иниси Тагай издеп кетет. Ошентип агалары жок маалында кара даалы карындашы Наалы эже бир жылкычы монгол кулу менен ойноп коёт дейт (улуу создо уят жок). Адигине менен Тагай кайтып келгенде бул иш жарыкка чыгат. Намыска чыдабаган Тагай агасы Адигинеге карындашын олтурууну сунуштайт. Адигине болсо Тагайды тыйып коёт. Ичтен тымызын таарынып калган Тагай агасы адигине менен урушуп, ордо атыша кетет. Ошентип экоонун ынтымагы бузулуп куз келип, чоп бышкан убакта Тагай Кан Тоону (Тенир тоону) коздой кочуп кетет. Ал убакка чейин эки бир тууган Андижанды кыштап, Алайда жайлап жургон болчу. Ошондон калган соз бар: Уруу башы Адигине Тагай, Жергеси Анжыян Алай...
Ошентип ошол Наалы эже боюна бутуп уул торойт. Монол уруусу ошондон тараган дейт...

Азаматсын, Тынчтыкбек!
Жакшы маалымат бергенин учун ыраазычылык билдирем. Эсте болот.

Эми, боордоштор, кыргыздардын арасында найман, канлы, мангыт, керей, ойрот, конурат, меркит сыяктуу уруулар барбы жана булар админстративдик- аймактык болуштуруу боюнча кайсы тараптарда отурукташкан? Булар жонундо жазсаныздар.

[Тынчтыкбек]

Цитата

Азаматсын, Тынчтыкбек!
Жакшы маалымат бергенин учун ыраазычылык билдирем. Эсте болот.

Эми, боордоштор, кыргыздардын арасында найман, канлы, мангыт, керей, ойрот, конурат, меркит сыяктуу уруулар барбы жана булар админстративдик- аймактык болуштуруу боюнча кайсы тараптарда отурукташкан? Булар жонундо жазсаныздар.

Бул уруулар негизинен кыргыздын ичкилик болугуно кирет. Башка элден кыргызга кирип кеткен, убагында чон бир элдин курамын тузгон чон уруулар болгон. Наймандар Алтайды жердеп (X-XIII кылымдарда) турк урууларына кирген. Керейлер да наймандардын тектеш уруусу болуп, бул эки уруу убагында христиан динин тутушкан. Ал эми Меркиттер (Чынгыз ханга чейин) татарлардын Монголдор менен коншулаш жашаган чон уруусу болгон. Конураттар Озбектерде да бар. Бул уруу жанылышпасам кыргыздын он канатына кирип, Алабуканы жердейт...
Жогоруда айтылган уруулар (негизинен ичкиликтер) азыркы Баткен облусунун бардык аймагын, Ноокат районунун батыш болугун, Чон Алай районунун бардык болугун, Сузак районунун жарымын, Озбекстандын Андижан, Наманган, Фергана жан Жиззак обулусун, Тажикистандын Мургаб, Жергетал районун, Кытайдагы Кызылсуу кыргыз автоном облусунун Актоо ооданын жердешет. Мен жалпы ичкиликтерди соз кылдым...

[Чилистен]

Цитата

Бул уруулар негизинен кыргыздын ичкилик болугуно кирет.

Мен жалпы ичкиликтерди соз кылдым...

Ичкиликтер деп коёбуз. Бул "ичкилик" аталышы кайдан келип чыкты деген дагы бир суроо туулат.

[Тынчтыкбек]

Цитата

Ичкиликтер деп коёбуз. Бул "ичкилик" аталышы кайдан келип чыкты деген дагы бир суроо туулат.

Кыргыздын он канат менен сол канат уруулары кобунчо тоолордо кочмон болуп жургондуктон сырткылык болуп аталган (фергана ороону ичкери деп эсептелген). Ал эми калганы ички жерде (фергана ороонундо) жашагандыктан ичкилик аталган. Кийин болсо ичкиликтер ар жакка тараган. Сырткылыктар кобунчо аркалыктар деп да аталган.

[Чилистен]

Цитата

Кыргыздын он канат менен сол канат уруулары кобунчо тоолордо кочмон болуп жургондуктон сырткылык болуп аталган (фергана ороону ичкери деп эсептелген). Ал эми калганы ички жерде (фергана ороонундо) жашагандыктан ичкилик аталган. Кийин болсо ичкиликтер ар жакка тараган. Сырткылыктар кобунчо аркалыктар деп да аталган.

Млин, оштуктардын бизди дайыма "аркалык" деп жургону бекеринен эмес экен! Туптуура аныктаманы бергенинди Тынчтыкбек эч качан унутпайм.