Билдирүүнү түзөткөн: Disappear: 03 Март 2019 - 01:01
- (11 бет)
- 1
- 2
- 3
- →
- Акыркы бет »
Хан Ормон Токтоналиев Жапаркул Хан Ормон: тарыхый роман
#1 03 Март 2019 - 01:00
Fall into my trap :)
#2 03 Март 2019 - 01:09
Билдирүүнү түзөткөн: Disappear: 03 Март 2019 - 01:27
Fall into my trap :)
#3 03 Март 2019 - 01:18
Билдирүүнү түзөткөн: Disappear: 03 Март 2019 - 01:19
Fall into my trap :)
#4 03 Март 2019 - 01:26
Fall into my trap :)
#5 03 Март 2019 - 01:34
— Аа ... аа, байге... ошо кымыз ичип эметип отурганда Айдаке. . . — деп оюн айта албай ымшый берди. — Ой, сен Айдакени байгеге сайганың чынбы? — Ооба, — деп оңдонуп отурду туюктан чыккандай жеңилдене түшкөн Атыга, жеңи менен бетин аарчып — Омуран кал, наадан, эмне, дүнүйөң түгөл болуп, өрүшүңө мал батпай, байманаң ташып турабы? Эми ошол малыңды түптүгөл айыпка төлөйсүң, — деди Качыке мүйүз чакчасын сууруп насвай тарта. — Кеп мунун айыпка төлөөчү малында эмес. Кеп калың журттун ынтымагында турат го. Кечөө эле Эсенгул, Белек баатырлар кара калмакты жерден сүрүп чыгарган эле. Мына бүгүн кылычын кайрап кытай турат. Ат тезегин кургатпай шаштырып Кокон турат. Омбудан орускелет дешет. Жоо жакадан, бөрү этектен алуучудай болуп турган коогалаңдуу күндөрдө эл ынтымагы керек. Кожоберди, Медет, Качыке болуп кеңешип, Ныязбек баатырдын алдынан өтүп койгула. Эсенгул баатырдын арбагы тирүү турбайбы. Сарыбагыш эле эмес атпай кыргыздын намысын коргочу эмес беле, — деди Карабек аксакал сөзүн бүтүрө: «АллохуАкбар», — деп алакан жайды, отургандар жапырт бата тилеп карыянын бүтүмүн кабылдашты
Билдирүүнү түзөткөн: Disappear: 03 Март 2019 - 01:34
Fall into my trap :)
#6 03 Март 2019 - 01:44
Fall into my trap :)
#7 03 Март 2019 - 01:54
Fall into my trap :)
#8 03 Март 2019 - 02:01
Fall into my trap :)
#9 04 Март 2019 - 19:31
Fall into my trap :)
#10 04 Март 2019 - 19:37
Fall into my trap :)
#11 04 Март 2019 - 19:40
Fall into my trap :)
#12 04 Март 2019 - 19:49
1824-жыл. Боз кыроо.“Акчийде чиндер кыргын салыптыр. Асан бийдин айлынан тирүү калгандар аз дейт бешиктеги балдарды да жайрандашыптыр. Тайлак баатыр болбогондо тыйпыл кырылышмак экен. Баатыр жигиттери менен кыргын үстүнөн чыгып, чиндерге ылаачында йтийип, тирүү калгандарын кашкар капкасына киргизе кубалаптыр” деген кабар уч-кыйырга тарап, элдин үрөйүн учуруп да, намысын козгоп, чыйралтып да турат. Сактыкта кордук жок. Аттар суутулуп, көбүнчө кермеде. Жигиттер бел чечпей кезектешип кайгуулда. Илгери Турча бийдин жоокерлеринен тумшугу сынып капкасына жашынганын унутушкан экен, өчөйгөн узун чачтар. Ат жалында, найза учунда, кылыч мизинде көрүшөбүз»— деп айыл-айылдарда курал-жарак шайлап, кол топтой жүрүшөт эр көкүрөк, жоо бетине чыгуучу жигиттер. Кара таандай калың кытай каптап кирсе эл тагдыры не болот, деп санааркашат, көптү көргөн карылар. Эл-журттун абалын, каруу-күчтү таразалай, алыс жуукка, өткөнгө, келечекке сереп сала, акыл калчап арга издешет эл жүгүн аркалаган эрендер. Жоо жакадан, бөрү этектен алып турган кез. Күн жүрүштө чиндер (кытай) минтип турса, кыбыладан ат тезегин кургатпай, динибиз бирге, каапырлардан коргойбуз деп элчилерин жиберип, зекет жыйнатып, чеп кура Кокон турат. Мусулманчылыкка тооп кылган эл буга муюганы менен, кээ бир айылдарда сарбаздардын ээн баштыгы элди ирээнжитет. Анын үстүнө кытай каптаса туруштук берер чамасы жок экени да көрүнүп тургансыйт. «Омбудан орус чыгыптыр дейт. Калыгул бийдин жоромолдору ордунан чыкчудай» деген аңыз да эл ичин аралап жүрөт. Мунун да жөнү бар. Кашкар жакка каттаган соода кербендерине тыңчыларын кошо эл-жердин танабын тартып, айыл аралаган татар соодагерлерине уруу-урууларды бөлүп-жара өз пайдасына үгүт таратып, Орусия да тымызын аракетин күчөтүүдө. Кылымдар түпкүрүндөгү кыйын кезеңдердин биринде ордосу бузулуп чачылган байыркы эл көчүп-коно бириге албай: ”Алда кандай жай болот, Орус, Кокон, Кытайдын кимиси бизге бай болот” деп арга издеп турган кез.... Аяк оонанын орто чени. Күн жүрүшү ылдыйлап, аба салкын тарта, тоо суулары кашкалана, агымы тайыздап калган. Эл жайлоодон ылдыйлап, бөксө конуштарда. Коктунун оозундагы кенен жайыкка конгон калың айыл Ныязбек бийдики. Айыл ортосунда көгөндөр тартылган кой жатагында шибер уйпаланбаганынан улам эл жаңыдан конгону байкалат. Айылдын туура жагында суу боюнан 3—4 аргамжы бою алысыраак тартылган желелерде кара кулак кулундар байлануу. Бээлер чар жайыт. Коктуга кире бериште кара жалдуу кула айгыр башын жерге сала бээлерди кайрып жүрөт. Күн чоң шашке. Бээнин экинчи саамы. Айылдан бери желени карай эки келин, эки жигит келатат. Келиндер тушардан өйдөрөөк кош этек көйнөк, үстүнө тик жакалуу кыска кемсел кийишкен, жоолуктары алдыга салынуу, карыларына көнөк, алдыларына ал жапкыч тартынышкан. Пиязы таар кемселчен, ышкын түптөлгөн сары жаргак кандагайынын кенен багалектери кайыш мөкүсүн жаба, күрөң кездеме кыюуланган ак калпагын кырданта кийген орто бойлуу толмоч жигит келиндерге кычыткы тамаша айтып келаткан сыяктанат. Ортодогу нооча бойлуу келин көнөк илинбеген колун жаңсаганда жигит ойт бере буйтап, көкүрөгүн баса күлүүдө. Берки жигит менен келин да каткыра көңүлдөрү шат келатышат. Айыл ичинде тышка чыгара албаган жаштык азилдерин төгө маанайлары жаркын. «Бээ чогултуп, көбүк ичебиз» — деген 2—3 тестиер баланын кыроологон сүрдөнү менен саан бээлер желеге чогулууда. Айылдан өйдөрөөк обочо тигилген үч үй бийге тиешелүү, жүз баштуусунда бий байбичеси менен, бири конок өргөөсү, бири аш үй. Үйлөрдөн 3—4 аркан бою арыраак кермеде сымпоочтолгон ээр токумдуу сар таман аттар байлануу. Бий Омбудан 4 келгенден бери учурашууга келгендердин аягы суюла элек. Бүгүн Көл башынан Боромбай, Муратаалы бийлер баш болуп, он-чакты кадырман кишилер келип түшүштү. Алар мындан бир күн илгери бий өзү ат коштотуп мейманга чакырып алган айтылуу Cарт акенин үстүнө чоң үйгө киришти. Он эки канат чоң үйдө 40—50 чамалуу киши отурат. Жасалышы бийдин сөөлөтүнө төп. Аш үйү өзүнчө болгондуктан эпчи жакка чыгдан каланбаган. Улага капшытка күмүш ачалуу үч ала баканга меймандардын сырт кийимдери илинген. Үйдүн ич алдына кылчык өрө кийиздер эки кабат төшөлүп, үстүнө перси килемдери салынган. Капшыттарында төрдү айланта кара саксак көлдөлөңдөр. Төрдө килем жабылган атайын жүк тактанын үстүндөгү күмүш чабылган жагдандарга үч кертим жүк жыйылган. Жүк үстүндө ак мамык жаздыктар кыркалай жабык башка тирелип турат. Үй ичи толо бийдин меймандары, аларга учурашуу үчүн келген айыл аксакалдары, ага туугандары. Төрдө аюу талпак үстүндө жүзгө таяп калган айтылуу Cарт аке. Ак жегде көйнөктүн сыртына жакасы ачык көгүш кемсел кийген, башында тепчиме ак мата топу, арыкчырай, чап жаак, аксаргыл жүзүнө төшүн жаба жайкалган ак сакалы жараша, жазы маңдай,үрпөйгөн коюу ак каш алдындагы сурмалуу сургулт көзүн ачып-жума ойлуу отурат. Оң жагында Бугу, Сарыбагышка бирдей кадыры өткөн эл кишиси Боромбай бий, эткелирээк, сары чийкил, жазы маңдай, кырдач мурун, бириндеген сейрек сакал-муруту этият серпилген; сурмасыз көздөрү сынаакы тиктейт, башында шырылган күрөң макмал топу, тегерек жакалуу, эки өңүрүнө бастырылган тордолмо бүчүлүү күрөң нооту ногой кемсели өз баркын баалаган калыбет кишинин турпатына төп келип турат. Cарт акенин сол жагында тула бою шыңга, чап жаак кара сур жүздүү, мурду коңкогой, терең кабак алдындагы алагар көзү ойлуутиктеген сыпайы серпилген көк ала сакал-муруту жарашкан, айтылуу Бирназар акенин уулу Муратаалы бий, андан ылдыйраак үй ээси Ныязбек бий отурат. Сексенди таяп калса да тула боюнан эр сыпаты кайта элек, кызыл тору субагай жүздүү, коюу каштуу терең кабак алдындагы сурмалуу алагар көзүнөн оомал-төкмөл жоокерчилик заманда эл жүгүн аркалап келаткан кишинин акыл калчаган сабырдуулугу туюлат; башында тепчиме ак топу, тик жакалуу бозомук нооту кемселинин өйдөкү эки бүчүсү чечилүү, кемерин шалкы курчанып,малдаш уруна отурат. Бийден кийин үч ата өткөн иниси алысты көрө, жакынды баамдай билген, акылмандыгы, өзгө, жатка бирдей кара кылды как жарган калыстыгы менен эл кадырына татыган, меселдеткен учкул сөздүү Калыгул; акылмандын сыпаа-сымбаттуу турпатына, тарам кызылдуу субагай жүзүнө тик жакалуу ак көйнөгүнүн сыртынан кийген жакасы ачык каралжын кемсели, шырыма ак топусу сыпаа серпилген сыйда сакал-муруту төп келишип, сурмалуу кара көзү ойлуу тунжурайт. Андан төмөнүрөөк Ныязбектин элге төбөсү көрүнүп калган төртүнчү уулу узун бойлуу, кең далылуу, москоол, отузду аралап калган Ормон; маңдайы жазы, бүркүт кабак, кырдуу коңкогой мурун, ирмебей тиктеген сургулт көзүнөн чечкиндүү катаалдык, кайтпас кайрат жанат. Отургандар жашына жараша орун алышкан. Сакалдуулардан ылдыйыраак, адеп сактай, жыйырмалардан аша, жоо беттеп, эл аралап калган Төрөгелди, Балбай, Тилекмат, Адыл, Өмүр, Абыкандар отурушат. Көптөн бери көрүшө элек, карым-катнаш тоолуктардын мал-жандын амандыгын сураша жайдары субхатташуусунан сыр катпаган агедил ымала туюлат.
Fall into my trap :)
#13 04 Март 2019 - 19:59
Fall into my trap :)
#14 04 Март 2019 - 20:10
Тоо этектей күздөө конушта отурган калың айылдан таң куланөөк саларда чыккан салт атчан шайбыр жүрүш менен кокту өрдөй өр таянып келатат. Кечкисин жааган күзгү жамгыр сонор карга айлана түн ортосу оой басылган. Тоодон соккон түнкү сыдырымдан кар илеби ура аба чыкыроон тартып, теребел каткалаң. Кыламык карга чагылыша үрүүлдөнгөн таң жарыгы түн ымыртын сүрө, бара-бара айлана даана боолголоно баштады. Жогорулаган сайын коктунун таманы кеңейе, эки капталы бийиктей берип, баш жагы мөңгүнүн суусу түшкөн тулаңдуу кумай төргө айланды. Күнгөйү арча-бадалдуу торпу, тескейи бетегелүү апай бет, баш жагында кумайлуу шагыл жогорулай барып, аскалуу тоо этегине жалганып турат. Жука сонор каптаган төр таң жарыгына сунала кеңейе түшкөнсүйт. Эшилме шагылдан өйдөкү салааланган борчуктуу аскалар ала телек кар. Жапсарланган аска борчуктарынан ары көз мелжий, булут челе кыркаланган жалама зоолор таң үрүүлүндө сүрдүү тунжурап, тоо арасында катаал ээндик өкүм сүрүп турат. Аскалуу чокуларды чалган киргил булуттар удургуй көчүп, үзүлүштөрүндө мөңгүлөр агарат. Аска боорлорун мекендеген канаттуулардын таң шоокумунан улам учуп-коно үн салган каңыртына зоолор күңүрт жаңырыктап, тоо арасындагы ээндикке шоорат кире баштагансыйт. Жыбыт-жылгаларда өскөн караган-шактардын арасына, сонорго таң ата жойлогон илбээсиндердин издери түшкөн. Капысынан жааган кардан жүдөй түшкөн тоо чымчыктары четин, шилби, карагат шактарынын биринен бирине учуп коно чыркылдап жем издешет. Шагыл арасындагы эңилчек баскан чоң таштын түбүнөн баш баккан ак чычкан кош аяктап тура калып, төмөнтөдөн келаткан атчанды сезе, чырк эте, кайрадан далдаага кирди. Таң жарыгы толук өкүм сүрө, салт атчан төр башына жете келди. Кумай четиндеги тулаңдуу түзөңгө жете, олбурлуу карасур улан чоң торудан түшүп, канжыгадагы кол чаначты, ээр артындагы бөктөрүнчөктү чечип, оңтойлуу орунга жайлаштырды да, зээри бийик, соорусу жайык, суйдаң жалдуу ойноктогон чоң торуну басмайыл чап олоңун бошотуп,көмөлдөрүгүн ээрдин кашына кайрып, ооздугун чыгара, чидерлеп, карлуу жашаңга отко койду. Уландын кыймыл-аракетинен жоокерчилик, көчмөн турмуштун түйшүгүнө бышкан шамдагай камбылдык туюлат. Сол колун серепчилей бир тынымга тоо арасына көз чаптырып турду. Башында жылбырска кара көрпө менен кыюуланган кулун тери малакай. Үрпөйүңкүрөөк коюу каштары бийик кабагына төп келе, алагар көзүнөн жаштык жигерге жуурулган өткүрлүк учкуну жанат. Дөңсөөрөөк кырдач мурдунун таноолору кененирээк. Эрин үстү билинер-билинбес түктөнө, уландын али жигит баралына жете электиги билинип турат. Кара сур жүзү суукка тотуга түшкөн. Пиязы таар кемселине кынай курчанган кургаоттук кисе, кындуу бычак илинген. Сары жаргак шымынын багалеги булгары мөкүнүн кончуна түшүрүлгөн, сол карысында жаа, оң ыптасында жебелүү саадак, оң колунда кулач келген чокмор союл. Тоо арасына көз жибере бир тыным тургандан кийин, жеңил тайтуякты мөкүсүнө бекитип, эки этегин кайыра тоо тарапка бет алды. Аяк шилтеши илбирс сымал аяр жана жеңил, сонор бетине көз сала өйдөлөп баратат, түшкөн издер арбын. Караган арасынан чыга капталдай түлкү өтүптүр. Алды менен зоока түбүнөн өткөн жапсардагы чубатууга койгон капканын көрүп, андан кийин сонорлоп из кубалоону чечти. Адис мергендерди ээрчип бир эки жолу аң улоого катышканы болбосо, өз алдынча биринчи чыгышы эле. Тоо арасында кайберен, илбээсиндер арбын, илбирс да, аюу да кезигерин ойлоп аяр баратат. Салааланган эки асканын ортосундагы жыбыт менен жогорулоодо. Сол тараптагы урчуктанган асканын арты айырмачтанган белес. Андан ары зоо түбүндөгү жапсарга чейин төө өркөчтөнө аскалар уланып турат. Белеске жеткенде бир аз токтоп, айланага көз жиберди. Белестин сол капталында сонорго даана түшкөн илбирстин изи жатат. Из өлчөмүнө караганда бир нече кар баскан күчтүү жырткыч өткөн экен. Алыстан аңдып, жаа тартып жыгуу керек деген ой менен капталдай басып баратканда коктучанын таманында жаткан кулжа көзгө урунду. Кулжанын кекиртегинен аккан кандан улам, муну илбирс чалганын туйду, анткени илбирс олжосун карышкырча тыткылап жарбастан, кекиртегин кырча тиштеп канын шимирет да, алгач тулкусуна тийбейт деп уккан. Аккан кандын уюй элегине караганда илбирстин өзү алыс эмес болууга тийиш деп, аярлана из кайда кеткенин аныктоо үчүн эңкейе караганда оң тараптан күрүлдөгөн коркунучтуу үн угулду. Бурула караса, эшик төрдөй аралыкта чанагына толо чакырайган саргыч көзүнөн заар чача, азууларын арсайта күрүлдөп килейген илбирс көрүндү. Мойнун жигжийтип ичине тарта серпилчү жаадай жонун дүгдүйтө куйругу менен карды чапкылап, секирүүгө ыңгайланууда. Көрө сала өнө бою дүр эте түшкөн улан акыл токтото боюн жыйнап, жырткычтын заардуу көзүнө тике карай союлун оңтойлото кармады. Көз ирмеминде өлүм менен өмүр айкашып турду. Көз ирмем... Күр эткен заарлуу добушка аралаш, азууларын арсайта, суук саргыч көздөрүнөн өлүм учкуну жанган жырткыч түйүлө түшүп, эргий берерде жазы маңдайга союл шилтеди. Уландын көз алдына тартыла түшкөн чаар ала тулку шалак эте жерге түштү . Үч кадам алдыда көздөрү аңтарыла, улам оозун ачып, кежигесин тарта көп кар баскан зор жырткыч жан талашып сулап жатты. Улан ыкчам кыймылдап кындан канжарын суура жырткычтын такыр колтугуна мала бурап алды да,бычак кармаган колун көтөрө: — Оо,... ээй... эл-журт, мен илбирс чаптым! Баай... Байым, мен илбирс чаптым, — деп кыйкырды. «Чааптыым» деп аскалар кошо жаңырды. «Байым» дегени айтылуу Ормон баштаган Сегизбектин атасы Ныязбек бий, анын казак аялынан туулган кенже уулу Түлкү улан илбирс чапты. Коркунуч менен кубаныч аралаш денесин майда калтырак баскан улан канжарды жансыз илбирстин үстүнө таштай, ташка көчүк басты.
Fall into my trap :)
#16 04 Март 2019 - 20:54
Fall into my trap :)
#17 04 Март 2019 - 21:03
Fall into my trap :)
#18 04 Март 2019 - 21:10
Fall into my trap :)
#19 07 Март 2019 - 00:15
Fall into my trap :)
#20 07 Март 2019 - 00:25
Билдирүүнү түзөткөн: Disappear: 07 Март 2019 - 00:27
Fall into my trap :)
- (11 бет)
- 1
- 2
- 3
- →
- Акыркы бет »