[Jeka]

Цитата

Мен темага байланыштуу, т.е. жиликтер жонундо эч нерсе билбейт экенмин. Уят ээ?

Мага койдун терисин берсе деле ыраазымын , бир нерсе жасап алаттырмын. .. Бирок аны деле билбейм...

Жаман ээ, малга аралашпасан, ушинтип куржалак каласын дегендей...

Ха-ха-ха! Сен жалгыз эмессин, Эльвира.

[dodge]

Цитата

Мына кызыыык... Ушуга чейин форумдун ашканасына кире элек экенмин тообо. Себеби мен реалда да ашкана тарапка баспайт элем да ошондуктан болсо керек... Эми темага кайтсак: Негизинен 12 жилик бар койдо
1. Жамбаш
2. Кашка жилик
3. Жото жилик
4. Далы
5. Кар жилик
6. Мукуй.
Булар жилик деген атка ээ биз жакта т.а. Кара-Кулжада(Ош облусундагы район). Анан дагы буларга кээдеКуймулчак, Карчыганын ар бир омурткасы адам кобуроок маалда кошулуп кетет. Ал эми Башты(бизде калда делет) Аксакалдардын бирооно же болбосо отурган коноктордун ортосуна коюп берет, анан алар оз ара чечишип бирооно берет. Дагы кошумча:Кабыргалар бизде жаш балдардыкы. Менимче баарын эле жаздым окшойт, эгер унутуп калган болсом дагы улап жазам кийиниреек. ..
Келгиле анда ЖИЛИКТЕРге карагыла да тартынбастан улуулата ала бергиле..

Мага да кызык.Мен дагы ашканага биринчи киришим.Кызыктуу экен.
Эми бизде Нарында мукуй дебейт,кү ң жилик деп аталат.Аты эле айтып тургандай бул жилик эч качан конокко тартылбайт. Башты эң кичүүсү нө тартат.Уча деп бодо малдыкын айтат.Койдукун куймулчак дейт.Кабыргалар жилике кошумча катары берилет.Омурткаларды жаштарга жилик катары тарта берет.

[kschopa]

Окуп алып эт жегим келип кетти, казанда бышканды, мындай бышырсан окшобойт такыр!

Мукуйду мен да укпаптырмын, кун жиликти билем, озум дагы жакшы кором кун жиликти, эти берки чон жиликтердикинен жакшы, таттуурак, мен учун

Теманы тоолугу менен окуган жокмун, кайталанса кечиресиздер, жазып кетейин дегем, мен байкаган бир кызык нерсени:
Башты Колдо кичууго тартат, Чуйдо улууга, аябай тан калгам, муну билгенде Мен колдо торолгом, чонойгом, атамдын жери Чуй, кийин бул жакка кочуп келгенбиз. Мурда башты кичуулор жегенин коруп журуп, бул жактан улуулар жегенин коруп... иши кылып кызык эле болот экен Улуулардан коздорун бер деп да сурай албай калат экенсин...

[ona]

Бул тема боюнча билгендерим (Кочкордун мисалында жогорку форумчулардын жоопторуна кошумча):
- кун жиликти,шыйрактарды,
омуртканы,кекиртекти
,кок боорду,
кара кабырганы менин билишимче кыз кишиге бербейт...
- кыздарга саймачы болсун деп тандайды берет...
- адатта кыздарга тошту ыйгарышат...
- кар жиликти (негизи эле баардык жиликтерди) тиш менен мулжугонго болбойт, бычак же маки менен мулжуш керек...
- кар жиликтин соогун итке бербейт...

Билдирүүнү түзөткөн: ona: 08 Декабрь 2009 - 12:54

[elif]

men da jilikter jonundo bir nerse bilbeyt ekenmin bolboso ayilga kop ele barichumun birok jegendi bilem maga kizik bolgon bir nerse bul jerde biz (kopchulugubuz)ozduk baarimaalimattarda jashibizdi jeribizdi jazgan jokbuz da.Birok biri birinin jashtarini bilishet eken.men kech kattalip jilikten da tanuushuudan da artta kalgan okshoym da.bolboso chon jilikterdin birisini almakmin

[jikitai]

Менин суйуктуу темам го бул.Негизинен Нарын, Ат-Башыда устукан тартуунун эрежесин айта турган болсом куймулчак,жамбаш, кар жилик ,жото жилик ,кээде тыштуу кабырга улуу жана сыйлуу адамдарга тартылат ,тош кызга берилет.Анан да кээ бир жактагыдай болуп жиликтерди болуп салбай (бодо малдыкын болот)бутун бойдон берет.Башты болсо кичуу адамга берет.Башты мулжугон адам анын ирээтин билиш керек.Ал куйкумдарды кесип сорпо куюлган чыныга салып отурган конокторго тегеретип берет(катары менен алышат).Ушуга байланыштуу кызыктуу окуя эсиме тушту, Ат-Башыга бир чуйлук байке биз менен конок болуп барган анан ушинтип куйкум салынган чыны дасторкондо айланып журсо ал:"Ой мобул чыны эмне эле айланып журот ой бироонор алып ичип ийгилечи" десе оло кулгонбуз.Жолдошум болсо жездемдин баштын мээсин чыгарып сорпого чалып туруп туураган этке кошуп салганын коруп журогу айланып жебей тиктеп отуруптур.Анан беш бармак деп аталып жургон нерсени биз жакта "туураган эт" деп айтат .Анда бул жактагыдай (Чуй)эмес камырынан эти кобуроок болот ,пияз кошулбайт .Кээде этти коноктор туурайт (отурган жеринде эле )уй ээси да туурайт, анан этке кесилген кесме, кичине сорпо, тууралган май кошуп аралаштырып ортого коёт.Бул жактан колго суу куйганда аял киши деле куя берет экен Нарында негизинен эркек адам куят кичинекей болсо да.Андан сон аягында кымызы бар болсо кымызга сорпону аралаштырып аксерке деп берет ,муну кучтуу тамакты синирип кетет деп тушундурушот. Мына менин билгеним ушулар.

[ROZI]

Мен айылда жургондо этти жиликтеп аткандарын коп эле корчумун, бирок озум ага коп деле маани берчу эмес экенмин. Ошондуктан кайсыл жилик кандай айтылаарын билбейт экенмин.

[aminali]

Сонун нерсе бар турбайбы,мен да билбейм ушул жагын негизи билген кандай сонун, AeCHka эже баарын билет экен,форумчунун кыздарына сабак өтСөңүз жакшы болмок,үйрөнүп алат элек атайын,койду мен чыгарып бермекмин макул болсоңуз.

[Asitay]

Ар жердин салты ар башка болот эмеспи, мисалы туштукто устукандарды экиге болуп (жамбашты мисалы) эки кишиге тарта берет. Башты туштукто сыйлуу конокко берет, ал эми Кол тарапта башты дасторкондогу эркектердин кичуусуно тартышат. Куймулчак негизинен дасторкондогу эн сыйлуу аялзатына тартылат (кудагый, чон эне ж.б.у.с.). Кун жиликти келиндерге тартышат.

[dina]

Ого коп нерсе уйронуп алдым бугун, мага тил берсе эле ыраазы болуп кайтам.

[zhoomart]

Кой союп, устукан тартуу ата-бабадан калган салт.
Ата-бабабыздан калган салт, үрп-адаттар акыркы учурларда унутта калып бара жаткансыйт. Заман өзгөрүп, доор алмашкан сайын өзүбүздү заманбап адам катары көрсөткүбүз келгени жашыруун эмес. Улуу адамдардын «Жаштар эч нерсени билбей калды, кыргыз элинин нукура салттары ушинтип эле унутта калабы» деп кейиштүү айткан кептерин кулак сыртынан кетирип жатканыбыз анык. Конок келсе кой союп сыйлоо биздин ата-бабабыздан калган жакшы жөрөлгөлөрдүн бири. Азыркы заманда акчаң болсо баары даяр, конок тосо турган болсоң мал базарга барып ошол эле жерден алган малыңды сойдуруп, жиликтетип, ал тургай ичеги-карынын жуудуруп алып келсең болот. Бирок эр жигиттин кой союп аны жиликтөөнү, эт бышырып табак тартууну билбегени уят катары каралаарын эске салып касапчы боло албаса да анын эрежелерин биле жүрсө.
Койду мууздоо.
Койду сойор алдында ичеги-карындары тазараак болуш үчүн аны бир нече саатка ачка коюш керек. Сойо турган бычактар курч болууга тийиш. Мокок бычак менен койду союу куранда күнөө деп саналат. Алгач койду кыбыла тарапка каратып бата кылынып, тилектер айтылат. Келме келтирип буттары таңылган койду омурткага чейин мууздаган соң каны толук агып бүткүчө күтө туруу керек. Андан кийин моюн сөөгү ажыратылып, жүлүнү кесилет. Кой жүлүнү үзүлгөндөн кийин гана толук жан берет. Эми койдун этин териден ажыратууга болот.
Терисин сыйруу.
Алгач койдун төрт шыйрагы муундарынан кесип салынат. Алдыңкы буттарынын терисин ички капталынан тарта төштүн учун карай тилүү керек. Арткы буттары да ошондой ыкма менен табарсыкка карай тилинет. Андан кийин курсак терисин тең экиге бөлүп, этти териден бошотуу башталат. Төшүндөгү терисин бычак менен ажыратып, төштүн оң тарабынан тартып муштум менен жирөө керек. Азыркы учурда малдын терисин сыйруунун дагы бир жеңил жолун таап алышкан. Койду мууздагандан кийин бут терисинин ыңгайлуу бир жерин тешип, ал жерден жел үйлөгүч аркылуу тери менен эттин ортосуна жел толтурушат. Бул теринин бат сыйрылышына шарт түзөт экен.
Ичеги-карынды алуу.
Койдун ичеги-карындарын бөлүп алуу үчүн алгач кабыргалардын учу төштөн ажыратылат. Андан соң башкы эки кабырга өзүнчө, кийинки беш кабырга өзүнчө кесилет.Төштү курсак эттери менен чогуу алып коюу керек. Башкы эки кабырганы сөгүп, койдун ичине кол салып, этияттык менен карын эттерин кесүү керек.Төштү жана кабыргаларды өзүнчө алып алган соң койдун кызыл өңгөчүн кекиртектен сууруйт.Кызыл өңгөчтү карынга кошулган жерине бир карыш жеткизбей кесип алып, карындын учун түйүп коет. Андан кийин жоон ичеги кесилет да чоң чарага баарын чыгарып ичеги жыдып кетпес үчүн үстүнө муздак суу куюп коюш керек. Андан кийин өтө кылдаттык менен боордон өттү кесип алуу керек. Эгер өт жарылып кетсе андагы уулуу заттар этке тарап, эт зыяндуу жана ачуу болуп калышы мүмкүн. Кезекте өпкө, жүрөктү эттен бөлүп алуу турат. Койдун тулкусунан төшү, өпкө-жүрөгү, ичеги-карды алынып салынган соң андан ары туура жиликтөө кажет.
Жиликтөө.
Башты, төштү, кабыргаларды, ичегилерди койдун тулкусунан алып салгандан кийин койду жиликтөөгө кезек келет. Туура жиликтөөда чеберчиликти талап кылат.Койдун арткы буттарынан алгач жотожилик бөлүнүп алынат. Бул жиликке кашка жиликти бойлой кеткен эттин жарымы калтырылат. Андан соң кашка жилик жамбаштан бөлүнүп алынат. Демек, койдун бул саны үчкө: жото жилик, кашка жилик жана жамбашка ажыратылат. Экинчи саны да ушундай жол менен үч жиликке бөлүнөт. Алдыңкы бутту бөлүштүрүүгө келсек мында алгач кар жиликке этти көбүрөөк калтырып, күң жиликтен ажыратып алып андан кийин күң жиликти далыдан ажыратып алыш керек. Демек, койдун алдыңкы буту да үчкө: кар жилик, күң жилик, далыга бөлүнөт.Жалпысынан бардыгы болуп эки алдыңкы буттан жана эки арткы санынан 12 жилик чыгат. Андан кийин узунунан кеткен омуртканы моюнга, аркага, куймулчакка бөлөт.Кой сойгондун аягында башын жана шыйрактарын куйкалайт. Оңой куйкалоо үчүн баш-шыйрактын жүнүн кыска кылып кыркып алуу керек.
Эт бышыруу.
Казан асуу-эт салуу дегенди түшүндүрөт. Казанга суу куюлуп алгач кар жилик салынып андан соң алп жиликтер түшөт. Карчыга, төш үстүнө көмкөрүлүп аягында баш салынат. Айрым аймактарда кар жиликтен мурун башты салышат. Эт салынаар менен туз кошулуп казандын капкагын жабуу керек. Эт көөп казан кайнаганда чий көбүгүн таратпай таза алуу зарыл. Эт бир кайнагандан кийин аны үбөлүк, депкир менен аярлап оодарат. Эттин сорпосун бат-бат сапырып турса даамдуу болот. Өтө эзилте кайнатпоо керек, берекеси жок болуп калат.
Табак тартуу.
Табак тартуунун да өзүнчө мадантияты бар. Жандык сойгондо жамбаш, куймулчак,жото жилик, кашка жилик, каржилик, далы катары менен өзүнчө мааниге ээ болот. Улуулата жамбашты аксакал алса, куймулчак байбичеге таандык. Андан кийинки сакалдуу адамга жото жилик(чүкөлүү жилик), кийинкиге кашка жилик туура келет. Кар жилик жолдош жилик деп саналат. Кабырга да улук деп эсептелет. Чүй, Талас, Ош тарапта баш аксакалына тартылса, Ыссык-Көл, Нарын тарапта жаштарга тартылат .
Эт тууроо.
Кыргыз элинен башка улуттан эт тууроону кездештирүүгө болбойт. Этти майда тууроо- карыяларды сыйлоо. Куш тилиндей майда туурап, чык кошуп аралаштырып жегиликтүү кылуу-нарын деп аталат. Нарын кийин беш бармак деген аталышка алмашып кеткен. Элибиздин үрп-адаттарын изилдеп келген журналист агабыз Амантур Акматалиевдин жазгандарына таянсак: «Нарынды кашыксыз беш манжа менен жегендиктен орустар бул эмне тамак дешкенде беш манжасын көрсөтүп «Беш бармак» деп которушкан. Аны орустар шылдың сөзгө айлантышкан. Бара-бара нарын аты өчүп бешбармак деп айтылат. Бул ат 1925-жылдардан кийин пайда болгон» дейт.
Колго суу куюу.
Адатта эт тартылаар алдында колго эркек баланын суу куюусу шарт. Суулукту сол ийинге илип, чылапчынды четинен кармап жылымык суусу бар кумганды оң колго кармап солдон оңду карай суу куюп чыгат. Эт желип, бата тиленип бүткөндөн соң ыкчамдатылган суу оңдон солду көздөй аяк өйдө куюлат. Балага суу куйдуруу салт. Анда конокту сыйлоо адеби жатат. Мындан бала улуулардын батасын, тарбиясын алат.

Билдирүүнү түзөткөн: zhoomart: 20 Январь 2012 - 19:32

[Demon]

баракелде мага чейин айтып коюптурсунар баарын... эски билгендерим менен жанылары толукталып калды, эми практикада коруу эле калды ушу болуштуруу ишин...

[Elit]

[quote name='jikitai' date='16 Сентябрь 2010 - 10:55' timestamp='1284612946' post='412651' ]
Менин суйуктуу темам го бул.Негизинен Нарын, Ат-Башыда устукан тартуунун эрежесин айта турган болсом куймулчак,жамбаш, кар жилик ,жото жилик ,кээде тыштуу кабырга улуу жана сыйлуу адамдарга тартылат ,тош кызга берилет.Анан да кээ бир жактагыдай болуп жиликтерди болуп салбай (бодо малдыкын болот)бутун бойдон берет.Башты болсо кичуу адамга берет.Башты мулжугон адам анын ирээтин билиш керек.Ал куйкумдарды кесип сорпо куюлган чыныга салып отурган конокторго тегеретип берет(катары менен алышат).Ушуга байланыштуу кызыктуу окуя эсиме тушту, Ат-Башыга бир чуйлук байке биз менен конок болуп барган анан ушинтип куйкум салынган чыны дасторкондо айланып журсо ал:"Ой мобул чыны эмне эле айланып журот ой бироонор алып ичип ийгилечи" десе оло кулгонбуз.Жолдошум болсо жездемдин баштын мээсин чыгарып сорпого чалып туруп туураган этке кошуп салганын коруп журогу айланып жебей тиктеп отуруптур.Анан беш бармак деп аталып жургон нерсени биз жакта "туураган эт" деп айтат .Анда бул жактагыдай (Чуй)эмес камырынан эти кобуроок болот ,пияз кошулбайт .Кээде этти коноктор туурайт (отурган жеринде эле )уй ээси да туурайт, анан этке кесилген кесме, кичине сорпо, тууралган май кошуп аралаштырып ортого коёт.Бул жактан колго суу куйганда аял киши деле куя берет экен Нарында негизинен эркек адам куят кичинекей болсо да.Андан сон аягында кымызы бар болсо кымызга сорпону аралаштырып аксерке деп берет ,муну кучтуу тамакты синирип кетет деп тушундурушот. Мына менин билгеним ушулар.
[/quote

Ооба Нарын, Ат-Башыда башты кичуусу алат. Мен устукандаган жагын билбейт экемин биздин уйдо этти жолдошум тейлейт, мен болсо Жикитай айткандай камырды жайып колго кесип туураган этке даярдап бышырып берем. Эттен туураган эттен деп артынан аксеркени ичсен бахх. Дагы жиликтерден "Карылууга кар жилик, кучу жоко кун жилик" деп койчу беле.

[rokossovetz1987]

Колдо башты жаш балага тартышат, уйдун кичуусу жана ээси деп. Ал эми Таласта аксакалга, улуу адамга тартышат конок деп. Макал бар го: тишин барда таш чайна, тишин жокто май чайна деген. Башта кайдагы май,сулп эт?

[rokossovetz1987]

Урматтуу форумчулар, колдо кайсы устукан кимге тартыларын жазып кетсенер жакшы болор эле.

[ayildik_kiz]

Мен ата энемдин оордуна коноко коп барам мурда мага чуколуу жилик берилчу эми босо кашка жилик алып жатам эти кооп болот!

[elif]

1 ay bashta ayılga barip keldim,kopton beri kele eleksin dep akem koy soydu,meymansin dep bul siyluu jilik dep kuymulchak aldirtti,jeyin dep ayrı menen minday tegerete karasam but ele may ey:))) Ay meni suyuntup aldap jilik dep but ele mayin berip salipsinar,kara ettuu kabirga ele bergilechi desem baari kulup kalishti,oshontip jakshi korgon kabirgani da,kuymulchakti da jep keldim:))

[elif]

Joomartka rahmat,jakshi maalimat jazipsin,kana jashtaribiz salt sanaani sendey bilip jurso...

[FALLAH]

Илгери жактырбаган меймандарына туура эмес устукан тартып жазаландырып коюшчу экен. Азыркы убакта деле кездешет мындай учурлар. Кун жиликти устукан катары бербегенинин себеби, малайларга, кызматчыларга (кундорго) берилчу экен.

[FALLAH]

Негизи устукан тарткан окшош эле Таласта башты улууга тартса, ал ооз тийийп кичуусуно берип коёт экен. Нарын менен колдо сразу эле кичуусуно тратат. Мисалы бизде тошту кызга ороп берет, кобунчо учурда чийки деле ороп берет. Кзактарда тошту куйоо балага берет.Иши кылып тоштун да, баштын да бара турган жери бир.

Билдирүүнү түзөткөн: FALLAH: 10 Сентябрь 2012 - 15:56