[kgman92]

Ошо Ормонду да окугам бир китептен жеткен куу,кекчил деп.

[helena]

Озбек туугандардын дуйного тараткан маалыматтарына таянсак "накта басмачы" биз кыргыздар экенбиз...

[killer-kg]

kgman92 (18 Декабрь 2012 - 00:46) жазган:

Ошо Ормонду да окугам бир китептен жеткен куу,кекчил деп.

Ошол эле китепте Ленинди белый анан пушистый деп жазса керек ээ?

[killer-kg]

Ошол заманда жашаган Молдо Нияздын сөзүн угуп көрбөйлүбү?

Молдо Нияз орус баскынчыларынын жанкыйгыч иштерин, ыплас аракеттерин айтып келип «Алыстан келген басмачы Ада болупкалса экен» деген тилек-каргышын билдирип, чыныгы басмачылар ошолор экендигинырастаган. Орус басмачылар эл ичиндеги баш көтөргөн, билерман дегендердикалтырбай кырып («Катка түштү үйүбүз, Калбады жакшы бийибиз. Тартылды танапжерлерге, Тынбас болду эрлерге, Жаман иш болду марттарга» ), ар түрдүүкордуктарды көрсөткөнүн («Салат мүшкүл ойнуга, Мусулманды бутпарас Буйлалап хамноктолоп, минип алды мойнуга») ченем жеткис кыжыр, өлчөмсүз ыза менен жазат.

Орусташтыруу саясаты ошондо эле жүрүп(«Кафирди Кудай зор кылып, Мусулманды кор кылып, Омар атын Бор (Боря О. С.) кылып,Бор үстүндө сыр кылып»), Сатыбалды, Зиябүдүн, Мамыталы, Атабек, Аширнаип,Үрүстөмбек, Хидеяткан ж. б. азаматтардын көздөрү тазаланып, атүгүл айрымжурттун эли бүт бойдон дайынсыз жок кылынганын айтып («Өмүрбек журту атылып,Кырылганга күйөмүн») ызаланат. Орус колонизаторлор мусулмандардын жүрөктөрүнүнүшүн алгандыгы ушунчалык «Орус келет!» деп койсо, Олтура албай адамдар»качканын айтып ичи сыйрылат.

Ошондой,ар кандай зордук-зомбулуктагы, ачуу-арай күндөргө күбө болгон акын «Көгөөндөйкөгөргөн Көзүң курусун бутпарас! Балдыр-балдыр сүйлөгөн Сөзүң курсун бутпарас! »— деп каргап:

«Албарскафир заманы

Арзанболбойт галабыз (эгин, дан),

Адептибилбет балабыз.

Акыретинбербесе,

Ара жолдокалабыз» —

дептынчсызданат. Ушулардын баарына өзүбүз күнөөлүбүз деп мойнуна ала «Катка түштүүйүбүз, Каттык болду күнүбүз. Кооп сийген кафирге Кошулуп кетти бийибиз» — депжазып, мунун баары кошоматчылыктан («Сарт баласы кумарбаз Саркер болуп кафиргеГаласыны көтөрөт. Малай болуп пул алып, Баласыны көтөрөт»), аргасыздыктан( «Оягыдан сурасаң Оруска казак жол берди») болгондугун жашырбайт. Мындай абалдыМолдо Нияз мусулмандардын биримдиги жоктугуна байланыштырып келип, минтипотурсак «Сейил күндө кыш түшөт, Мусулмандар башыга Муңайтып кандай күн түшөт!?Кудайым асан кылбаса, кутулбаган кун түшөт» деген жыйынтык чыгарат.

Молдо Нияздын «Санат дигарасттар» китеби жарык көргөндөн кийин мындан бир жарым кылымча мурдатан берки орусбасмачылары кыргызга карата жасап келген баскынчыл, кыргынчы мамилелери көркөмдокумент катары тартууланып, ачык айтылып атат. Демек, Молдо Нияздын кагазгачегелеп жазып кеткен мурастары көркөм бийиктиги жагынан гана эмес, тарыхтынжазууга түшпөй калган айрым деталдарын эске салганы, кыраакы болгонго чакырганыөтө маанилүү кызматтардан болуп саналат.

«I санат дигар» деп аталган Алымкулаталык туурасындагы дастанда орус баскынчылары менен мусулмандардын беттешүүсүжөнүндө айтылат. Алымкул баштаган мусулман кокондуктардын орус баскынчыларыменен болгон биринчи айкашы тең чыгуу менен аяктап, эки жылдан кийинки экинчиайкашта өз кишилери колдуу болуп, ок жеп, Алымкул көз жумат. Сөөгү Миң-Өрүктөкалат. Кол жазмалар фондусундагы 1619-номурлуу папкада Суван Жутанов 1954-жылы76 жаштагы Шерматов Шамурза аксакалдан сурап жазып алганына караганда Байказакдеген мусулман Никелейдин шпиону болуп, Алымкулдун аскерлерин кыдырган экен,ошондон улам Алымкул аталык Байказакты замбирекке салып аттырып ийген экен.Байказактын бир тууганы Алымкул байкабай турганда тууганынын өчүн алыш үчүнатып таштаган деп айтылат. Ал эми Төлөгөн Касымбековдун «Сынган кылыч»романында Алымкулдун өзүнүн удайчысы байкатпай туруп атып салган деп айтылат.Канткенде да аталыктын өз кишиси тарабынан ок жегени Молдо Нияздын чыгармасыарквшуу тастыкталып турат.

Молдо Нияздын «I Санат дигариндеги» Алымкул кыргыз адабиятындагы атайын көңүл бура турган образ, тарыхвш чындыккасалганда бүткүл Орто Азия, Кавказ,

Сибирдибасып алган орустун өтө күчтүү согуштук машинасына каршы үч жолу казат кылган(«Кафирге карап үч жолу Казат кылды Алымкул») теңдешсиз баатыр экенин көрөбүз.Бул кыргыз адамдарын чыныгы баатырдыкка, өз жеринин нагыз патриоту болуугатарбиялоого табылгыс үлгү болот. Өз уруусунан, өз колотунан башы чыкпаган«баатырларды» көбөйткөнчө ушул Алымкулдай азаматтарыбызды даңазалап, баскынчыларгакаршы турган кайратынын алдында курчутсак жаштарыбызга жугумдуу, таасирдүүболот эле. Бул бир айыл менен экинчи айыл же бир атадан тараган бир уруу мененэкинчи уруу, бир киши менен экинчи кишинин чатагында көрүнө коюп, баатыр наамыналгандардан эмес.

Четэлдик баскынчылардын (орустардын) мусулман жерин, Орто Азияны, тепсеп киргенинеАлымкулдун каны кайнап, жаалы күчөгөн учурду акын мындайча айтат:

«Караданчыккан Алымкул

Камандиркайдан келди деп,

Кайратыгакуп келди.

Куюшкансалбай ат минип,

Кутура чыкканАлымкул

Кубандар кайданкелди деп

Курушуга купкелди»

Келтирген саптардан да, чыгарманынмазмунунан да Молдо Нияздын Алымкул баштаган казаттарды жакындан көргөнү,атүгүл баскынчылардын аскердик составын, аскер башчыларынын аталыштарына чейинанализдеп, өз аты менен «Кубандык» (Казактар), «Командир» деп чакырып атканытарыхый чындыктын ичинен аңтарыла так, даана көрсөтүлгөнүн далилдейт.

«IV санат дигарда» Молдо Нияз орусбаскынчыларынын XIX кылым соңундагы «Анжиян көтөрүлүшү» деген аталыш алганмыкаачылык саясатын ашкерелейт. Башталышында «Арка журттун баарисин Сардариникөргөмүн. Атантай менен Тайлактын балдарыны көргөмүн...» «Жантай баатыр баласыШабдандарды көргөмүн», «Алымбек менен Койчунун улфетини көргөмүн» дегендейөзүнө замандаш бүткүл кыргыз жакшыларын көрүп, баарлашканын, дубаларын алганынсанаттап келип, баскынчылардын элге көрсөткөн кордуктарын «Кафирдин зулуму бужуртка Өтүлгөнүн айтамын» деген саптар менен баштап, «Орус келет деп койсоОлтура албай адамдар качканын айтамын» деп алардын зулумдугунун адам чыдагысабалынын, өтө жогорку чекке жеткенин көрсөтөт. Бул «Отуз жылга жакындап орускелип зор болгондон» кийинки окуя (көтөрүлүш) экендигин белгилейт. КөтөрүлүшАнжиянда болуп, Молдо Нияз өзү көрбөгөндүгүн, катышпагандыгын «Экинчи калпа жөнжүрбөй, жыйын кылды дешедир. Дүйнө журттун баарига Дайын кылды дешедир.Анжиянда көп адам Абак болду дешедир. Ачылып кетип бир зили чатак болдудешедир. ..» деген саптарда айтат. Анын «Отуз жылга жакындап Орус келип зорболду. Оң, солдун баары кор болду...» деген саптарында өзү жашаган Түштүктарапты орус баскынчылары басып алганына ошончо жыл болуп б. а. 1898-жылкыАнжиян көтөрүлүшү мезгилинде өзү бар экендигин далилдеп, «Оморбек журту атылып,Кырылганга күйөмүн» деп ал баскынчылардын зулумдугунан канчалаган эл журткырылып калганына күйүп атат. Бул «IV санат дигардын» жыйынтыгында Молдо Нияз:«Мусулмандар башыга Муңайтып кандай күн түшөт? Азап кылса, момундар, Караңгыбашка түн түшөт. Кулу болсоң пул түшөт, Кудай-асан кылбаса, Кутулбаган кунтүшөт» деп өтө терең, бүгүнкү «киргиздешүүнү» , башка диндерге кирип аткандарды, улуттук маданиятыбыздын бүдөмүктөп бараткандыгын кун катары божомол түшүнүп, ырсаптарына салат. Чынында эле ошондо басып келген орус баскынчыларынын бүгүнкүгөчейинки үстөмдүгү кыргыз эли үчүш кун жеткис азапка айланып, аракка уугуп,баласы ата-энесине балта көтөрүп, жаштары эне тилин унутуп, түркүн диндергекирип, башаламан-будуң чаң түшүп турган кезибиз. Олуялык, көрөгөчтүк деп ушунуайтса болот.

[Sherik200992]

Ар бир чон держава озунун саясатын дуйного жайгысы келет. Ошондой эле оруссия державасыда оруссташтыруу саясатын жургузгон. Эн жонокой мисал: КМШ олколорундо орусс тили кенири жайылган. Озубузду эле алып карасак. Шаар жерлерде кыргыз жаштары эне тилин билбегендири аз эмес. Каада-салты айтпай эле коелу. Мына ушунун озу орусстар ниетине жеткенин тушундурот. "Динин, дилин, тилин, салт-санаасын жана кыргыз улутун сактап калайын" - деген биздин ата-бабаларыбыз кантип баскынчы болсун! Баскынчы ошол ниети бузук орустар болгон! Айтканча орусстар басып келген маалда "Оруссия падышалык держава болгон". Качан Ленин келгенде анан тендик болумуш этишкен.

[muxammet]

Бабаларыбыз басмачы болсо Азыр биз террорист болдук.

[uluk1982]

Басмачылар патриот болгон!

[Feijipiao]

Биздин кошуна энебиз 106 жаштагы раматылык эне айтып берген эле.Биз тарапка Аман балбан деген басмачы барыптыр,бир уйдо уул уйлонтуп аткан экен,уулун олтуруп келинин алып кеткен экен.Ал эненин айтымында Аман балбан келатат дегенди укканда тоо ташты аралап качышчу экен,себеби кыздарды алып кете берчу экенда.Аман балбан жонундо бир китептен толук окуп чыктым эле таппай атам ким жазганын.

Анан менин апамын таятасы да басмачы болгон,ошол маалда аларга каттуу кысым башталганда качабыз деген пикирге келишетда,алтындарын комуп кетебиз кийин келгенде таап алабыз деп алтындарын комушуп уйго келе жатканда таятасын ,жанындагы жоокорлорун атып кетишиптир. Таенемди болсо Сибирге айдайбыз басмачынын кызы деген экен,таенеми кембагал таятама куйоого берип сактап калган экен.

[AzaNiga]

Алайдан чыккан Ади Кожоев деген басмачы корбашы болгон, киминер уккансынар?

[82_kurd]

Feijipiao -танкы таймаш,ашуудагы айкаш-деген китепте Аман балбан,Мойдун корбашы,кор(сокур)Шермат басмачы жонундо кенен жазылган чыгарма бар.бирок авторун эстей албай атам.

[infiniti]

82_kurd (08 Март 2014 - 19:44) жазган:

Feijipiao -танкы таймаш,ашуудагы айкаш-деген китепте Аман балбан,Мойдун корбашы,кор(сокур)Шермат басмачы жонундо кенен жазылган чыгарма бар.бирок авторун эстей албай атам.

. ооба. Жакшы чыгарма. Ортту кечуу деген да чыгарма бар. Ал да басмачылар жонундо. Абдан кызык.

[muxammet]

Бизден басылып чыккан басмачылар тууралуу чыгармалар аларды каралап жазышкан(элди тоноду, кыздарды кордоду деп) Азыркы тарыхчылар тарыхыбызды ондоп(изилдеп) аларды акташ керек эле! Бирок тарыхчыларыбыздын башы тенирчиликтен чыкпай жаткан сыяктуу.

[ayildik_kiz]

Бир кездери ушул тема аябай кызык болчу

[Nurmuxammet]

muxammet (23 Февраль 2014 - 04:50) жазган:

Бабаларыбыз басмачы болсо Азыр биз террорист болдук.

Эркиндик учун согушкан.

[Dadin1]

USSR (13 Декабрь 2012 - 02:22) жазган:

ХХ кылым башталышындагы кыргыздын басмачылык кыймылы. Басмачы ким болгон? Сиздин көз карашыңыз.Басмачылардан кимди билесиз? Алар жөнүндө эл оозундагы уламыштардан билген-укканыңызды жазыңыз.

Басмачылар совет бийлигине каршы болуп, азыркы термин менен айтканда Оппозиционерлер болушкан.

[momyn_jygyt]

Басмачылар чындыгында, таква, ж.а суннотко бекем болуп, баштарында селде, сакал койуп, Намаздарыны окуп жургон адамдар болгон. Ал кезде коммунизм, атеизмдер, дин адамдарыны олтуруп, репрессияга кылышкан. Ошон учун тоолордо жашынып, чет жерлерде журушкон байкуштар. Бирок, орустарда алардан чочулап, коркушчу чындыгында. Себеби, динди катуу кармашып, дин учун бекем турушкан. Мына ошол себептен, басмачылар, чыккынчылар деп, элдерге жаман коргозуп, тескери провакация кылышкан. Чындыгында орусия оздору басмачылар. Канчалаган кыргыздын мыкты инсандарыны сургунго айдап, олтуруп салышкан.

Билдирүүнү түзөткөн: momyn_jygyt: 13 Ноябрь 2014 - 03:18

[momyn_jygyt]

altinim (21 Декабрь 2012 - 16:15) жазган:

анан дагы олтургон адамдардын соогун пахса дубалга кошуп урдурган дешет ошондуктан анча мынчасына ошо арбак кыз корунот имиш

Нарай айылында беле, ошол Мойдунбек басмачы? Бирок сиз жазгандардын баары каралай-калп, ж.а ошол кездеги адамдарга, орустардан тескери провакация болгондугу учун, психологиялары ошол жака бурулуп, "Мойдунбек жаман адам" деген идеологиялар м.н булганганып калган. Чындыгында ал киши, ислам учун мыкты курошкон, кыргыздын, чыныгы эр-азамат жигиттеринен болгон, дин учун каныны аябай, ажалга тик караган.

Билдирүүнү түзөткөн: momyn_jygyt: 13 Ноябрь 2014 - 03:30

[ayildik_kiz]

Мен оз козум менен коргом басмачылардын колунан олгон адамдардын соокторун.Абам жайлоого баратканыбызда эстеп кал булар басмачылар тарабынан олтурулгондор деп соокторун кармап корсоткон.18 жыл мурун .Анда жаш баламын коркпой соокторду кызыгап кармап коргом.Кийинчерээк ал соокторду корумдап коюшкан экен.Бул Жаныбек казынын (басмачы деп караланган) адамдары олтургон орустар дешкен.