[Tatli_Melek]

Кыргын, олжо канкорго,
Салам десең, чыныңды айт!
Дүмөктү катын Айчүрөк,
Муну алам десең чыныңды айт!
Артык бузук Канчоро,
Алкынып кебин айтты эле,
Жедигердин зор Кыяз:
«Болду, курдаш, баатыр — деп,
Тил албаган адамдын,
Атасы болсун капыр» — деп.
Адам өлөт ант кылып,
Убаданы бат кылып,
Калың кара жедигер,
Баарысы чуулап калышты.
Бу караниет Канчоро,
Муну башчы кылып алышты.
Ал Күлчоро баатырды,
Жаралуу болгон бакырды,
Жабыла таап алууга,
Кырк аркан бою зынданга,
Колуна тийсе салууга,
Кастарын тигип Канчоро,
Боз-ала желек туу болуп,
Бой-бойлогон чуу болуп,
Кылычты кынсыз байлашып
Жай жарагын жайлашып.
Уңгусу болот, учу курч,
Учуна тарткан кара курч
Эки беттүү, төрт кырлуу,
Эсепсиз болот айза алып,
Эми издеди чорону.

[Tatli_Melek]

Наалы така кең өтүк
Баскан экен Күлчоро,
Адыр-будур белести,
Ашкан экен Күлчоро,
Кара-Буура, Чаткалга
Желген экен Күлчоро,
Бул Кайыпчынын Кара-Үңкүр,
Баскан изи дапдаана
Келген экен Күлчоро.
Кечээ Канчоро менен Күлчоро,
Кыргыздын сары майын жеп,
Кысырдын семиз тайын жеп,
Кулан минип, куш салып,
Шабиет ойноп, даң салып,
Күлкүлөр күндү батырып,
Тамаша таңды атырып,
Эриксе, элик атканда,
Эрикпесе чоролор
Кечээ элкин ойноп жатканда,
Жылкы багып бирге өскөн,
Ата, жылас болгон Канчоро
Элкин басып эл көргөн,
Жылкы жайып жер көргөн,
Кайыпчынын Кара-Үңкүр,
Эл жашынган даана үңкүр.
Качып чоро баргандыр,
Жашынып шого калгандыр.

[Tatli_Melek]

Ээрчиткени эр Кыяз,
Жол баштаган Канчоро
Ал Күлчоро баатырдын,
Сары изине чөп салып,
Кутура кууп алыптыр.
Таң агарып сүргөндө,
Асмандан жылдыз бириндеп,
Таң атардын муздак жели зирилдеп.
Жан-жаныбар, макулук,
Ордунан туруп чуркурап,
Тал бутагы ийилип,
Кумдун үстү чийилип,
Камыштын башы зыркырап,
Талаадан балапан торгой чуркурап,
Таң саргарып атты эле.
Асмандан тараза жылдыз батты эле,
Тоо тоодон мунар уюлуп,
Жылгадан сандаган булак куюлуп.
Муңканып сайрап, токсон түр
Булбулдун үнү угулуп,
Токойдон ар түрлүү чымчык чурулдап,
Кыраңдан элик бакырып,
Будурдан бугу чакырып,
Жер көрүнүп келгенде,
Астындагы мингени
Көбөш кандын Көкборчук
Ал Көкборчук бууданга
Олбуй-солбуй камчы уруп,
Бу Канчоро баатырың,
Желген экен желигип,
Үңкүр оозу басылган,
Ал үңкүрдүн оозуна
Чириген өлөң чачылган,
Күлчоро баатыр катылган,
Наалы өтүктүн такасы
Ачык даана басылган,
Канчоро турду бакырып,
Зор Кыязды чакырып:
«Жолуң болгон, эр Кыяз,
Жорткондо жолуң болуптур,
Жогуң жолго конуптур,
Кечиксең жолуң болуптур,
Качкының жолго конуптур,
Жедигердин эр Кыяз,
Кадимки жолуң болуптур.

[Tatli_Melek]

Балбаныңар, шериңер,
Балбансыган эриңер,
Айзага камбыл ыктууңар,
Аябаган мыктууңар,
Тик качырып чорону
Тирүү кармап алыңар,
Түшсө чыккыс калың шор
Бадиректи малыңар! »
Деп Канчоро айтканда
Туш-тушунан баарысы
Кыяздап ураан чакырып,
Каптап кирди жедигер.
Мына ошондо Күлчоро
Чамаа чарчап, ал кетип,
Байкуш чоро кар болгон.
Балбандар каптап барарда,
Тегеректеп балбандар.
Азыр шорго маларда,
Атадан калган жойкума
Кармай калып сабынан,
Сууруп алып кабынан,
Кайраттанып имерди,
Балбандардан далайын,
Бөлө чаап жиберди.
Алысыраак балбанды
Айза менен сойлотту,
Андан жакын келгенин
Башына кылыч ойнотту.
Шер атактуу курган эр
Каарданып зыргытты,
Колуна тийген балбанды
Көк улактай ыргытты.
Бет алганын майдалан,
Берендери «кайда» лап,
Колот жерди майдалап,
Жолборстору «кайда» лап.
Жолотпой турду шер чоро.
Жедигердин зордукка
Көнбөй турду Күлчоро.
Чымындай жанды аларга
Бербей турду Күлчоро.
Жедигердин эр Кыяз,
Жетип айза салууга,
Тоотору тулпар ат минип,
Оңкоңдогон тору аттын
Кыл куйругун чарт түйүп,
Кызырканып эр Кыяз
Мыктап кирип барды эле.
Күлчорону карасаң,
Оозундагы илеби
Өзөндүү тоонун желиндей,
Бет алганды жегидей,
Балбандыгы башкача.
Бадиректи карасаң,
Баатырдыгы бир мынча.
Үйдөй чокмор колго алып,
Үтүрөйүп чыр салып,
Кара ташты бир салып,
Чокморунан чок чыгып,
Кара таштан от чыгып,
Бет алышкан балбандын
Эченин жерге жанчтады.

[Tatli_Melek]

Күлчорону көргөндө,
Эрдемсиген бу Кыяз
Ысыгына бата албай,
Суугуна жата албай,
Бет алышып бара албай,
Бекишип айза сая албай,
Сыртын салып, зор Кыяз,
Батпай чыгып кетти эми.
Бура тартып сабылды,
Чоронун буудандыгын көргөндө,
Бурулуп бузук сала албай,
Канчорого жалынды:
«Айланайын курдаш, ай,
Жан жолдошуң Күлчоро
Телегейи тең экен,
Ичин карап отурсаң,
Жер жүзүнөн кең экен.
Капырай, курдаш, муну ойлон,
Сары кашат, кыраңга
Там болуучу уул экен.
Келбетин көрүп болдум таң,
Жаратылбайт мындай жан.
Беделин бенде чанбаган,
Чорого бет алып киши барбаган.
Бу чын жаралган Күлчоро,
Боо чымчышкан адам оңобу,
Бу касиеттүү баатырга
Карачы, катылган аман болобу!
Каарланса душманга
Сели тийчү уул тура.
Бу кадимки кыргыз аз журтка
Бели тийчү уул тура.
Бу кара саат чоронун
Астынан көрсөң ак жолтой,
Мунун көк жалдыгы сан колдой.
Жан курдаш, достум, кебимди ук!
Эки тизгин, бир чылбыр,
Саа бердим, достум алыңыз!
Бу өрөпкүп турган чорого
Өзүңүз согуш салыңыз.

[Tatli_Melek]

Береги алакандай жедигер,
Мунун убалы, сообу болобу,
Милдетин өзүң алыңыз,
Баатыр, өзүңүз согуш салыңыз!
Бу сыр алышкан душманың,
Курдаш ай, билгениңдей барыңыз.
Чоронун кайраты ашкан, заары күч
Билгендей өзүң барбасаң,
Айланайын курдаш, ай,
Баарыбызды кылат түз!
Жайласаң — өзүң жайлап сал,
Баатыр, байласаң өзүң байлап ал
Баатыр, амалыңды кылыңыз,
Алыштан качып турат деп,
Баатыр, ачууңузду тыйыңыз!
Башымды кессең, мен мына
Баатыр, өлтүрүп ийсең жер мына.
Баатыр, кыжырлансаң мен мына,
Астыңа тартуу кылайын,
Тоотору тулпар ат мына.
Баатыр, кыйыктансаң эл мына,
Кыркып ийсең башымды,
Кымбатың Кыяз мен мына.
Береги, калың кара жедигер,
Талашпайын өзүңдөн,
Кандыгын өзүң алыңыз.
Баатыр, керекке жарай салыңыз!»
Заарынан коркуп чоронун,
Кыяз турду сабылып,
Канчорого жалынып.

[Tatli_Melek]

Муну укканда Канчоро
Каарланып сүксүйүп,
Кайраттанып үксүйүп,
Ачылган ороо көздөнүп,
Майлаган буудай жүздөнүп,
Эки бети салаңдап,
Эки даңгыт тойгудай,
Каарланса кутургур,
Кармашканды сойгудай.
Уңгусу болот учу курч,
Айбалтаны байланып,
Ок өтпөс тонун кийинип,
Душмандык түрү билинип.
Баягы кең жасаган айбалта
Болоттоп мизин өтөгөн,
Сабына алтын кологон,
Салышчу жоого болжогон.
Ар порумдап машаган,
Төкөр берен чоң уста —
Бөлөкбай өзү жасаган.
Сугатына келгенде
Кара булак суу кеткен,
Мунун мизин уста түзөткөн.
Көмүрүнө чыдабай
Чынардуу токой жоюлган,
Мунун көөрүгүнө жан түтпөй.
Көп букачар союлган.

[Tatli_Melek]

Айбалта жайы момундай,
Ач билекке салынып,
Абайлап көрсөң Канчоро
Ак жолборстой чамынып,
Кур-кур этип күүлөнүп,
Жетип келди бачагар
Күлчорого сүйлөнүп,
Ал Күлчоро байкушта
Чапчышарга чама жок,
Алы кеткен ал чоро,
Акырын сүйлөп кеп баштап.
Канчорого сабылып:
Абайлап көрсөң Канчоро
Башта күндөн билесиң,
Комокойлуу айза алып,
Сан кол жарган баатырың,
Ушу бүгүн кан аба,
Колуңа түшкөн бакырмын.
Бөксө жол элек кыялаш,
Жан бирге элек уялаш.
Тапканыбыз жыйгандаш,
Бир чоңойдук курбалдаш,
Тай, кунандай тебиштик,
Талашып эмчек эмиштик.
Энчилеш мал жыйгандаш,
Эгиз өстүк курбалдаш.
Баатыр, каарланып какайсаң.
Каршылык кылбайм, союңуз.
Уялаш элек, кан аба,
Көтөрүлбөйт колубуз!»

[Tatli_Melek]

Деп ошентип Күлчоро
Жаңжалсыз сабыр кылганда,
Кара мүртөс Канчоро
Каарданып, чамынып,
Кара болот балтасын
Кош колдоп кармап имерди.
Жадаалын салып Канчоро,
«Айры шили тушу» — деп, —
Өрөпкүгөн куу кулдун
Өлөр жери ушул» — деп,
Качырып кирип, чорону
Шилиге тартып жиберди:
«Капта, балбан, байла!»— деп,
Берендерди чакырып,
Беттеп турду Канчоро.
Канчоро беттеп турганда
Шамдагайы болжолсуз,
Шакылдаган шер чоро,
Ай ааламды буй кылган
Аябаган эр чоро
Кечээ кабылан Манас барында,
Капысынан кабылган,
Медиян-Чөлдүн белинен,
Бет алган мойнок сеңирден,
Тоо жоголгон урчукта,
Такалган тоонун тумшукта,
Асмандан түшкөн алты курч.
Кылычтын кыйын ыктуусу,
Жанды болот мыктуусу,
Кындан суурса кызарган,
Кыйкырып жоого шилтесе,
Кырк кулачтай узарган,
Атагы чыккан алты курч,
Кармай калып сабынан,
Сууруп алып кабынан.

[Tatli_Melek]

Канчоро кайра тарткыча
Шай колдогон Күлчоро.
Кылычты колго алганы.
А булкунган Канчоро
Бура тарта бергиче.
Каарланып Күлчоро
Түрө кармап арамды
Түп этектен алды эле,
Колунда болот кылычты
Шилтеп туруп калды эле.
Оң этегин арамдын
Оё чаап салды эле.
Көкборчуктун бир санын
Соё чаап салды эле.
Ошол кезде чорону
Туш-тушунан качырып,
Балбанынын баарысы
Кыяздап ураан чакырып,
Камалашып алды эми.
Күлчородон ал кетти,
Денеден кара кан кетти.
Эң бир баатыр эки кол.
Көтөрүлбөй шал болду,
Коюнга кара кан толду,
Казылып жаткан калың ор,
Кайнамак болду эми шор.

Билдирүүнү түзөткөн: Tatli_Melek: 19 Сентябрь 2015 - 16:00

[Tatli_Melek]

Айза сунуп, балта уруп,
Каптап кетти ошо жол,
Арканчаны, тончону,

Тегиз темир колчону,
Айза сунчу берени,
Айбалта чапчу эрени,
Кылычка кыйын ыктуусу,
Кыйын кымбат мыктуусу
Тегеректеп кетти эле,
Ал сапары чорону
Далбаса кылып өттү эле.
Тегеректеп балбандар
Темирден торго салды эми.
Каарданып Канчоро
Катуу буйрук кылды эми.
Булкунгандан, силкинип,
Жадаалданып, сактанып,
Турган экен кутургур
Жедигерге мактанып:
«Эриң Кыяз баш болуп,
Элтең урган жедигер.
Элтелеңдеп турасың,
Эселек акыл кыласың,
Баарың бирдей чуулдап,
Качуучудай чениңер,
Каның, бегиң чогулуп,
Качып кетем дедиңер.

[Tatli_Melek]

Каралдыңар Канчоро,
Жедигер, саа жай чоро,
Шай колдогон шер чоро,
Чын көк жалдын биридир,
Кадырдын жарык түнүдүр.
Канчоро аман барында,
Алты өндүр сууда бөлүм жок,
Ай аалам каптап кол салсын,
Жедигер, саа өлүм жок.
Жети өндүр сууда бөлүм жок,
Жер жайнаган кол чыксын,
Жер жапырып мол чыксын,
Бурулушта калаа жок,
Канчоро буудан барында
Жедигер, саа балаа жок.
Манастын уулу көөдөктүн
Капкасын бузуп, кан кылдык,
Кара жолун чаң кылдык.
Жылгындуу Кең-Кол Таласка
Сырайзаны ойноттук,
Сырттандарын сойлоттук,
Белеске тулпар туйлаттык,
Бегинин баарын кыйраттык.
Каарланса Канчоро
Кан жаадырар белиңе,
Жок, жакшыласа, жедигер,
Ур жаадырар элиңе.
Жадаал жиним кармаса,
Калайык ашып чыга алгыс,
Кадуусу көпкөк белдирмин.
Тууралап душман келе алгыс,
Кара кек жал шерденмин.

[Tatli_Melek]

Белести буздум, жол салдым,
Бейлим кетип бир ишке.
Өз абама кол салдым.
Топон суу жүрсө бой бербес,
Айзакерден ыктуусу,
Азаматтын мыктуусу,
Кыйла шерден кымбаты.
Бар көк жалдын баатыры,
Алтымыштын артыгы,
Колго түшкөн Күлчоро —
Кылым жандын мыктуусу.
Эмчек ээмп, бирге өскөн,
Эгиз чоро аты уйкаш,
Күлчорону байладым.
Өчөшүмө тийгенде,
Өздөн кайра тартпаймын.
Жадаалдуу жиним кармаса,
Жакынга кылча кайтпаймын».
Деп ошондо оолугуп,
Айкырып кирип Канчоро
Каарды катуу баштады.
«Бабаңар Толтой көк жалды
Күлчоро союп таштаган.
Алдырып салып жедигер,
Аттарын ээсиз коштогон.
Алда кайран бир боорум,
Баланча жерге өлдү деп,
Жедигер минтип боздогон.
Бу Талас саа жер эмес,
Күлчоро саа эл эмес.

[Tatli_Melek]

Күрсүлдөгөн куу кулдун,
Он далысын ойгула!
Оң кечирин сойгула!
Сол далысын ойгула!
Сол кечирин сойгула!
Өлүк эмес, тирүү эмес,
Арам санаа бул кулду,
Ара жайга койгула!

[Tatli_Melek]

Ээр белдей белеске

Из чалган Бакай акылман

Эңкее барып көрдү эми,

Мыйыгынан күлдү эми.

Камандар добулбасын чалыптыр,

Дуулдап кызып калыптыр.

“Манасты сойгон ойну” – деп,

Калмактары былкылдап,

Катуу бийлеп алыптыр.

Кабылан Бакай келгенин

Кароолдо турган Желдейбоз

Алдыртан байкап билиптир.

Астындагы тулпарга

Камчы басып, бакырып,

Көзкаман, Көкчөкөзүнө

Кирип барды жапырып.

“Казып койгон ор келди,

Кайран жанга шор келди.

Күндөп-түндөп жол тартып,

Качалы десе болбойсуң,

Камчыланар кез келди.

Ай, Көзкаман, оңбойсуң!

Чоролор чечер жүгүңдү,

Өлдү деген Манас шер,

Көрсөң, бүгүн тирилди.

Кызырлуу Манас шер келди,

Кыстоону тартып сойлойсуң,

Албаңдалдаң ал десем,

Бадирегим* болбойсуң!

Баарыбызды кырдырдың.

[Tatli_Melek]

Ай, Көкчөкөз, оңбойсуң!

Ай, Көкчөкөз, Көзкаман,

Олжо кыз албай, ойрон бол!

Эптүү кыз албай, энеңди ал!

Мен көргөндү көрдүңбү?

Эсирип жаткан кесек, ит,

Мен билгенди билдиңби?

Салынган тоонун уурчуктан

Салаңдаган тумшуктан,

Айырмаштай кысыктан

Оргуган калың чаң чыгат,

Оргуган чаңды карасам,

Көк тулпар келет аркырап

Көк тулпардын үстүндө

Көрөсөн Бакай олтурат.

Анын арка жагынан

Зорлугу тоонун теңиндей,

Кезешкенди жегидей,

Сандаган жоону шаштырган

Сарала багып ат кылган,

Атагын уккан чочуган,

Ата канат шум дүйнө,

Өзү ажайыптан окуган,

Астынан туман бөлүнөт,

Ал Бакайдын артынан

Алакең келет көрүнөт.

[Tatli_Melek]

“Анын артын карасам,

Ач кыйкырык куу сүрөөн,

Ала булут, көк бургак,

Асты жагы болгон жаан,

Ары чети жөө туман, -

Алмамбеттин жайы экен.

Бу куугундун ичинде

Кабылан Чубак бар экен.

Уруучу буркан урат го,

Каарына алса, Манасы

Улак кандын Сыргагы

Уйпалап, жанчып кырат го?

Күндүзү бүркөк, түнү ачык

Күндүн кую бузулду,

Көкүтүп келген камандар,

Бизге көрсөтөрүң ушубу?”.

Желдейбоз айтып турган соң,

Көзкаман, Көкчөкөзүнө

Жетип кабар кылган сон,

Ашып-шашып чамданып,

Жоо-жарагын камданып,

Каңгайдан келген кылычты

Кынынан сууруп, шайланып,

Көзкаман жайын сурасаң,

Алты жылы жөө басып,

Алтымыш кылыч байланган,

Алтымыш дөөнү өлтүрүп,

Алышканды жайлаган,

Жети жыл тынбай жөө басып,

Жетимиш кылыч камдаган.

Жеткилең мыктуу жадыгөй,

Жетимиш дөөнү жайлаган.

Көзкаман журттан бир башка,

Жеткен жер менен салышып,

Көнгөн чуңкул көйкашка.

Жазбай атчуу мергенин

Жан-жагына камдады,

Кагышып жатып өлүүгө,

Кайрат байлап турганы.

[Tatli_Melek]

Он кишиге бир башчы,

Отуз жанга бир жакшы,

Алтымышка бир ыктуу,

Жүз кишиге бир мыктуу

Башчыларын дайындап,

Көкчөкөз менен Көзкаман

Оозунан оту жалындап,

Кабылан Манас, зор Бакай

Кара кыр ашып келгенде,

Көзкамандын кошуна

Айкалыша киргенде,

Айкөлүңдүн кырк кыраан,

Ажыбай, Бакай көк жалдар,

Алмамбет, Чубак арыстандар,

Сыргак менен Сереги,

Ырчуул, Шууту дегени,

Кагышта тийчүү кереги,

Бир жагы болсо, камандар

Булар да, алыша келсе, ыктуулар -

Көп жоонун адисин билген

мыктуулар.

Балбандарга бакырып,

Жаачыларын чакырып,

Желдетке кабар берген соң,

Булар каарданып акырып,

Какандап ураан чакырып,

Көкчөкөз менен Көзкаман -

Каңгайдан келген көйкашка
Булардын пендеден түрү бир башка!

Ай төбөдөн батышты,

Аянбастан атышты.

[Tatli_Melek]

Күн төбөлөп батышты,

Күнү-түнү атышты.

Айгайлаган барсылдак,

Асман жарган тарсылдак,

Боз мунарык, кызыл чок,

Бозоруп күйгөн, жанган ок.

Көз ирмебей урушту,

Калмак, кыргыз кагышып,

Алыша албай турушту.

Ошол кезде Алмамбет

Сараланын үстүнөн

Аябай каары келди эми;

Топчулугу бир тогуз,

Топчулугун чыгарып,

Бүчүлүгү бир тогуз,

Бүчүлүгүн чыгарып,

Кыйын мылтык, сыр бараң,

Кыргы менен кыргылап,

Кундагынын көчүгүн

Кара ташка ургулап,

Милтесине чок коюп,

“Бир салганда экиден

Сыр бараңдын ичине

Кыдырата от коюп,

Бек тиктешип атышып,

Мээнетти минтип тартышып,

Баягы Алман кабылан

Камандарды барсылдакка алды эми;

Туман уюп, чаң каптап,

Жер көрүнбөй калды эми.

[Tatli_Melek]

Өткөрө жайчы Көзкаман

Салып турат шамалды.

Артык ыкчыл Көкчөкөз

Кылып турат амалды

Бирөөн – бирөө шыкаалап,

Дал келтирип аталбай,

Баары балбан баатырлар

Бирөөнө – бирөө баталбай,

Желмогуздай Көзкаман

Жеткилең белин буунган,

Каңгайга барып туулган,

Бээжиндеги суу кудук*

Алты ай барып жуунган

Көзкамандын түрүнөн

Көргөн адам чочуган,

Калмактардын илимин

Калтырбастан окуган.

Бул ажайыптан дуба окуп,

Атагын уккан титиреп,

Кармаша албай дит багып,

Канчалар качкан бытырап.

Жар чакырып, жүйө айтып,

Жакындап келди Көзкаман.

Туура кара ташка окшоп,

Турпатын көрсөң эң жаман.

“Кан Манастын кырк чоро,

Атыңдын оозун буруп бер.