Кымбатчылык баарыбыздын капчыгыбызды кайгыга салып турган кези. Өзгөчө суук жана узак болгон кыш миңдеген малдын башын жутуп кетти. Жаз кеч келди. Өлкөнүн түндүк аймагын азыр кургакчылык кыйнап турса, түштүктүк дыйкандар селдин кесепетинен талаасына бери дегенде үч жолу кайталап үрөн себишти. Чыныгы кымбатчылык эми келеби?

АЗЫК-ТҮЛҮК КРИЗИСИ ДҮЙНӨНҮ КАПТООДО
Кай жакка барба “карызга акча берип турчу, үйгө азык-түлүк алайын” деген сыяктуу сөздөрдү кулак чалат. Баалардын көтөрүлүп жатышы коомчулуктун тынчын алып жаткан учур. Айрыкча күнүмдүк турмушта эң керектүү кумшекер, туз, ун жана бензиндин кымбатташына эл нааразы. Кымбатчылыктын айынан мугалимдер, дарыгерлер “айлык акыбызды көбөйтүп бергиле” деп митингге чыгышкан эле. Өкмөт анда маянаны жогорулаткан. Бирок аны менен эле маселе чечилип калбады. Серепчилер жакынкы жылдары азык-түлүктүн баасы мындан да жогорулашын эскертишүүдө. Алардын айтымында, өнүккөн өлкөлөрдө азык-түлүккө болгон суроо-талап тынымсыз өсүп жатат. Андыктан 2030-жылга чейин дүйнө жүзүндө азык-түлүктүн чоң тартыштыгы жаралышы мүмкүн.

КҮЙҮҮЧҮ МАЙ АРЗАНДАП, ЖОЛ КИРЕ КЫМБАТТАДЫ
Мунай затынын баасынын көтө­рүлүшү түз эле барып калктын жакыр катмарынын жонуна тиет. Анткени аны шылтоолоп жол кирени, негизги азык-түлүктөрдү кымбаттатып жиберишет. Кыштын аягында бензиндин 1 литринин баасы 1 АКШ долларына жеткени баарыбызга маалым. Президент Алмазбек Атамбаев Орусияга барып, тыйындап болсо да баасын төмөндөттүрүп келди. Ошого карабай Бишкектеги айдоочулар “тапкан акчабыз тетиктерден артпай жатат” деп маршруттук таксинин баасын көтөртүп алышты.
Май айынын ортосунда элден “цемент кымбаттап кетти” деген арыздар түшө баштады. Канттагы цемент заводундагылар «сырьё жетишпегенинен улам бир мүшөк цементтин баасы 500-600 сомго чейин көтөрүлдү» деп түшүндүрүштү. Жыл сайын ушул көрүнүш кайталанганы үчүн сатуучулар сезон алдында акча жасап алууга кынык алып, «сырьё жетишпейт» дегени жөн гана шылтоого айланды. Элдин үнү өкмөткө, ЖКнын жыйынына жеткенде гана цементтин баасы өз калыбына келди.

ЭЛДИН АБАЛЫ КАНДАЙ?
Кыргызстанда туруктуу жумушу бар жарандардын орточо маянасы 8000 сомдун тегерегин түзөт. Бир үй-бүлө чогуу иштеп акча тапса дагы, алган акысы бир айлык жашоосуна жетпейт. Каржы министри Акылбек Жапаров «бир адам 100 долларга бир ай жашаса болот» деп чыкты. Өлкөнүн капчыгын кармаган министрдин 100 доллардык эсебин бир карап көрбөйлүбү. Жок дегенде бир кечки тамактын баасын чыгаралы. Ал кадимки палоо болсун. 1 килограмм күрүч – 80 сом,
1 килограмм эт – 350 сом, сабиз, пияз, май жана башка майда-чүйдөсүн 100 сом деп баалайлы. Помидор менен бадыраңды бир килограммдан ала турган болсок, ага дагы 100 сомдун тегереги кетет. Базарга барып келген жол кирең менен баш-аягы 650 сом. Мындай 7 кечки тамак 100 долларды түзүп калат. Бирок бир айда 7 эле жолу тамак жебейсиң да!
Андан тышкары сүт азыктары, жер-жемиш, кийим-кечек, шаардыктардын коммуналдык төлөмдөрү (свет, газ, суу), батир пулу, күнүмдүк басып-турганы бар.
Сырттан келген товарлардын баасы да жогорулоодо. Капчыгы жука карапайым эл “баалар кымбаттады” деп чыркырап эле келе жатат. Экономика жана монополияга каршы министрлиги “баалар мурунку жылдарга караганда быйыл кичине түштү” дешүүдө. Бирок ал базарда билинбей эле. Өкмөт бааны көзөмөлгө алып, жок дегенде эң керектүү товарлардын баасын элдин капчыгына ылайыктап көзөмөлдөп турушу зарыл.

Цементтин баасы апрель айына карата 1 мүшөгү – 250-300 сом болсо, азыркы учурда – 370-400 сомду түзөт.

«Супердин» сурак бурчу

"АКЫЛБЕК ЖАПАРОВ ЖҮЗ ДОЛЛАРГА БИР АДАМ БИР АЙ ЖАШАЙ АЛАТ»,- ДЕЙТ. СИЗГЕ ЖАШОО ҮЧҮН 100 ДОЛЛАР БИР АЙГА ЖЕТЕБИ?

Сабиржан Касенов, пенсионер, Бишкек:
– Жеке өзүмө жетет. Коомдук транспортто бекер жүрөм, маршруткага 5 сом төлөйм. Пенсионер болгондон кийин көп деле бир жакка барбайм. Ошондуктан эч кимге нааразычылыгым жок. Ал эми үй-бүлөлүүлөргө жетпеши турган кеп.

Сабырбек уулу Асылбек, студент, Каракол:
– Азыр жашоо кымбат эле болуп калды. Менин жашоомо 100 доллар жетпейт. Ичкен-жегеним, кийим, баскан-турган жана башка болуп жатып эле бир топ сумма болуп кетет.Азырынча ата-энемдин каржылоосундамын. Мага бир айга мынча сом жетет деп айта албайм.

Майрам Тыналиева, мугалим, Бишкек:
– Учурда 100 доллар эмнеге жетмек эле?! Бүт баары кымбаттап жатат. Мисалы, мен бул акчаны коммуналдык төлөмдөргө эле коротом. Үй-бүлөнү коюп, өзүмө араң жеткирем. Кийим алыш керек, тамак-аш деген бар. Эми жол кирени да кымбаттатып коюшту.

Бакберген Урусалиев, филолог, Ош шаары:
– Эгер студент болуп, жатаканада жашаса, 100 долларды 1 айга жеткирсе болот. Ал эми батирде жашоо кымбат. Жатаканага караганда 2-3 эсе көп каражат сарпталат. Демек, 100 долларга жашаш кыйын. Ошондой эле үй-бүлөлүү адамга бул акча аздык кылат.

Жамиля Сасыкулова, пенсионер, Бишкек:
– Мен жакшыраак пенсия алыш үчүн 50 жыл бою эмгектендим да. Азыр ошол эмгегимдин баары талаага кеткендей. Пенсиямды алгыча эле тигиге акча, буга акча деп эле өз ээлерин таап кетет. Маршруттук таксиге 5 сом берсем, айдоочулар кагып-силкишет, каршы чыгып отурбай 10 сом берем. Анан кантип 100 доллар жетсин?!

Алима Шабданова, эсепчи, Ош шаары: – Ой, кантип жетсин?! Менин курагымдагы аялдар сарамжалдап эптеп жеткириши мүмкүн. А жаш келиндер бала бакчага баласын алып барып, алып келип жатып эле жок болот ал акча. Мисалы, 100 доллар менин жумушка келип-кеткендеги жол акым менен түштөнүүмө да жетпейт.

Чолпон Жангабылова, медкызматкер, Каракол:
– Эгерде бир гана адам болсо, Каракол шаарында 100 доллар 1 айга жашоого жетиши мүмкүн. Жол кире жана башкалар арзаныраак түшөт. Бирок менин үй-бүлөм бар. Андыктан менин керт башыма жетсе да, үй-бүлөмө жетпейт.

Айдай Асанбекова
koom@super.kg