Мына! Кылычын сүйрөп кыш да кирип келди. Кычыраган суукта үй-жайы жок селсаяктар кантип жан багып, кандай күн кечирип жүрүшкөнү эч кимди кайдигер калтырбайт. Алардын аяздуу жашоосу менен жакындан таанышуу үчүн үшүгөнүбүзгө карабай селсаяктарды издеп жөнөдүк.

КЫСКАЧА МААЛЫМАТ
Социалдык өнүктүрүү министрлигинин басма сөз кызматы маалымдагандай, 2011-2012-жылдар аралыгында сууктан жана ар кандай оорудан улам 64 үй-жайсыз адам көз жумган. Ал эми өткөн аптада үч күндүн ичинде 8 селсаяк суукка тоңуп каза болду.

«НАН АЛЫП БЕРГИЛЕЧИ...»
Суук болгонгобу, айтор, демейдегидей таштанды төгүлгөн жерди акмалаган селсаяктар аз. Сыягы, баш калкалаган жерлеринде жылынышып, өздөрүнүн тили менен айтканда, «трассага» чыгышпаган деле өңдүү. Аңгыча алдыбыздан кийимдери кир, бир аз ичип алган айым чыкты. Өзүн БАКТЫГҮЛ БОРОНЧИЕВА деп тааныштырган бул айым бизге төмөнкүлөрдү айтып берди:
– Ата-энем каза болуп калган. Жалал-Абаддын Базар-Коргонунан болом. Күйөөм соттолуп кеткен. Өзүм да 2005-жылы камалып, 2012-жылы апрель айында эркиндикке чыгып, ошондон бери көчөдө жашап жүрөм. Бир балам бар, ал азыр жетимдер үйүндө. Мен жашаган приютта (убактылуу баш калкалай турган мекеме) азыр болжол менен 20дай селсаяк бар. Ичи муздак. Адамдар өлүп жатышат. Жанды багыш үчүн күндүз көчөгө чыгып «дай-дайлайбыз» (кайыр сурайбыз). Кээ бир адамдар 1 сомдон 5 сомго чейин таштап кетишет. Тапкан акчабызга арак ичебиз. Болбосо бул суукта тоңуп өлөсүң го. Мен азгырыкка азгырылып, катуу кырсыктадым. Туугандарым эптеп мени бул жерден алып кетишсе жакшы болот эле...- деп жанатан бери шоктоно сүйлөп жаткан аял көзүнө жаш алып, бышактап жиберди.

Аңгыча ары жактан үшүгөнүнөн калчылдап жашы 50лөр чамасындагы киши жаныбызга басып келди да, «мага нан алып бергилечи...» деп ыйлап жиберип, сөзгө кошулду:
– Аты-жөнүм – Жоламан Жумабаев. 1950-жылы Ысык-Көл облусунун Жети-Өгүз районунда туулгам. Ачыгын айтсам, ичкиликтин айынан селсаяк болуп кеттим. 22 жылдан бери селсаяктык жашоону башымдан өткөрүп келем. Мурда ар кимдин малын багып жүрчү элем, быйыл бутум ооруп приюттарда, ар кайсы үйдүн алдында жашап жүрөм. Желим бөтөлкөлөрдү чогултуп, килограммын 5 сомдон сатып эптеп жан багам.

«СЕЛСАЯКТАР ЫНТЫМАКТУУБУЗ»
Андан соң Фучик атындагы сейил багынын ичинде жайгашкан Ленин районуна караштуу үй-жайы жок адамдар убактылуу баш калкалай турган үйгө бет алдык. Ичине кирсек, каңырсыган сасык жыт. Муздак. Ар кандай катаал тагдырдын ээлери жууркандарга оронуп жатышат... Бул жерде иштегендердин айтымында, приютта баш-аягы 60ка чукул селсаяк бар. Аларга күнүнө бир маал ысык тамак берилет. Ушул жайда баш калкалаган 52 жаштагы ТАШТАНБЕК САРЫГУЛОВ өз тагдырын мындайча баяндады:
– Эжем менен үй талаша кетип, ага таарынып селсаяк болуп кеттим. Кийин уулдарым бул жактан алып кетишти. Бирок келинчегим кичүү уулумду «сенден эмес, башка адамдан төрөгөм» дегенин угуп, кайра үйдөн чыгып кеттим. Бул жакта баарыбыз ынтымактуу күн кечиребиз. Сыртта жүргөн селсаяктар келсе деле бөлбөй, өзүбүзгө кошуп алабыз. Ачыгын айтыш керек. Кээде кафеге кирип мас болуп жыгылып калган жаш жигиттерди «Тез жардам» алып келип таштап кетет. Бир эле күнгө. Биз алардын документтерине тийбейбиз, бирок чөнтөк телефондорун, жаңы кийимдерин алып, сатып жиберебиз. Эгерде каршы болсо, көзү-башын көк ала кылып сабап коёбуз. Себеби баарыбыз ачкабыз.

«ПРИЮТТАРГА БАРСАК САБАШАТ»
Ооба. Жогорудагы селсаяктар мамлекеттин камкордугунда. Жок дегенде ысык тамагы бар дегендей. Бирок ал жакка көчөдө жүргөн селсаяктар баруудан коркушат экен. Себебин Лев Толстой көчөсү менен Правда көчөсүндөгү суу түтүктөрүнүн алдындагы тешикте (люк) күн кечирген селсаяктардын бири (атын атагысы келген жок) төмөнкүчө түшүндүрдү:
– Кемпирим каза болгонуна 16 жыл болду. Эки кызым бар. Алар күйөөгө тийип, өздөрүнчө. Люктун алды жылуу болгону менен, эшик суук. Нандарды минтип түтүктөрдүн үстүнө коюп жылытып жеп жатабыз. Бул жерде 7-8 киши жашайбыз. Желим бөтөлкөлөрдү чогултуп акча табабыз. Акчабызга нан алабыз, арак ичебиз. Приюттарга барсак, ал жерде жашагандар сабашат. Кошпойт. Ал жактан пайда жок.

«ОҢОЛУП КЕТКЕН СЕЛСАЯКТАР ДА БАР»
Калк арасында боорукер адамдар да жок эмес. ТҮМӨНБАЙ БАЙМАНАКОВ аттуу желим бөтөлкөлөрдү сатып алып, кайра дүңүнөн саткан адам көптөгөн селсаяктарга жардам берип келет. «Селсаяктардын арасында «айылыма барып оңолом, ичпейм» дегендерине жол киресине акча берем. Оңолуп кеткендер да бар. Мен булар аркылуу нан таап жаткан соң селсаяктарга унутпай жардам көрсөтөм. Азыр мага он чакты үй-жайсыз адамдар келип, жылынып, тамак ичип кетип турушат. Анан желим бөтөлкөлөрдү жүктөшүп жардамдашса, күнүнө 200-300 сом төлөп берем» дейт. Ал жерден Ира аттуу айымга жолугуп, кепке тарттык:
– Биз Түмөнбай байкеде иштейбиз. Ал бизге акча берет. Суукта от жагып, көчөдөн таап келген тамагыбызды ысытып жейбиз. Мындан тышкары байке төшөк сатып келип, бизди бул жакка жылуу жатууга мүмкүнчүлүк түзүп бергенине ыраазыбыз. Кээ бир адамдар көчөдө өлгөнү жатсаң да карашпайт. Өткөндө бир селсаяк эже көчөдө кулап калыптыр. Телефон чалып «Тез жардам» чакырып коюшпай, адамдар карап коюп ары-бери өтүп жатышты. Анан бир жаш жигитке жалдырап отуруп «Тез жардам» чакырсам, алар келип мага «бул сенин досуңбу?» дешти. «Жок, көчөдөн өтүп баратып көрүп калдым» десем, «анан эмнеге бизди чакырасың?» деп кайра мени урушушту. Эмнеге? Селсаяктар деле адам да...

Мына, окурман! Тагдыр адам баласын кандай жолдорго жетелейт, эч кимибиз билбейбиз. Бирок турмуштун сыноосуна чыдабай, тагдырына таарынып, минтип көчөлөп кеткендер да көп. Тилекке каршы, күн санап көбөйүүдө. Арабызда суукка тоңуп, ысыкка күйүп, оор турмушта жашаган жогорудагыдай адамдар жашайт, алар бар! Бул ачуу чындык! Алар да адам баласы экенин унутпайлы...

Асхат Субанбеков
koom@super.kg