7 жыл мурун Бактыгүл Кошонова аттуу айым 1 жаштагы баласын колуна көтөрүп «иштеп акча табам» деген илгери үмүт менен Казакстанга кеткен. Бирок куру убадаларга алданып сатылып кеткенин билген эмес.

«КҮЙӨӨЛӨРҮМ ИЧИП КЕТИШТИ»
–1982-жылы Араван районундагы Ынтымак айылында төрөлгөм. Апам 5 жашымда эле каза болгон. 2-классымда токко урунуп, оң колум жакшы иштебей калды. Мектепте кыйратып окуган жокмун, дарыгерлер оң колумдун сөөмөйүн кесип салышкандыктан жаза алчу эмесмин. Сабатсыздыктан убагында паспорт албай калгам.
23 жашымда Эрмек аттуу жигит Ноокаттын Көк-Бел айылына ала качып кетти. 2005-жылы уул төрөп, ошол жылы Бишкекке көчүп келип тигүүчү болуп ишке орноштум. Күйөөм көп ичип, мени сабаганды адат кылып алды. Акыры 1 жаштагы уулумду ага таштап ажырашып тындым. 1 жылдан кийин Назар деген жигитке турмушка чыгып уулдуу болдук. Назар да ичип, мага кол көтөрө баштады. Балам 1 жашта, күйөөм иштебейт, өзүм Бишкектен ылайыктуу иш таба албай кыйналып жүргөм. Орусияда иштеген иним «кем-карчыңызга жаратыңыз» деп 400 доллар салды. Анын 8 миңин бир келинге берип, балама туулгандыгы тууралуу күбөлүк, өзүмө паспорт жасаттым.
Бир күнү жумуш издеп «Ош базарындагы» радиотүйүнгө барсам, бир байке «Казакстанга жумушка алып кетебиз, шейшеп-жууркан тигесиңер» деп жүрүптүр. «Келишимдин негизинде алып кетесизби?» десем, «мен аскердик кызматта иштегем, подполковникмин. Баары мыйзам чегинде болот» дегенинен күйөөмдү таштап, баламды алып Казакстанга кетүүнү чечтим. Анын аты эсимде жок, көлдүк болчу, богок оорусу менен ооруп, алкымы шишип, кышылдап сүйлөчү.

«ТИГҮҮЧҮ БОЛОСУҢ ДЕГЕН»
– Тигил киши чек арага жеткенде «чек арачылар менен сүйлөшүп өткөрөм» деп уулум экөөбүздүн документтерибизди алган. Казакстандан бизди Жолдош деген казак кишиге алып барып, документтерибизди бербестен таштап кетип калды. Жолдош бизди Алматы облусундагы Кара-Ой деген айылга алып барды. Ал жакта тооктордун жумурткасын чогултуп 6 ай иштедим. Бир күнү «кетем, айлыгымды бериңиз» десем, ал «нааразычылыгың болсо, сени алып келген кишини таап эсептешип ал, силердин акчаңар, документиңер ошол кишиде. Башымды оорутпа!» деп койду. «Өлтүрсөңүз да кетпейм!» деп көгөрүп туруп алсам, акыры 25 миң теңге берип чыгарып салды.
Андан кийин Мухит деген кишинин колунда 1 жарым жыл иштеп, ал болгону 15 миң теңге карматып койду.
Кайра Алматыга келип, ал жактан Давлеткелди деген кишиге жолуктум. Ал «мен шаардык кеңештин депутатымын. Айына 60 миң теңге төлөп, документтериңди жасатып берем» дегенинен жашай турган жерим жок араң турган жаным «жарайт» дедим. Бизди Нарынкол деген жактагы сарайына алып барды. Ал жакта мал багып, кыгын чыгарып, айтор, колумдан эмне келсе, ошону жасап жүрдүм. Айлыгымды болсо «документ жасатканга коротуңуз» деп сураган жокмун.

«БИЗДИ КУЛ ДЕЧҮ»
– Давлеткелдиге Гүлнур деген кыргыз келин кыргыздарды алып келип таштап кетчү. Давлеткелди болсо аларды иштетип айлыгын бербей, сабайт. Өзү олбурлуу киши, жаш жигиттерди күрөк менен башка чапканда камгактай эле учуп түшүшчү. Келиндерди тааныштарына зордуктатып, ит көрбөгөн кордукту көрсөтөт. Мени да, кээде кичинекей уулумду да сабачу. Бизди кул деп атачу.
Бир жолу Гүлнур келгенде «мындан ары бул жакка кыргыздарды алып келбе. Алар акчасын албайт, таяк жейт» десем, ал мени Давлеткелдиге жамандап коюптур. Давлеткелди мени чакырганынан барсам, «балаң экөөң Казакстанда курсагыңарды тойгузуп жүрүп кайра мени кулдарга жамандап качырып жүрүптүрсүң!» деп мылтыктын кундагы менен сабап кирди. Ал дайыма тапанча асынып жүрөт, бөлмөсүндө мылтыктар илинип турчу. Тапанчаны чекеме такап туруп атып жибергенде чекемден кан сызылып кетти. Чыныгы ок эмес, шарикпи, бир нерсе экен. Жанында Ахат деген бирөөсү бар, ал «ур, сок!» десе баарын жасай берет. Жан соога сурап жатып араң токтоттум. Ошол окуядан кийин да 7 ай мал бактым. Ал жерде баш-аягы 4 жылга жакын иштеген соң акыры качып чыгып, Алматыда курулушчулар иштеген жерге ашпозчу болуп ишке орноштум.
Бир күнү сыналгыдан Кыргызстандын Өзгөчө кырдаалдар министрлигинин телефон номерин көрүп чалсам, Бекзат деген бир жигит алды. Ал Кыргызстанга келүүмө жардам берди. Мен ага бул жардамы үчүн өмүр бою ыраазымын.
Акыркы кожоюнум 1 ай иштеткен соң Бекзат менен байланышып, Алматыдагы консулдукка мени өзү алып барып «чындап эле бул келинди алып кетүүгө жардам бересиңерби?» деп тактап, ынанган соң мага 40 миң теңге айлыгымды төлөп берди. Андан кийин уулум экөөбүздү базарга алып барып баштан-аяк кийинтип, узатып келип «аман-эсен элиңерге жетип алгыла. Буга жолдон тамак ичкиле» деп дагы 5 миң теңге берип кетти. Кыргызстандын чек арасынан өткөндө толкунданганымдан көзүмдөн кубанычтын жашы агып жатты.
Кыргызстанга келгенде бул жакта иштегендер атама, туугандарыма телефон чалышса, алар «күйөөсүн таштап Казакстанга качып кетип бизди элге шерменде кылды. Андай кыздын бизге кереги жок» деп коюшуптур. Ошентип алардан үмүтүм үзүлдү. Мен ал жакка жыргаганымдан эмес, кыйналганымдан кеткем. Мени адамча мектепке окутуп, паспортумду убагында алып берип коюшса болмок да. Эми менин максатым – документтеримди бүтүрсөм, кайрадан Казакстанда мага окшоп кул болуп жүргөн кыргыздар көп, аларды куткаруу. Балам Казакстандан 1-класста окуду, азыр 2-класс болмок, бул жактан окубай калды, аны окутам.

«ПАСПОРТУН АЛЫП БЕРЕМ»
Каарманыбызды куткарууга жардамдашкан КРнын Өзгөчө кырдаалдар министрлигинин кызматкери БЕКЗАТБЕК КАЗАКОВго байланышып, мындай жооп алдык:
– Бир күнү кызматтык телефонума бир аял чалып «Бул Кыргызстанбы?» деп калды. «Ооба, Кыргызстан. Сиз кайдан чалып жатасыз?» десем, «мен Казакстандан чалып жатам» деп туруп телефонду коюп салды. Кайра байланышып, андан окуя тууралуу билдим. «Араван районундагы Ынтымак айылынын тургуну Абил Кошонов дегендин кызымын» дегенинен аталган айыл өкмөткө байланышып, туугандарын таптым. Атасы тоодо экен, байланышууга мүмкүн болгон жок. Алысыраак туугандары Бактыгүл 2008-жылы Казакстанга кеткенин айтышты. Анан Тышкы иштер министрлигине, ИИМге бул маалыматты билдирдим. Алматыдагы Кыргызстандын консулдугуна да чалып бул тууралуу айтып, эженин телефон номерин бергем. Алар «чалсак албай жатат» дегенинен кайра өзүм эжеге чалып, тигилер менен байланыштырдым. Азыр эженин туугандарына, айыл өкмөтүнө байланышып «күбөлүгүн алып бериңиздер» деп жатам. Жок дегенде күбөлүгүн жасатып беришсе Ошто паспорт столдо тааныштарым бар, аларга айтып мыйзам чегинде паспорт алууга жардам бермекмин.

«АТАСЫ КЫЗЫНА ТААРЫНЫП ЖҮРӨТ»
Каарманыбыздын атасынын карындашы Малика Кошоновага байланышып, төмөнкүдөй жооп алдык:
– Бактыгүл апасы каза болгондон кийин 2 жылдай бир туугандары менен менин колумда чоңойду. Кийин агам башка аял алып, аларды өгөй апасы бакты. Чындыгында, мектепти бүтпөй калганына, документи жоктугуна атасы күнөөлүү. Бактыгүл жакшы жерге турмушка чыккан. Жакшынакай эле жашап жүрүп Бишкекке качып кетип, ал жактан башка күйөөгө тийип, андан соң аны менен да ажырашып Казакстанга кетип калыптыр. Атасы ошого таарынып жүрөт. Азыр Бишкектеги, Орусиядагы туугандарыма телефон чалып «кантсе да тууганыбыз, жардам берип үйгө алып келгиле» деп айттым.

«ТЕРГӨӨ ИШИНЕ ЖАБЫРЛАНУУЧУ КЕРЕК»
Андан соң Алматы шаарындагы КРнын башкы консулдугунун консулу Насип Рыспековго байланышып, бул окуя тууралуу кандай чаралар көрүлгөнүнө кулак төшөдүк:
– Бактыгүлгө ИИМдин Алматыдагы атайын өкүлдүгүнө арыз жаздырдык. Ал «башка кыргыздар да кулчулукта жүрөт» деп айткан даректерди 2 күн машина менен кыдырдык. Чындап эле бир жерде 1 кыргыз аял, экинчисинде 1 кыргыз байке иштеп жатыптыр. Алар «бизде баары жакшы, бул жактан кеткибиз келбейт» деп коюшту. Анан биз аларды «Кыргызстанга кеткиле» деп кыйнай албайбыз да. Аларга «жардам керек болсо байланышкыла» деп байланыш телефондорубузду таштап келдик. Бул тууралуу Казакстандын Тышкы иштер министрлигине кат жолдогонбуз. Алар өз кезегинде Ички иштер министрлигине кат жиберишет, анан кылмыш иши козголушу мүмкүн. Көрсөтмө берүү үчүн жабырлануучунун өзү сөзсүз керек болот. Жабырлануучу өз колу менен арыз жазып, окуя кайда болгондугун көрсөтүп бериши керек. Бактыгүлдү документтериңди бүтүрүп, кайра келип тергөө иштерине жардам бер деп Кыргызстанга жибердик.
ИИМ болсо жабырлануучу арыз жазганын, азыр бул боюнча териштирүү иштери жүрүп жатканын билдирди.

Асхат Субанбеков
koom@super.kg