Баланы коркутпай кантип тарбияласа болот? Психологдон кеңеш

Көп ата-энелер балдарын тарбиялоо максатында коркутуу, урушуу же жазалоо ыкмаларын колдонушат. Мындай мамиле адатка айланган: “укпасаң, урушам!”, “жаман бала болбо”, “сыртка караңгы жерге таштап кетем”, "сени таап алганбыз" деген сөздөр көп үйдө угулат. Бул баланын дароо тынчып калуусуна себеп болушу мүмкүн, бирок чыныгы тарбия ушулбу?

Психологдордун жана педагогдордун айтымында, баланы коркутуу — убактылуу гана натыйжа берет. Бирок анын ордуна жүрөктү ооруткан, кээде өмүр бою калчу жараат калтырат. Бул макалада дал ошол көрүнүшкө кеңири токтолобуз жана сүйүү менен тарбиялоонун ишенимдүү жолдорун көрсөтөбүз. Бул ирет бизге жардамга психолог Миргүл Сатимбаева келет.

Коркутуу: Ыкчам таасир, узак мөөнөттүү зыян

Баланы коркутуу – бул ата-эненин көзөмөлдү тез орнотуу аракетинен жаралган эмоциялык реакция. Кээ бир учурларда коркутуу (мисалы, "эгер кечкиге чейин келбесең, милиция алып кетет!”) баланын жүрүм-турумун токтотушу мүмкүн. Бирок бул ыкма төмөнкүдөй кесепеттерге алып келет:

- Коркуу менен тарбиялангандын жыйынтыгы:

• Баланын өзүнө болгон ишеними азаят
• Жашыруундук пайда болот (бала ата-эне менен сыр бөлүшпөй калат)
• Туура эмес жүрүм-турумду жашырууга үйрөнөт
• Ата-энеге болгон ишеним жоголот
• Жаза же уруш болбосо — туура эмес иштерди кыла берет (б.а. ички аң-сезим калыптанбайт)

Бул — "мен эмне үчүн мындай кылбашым керек?" деген суроонун ордуна, "кантип ата-энеге билинбей кыла алам?" деген ой жаралат дегенди билдирет.

Сүйүү — баланын жүрөгүнө жол

Баланы түшүнүү, угуу жана колдоо аркылуу тарбиялоо — көп убакытты талап кылат, бирок натыйжасы терең жана узак мөөнөттүү. Мындай ыкма менен чоңойгон бала:

• Өзүн коопсуз сезет;
• Жүрөгүн ача алат;
• Ишенимдүү болот;
• Ката кетирүүдөн коркпойт, себеби үйрөнүүнү баалайт.

Ата-эне сүйүү менен тарбиялоодо төмөнкү принциптерге таяна алат:

1. Сүйлөшүү — баланын дүйнөсүнө эшик ачуунун ачкычы

Көбүнчө бала эмне үчүн урушканын же эмне туура эмес болгонун билбейт. Ата-эне “түшүндүрүүнүн ордуна” урушканда же жазалаганда, бала өзү туура эмес экенин эмес, ата-эне жаман көрүп калды деп түшүнөт.

Мисалы:

? “Кичүү иниңе тийбе, болбосо урушам!”

✅ “Иниңди түрткөнүң туура эмес болду. Сен ачууландыңбы? Эмне үчүн ушундай кылдың?”

2. Эмоцияга уруксат берүү — бала үчүн чоң эркиндик

Көпчүлүк балдарга: “ыйлаба!”, “ачууланба!”, “уят!” деген сөздөр айтылат. Бул баланын эмоциясын басып, аларды туура таанып-билүүгө тоскоол болот.

Балдарга эмоцияны туура чыгарууга мүмкүнчүлүк бер. Ачууланса – айтууга, капаланса – ыйлоого болот.

3. Катаны жазалоо эмес, түшүнүү

Бала ката кетирсе, бул — анын үйрөнүп жатканынын белгиси. Жаза — анын үйрөнүүсүнө эмес, коркуусуна шарт түзөт.

Ушундай учурларда айтса болот:

✅ “Ооба, сен ката кетирдиң, бирок мен сени баары бир жакшы көрөм.”

✅ “Кел, бирге ойлонуп көрөлү, кийинкиде кантип ката кетирбесе болот?”

Мындай мамиле балада өз жоопкерчилигин аңдоого жана оңдоого мүмкүнчүлүк берет.

4. Туура жүрүм-турумга өзү жетсин

Баланы жакшы болууга мажбурлабастан, жакшы болууну каалоого үндөө керек. Эгер бала ата-эненин сүйүүсүн гана жоготпоо үчүн жакшы болууга аргасыз болсо, ал – чыныгы тарбия эмес.

Балага эркиндик, тандоо, угулуу жана катасын оңдоо мүмкүнчүлүгүн бер. Ошондо ал өзүн сыйлаган жана башкаларды сыйлай алган инсан болуп чоңоёт.

5. Ата-эне өзү үлгү болушу керек

Бала айткан сөзгө эмес, ата-эненин жүрүм-турумуна карап чоңоёт. Эгер ата-эне өзү сабырдуу, түшүнүктүү, сылык болсо — бала да ошондой болууга умтулат.

Ата-эне:

• Өз эмоциясын башкарганды
• Кечирим сураганды
• Туура эместикти моюнуна алганды үйрөтүшү керек

Баланы сүйүү менен тарбиялоо боюнча колдонмо: 7 практикалык кеңеш

1. Коркутпа, түшүндүр

? “Кичүү бир тууганыңа тийсең, эшикке чыгарып коём!”

✅ “Иниңе түрткөнүң туура эмес болду. Сен ачууландыңбы? Эмне болду, айтып берчи?”

Эсинде болсун: Коркутуу убактылуу “тартип” берет, бирок ишенимди бузат.

2. Эмоцияга уруксат бер

? “Ыйлаба! Эркек балдар ыйлабайт!”

✅ “Капа болдуңбу? Ыйласаң болот. Анан сүйлөшөбүз, макулбу?”

Түшүн: Бала сезимин айткан сайын - сени ишенимдүү деп эсептейт.

3. Ката — бул үйрөнүү

? “Мындай кылсаң, сени жакшы көрбөй калам!”

✅ “Бул туура эмес болду, бирок мен сени баары бир жакшы көрөм.”

Сүйүү шарты жок болсун. Бала жакшы болсо гана сүйөт деп ойлобошу керек.

4. Ыйманды үйрөт, мажбурлаба

? “Жакшы бала болбосоң, эч ким сени жакшы көрбөйт.”

✅ “Ар бир адам ката кетирет. Бирок биз аракет кылып, оңдой алабыз.”

Бала “мен киммин?” деген суроого жоопту сенден издейт.

5. Мисал бол

? “Сен эмнеге кыйкырасың!” — деп өзү кыйкырат

✅ “Мен да ачууланып жатам. Бирок азыр тынч сүйлөшөлү, макулбу?”

Ата-эне эмоциясын кантип башкарса — бала да ошону үйрөнөт.

6. Угууну үйрөн

- Балаң сүйлөп жатса, телефонуңду же башка жумушту токтот. Карап туруп, көңүл бур.

Угулган бала — сүйүүнү сезет. Бул анын ишенимин бекемдейт.

7. Туруктуу бол

- Бүгүн уруксат берип, эртең тыюу салуу – баланы адаштырат.

Тарбияда туруктуулук — бала үчүн коопсуз чөйрө.

Сүйүү менен тарбиялоо — жазалоодон жеңилирээк көрүнгөнү менен, ал сабыр, угуу, түшүнүү жана мээрим талап кылат. Бирок дал ушул жол менен чоңойгон бала өзүнө ишенген, боорукер жана ийгиликтүү инсан болуп жетилет.