Токаев: "Борбор Азия жаңы деңгээлдеги биримдикке багыт алды"

Казакстан президенти Касым-Жомарт Токаев Ташкент шаарында өткөн Борбор Азия мамлекет башчыларынын VII консультативдик жыйынында регионду күчтөндүрүүгө багытталган бир катар демилгелерди сунуштады. Ал өз кайрылуусунда өлкөлөр ортосундагы кызматташтык акыркы жылдары сапаттуу жаңы баскычка көтөрүлгөнүн белгилеп, мындан аркы интеграцияга шарт түзө турган конкреттүү багыттарды атады.

Азербайжандын кошулуусу – тарыхый кадам

Токаев Өзбекстан президенти Шавкат Мирзиёевге жогорку деңгээлдеги уюштуруучулук үчүн ыраазычылык билдирип, жыйынга Азербайжандын толук кандуу мүчө катары кошулуусун "тарыхый чечим" деп атады. Анын айтымында, Баку менен бир форматта иш алып баруу Борбор Азиянын көп тараптуу мүмкүнчүлүктөрүн кыйла кеңейтет.

Регион ичиндеги биримдик күчөдү: изоляция доору артта калды

Казакстан лидери жыйындын консультативдик форматы аймактык маселелерди макулдашуу үчүн негизги аянтчага айланганын айтып, Борбор Азияда биргелешкен чечимдерге умтулуу күчөгөнүн баса белгиледи. Ал "жабык чек аралардын, өз-өзүнчө өнүгүүнүн доору артта калды" деп белгилеп, бүгүн аймак мамлекеттери кеңири өнүгүүгө жол ачкан бирдиктүү багытты карманууда экенин айтты. Дүйнөлүк ири державалардын "Борбор Азия плюс" платформасына кызыгуусу да дал ушул тенденцияны тастыктайт.

Экономика: өз ара соодадагы өсүш, жаңы долбоорлор жана тоскоолдуктарды азайтуу

Токаевдин айтымында, регион ичиндеги экономикалык байланыштар акыркы жылдары активдүү өнүгүүдө. Биргелешкен ишканалардын саны көбөйүп, өнөр жай, энергетика жана айыл чарбада ири долбоорлор ишке ашып жатат. Соодадагы тоскоолдуктар ырааттуу түрдө жоюлуп, ички соода көлөмү бир жыл ичинде 11,5 миллиард долларга жеткен. Казакстан бул көрсөткүчтү 20 миллиард долларга чыгарууну көздөйт.

Президент агропромдогу жаңы муундагы долбоорлорду баштоону, чийки затты терең кайра иштетүүгө өтүүнү жана заманбап логистикалык борборлорду курууну маанилүү багыттар катары атады.

Транспорт жана транзит:

Борбор Азиянын географиялык орду транзиттик түйүн болууга уникалдуу шарт түзөрүн айткан Токаев, бул мүмкүнчүлүктү ишке ашыруу үчүн өлкөлөрдүн аракеттери шайкеш болушу керек экенин белгиледи. Ал жүктөрдү электрондук коштоонун бирдиктүү системасын киргизүүнү, аймактын транспорттук инфраструктурасына арналган комплекстүү стратегияны даярдоону жана чек арадагы индустриалдык хабдарды өнүктүрүүнү сунуштады.

Сейрек металлдар жана илим:

Региондо сейрек кездешүүчү металлдардын чоң потенциалы бар экенин белгилеген Токаев, бул багытты илимий жактан терең изилдөө үчүн Астанада атайын Регионалдык изилдөө борборун түзүүнү демилгеледи. Бул борбор инвесторлорго кендер тууралуу маалымат жана технологиялык чечимдерди сунуштайт.

Жасалма интеллект: жооптуу колдонуунун жалпы принциптери

Президент санариптик өнүгүүнүн маанисин белгилеп, жасалма интеллектти жоопкерчиликтүү колдонуу боюнча атайын Декларация кабыл алууну колдоду. Анын пикиринде, мындай документ регион аралык ишенимди бекемдеп, биргелешкен санариптик долбоорлордун коопсуздугун камсыздайт. Казакстан менен Өзбекстан бул тармакта бир нече пилоттук долбоорлорду баштаган.

Суу ресурстары:

Суу коопсуздугу боюнча Токаев регион өлкөлөрүн улуттук стратегияларды шайкеш келтирүүгө чакырып, Борбор Азия үчүн суу пайдалануу боюнча Рамкалык конвенция даярдоо мүмкүнчүлүгүн кароону сунуштады. Бул маселе 2026-жылдагы Астанада өтө турган МФСА жыйынында талкууланышы мүмкүн.

Маданият жана туризм: бирдиктүү бренд, биргелешкен маршруттар

Токаев Өзбекстандын Самаркандагы ЮНЕСКОнун Генералдык конференциясын ийгиликтүү өткөргөнүн жогору баалап, тарыхый жана маданий мурастарды биргелешип сактоонун маанисин белгиледи. Туризмде өлкөлөрдүн саясатын координациялоону, бирдиктүү туристтик бренд түзүүнү жана регион аралык маршруттарды өнүктүрүүнү сунуштады. Мындан тышкары, Ташкенттеги Ислам цивилизациясы борборун илимий кызматташтык аянтчасына айлантуу демилгесин колдоду.

Коопсуздук: жалпы коркунучтарга каршы бирдиктүү аракет

Токаев акыркы убактагы чек ара маселелеринин чечилишин - Тажикстан менен Кыргызстан арасындагы келишимдерди жана үч өлкө чек арасынын түйүнүн аныктоо боюнча макулдашууларды - позитивдүү жылыш катары баалады. Ал терроризм, экстремизм, баңгизат ташуу жана башка улуттук кылмыштарга каршы күрөш өлкөлөрдүн коопсуздук кеңештери аркылуу биргелешип жүргүзүлүшү керектигин белгиледи.

Консультативдик форматтын келечеги

Президент Казакстан региондун өнүгүү жолдорун аныктоодо Улуттук координаторлор кеңешинин ролун күчөтүүнү сунуштап, Өзбекстандын форматты институционалдык жактан бекемдөө боюнча демилгелерин колдоду. Ошондой эле Борбор Азия эксперттик форумун аймактык кызматташтык системасына интеграциялоону туура деп эсептеди.