Мырзабек ошол күнү да Болоттон таяк жеди. Экөө кошуна өсүп бир класста окуганы менен такыр эле ынтымакка келалышпайт.
Болот Мырзабекке караганда кырдуураак,
өтө шок бала. Классындагы ончакты эркек баланын бири да ага акаарат келтире алышпайт, кааласа тумшукка бир берип, көчүккө бир тебиш ал үчүн оңой эле иш. Башка балдар таягын жеп ошого макул болуп кете беришет. Мырзабек антпейт. Таяк жеп жатып да каршылыгын көрсөтөт. Биракта кандай каршылашса да акыр-аягы таяк жейт. Өзү ичке, каруусу жок бала күлтүңдөгөн немеге кайдан алы жетти.
- (4 бет)
- 1
- 2
- 3
- →
- Акыркы бет »
Мен сага өлүм апкелем Баратбай Аракеев.
#2 13 Декабрь 2012 - 13:57
Ошентип Мырзабек Болоттон бүгүн да таяк жеди. Жегенде да көзү көгала болуп, маңдайкы тиши шалактай бошогон. Уулунун бу кейпин көргөн атасы жемелей берди:
-Ии, сөлдүрөп дагы таяк жеп келдиңби?! Ушу сен эркексиңби деги, ыя?! Эй, жанагы бокс-моксуна катышып, таяк жебей таяк жедиргенди үйрөнсөң болбойбу. Туйата, абийирди кетирмей болбодуңбу! Баланчанын кызы деген атка конбосоң болду. -Мырзабектен эзели таяк жебеген олбурлуу шоопур атасы ушинтип күйүп турду. Анысы да эп. Уулу таяк жей берсе ошентем да...
Бу облустун борбору аталган чакан шаарда балдарды бокска даярдайбыз деп көбүн чоң муштум хулиган, рэкет кылып чыгарчу жай бар эле. Мырзабек эртеси эле ошол жерге барып балдарды машыктырып улам бирине барып ыкмаларын көрсөтүп бакылдап жаткан тренерге барды:
-Агай, мен бокска катышканы келдим.-Келсең жакшы болуптур, - деди тренер баланы бутунан башына чейин сынай тиктеп, - алдагы кебетең менен мээлей көтөрө аласыңбы?
Мырзабек эмне дээрин билбей турду эле тренер айтты:
-Кой, балакай, мишайт этпей үйүңө бар. Спортко аябай катышкым келет десең жүгүргөнгө же секиргенге бар, бирдеме чыгышы мүмкүн. А бу жерди бокс деп коет. -Тренер ушуну менен сөз бүттү дегендей ишин улантып кете берди.
Мырзабек дароо кетип калган жок, эки-экиден карсылдашкандарды карап көпкө туруп анан гана кетти айласыз.
Эртеси дагы барды бокска.
-Эй, кечээ эле айтпадым беле мээлей көтөрө албайсың деп, сөзгө түшүнбөгөн кандай немесиң, ыя?! - тренер ачууланды да анан бир ойго келди окшойт, бир баланын колундагы мээлейди чечип Мырзабекке кийгизди: -Кана мобу менен согушуп көрчү, - деп дагы бир баланы чакырды: - Бокс кандай болорун көрсөтүп койчу, бу кежир немеге.
Тиги бала Мырзабекке бет маңдай келип аздап согушумуш болуп, наркы-терки буйтай секирип анан тумшук талаштыра берип калды эле Мырзабек оңкочок атты. Турду эптеп ордунан, колун көтөрө берип тиги баланы качырды. Дагы жеди тумшукка. Жыгылып, кайра турду. Качырды. Мурдунан кан акты.
-Болду, - деди тренер экөөнү токтотуп, анан Мырзабекке айтты: - Ии, бокска катышасыңбы дагы?-Катышам, - деди Мырзабек мээлей менен канаган мурдун сүртө берип, берки балага тап берип жүрбөйбү.
-Туй ата, жанда жок өжөр окшойсуң. Катышсаң катыша берчи, - деп тренер кол шилтей басып кетти.
Ошондон туура эки жыл өткөндө Мырзабек мектепти да аяктады, бокс боюнча өз салмагындагы балдардын мыктысы да болуп калды. Сөөлжандай сөйрөйгөн неме азыр булчуң байлап көзгө толумдуу. Баягы далай жыл каалагандай уруп-согуп келген Болот эми Мырзабектин алдында жөргөлөп турат. Бүт класстын көзүнчө ээкке бирди жеп, столду кулата жыгылгандан кийин ошентип калган эмеспи...
***
Эки жыл ичинде эле далай мелдештерге катышып жеңип жүргөн неме армияга барганда спортротада кызмат өтөдү. Союз делип турган кез эмес беле. Урал аскер округунун чемпиону болду армияда жүрүп. Андан келгенден кийин баягы тренери физкультурный институтка өт деп кеңеш айтып асылганына болбой Мырзабек милийса мектебине өттү. Эмне себептен ошенткенин билбейт. Эч нерседен коркпой кериле басып, каалаган ишин жасап салууга укугу бардай көрүнсө керек милийса кызматы. Милийса мектебин да, Карагандыдагы андан чоң окуусун да бүттү. Анан өзү туулган чакан шаардын милийсасында иштеп жүрдү.Ошол чакан шаардын чакан бандиттери Мырзабектен аябай коркчу эле. Карагандыда окуп жүргөндө "рукопашный" деп койчу мушташына окуусун бүткөнчө тынбай катышып чогуу окугандардан алдына киши салган эмес. Анан да көзүнөн өткүрлүгү чачырап, өңгөнү оңой менен тике каратчу да эмес. Бала кездеги жумшак көрүнгөн мүнөзү кийин өткүр болуп чыга келди. Кайсы бир кылмышы үчүн колго түшүп, сурак жүргүзсө мылжыңдай кетчү безерлерди "айтып койсоң эми" деп акелеп-жакелеп отурбай түз эле өпкөсүн эзип койгон күндөрү бар эле. Кээде өзү менен чогуу иштегендерге да кыргыйдай тийчү кайсы бир кылыгы үчүн. Ошондон улам аны көп милийса жаман да көрчү. Ошол жаман көргөнүнүн дагы бир себеби - кылмышкерди бошотууга аракет кылган тууган-туушкандарынын сөзүн укчу да, парасын алчу да эмес. Же өзү тойбосо, же начальниктерин тойгузбаган азчылыкты түзчү милийсанын бири болду. Анткен менен андан ыйбаа кылып, айласыз сыйлап тургандар да көп...
Азыр ошо бала кези, бокстон биринчи ирет мурду канжалаганы, армияда бир ингушту тийишкенде аны жаткыра чапса ошол жердеги бүт кавказдык чогулуп өлтүрүп кое жаздаганы, чогуу кызмат өтөгөн ончакты кыргыздан бир гана Темир жанында туруп, калганы куйрук түйүп качып кетишкени, Карагандыда окуп жүргөндө бир казак кызга тийише коем деп анын бандит жигитинен бычак жей жаздаганы... баарын-баарын эстеп олтурду. Аларды бекер эстеген жок, эмне үчүн ушул милийсанын тышы жалтырак, ичи калтырак ишине байланып калдым деп ойлонуп отуруп ошентти. Физкультурныйга өтүп, далай жыл мелдештерге катышып, кийин тренер болуп кетпейт беле. А балким бүт дили менен дитин бокско койсо Европага чейин, дүйнөгө чейин таанымал чемпион болмок, "ушу кыштын кыраанында бул жаман сапошка менен тойго кантип барам" деп аялы таңзаардан согуш жарыялап жибергенде ага жооп кылып жарым ооз сөз айтпай ишине баса берген. Аялынын айтканы деле эп. Жарытылуу кийими жок. Ошонун айынан чакырган жердин көбүнөн калат. Бүгүн бир жакшы теңтуш болуп жүргөн келин гарнитур алдык эле, үйүбүз да жаңы эмеспи той кылып койолу деп чакырган тура. "Сапошкам жоктон" башталган сөз гарнитурга, заңгыраган сонун үйгө, иномарка машинеге, тутам-тутам долларга өттү. Ушунун баары Мырзабекте жок эле. Сөз "сенин тазалыгыңдын кимге кереги бар, ыя?!" деген жерге келгенде Мырзабек чыгып бараткан. Сөз улана берсе аялын жаткыза чаап салышы бар. Ошондон коркту өзү. Айда, жылда аша чаап баратса, ошентип эмдеп-демдеп коер эле...
-Ии, сөлдүрөп дагы таяк жеп келдиңби?! Ушу сен эркексиңби деги, ыя?! Эй, жанагы бокс-моксуна катышып, таяк жебей таяк жедиргенди үйрөнсөң болбойбу. Туйата, абийирди кетирмей болбодуңбу! Баланчанын кызы деген атка конбосоң болду. -Мырзабектен эзели таяк жебеген олбурлуу шоопур атасы ушинтип күйүп турду. Анысы да эп. Уулу таяк жей берсе ошентем да...
Бу облустун борбору аталган чакан шаарда балдарды бокска даярдайбыз деп көбүн чоң муштум хулиган, рэкет кылып чыгарчу жай бар эле. Мырзабек эртеси эле ошол жерге барып балдарды машыктырып улам бирине барып ыкмаларын көрсөтүп бакылдап жаткан тренерге барды:
-Агай, мен бокска катышканы келдим.-Келсең жакшы болуптур, - деди тренер баланы бутунан башына чейин сынай тиктеп, - алдагы кебетең менен мээлей көтөрө аласыңбы?
Мырзабек эмне дээрин билбей турду эле тренер айтты:
-Кой, балакай, мишайт этпей үйүңө бар. Спортко аябай катышкым келет десең жүгүргөнгө же секиргенге бар, бирдеме чыгышы мүмкүн. А бу жерди бокс деп коет. -Тренер ушуну менен сөз бүттү дегендей ишин улантып кете берди.
Мырзабек дароо кетип калган жок, эки-экиден карсылдашкандарды карап көпкө туруп анан гана кетти айласыз.
Эртеси дагы барды бокска.
-Эй, кечээ эле айтпадым беле мээлей көтөрө албайсың деп, сөзгө түшүнбөгөн кандай немесиң, ыя?! - тренер ачууланды да анан бир ойго келди окшойт, бир баланын колундагы мээлейди чечип Мырзабекке кийгизди: -Кана мобу менен согушуп көрчү, - деп дагы бир баланы чакырды: - Бокс кандай болорун көрсөтүп койчу, бу кежир немеге.
Тиги бала Мырзабекке бет маңдай келип аздап согушумуш болуп, наркы-терки буйтай секирип анан тумшук талаштыра берип калды эле Мырзабек оңкочок атты. Турду эптеп ордунан, колун көтөрө берип тиги баланы качырды. Дагы жеди тумшукка. Жыгылып, кайра турду. Качырды. Мурдунан кан акты.
-Болду, - деди тренер экөөнү токтотуп, анан Мырзабекке айтты: - Ии, бокска катышасыңбы дагы?-Катышам, - деди Мырзабек мээлей менен канаган мурдун сүртө берип, берки балага тап берип жүрбөйбү.
-Туй ата, жанда жок өжөр окшойсуң. Катышсаң катыша берчи, - деп тренер кол шилтей басып кетти.
Ошондон туура эки жыл өткөндө Мырзабек мектепти да аяктады, бокс боюнча өз салмагындагы балдардын мыктысы да болуп калды. Сөөлжандай сөйрөйгөн неме азыр булчуң байлап көзгө толумдуу. Баягы далай жыл каалагандай уруп-согуп келген Болот эми Мырзабектин алдында жөргөлөп турат. Бүт класстын көзүнчө ээкке бирди жеп, столду кулата жыгылгандан кийин ошентип калган эмеспи...
***
Эки жыл ичинде эле далай мелдештерге катышып жеңип жүргөн неме армияга барганда спортротада кызмат өтөдү. Союз делип турган кез эмес беле. Урал аскер округунун чемпиону болду армияда жүрүп. Андан келгенден кийин баягы тренери физкультурный институтка өт деп кеңеш айтып асылганына болбой Мырзабек милийса мектебине өттү. Эмне себептен ошенткенин билбейт. Эч нерседен коркпой кериле басып, каалаган ишин жасап салууга укугу бардай көрүнсө керек милийса кызматы. Милийса мектебин да, Карагандыдагы андан чоң окуусун да бүттү. Анан өзү туулган чакан шаардын милийсасында иштеп жүрдү.Ошол чакан шаардын чакан бандиттери Мырзабектен аябай коркчу эле. Карагандыда окуп жүргөндө "рукопашный" деп койчу мушташына окуусун бүткөнчө тынбай катышып чогуу окугандардан алдына киши салган эмес. Анан да көзүнөн өткүрлүгү чачырап, өңгөнү оңой менен тике каратчу да эмес. Бала кездеги жумшак көрүнгөн мүнөзү кийин өткүр болуп чыга келди. Кайсы бир кылмышы үчүн колго түшүп, сурак жүргүзсө мылжыңдай кетчү безерлерди "айтып койсоң эми" деп акелеп-жакелеп отурбай түз эле өпкөсүн эзип койгон күндөрү бар эле. Кээде өзү менен чогуу иштегендерге да кыргыйдай тийчү кайсы бир кылыгы үчүн. Ошондон улам аны көп милийса жаман да көрчү. Ошол жаман көргөнүнүн дагы бир себеби - кылмышкерди бошотууга аракет кылган тууган-туушкандарынын сөзүн укчу да, парасын алчу да эмес. Же өзү тойбосо, же начальниктерин тойгузбаган азчылыкты түзчү милийсанын бири болду. Анткен менен андан ыйбаа кылып, айласыз сыйлап тургандар да көп...
Азыр ошо бала кези, бокстон биринчи ирет мурду канжалаганы, армияда бир ингушту тийишкенде аны жаткыра чапса ошол жердеги бүт кавказдык чогулуп өлтүрүп кое жаздаганы, чогуу кызмат өтөгөн ончакты кыргыздан бир гана Темир жанында туруп, калганы куйрук түйүп качып кетишкени, Карагандыда окуп жүргөндө бир казак кызга тийише коем деп анын бандит жигитинен бычак жей жаздаганы... баарын-баарын эстеп олтурду. Аларды бекер эстеген жок, эмне үчүн ушул милийсанын тышы жалтырак, ичи калтырак ишине байланып калдым деп ойлонуп отуруп ошентти. Физкультурныйга өтүп, далай жыл мелдештерге катышып, кийин тренер болуп кетпейт беле. А балким бүт дили менен дитин бокско койсо Европага чейин, дүйнөгө чейин таанымал чемпион болмок, "ушу кыштын кыраанында бул жаман сапошка менен тойго кантип барам" деп аялы таңзаардан согуш жарыялап жибергенде ага жооп кылып жарым ооз сөз айтпай ишине баса берген. Аялынын айтканы деле эп. Жарытылуу кийими жок. Ошонун айынан чакырган жердин көбүнөн калат. Бүгүн бир жакшы теңтуш болуп жүргөн келин гарнитур алдык эле, үйүбүз да жаңы эмеспи той кылып койолу деп чакырган тура. "Сапошкам жоктон" башталган сөз гарнитурга, заңгыраган сонун үйгө, иномарка машинеге, тутам-тутам долларга өттү. Ушунун баары Мырзабекте жок эле. Сөз "сенин тазалыгыңдын кимге кереги бар, ыя?!" деген жерге келгенде Мырзабек чыгып бараткан. Сөз улана берсе аялын жаткыза чаап салышы бар. Ошондон коркту өзү. Айда, жылда аша чаап баратса, ошентип эмдеп-демдеп коер эле...
Журоктор ыйманга толсун.
#3 13 Декабрь 2012 - 13:59
Мырзабек кабинетинде көпкө отурду. Бир маалда начальниги чакырды телефон менен.
Бу начальниктин келгенине жыл айланды. Ошондон бери экөөнүн мамилеси начар. Ал бу жерге кылмышка каршы күрөшүү үчүн чектелбей эле, кылмышкерлерди коргоо, бошотуп туруу үчүн келгендей. "Тигини бошотуп жибер, муну бошотуп жибер, бул жактан чалып жатышат" деп ошону менен алек. Дал ушундайлар кумалак болуп милийсаны бузат, кемтик кылат, сөлтүк кылат. Мурун мындай "кумалактар" аз эле милийсада, эми теңметеңдир. Начальник кошоматтын, паранын күчү менен ушул кызматка жеткенин элдин баары билет. Мурун алган кесиби тарыхчы экен, университетти бүтүптүр. Кийин милийсага ишке кирип, ошол эле университеттен сырттан окуп юрист болуп чыга келген экен, акчалуу адам үчүн ал окуу чыйт түкүрүм нерсе го бир. Акчаны тутамдаттың - өттүң, бүттүң...
Мырзабек начальнигине салам берип, анын маңдайында узатасынан кеткен столдон орун алды, чыканактап жаак таянып отурду. Ушуну начальнигим экен деп да сезбейт, кыжыры кайнаганы кайнаган. Бирок айла жок, угат, аткарат...
-Кыдырбаевди чыгаргыла дебедим беле! - деди начальник орой.
Оройлоно кеткени, креслосуна таянганы болбосо Мырзабектей карышкырдан коркот эмеспи. Мырзабек менен сүйлөшкөндө азыр тура калып өзүн баса калып тытмалап жиберчүдөй сезет, кооптонуп, коркуп отурат. Ошенткенин билдирбеске курдүрмөт күпүлдөйт. Бу ирет да калптан оройлонду, кыпылдап турат кандай жооп болор экен деп.
-Аны чыгарганга болбойт, - деди Мырзабек ачуусун араң басып, - тоноп атса, анысы аз келгенсип тишин сындыра урса... Кантип бошотом.
-Ме! Момуну оку. Кыдырбаевде доом жок дептир.
Мырзабек начальник сунган бир барак кагазды алып ары-бери окуй салды да кайра сунду:-Эшек!
-Ким?! Ким эшек?!
-Алдагы суу жүрөктү айтам, эшек!
-Сен көп сөздү кой да Кыдырбаевден кечирим сура да бошотуп жибер.
Бул сөз Мырзабекке бычактай тийди. Бу эмне деген кордук. Бирөөнү тоноп, сабаган немени бошотуп, а турсун ал айбандан кечирим сураш керек экен да... Күйбөгөн жери күл болуп кетти Мырзабектин. Өзүн өзү кармай албай кетти:
-Урдум сенин начальниктигиңди, уктуңбу?! Урдум! Барып өзүң кечирим сурап, көтүнөн өөп бошотуп жибер. А мен андай жүзүкаралыкка, катындыкка бара албайм! Мырзабек ордунан атып туруп, эшикти кашек-машеги менен ажырап түшүрчүдөй тарс жаап чыгып кете берди...
Начальник оозунан сөз чыкпай туттуга түштү. Бети чыңалып кызарып кетти. Май толуп кабаттала буржуйган мойнуна чейин чоктой кызарды. Эшиктин талкаланчудай жабылганы ого бетер жанын өрттөп жиберди жан чыдагыс. "Энеңдурайын эшек, көпкөнүңдү көтүңөн чыгарбасам элеби! Кызыл зонада жашатпасам элеби, энеңдурайын айбанды!.. " Начальник эмелеги соккудан оңоло албай биртопко дайнын таппай, эсин жыя албай отурду да анан өзүнө келип экинчи орун басарын чакырды. Ал келгенден кийин аны ээрчитип, сыртта турган тергөө бөлүмүнүн начальнигин кошуп Мырзабектин кабинетине карп-күрп кирип барды да: -Эй, кана жанагыңды кайра бир кайталачы булардын көзүнчө, - деп кумсарып турду.Мырзабек экинчи сураткан жок, жерине жеткире айтты:
-Иди на... -Анан ордунан шарт туруп күрсүйгөнү менен шайы өлчөлүү начальникти мойнунан аткый кармап эшиктен итере түрттү, - бар энеңди...
Начальник коридордо бозала болуп туруп калды. Мырзабектен начальнигин арачалаганга үлгүрбөй калган берки экөө да айласы кетип, не кыларын билбей турушат. Экөө тең ушул азыр Мырзабектин колун толгоп туруп, өпкөдөн ары бир-эки берип дыргаяктай сүйрөп камерага камап салса болор эле. Бирок антүүгө батынбайт. Батынса ойрондору чыгарын айныгыс билишет. Көп жыл чогуу иштеп Мырзабектин сырын, күч-кайратын жакшы жаттап бүтүшкөн эмеспи. Айла жок. Айла болсо начальнигине болушуп көзгө бир көрүнүп алышпайт беле...
Ошондон көп өтпөй Мырзабек кабинетин жапты да үйүнө келип жатып алды. Начальник болсо Мырзабектин "шорун катыруу" үчүн катуу киришти. Эң биринчи иретте жанагы экинчи орунбасар менен тергөө бөлүмүнүн башчысы күбө катары түшүнүк катты катыра жазды. Начальник аларды окуп, жактырып өзүнүн арызын чүргөдү. Начальникти башка бир уруп, мойнунан сындыра кармап, ыргыта түрткөнүн көрбөсө да көрдүм деп дагы эки милийса "көрдүмдөн" жазышты. Ошол эле күнү түштөн кийин бардык кагаздар прокуратурага начальниктин өз колу менен жеткирилди. Андан соң начальник облустун начальнигине барып болгон ишти бир топ койуулатып, боеп-соеп туруп айтып берди эле, тиги "а анын шиши толгон экен" деп жини келгенин билдирип, буркан-шаркан түшө жаздады. Согумуна чейин белендеп, кварталында бир ирет акча тутамдатып турчу кадры кордук көрүп жатса жөн жатмакпы бу облначальник.
Эртеси Мырзабек ишке чыккан жок. Башына кара булут айланып жатканын жакшы билет. Баарына даяр болуп "бир башка - бир өлүм" дегенди дилинде сан кайталап белин бекем бууган сыяктанат. А бирок санаа жөн коймокпу, көңүлү тынч эмес, бар жаманчылыктын улам бирине көнүп сыртты тыңшай жатат. Ана, бир маалда эшиктин коңгуроосу кагылды. Барып эшик ачты эле, өзүнө тааныш жигиттерден беш-алтоо турат. Алдыдагы прокуратурада иштеген неме Мырзабек менен саламдашпастан кагаз сунду:-Камалдыңыз.
Мырзабек сунулган кагазды алган жок:
-Кийинейин, - деп ичкери басты эле, тигилер кошо басышты. Жаздын акыркы күндөрү эле, күн бирде жылып, бирде суук тартып турган убак. Жылуу кийинди. Чыгарда эки жигит колуна кишен салмакчы болду эле, Мырзабек кесе айтты:
-Убара болбогула, тирүү салдырбайм.
Тигилер анабашы болуп келген прокуратура кызматкерин карашты эле ал мейли дегендей баш ийкей сыртка баштай басты. Сырттагы милийсага караштуу кичинекей автобуста дагы үч милийса отурат. Булар өтө коркунучтуу кылмышкерлерди кармоого катышчу атайын топтун балдары. Каршылык көрсөтсө кармоо оңойго турбайт деп катуу камданып келишкен эмеспи.
Мырзабекти кадимки эле милийсанын камерасына камашты.
Ал жерде ар түрдүү кылмышы үчүн жаткан дагы беш-алты немелер бар болчу. Алардын бири Мырзабекти жакшы тааныйт экен, сүйүнгөнүбү же табалаганыбы, айтор:
-Оо, таанышым келип калган турбайбы, төргө өт, - деп калжаңдай тапчандан туруп ыржалактады, - мент менен бир камеранын атыр жыттуу абасын бирге жутам деп кимдин оюна келиптир. Бирок менттин жытына чыдачу эмес элем, эмне кылсак, ыя? - Бу шуудуңдаган неме камерадагыларга өзүнүн крутойлугун көрсөтөм дедиби дароо эле аша чаап кетип калды. - Булардын жыты парашага куп келчү эле, эй мент сен ошол жерден орун ал, төргө өт дегенге ишенип алба.Мырзабектин азыркы абалы эч нерсени көтөрө алмак эмес. Тарс жарылчудай чыңалып, жинин кимден чыгарарын билбей турганда тиги өзүн мазактамакчы болгон немени жыга тепти. Кол булгаган жок, шилтеген буту дал ээкке тийиптир. Оңкосунан сайылды, тынчыды тиги. Тырп этпей жатып, бир топтон кийин жаны өзүндө калганын билдиргендей буту-колу кыймылдай тыбырап дагы бир топко жатты. Ашык, көпкүлөңкү сүйлөгөн бу неменин кебине маашырлана баштаган берки шантрапалардын жүрөктөрү оозуна тыгылды. Аны коштой сөз айтпаганыбыз жакшы болгон экен дешип ичтеринен тобо келтирип турушту. Ээкке жеген неме эми эсине келди да:
-Өлтүрдү, жарда-а-м! - деп айкырык сала эшикти муштуму менен соккулап, буту менен тепкилеп жиберди, минткени сактанганы тепкилейт деп корккону эле. Эшик ачылып дежурныйлардан экөө киришти:
-Эмне болду?
Бу начальниктин келгенине жыл айланды. Ошондон бери экөөнүн мамилеси начар. Ал бу жерге кылмышка каршы күрөшүү үчүн чектелбей эле, кылмышкерлерди коргоо, бошотуп туруу үчүн келгендей. "Тигини бошотуп жибер, муну бошотуп жибер, бул жактан чалып жатышат" деп ошону менен алек. Дал ушундайлар кумалак болуп милийсаны бузат, кемтик кылат, сөлтүк кылат. Мурун мындай "кумалактар" аз эле милийсада, эми теңметеңдир. Начальник кошоматтын, паранын күчү менен ушул кызматка жеткенин элдин баары билет. Мурун алган кесиби тарыхчы экен, университетти бүтүптүр. Кийин милийсага ишке кирип, ошол эле университеттен сырттан окуп юрист болуп чыга келген экен, акчалуу адам үчүн ал окуу чыйт түкүрүм нерсе го бир. Акчаны тутамдаттың - өттүң, бүттүң...
Мырзабек начальнигине салам берип, анын маңдайында узатасынан кеткен столдон орун алды, чыканактап жаак таянып отурду. Ушуну начальнигим экен деп да сезбейт, кыжыры кайнаганы кайнаган. Бирок айла жок, угат, аткарат...
-Кыдырбаевди чыгаргыла дебедим беле! - деди начальник орой.
Оройлоно кеткени, креслосуна таянганы болбосо Мырзабектей карышкырдан коркот эмеспи. Мырзабек менен сүйлөшкөндө азыр тура калып өзүн баса калып тытмалап жиберчүдөй сезет, кооптонуп, коркуп отурат. Ошенткенин билдирбеске курдүрмөт күпүлдөйт. Бу ирет да калптан оройлонду, кыпылдап турат кандай жооп болор экен деп.
-Аны чыгарганга болбойт, - деди Мырзабек ачуусун араң басып, - тоноп атса, анысы аз келгенсип тишин сындыра урса... Кантип бошотом.
-Ме! Момуну оку. Кыдырбаевде доом жок дептир.
Мырзабек начальник сунган бир барак кагазды алып ары-бери окуй салды да кайра сунду:-Эшек!
-Ким?! Ким эшек?!
-Алдагы суу жүрөктү айтам, эшек!
-Сен көп сөздү кой да Кыдырбаевден кечирим сура да бошотуп жибер.
Бул сөз Мырзабекке бычактай тийди. Бу эмне деген кордук. Бирөөнү тоноп, сабаган немени бошотуп, а турсун ал айбандан кечирим сураш керек экен да... Күйбөгөн жери күл болуп кетти Мырзабектин. Өзүн өзү кармай албай кетти:
-Урдум сенин начальниктигиңди, уктуңбу?! Урдум! Барып өзүң кечирим сурап, көтүнөн өөп бошотуп жибер. А мен андай жүзүкаралыкка, катындыкка бара албайм! Мырзабек ордунан атып туруп, эшикти кашек-машеги менен ажырап түшүрчүдөй тарс жаап чыгып кете берди...
Начальник оозунан сөз чыкпай туттуга түштү. Бети чыңалып кызарып кетти. Май толуп кабаттала буржуйган мойнуна чейин чоктой кызарды. Эшиктин талкаланчудай жабылганы ого бетер жанын өрттөп жиберди жан чыдагыс. "Энеңдурайын эшек, көпкөнүңдү көтүңөн чыгарбасам элеби! Кызыл зонада жашатпасам элеби, энеңдурайын айбанды!.. " Начальник эмелеги соккудан оңоло албай биртопко дайнын таппай, эсин жыя албай отурду да анан өзүнө келип экинчи орун басарын чакырды. Ал келгенден кийин аны ээрчитип, сыртта турган тергөө бөлүмүнүн начальнигин кошуп Мырзабектин кабинетине карп-күрп кирип барды да: -Эй, кана жанагыңды кайра бир кайталачы булардын көзүнчө, - деп кумсарып турду.Мырзабек экинчи сураткан жок, жерине жеткире айтты:
-Иди на... -Анан ордунан шарт туруп күрсүйгөнү менен шайы өлчөлүү начальникти мойнунан аткый кармап эшиктен итере түрттү, - бар энеңди...
Начальник коридордо бозала болуп туруп калды. Мырзабектен начальнигин арачалаганга үлгүрбөй калган берки экөө да айласы кетип, не кыларын билбей турушат. Экөө тең ушул азыр Мырзабектин колун толгоп туруп, өпкөдөн ары бир-эки берип дыргаяктай сүйрөп камерага камап салса болор эле. Бирок антүүгө батынбайт. Батынса ойрондору чыгарын айныгыс билишет. Көп жыл чогуу иштеп Мырзабектин сырын, күч-кайратын жакшы жаттап бүтүшкөн эмеспи. Айла жок. Айла болсо начальнигине болушуп көзгө бир көрүнүп алышпайт беле...
Ошондон көп өтпөй Мырзабек кабинетин жапты да үйүнө келип жатып алды. Начальник болсо Мырзабектин "шорун катыруу" үчүн катуу киришти. Эң биринчи иретте жанагы экинчи орунбасар менен тергөө бөлүмүнүн башчысы күбө катары түшүнүк катты катыра жазды. Начальник аларды окуп, жактырып өзүнүн арызын чүргөдү. Начальникти башка бир уруп, мойнунан сындыра кармап, ыргыта түрткөнүн көрбөсө да көрдүм деп дагы эки милийса "көрдүмдөн" жазышты. Ошол эле күнү түштөн кийин бардык кагаздар прокуратурага начальниктин өз колу менен жеткирилди. Андан соң начальник облустун начальнигине барып болгон ишти бир топ койуулатып, боеп-соеп туруп айтып берди эле, тиги "а анын шиши толгон экен" деп жини келгенин билдирип, буркан-шаркан түшө жаздады. Согумуна чейин белендеп, кварталында бир ирет акча тутамдатып турчу кадры кордук көрүп жатса жөн жатмакпы бу облначальник.
Эртеси Мырзабек ишке чыккан жок. Башына кара булут айланып жатканын жакшы билет. Баарына даяр болуп "бир башка - бир өлүм" дегенди дилинде сан кайталап белин бекем бууган сыяктанат. А бирок санаа жөн коймокпу, көңүлү тынч эмес, бар жаманчылыктын улам бирине көнүп сыртты тыңшай жатат. Ана, бир маалда эшиктин коңгуроосу кагылды. Барып эшик ачты эле, өзүнө тааныш жигиттерден беш-алтоо турат. Алдыдагы прокуратурада иштеген неме Мырзабек менен саламдашпастан кагаз сунду:-Камалдыңыз.
Мырзабек сунулган кагазды алган жок:
-Кийинейин, - деп ичкери басты эле, тигилер кошо басышты. Жаздын акыркы күндөрү эле, күн бирде жылып, бирде суук тартып турган убак. Жылуу кийинди. Чыгарда эки жигит колуна кишен салмакчы болду эле, Мырзабек кесе айтты:
-Убара болбогула, тирүү салдырбайм.
Тигилер анабашы болуп келген прокуратура кызматкерин карашты эле ал мейли дегендей баш ийкей сыртка баштай басты. Сырттагы милийсага караштуу кичинекей автобуста дагы үч милийса отурат. Булар өтө коркунучтуу кылмышкерлерди кармоого катышчу атайын топтун балдары. Каршылык көрсөтсө кармоо оңойго турбайт деп катуу камданып келишкен эмеспи.
Мырзабекти кадимки эле милийсанын камерасына камашты.
Ал жерде ар түрдүү кылмышы үчүн жаткан дагы беш-алты немелер бар болчу. Алардын бири Мырзабекти жакшы тааныйт экен, сүйүнгөнүбү же табалаганыбы, айтор:
-Оо, таанышым келип калган турбайбы, төргө өт, - деп калжаңдай тапчандан туруп ыржалактады, - мент менен бир камеранын атыр жыттуу абасын бирге жутам деп кимдин оюна келиптир. Бирок менттин жытына чыдачу эмес элем, эмне кылсак, ыя? - Бу шуудуңдаган неме камерадагыларга өзүнүн крутойлугун көрсөтөм дедиби дароо эле аша чаап кетип калды. - Булардын жыты парашага куп келчү эле, эй мент сен ошол жерден орун ал, төргө өт дегенге ишенип алба.Мырзабектин азыркы абалы эч нерсени көтөрө алмак эмес. Тарс жарылчудай чыңалып, жинин кимден чыгарарын билбей турганда тиги өзүн мазактамакчы болгон немени жыга тепти. Кол булгаган жок, шилтеген буту дал ээкке тийиптир. Оңкосунан сайылды, тынчыды тиги. Тырп этпей жатып, бир топтон кийин жаны өзүндө калганын билдиргендей буту-колу кыймылдай тыбырап дагы бир топко жатты. Ашык, көпкүлөңкү сүйлөгөн бу неменин кебине маашырлана баштаган берки шантрапалардын жүрөктөрү оозуна тыгылды. Аны коштой сөз айтпаганыбыз жакшы болгон экен дешип ичтеринен тобо келтирип турушту. Ээкке жеген неме эми эсине келди да:
-Өлтүрдү, жарда-а-м! - деп айкырык сала эшикти муштуму менен соккулап, буту менен тепкилеп жиберди, минткени сактанганы тепкилейт деп корккону эле. Эшик ачылып дежурныйлардан экөө киришти:
-Эмне болду?
Журоктор ыйманга толсун.
#4 13 Декабрь 2012 - 14:00
-Мобу немеңер өлтүргөнү жатат. Мени чыгарбасаңар өлдүм, - деп тиги экөөнүн артына корголоду.
Эки милийса камераны жаап кетип кайра бат эле келишти да, Мырзабекти ээрчитип чыгып башка камерага камашты. Кечээ эле кол астында иштеген бу жигиттер бейтааныштай, сүйлөбөйт. Аларда эмне күнөө, ошондой буйрук алды да.
Облустун прокурору, милийса начальниги биригип жогор жак менен макулдашпаса бир шаардын начальник милийсасынын барандуу орунбасары, подполковникти камаш, камаганда да уголовник-шантрапалар менен бир камерага камаш оңой иштерден болбойт эле. Мырзабек муну беш колундай түшүндү. Министрликте өзүн колдочу чоңдордон жакшы мамиледеги колдоочусу жок. Генпрокуратурага кайрылса ал жерде сөзүн укпасын билет, бийликтегилер бири-бири менен чырмашкан эмеспи. Президентке жетиш азап, жеткен күндө да андан пайда жок, бийлик менен байлыкты гана ойлоп өз арбайын соккон неме небактан эле өлкөсүндө кор болгон адамдардын тагдырына кызыкпай калган... Камерада жалгыз жатып Мырзабек ушуларды ойлоду. Эмне кылыш керек деген суроо жадата келе берди, жооп табылбайт. Айласы куруйт. "Урдум" дейт кайра. Билгендерин кылып алышсын. Бир башка - бир өлүм... Эки баласы менен аялынын тагдыры кантти. Мырзабегим тың чыкты деп өмүрүн күндө тынбай тилеп турчу карыган атасы менен тың чыкканынан эсеби жок амандыгын гана тилеп, кудайга жалына берчү энеси уулунун камалганын укса шору кайнады го карыганда... Мырзабек ошол күнү да, түнү да өз ою менен кармашты, эшик кагып эч кимди чакырган жок. Эртеси да жатты тынч. Көк сорпо алып келишти эле караган да жок.
Үчүнчү күнү эртең менен бир чечимге келгендей эшик какты. Бат эле эшик ачылык бир милийса суроолуу тиктеди.
-Дежур бөлүмдүн начальнигин чакырчы, - деди Мырзабек, - же мени ээрчитип барасыңбы?
-Айтайын, - деди тиги. Бу жаш милийса Мырзабекти жакшы сыйлагандардын бири эле. Айласы жоктон турат, болбосо азыр бошотуп жибермек.
Бир аздан кийин ал кайра келди да, эшикти эмес, кичинекей тешикти ачып:
-Бошобой жатам дейт, - дегенде Мырзабек тешикке эңкейе берип, акырын шыбырады:
-Самат мага кезиксинчи.
-Макул, айтайын.Самат ушул шаардык милийсанын кылмыш иликтөө бөлүмүнүн башчысы, угронун начальниги. Мырзабек жактырган аз жигиттин бири. Өзүнөн үч-төрт жаш кичүү болсо да теңтуш болуп алышкан. Бири-биринен кенедей да сыр жашырышпайт. Мырзабек сыяктуу эле ал дагы начальникти жининдей көрөт. Башка жерге которулуп кетем деп жүргөн эле.
Мырзабектин камалганын угуп түз эле начальникке киргенде тиги: "Керек болсо сен да соо калбайсың! " деп кабинетинен кетирген. Самат Мырзабекчесинен кер-мур айтышып турган жок, эшикти дал Мырзабектей жаап чыгып кеткен. Ошол эле күнү тамак алып Мырзабекке киргизейин десе киргиздирбей коюшту. Дежур бөлүмдөгүлөр катуу тапшырма алышкан да, аны аткарган офицерлер начальниктин өл десе эмнеге дебей өлүп берчү маңкурттарынан болчу. Самат өзү да Мырзабек менен кантип жолугардын жолун издеп жаткан.
Досунун жолуксун деген өтүнүчүн айтып келген жаш жигитти анын шашканына карабай кармап түн ичинде эч кимге билдирбей Мырзабектин камерасына киргизүүсүн суранды. Кире бериште отурган дежурлар Самат экинчи кабаттагы кабинетинен камералар тарапты көздөй өткөндө көрбөйт. Жаш жигит макул болду.
Түн ортосуна чейин кабинетинде иштеген болуп отурган Самат саат бирлер чамасыда Мырзабектин камерасына кирип сыртынан бекиттирди, камдай келген тамагынан жедирди. Экөө таңга маал гана коштошту, көп сөз сүйлөшүп...***
Мырзабекти төртүнчү күнү түн ортосуна жакындап калганда чыгарышты. Эч ким эч нерсе деп айткан да жок. Мырзабек да сураган жок. Үйүн көздөй шашып барат, аялын, балдарын сагынып калыптыр. Көчөдө бирин-серин машина өткөнү болбосо, баскан адам жок. Үйүнө аз калган. Бир маалда тизилген гараждардын арасынан үч-төрт караан карп-күрп чыга берип Мырзабектин эсин жыйдырбай кол салып жиберишти. Таяк, арматуралар туш келди денеге тийип көз ачып жумганча Мырзабектин денеси сулк жатты. Ошол сулк жаткан дене да бир сыйра жанчылды...
Ошол гараждардын арасына байралып жүргөн бир селсаяк бар эле. Эки гараждын ортосундагы далдоо жерге кардон кагаз салып, анын үстүнө ит тыткандай пальтосун төшөп үстүнө дагы бир тамтыгы жок пальто жамынын жатып түн өткөрчү. Анан таңзарынан акыр-чикир аралап керектүү деп тапкандарын ак жаралып, каракокочо болгон баштыгына салып базарга жөнөчү. Кечке ошол жакта болуп тапканын таап, сураганын сурап жеп, ичип анан кеч киргенде ушул жерге келчү. Кебетеси эми өлөт, ана өлөт болуп көрүнгөнү менен жаны бек неме эле.Дал ошол селсаяк тапыр-тупур дабыштан ойгонуп кетип Мырзабектин жанчылганын баштан аяк көрдү. Жаткан жеринде отуруп көрдү. Дым чыгаргандан, ордунан обдулгандан коркуп моло таштай кыймылсыз эле. Качан гана сабагандар кетип, берки сулк жаткандан кийин далайга козголо албай анан ордунан аяр туруп тиги денеге барды. Ай жарык эле, анан да ага нараактагы жарыктын нуру да түшүп турган. Селсаяк эңкейе берип селт этти. Мырзабекти тааныды. Көргөн сайын: "Эй, бу жерден кетсеңчи" деп калчу. Чындап куубай эле ошентчү. Анын милийса экенин, кайсы квартирада жашарын да билет. Бир аз делдейип турду да: "Өлтүрдү- ү!" деп каргылданган үнү мене бир катуу бакырып туш-тушка делдектей чуркады. "Өлтүрдүсүн" кайталап озондой кыйкырат. Аз өтпөй гараждар маңдайындагы беш кабат үйдөн жарык күйүп, бат эле сыртка эл толуп кетти...
Денеден тамтык калбай жанчылган Мырзабек үчүнчү күнү көзүн ачты. Башы жарылган, кабыргалары сынган. Операция жасап, дарылаган врач Саматка түз эле айтты: "Мал болуп кетет деп гарантия бериш кыйын" деп.
Самат да, Мырзабектин эне-атасы менен аялы күндүр-түндүр ооруканадан кетпей жакын адамынын өмүрүн тилеп турушту. Карыган эне-ата ошол күндөрү таптакыр эле чөгүп калышты. Бөтөнчө энеси өз денесинин бар-жогун сезбей, оюн токтото албай жинди болгондой кеп-сөздөн калып көз жашын сүрткөнгө араң чамасы келет. Өмүр бою активчалыш болуп иштеп келген, өмүрүн таза өтөй келген, нарктуу карып бараткан атасы өңгө көрбөсүн деп көз жашын сүртүп коюп дүйнөсү тарыйт. Жалгыз бир тууганы Туратбек буркурайт: "Байкемди чала өлүк кылгандардын түбүнө жетем" деп. Ким анткенин билбесе да ошентет. Мырзабектин аялы боздойт, а жетпейт, бу жетпейт деп урушканын эстеп, кап, ошондо бекер урушупмун дейт. Мырзабектин тирүүлүгү баарынан кымбат экенин эми сезет...
Эки милийса камераны жаап кетип кайра бат эле келишти да, Мырзабекти ээрчитип чыгып башка камерага камашты. Кечээ эле кол астында иштеген бу жигиттер бейтааныштай, сүйлөбөйт. Аларда эмне күнөө, ошондой буйрук алды да.
Облустун прокурору, милийса начальниги биригип жогор жак менен макулдашпаса бир шаардын начальник милийсасынын барандуу орунбасары, подполковникти камаш, камаганда да уголовник-шантрапалар менен бир камерага камаш оңой иштерден болбойт эле. Мырзабек муну беш колундай түшүндү. Министрликте өзүн колдочу чоңдордон жакшы мамиледеги колдоочусу жок. Генпрокуратурага кайрылса ал жерде сөзүн укпасын билет, бийликтегилер бири-бири менен чырмашкан эмеспи. Президентке жетиш азап, жеткен күндө да андан пайда жок, бийлик менен байлыкты гана ойлоп өз арбайын соккон неме небактан эле өлкөсүндө кор болгон адамдардын тагдырына кызыкпай калган... Камерада жалгыз жатып Мырзабек ушуларды ойлоду. Эмне кылыш керек деген суроо жадата келе берди, жооп табылбайт. Айласы куруйт. "Урдум" дейт кайра. Билгендерин кылып алышсын. Бир башка - бир өлүм... Эки баласы менен аялынын тагдыры кантти. Мырзабегим тың чыкты деп өмүрүн күндө тынбай тилеп турчу карыган атасы менен тың чыкканынан эсеби жок амандыгын гана тилеп, кудайга жалына берчү энеси уулунун камалганын укса шору кайнады го карыганда... Мырзабек ошол күнү да, түнү да өз ою менен кармашты, эшик кагып эч кимди чакырган жок. Эртеси да жатты тынч. Көк сорпо алып келишти эле караган да жок.
Үчүнчү күнү эртең менен бир чечимге келгендей эшик какты. Бат эле эшик ачылык бир милийса суроолуу тиктеди.
-Дежур бөлүмдүн начальнигин чакырчы, - деди Мырзабек, - же мени ээрчитип барасыңбы?
-Айтайын, - деди тиги. Бу жаш милийса Мырзабекти жакшы сыйлагандардын бири эле. Айласы жоктон турат, болбосо азыр бошотуп жибермек.
Бир аздан кийин ал кайра келди да, эшикти эмес, кичинекей тешикти ачып:
-Бошобой жатам дейт, - дегенде Мырзабек тешикке эңкейе берип, акырын шыбырады:
-Самат мага кезиксинчи.
-Макул, айтайын.Самат ушул шаардык милийсанын кылмыш иликтөө бөлүмүнүн башчысы, угронун начальниги. Мырзабек жактырган аз жигиттин бири. Өзүнөн үч-төрт жаш кичүү болсо да теңтуш болуп алышкан. Бири-биринен кенедей да сыр жашырышпайт. Мырзабек сыяктуу эле ал дагы начальникти жининдей көрөт. Башка жерге которулуп кетем деп жүргөн эле.
Мырзабектин камалганын угуп түз эле начальникке киргенде тиги: "Керек болсо сен да соо калбайсың! " деп кабинетинен кетирген. Самат Мырзабекчесинен кер-мур айтышып турган жок, эшикти дал Мырзабектей жаап чыгып кеткен. Ошол эле күнү тамак алып Мырзабекке киргизейин десе киргиздирбей коюшту. Дежур бөлүмдөгүлөр катуу тапшырма алышкан да, аны аткарган офицерлер начальниктин өл десе эмнеге дебей өлүп берчү маңкурттарынан болчу. Самат өзү да Мырзабек менен кантип жолугардын жолун издеп жаткан.
Досунун жолуксун деген өтүнүчүн айтып келген жаш жигитти анын шашканына карабай кармап түн ичинде эч кимге билдирбей Мырзабектин камерасына киргизүүсүн суранды. Кире бериште отурган дежурлар Самат экинчи кабаттагы кабинетинен камералар тарапты көздөй өткөндө көрбөйт. Жаш жигит макул болду.
Түн ортосуна чейин кабинетинде иштеген болуп отурган Самат саат бирлер чамасыда Мырзабектин камерасына кирип сыртынан бекиттирди, камдай келген тамагынан жедирди. Экөө таңга маал гана коштошту, көп сөз сүйлөшүп...***
Мырзабекти төртүнчү күнү түн ортосуна жакындап калганда чыгарышты. Эч ким эч нерсе деп айткан да жок. Мырзабек да сураган жок. Үйүн көздөй шашып барат, аялын, балдарын сагынып калыптыр. Көчөдө бирин-серин машина өткөнү болбосо, баскан адам жок. Үйүнө аз калган. Бир маалда тизилген гараждардын арасынан үч-төрт караан карп-күрп чыга берип Мырзабектин эсин жыйдырбай кол салып жиберишти. Таяк, арматуралар туш келди денеге тийип көз ачып жумганча Мырзабектин денеси сулк жатты. Ошол сулк жаткан дене да бир сыйра жанчылды...
Ошол гараждардын арасына байралып жүргөн бир селсаяк бар эле. Эки гараждын ортосундагы далдоо жерге кардон кагаз салып, анын үстүнө ит тыткандай пальтосун төшөп үстүнө дагы бир тамтыгы жок пальто жамынын жатып түн өткөрчү. Анан таңзарынан акыр-чикир аралап керектүү деп тапкандарын ак жаралып, каракокочо болгон баштыгына салып базарга жөнөчү. Кечке ошол жакта болуп тапканын таап, сураганын сурап жеп, ичип анан кеч киргенде ушул жерге келчү. Кебетеси эми өлөт, ана өлөт болуп көрүнгөнү менен жаны бек неме эле.Дал ошол селсаяк тапыр-тупур дабыштан ойгонуп кетип Мырзабектин жанчылганын баштан аяк көрдү. Жаткан жеринде отуруп көрдү. Дым чыгаргандан, ордунан обдулгандан коркуп моло таштай кыймылсыз эле. Качан гана сабагандар кетип, берки сулк жаткандан кийин далайга козголо албай анан ордунан аяр туруп тиги денеге барды. Ай жарык эле, анан да ага нараактагы жарыктын нуру да түшүп турган. Селсаяк эңкейе берип селт этти. Мырзабекти тааныды. Көргөн сайын: "Эй, бу жерден кетсеңчи" деп калчу. Чындап куубай эле ошентчү. Анын милийса экенин, кайсы квартирада жашарын да билет. Бир аз делдейип турду да: "Өлтүрдү- ү!" деп каргылданган үнү мене бир катуу бакырып туш-тушка делдектей чуркады. "Өлтүрдүсүн" кайталап озондой кыйкырат. Аз өтпөй гараждар маңдайындагы беш кабат үйдөн жарык күйүп, бат эле сыртка эл толуп кетти...
Денеден тамтык калбай жанчылган Мырзабек үчүнчү күнү көзүн ачты. Башы жарылган, кабыргалары сынган. Операция жасап, дарылаган врач Саматка түз эле айтты: "Мал болуп кетет деп гарантия бериш кыйын" деп.
Самат да, Мырзабектин эне-атасы менен аялы күндүр-түндүр ооруканадан кетпей жакын адамынын өмүрүн тилеп турушту. Карыган эне-ата ошол күндөрү таптакыр эле чөгүп калышты. Бөтөнчө энеси өз денесинин бар-жогун сезбей, оюн токтото албай жинди болгондой кеп-сөздөн калып көз жашын сүрткөнгө араң чамасы келет. Өмүр бою активчалыш болуп иштеп келген, өмүрүн таза өтөй келген, нарктуу карып бараткан атасы өңгө көрбөсүн деп көз жашын сүртүп коюп дүйнөсү тарыйт. Жалгыз бир тууганы Туратбек буркурайт: "Байкемди чала өлүк кылгандардын түбүнө жетем" деп. Ким анткенин билбесе да ошентет. Мырзабектин аялы боздойт, а жетпейт, бу жетпейт деп урушканын эстеп, кап, ошондо бекер урушупмун дейт. Мырзабектин тирүүлүгү баарынан кымбат экенин эми сезет...
Журоктор ыйманга толсун.
#5 13 Декабрь 2012 - 14:03
Самат эч кимге айтпай жеке изилдөөсүн баштаган. Досуна кол салгандарды өмүрүн сайса да табат, өз колу мнене жазалайт. Ушул оюна бекем турду. Кайдан издээрди, кантип издээрди билет Самат. Мырзабек оңолуп кетсинчи эң оболу. Анан...
Бир шаардын милийса начальнигинин орунбасарын чалөлүк кылып жанчып кеткени такыр эле болбогон, ойго келбеген окуя болчу. Бул окуя көчөдөгү селсаяктан баштап губернаторго чейин жетип, ал жөнүндө жалпы журт түркүн түстөгү божомолдорду айтып турушту...
Бул окуя министрге чейин жеткени менен ал тараптан эч кандай көрсөтмө болгон жок. Бакандай подполковниктин көчө бандиттеринин тепкисинен аз жерден өлбөй калган бу окуя эки мастын мушташындай эле бааланып турду көрүнөт. Бу бийликте отургандардын кылганы. Эпадам алар кааласа ошол эле эки мастын мушташын килейген окуяга айлантып салбайбы.
Мырзабекти колдогондор, ага жан тарткандар, албетте бар. Бирок кызматтары кичине. Эч болбоду дегенди министрликтеги барандуу полковниктердин бирде жарымы өз киши болгондо эмне. Өлүм алдында жаткан немеге Саматтан башка эч ким басып келбеди. Баары кызматынан коркот, начальниктин куйругун баспайлы деп жеке арбайын согот. Мырзабек күпүлдөп иштеп жатканда ага жакшы мамилесин таңуулап-тартуулап жүргөндөрдүн бири келип абалын сурабады...Кийин Мырзабек эсине келип, жакшы боло баштап эшикке кирип-чыгып калганда ошол жөнүндө ойлоп бүгүнкү жигиттердин "суужүрөк" болуп өмүр өткөзүп жатканына зээни кейиди, жини келди. Атаңдын көрү де, ошолордун баары болбосо да бир-экөө Саматтай болсо эмне?
Самат күндө бир-эки маал келет. Иши күйүп атса да шашпай отуруп, сүйлөшүп кетет.
Бир күнү Самат көңүлдүү келди:
-Мыке, сага кол салгандарды таптым.-Ии.. Айтып көрсөң, мен ойлогондор болуш керек.
-Камерадан бирөөнү жаткыра тептиң беле?
-Дал мен ойлогондор экен да...тепкем, ии?
-Ошол эшек уюштуруптур.
-Өзү антпейт эле, бирөө акыл кошкон э?
-Чогуу изилдешкендей айттың да, - деди Самат. Анан болгон ишти айтып бердиОкуя мындай болуптур да. Мырзабекке камерадан тийишем деп ээкке жеп эси ооп оңолуп, анан ич күптүсү, намысы ичине батпай, колунан келсе Мырзабекти тирилей кескилеп салгысы келген Кыдырбаев деген неме шаардагы бир кафенин ээсине рэкеттик кылам десе тиги ынабай койгондо эки шериги менен аны тепкилеп, кабинет делген бөлмөсүндөгү сейфин ачтырып ичиндеги акчасын бүт шыпырып кеткен. Маңдай тиши ыргыганы аз келгенсип акчасынан да айрылган неме бу бандиттердин "Эгерде милийсага арыздансаң өлдүң, алар бизге өз кишилер экенин унутпа, козел" деп дагы бир сыйрадан тээп өтүшкөнүнө карабай милийсага арызданып Кыдырбаев камалган эмеспи.Кыдырбаев ушул аймактын кримдүйнөсүн кыңк эттирбей кармаган, бүтүндөй өлкөнүн биринчи авторитети аталган неменин оң колу "Болуш" деп койчу жигиттин кол бала жигиттеринен эле. Орусча буларды "шестерка" деп коет. Алар майда-барат тапшырмаларды аткарат, банданын, анын башында турган авторитеттин сырларын билбейт. Антсе да өздөрүнүн "шестерка" экени менен иши жок демдүү жүрүшөт, кыйын сезет өздөрүн.
Кыдырбаевди милийса кармап кеткенин уккан Болуш дароо милийса начальниги менен байланышканда ал: "Камтама болбо, бошоттурам" деген. Мырзабекти чакырып бошотуп жибер десе, ал эмне жооп кылганы белгилүү эмеспи... Начальнигинин Мырзабектен тил угуп катуу намыстанып калганын көрүп тергөө бөлүмүнүн башчысы Байтереков Кыдырбаевди Мырзабектен эки саат мурун бошотуп: "Мырзабек жыга тээптир дейт. Айбан десе, милийсаны кеп-сөзгө калтырган" деп Кыдырбаевге жан тартып, түз айтпаса да Мырзабектен өч алууга эмнеге болбосун дегендин четин чыгарып, аны түн ортосуна чейин бошотобуз дегенди айтканда Кыдырбаев түшүндү. Түшүндү да камактан чыгары менен жолдошторун топтоп Мырзабекти үйүнүн жанынан күткөн эмеспи...Мунун баары Самат өз каналдары менен изилдеп отуруп бир жуманын ичинде аныктады да Мырзабекти чала өлүк кылгандардын баарын бирден кармап кылган ишинин чыпчыргасын калтырбай жаздырып кол койдурду. Ал иш оңойго турган жок, коркутуп-үркүттү, моюндар капшыра кармалды. Анан ошол жазылгандарды алып начальнигине кирип алдына таштады.
Начальник кагаздарды көңүлсүнбөй бат эле окуду да:
-Зордуктап моюндарына алдырган жоксуңбу? - деди кыжырдана.
Самат да кыжырлуу эле:
-Кандай болсо да моюндарына алышты да. Камайбызбы?
Начальник оройлонду:
-Эй, камаганды кое тур. Адегенде момуну бүтүрөлү.
Бир шаардын милийса начальнигинин орунбасарын чалөлүк кылып жанчып кеткени такыр эле болбогон, ойго келбеген окуя болчу. Бул окуя көчөдөгү селсаяктан баштап губернаторго чейин жетип, ал жөнүндө жалпы журт түркүн түстөгү божомолдорду айтып турушту...
Бул окуя министрге чейин жеткени менен ал тараптан эч кандай көрсөтмө болгон жок. Бакандай подполковниктин көчө бандиттеринин тепкисинен аз жерден өлбөй калган бу окуя эки мастын мушташындай эле бааланып турду көрүнөт. Бу бийликте отургандардын кылганы. Эпадам алар кааласа ошол эле эки мастын мушташын килейген окуяга айлантып салбайбы.
Мырзабекти колдогондор, ага жан тарткандар, албетте бар. Бирок кызматтары кичине. Эч болбоду дегенди министрликтеги барандуу полковниктердин бирде жарымы өз киши болгондо эмне. Өлүм алдында жаткан немеге Саматтан башка эч ким басып келбеди. Баары кызматынан коркот, начальниктин куйругун баспайлы деп жеке арбайын согот. Мырзабек күпүлдөп иштеп жатканда ага жакшы мамилесин таңуулап-тартуулап жүргөндөрдүн бири келип абалын сурабады...Кийин Мырзабек эсине келип, жакшы боло баштап эшикке кирип-чыгып калганда ошол жөнүндө ойлоп бүгүнкү жигиттердин "суужүрөк" болуп өмүр өткөзүп жатканына зээни кейиди, жини келди. Атаңдын көрү де, ошолордун баары болбосо да бир-экөө Саматтай болсо эмне?
Самат күндө бир-эки маал келет. Иши күйүп атса да шашпай отуруп, сүйлөшүп кетет.
Бир күнү Самат көңүлдүү келди:
-Мыке, сага кол салгандарды таптым.-Ии.. Айтып көрсөң, мен ойлогондор болуш керек.
-Камерадан бирөөнү жаткыра тептиң беле?
-Дал мен ойлогондор экен да...тепкем, ии?
-Ошол эшек уюштуруптур.
-Өзү антпейт эле, бирөө акыл кошкон э?
-Чогуу изилдешкендей айттың да, - деди Самат. Анан болгон ишти айтып бердиОкуя мындай болуптур да. Мырзабекке камерадан тийишем деп ээкке жеп эси ооп оңолуп, анан ич күптүсү, намысы ичине батпай, колунан келсе Мырзабекти тирилей кескилеп салгысы келген Кыдырбаев деген неме шаардагы бир кафенин ээсине рэкеттик кылам десе тиги ынабай койгондо эки шериги менен аны тепкилеп, кабинет делген бөлмөсүндөгү сейфин ачтырып ичиндеги акчасын бүт шыпырып кеткен. Маңдай тиши ыргыганы аз келгенсип акчасынан да айрылган неме бу бандиттердин "Эгерде милийсага арыздансаң өлдүң, алар бизге өз кишилер экенин унутпа, козел" деп дагы бир сыйрадан тээп өтүшкөнүнө карабай милийсага арызданып Кыдырбаев камалган эмеспи.Кыдырбаев ушул аймактын кримдүйнөсүн кыңк эттирбей кармаган, бүтүндөй өлкөнүн биринчи авторитети аталган неменин оң колу "Болуш" деп койчу жигиттин кол бала жигиттеринен эле. Орусча буларды "шестерка" деп коет. Алар майда-барат тапшырмаларды аткарат, банданын, анын башында турган авторитеттин сырларын билбейт. Антсе да өздөрүнүн "шестерка" экени менен иши жок демдүү жүрүшөт, кыйын сезет өздөрүн.
Кыдырбаевди милийса кармап кеткенин уккан Болуш дароо милийса начальниги менен байланышканда ал: "Камтама болбо, бошоттурам" деген. Мырзабекти чакырып бошотуп жибер десе, ал эмне жооп кылганы белгилүү эмеспи... Начальнигинин Мырзабектен тил угуп катуу намыстанып калганын көрүп тергөө бөлүмүнүн башчысы Байтереков Кыдырбаевди Мырзабектен эки саат мурун бошотуп: "Мырзабек жыга тээптир дейт. Айбан десе, милийсаны кеп-сөзгө калтырган" деп Кыдырбаевге жан тартып, түз айтпаса да Мырзабектен өч алууга эмнеге болбосун дегендин четин чыгарып, аны түн ортосуна чейин бошотобуз дегенди айтканда Кыдырбаев түшүндү. Түшүндү да камактан чыгары менен жолдошторун топтоп Мырзабекти үйүнүн жанынан күткөн эмеспи...Мунун баары Самат өз каналдары менен изилдеп отуруп бир жуманын ичинде аныктады да Мырзабекти чала өлүк кылгандардын баарын бирден кармап кылган ишинин чыпчыргасын калтырбай жаздырып кол койдурду. Ал иш оңойго турган жок, коркутуп-үркүттү, моюндар капшыра кармалды. Анан ошол жазылгандарды алып начальнигине кирип алдына таштады.
Начальник кагаздарды көңүлсүнбөй бат эле окуду да:
-Зордуктап моюндарына алдырган жоксуңбу? - деди кыжырдана.
Самат да кыжырлуу эле:
-Кандай болсо да моюндарына алышты да. Камайбызбы?
Начальник оройлонду:
-Эй, камаганды кое тур. Адегенде момуну бүтүрөлү.
Журоктор ыйманга толсун.
#6 13 Декабрь 2012 - 14:06
-Ал эки барак кагазды Саматтын алдына таштады.
Кыдырбаевдин начальниктин наамына жазылган арызы экен. Мырзабек камерага кирип жөндөн-жөн эле тепкиленип, атып салам деп опузалаганын жазыптыр. Беш-алты неменин колдору жүрөт күбө катары.Самат барактарды начальниктин алдына таштады:
-Бандиттердин куурчагына айланган экенбиз да-Сен эмне деп былжырап жатасың, ыя?
-Милийса эмей эле куурчак болуп калганыбызды айтам-Ким куурчак?!
-Мен! - деди Самат ордунан туруп, - анан Сиз дагы!
Начальниктин ачуулана айкыра токто дегенин укпай кабинеттен чыгып кете берди. "Мырзабектин түбүнө жеткени калышкан экен" деди ичинде.
Жигиттеринин Мырзабекке кол салганы билинип, аларды угронун начальниги бирди көрсөтөм деп жатканын уккан Болуш түз эле милийса начальнигине телефон чалды.
-Токон, кандай саламатпы?
-Саламат. Ии чалыпсың, - деди Токон Болушту үнүнөн таанып.
-Телефондон эле айта берсем болобу?
-Болот. Айтып эле жүрбөдүң беле. Мени тыңшап өлалбай жүрүшүптүрбү, эмне?-Самат дегениң менин жигиттериме "жүк артып" жатыптыр го, кой деп кое аласыңбы?
-Арта албайт, - деди начальник, - ал суу мурун жигиттериңе айтып кой, "угронун начальниги кыйнап, сабаганынан мойунга алганбыз" дешсин. Ошону жаздырып мага бердирип кой.
-Рахмат! Мага башка сөзүң жокпу?
-Айтпай эле койойун дедим эле. Өзүң сурап калбадыңбы, алтынчы күнү кайненемдин жетимиш жылдыгы болот. Менден үмтөтө берген немелер...
-Түшүндүм, - деди Болуш, - тигинин сөзүн бүтүртпөй, - кечинде үйүңө барат. Болуптур.
Болот үйүнө кеч келди. Начальник эмеспи, ишинде көп кармалат. Ал келгенче Болуш жиберген жигит короодо жүрүп чыйрыгып да кетти. Болоттун аялы килейген үйдүн бир бөлмөсүнө киргизип, эч болбоду дегенде бир пияла чай ичирбеди. Дарбаза каккан жигитке эшик ачып күйөөсү азыр келерин айтып үйгө кирип кеткен бойдон дайны жок. Болуштун жигити килейген короодо наркы-терки басат, үйдүн бир терезесинин түбүнө коюлган орундукка отуруп тамеки тартат. Бул жерге которулуп келгени жыл айлана элек болсо да ушул шаардагы килейген үйлөрдүн бирин сатып алган начальниктин байлыгына суктанат. Короонун төр жагындагы оозу ачык гаражда жапжаңы "Ауди" машинасы турат. А да суктандырат жигитти. "Мунун баарын кайдан табат?" деп ичинде ойлонуп коет. Болуш берип жиберген миң долларды ой учугу кылып ойлобойт. Ушундай жүзүкара акчалар заңгыраган үй менен зымылдаган машина таап берип жатканына мээси жетпегендей. ..Тээ бир кыйла убакыттан кийин начальник кирди короого. Жигит ордунан туруп утурлай басып салам берди:
-Саламатсызбы?
-Саламат. Ии, кел.
-Болуш жиберди эле
Кыдырбаевдин начальниктин наамына жазылган арызы экен. Мырзабек камерага кирип жөндөн-жөн эле тепкиленип, атып салам деп опузалаганын жазыптыр. Беш-алты неменин колдору жүрөт күбө катары.Самат барактарды начальниктин алдына таштады:
-Бандиттердин куурчагына айланган экенбиз да-Сен эмне деп былжырап жатасың, ыя?
-Милийса эмей эле куурчак болуп калганыбызды айтам-Ким куурчак?!
-Мен! - деди Самат ордунан туруп, - анан Сиз дагы!
Начальниктин ачуулана айкыра токто дегенин укпай кабинеттен чыгып кете берди. "Мырзабектин түбүнө жеткени калышкан экен" деди ичинде.
Жигиттеринин Мырзабекке кол салганы билинип, аларды угронун начальниги бирди көрсөтөм деп жатканын уккан Болуш түз эле милийса начальнигине телефон чалды.
-Токон, кандай саламатпы?
-Саламат. Ии чалыпсың, - деди Токон Болушту үнүнөн таанып.
-Телефондон эле айта берсем болобу?
-Болот. Айтып эле жүрбөдүң беле. Мени тыңшап өлалбай жүрүшүптүрбү, эмне?-Самат дегениң менин жигиттериме "жүк артып" жатыптыр го, кой деп кое аласыңбы?
-Арта албайт, - деди начальник, - ал суу мурун жигиттериңе айтып кой, "угронун начальниги кыйнап, сабаганынан мойунга алганбыз" дешсин. Ошону жаздырып мага бердирип кой.
-Рахмат! Мага башка сөзүң жокпу?
-Айтпай эле койойун дедим эле. Өзүң сурап калбадыңбы, алтынчы күнү кайненемдин жетимиш жылдыгы болот. Менден үмтөтө берген немелер...
-Түшүндүм, - деди Болуш, - тигинин сөзүн бүтүртпөй, - кечинде үйүңө барат. Болуптур.
Болот үйүнө кеч келди. Начальник эмеспи, ишинде көп кармалат. Ал келгенче Болуш жиберген жигит короодо жүрүп чыйрыгып да кетти. Болоттун аялы килейген үйдүн бир бөлмөсүнө киргизип, эч болбоду дегенде бир пияла чай ичирбеди. Дарбаза каккан жигитке эшик ачып күйөөсү азыр келерин айтып үйгө кирип кеткен бойдон дайны жок. Болуштун жигити килейген короодо наркы-терки басат, үйдүн бир терезесинин түбүнө коюлган орундукка отуруп тамеки тартат. Бул жерге которулуп келгени жыл айлана элек болсо да ушул шаардагы килейген үйлөрдүн бирин сатып алган начальниктин байлыгына суктанат. Короонун төр жагындагы оозу ачык гаражда жапжаңы "Ауди" машинасы турат. А да суктандырат жигитти. "Мунун баарын кайдан табат?" деп ичинде ойлонуп коет. Болуш берип жиберген миң долларды ой учугу кылып ойлобойт. Ушундай жүзүкара акчалар заңгыраган үй менен зымылдаган машина таап берип жатканына мээси жетпегендей. ..Тээ бир кыйла убакыттан кийин начальник кирди короого. Жигит ордунан туруп утурлай басып салам берди:
-Саламатсызбы?
-Саламат. Ии, кел.
-Болуш жиберди эле
Журоктор ыйманга толсун.
#7 13 Декабрь 2012 - 14:07
Аа, кир үйгө.
-Жо, ушул жерден эле кетейин, - деп жигит резина менен туура арчындалган долларды сунду. Бул миң доллар болчу. Болот аны алып курткасынын чөнтөгүнө салды:
-Жүрү, нан ооз тийип чык.
Милийса начальниги минтип айтып жатса бандитте каршылык жок эмеспи, баштай баскан Болоттун артынан кирди. Болот чечинип, жигитке төркү үйдөгү дивандан орун көрсөттү. Бат эле стол үстү жайнап, Болот өз колу менен арактан эки рюмкага куйду:
-Ке, алып жиберели.
Келген жигит ичкиликти кээде гана өтө кыйбас адамдары менен иччү. Азыр ичпейм деген жок, тартты. Чай ичилди. Рюмкалар үч-төрт иреттен кайталанды. Начальник деле көп ичпейт. Негедир бүгүн ичкиси келип турду. Жана облначальник менен бир топ сырлар айтылып дурус маектешкени, анан да куртка чөнтөгүнөн алып шым чөнтөгүнө салган доллардын демиби, жакшы ичти. Арак дегениң бу начальник, бу бандит деп бөлүп отурбайт эмеспи, экөөнү бирдей кызытты.
Болоттун жакшы мамилеси жигитти ачык-айрым сүйлөтүп турду. Бир маалда айтыбатпайбы:
-Болот байке, килейген үйүңүз ичи толо кымбат оокат экен, сонун машинеңиз бар экен, борбордо да заңгыраган үйүңүз, анан төрт бөлмөлүү квартираңыз бар дейт. Кыйын киши экенсиз, - деп.
Ушул сөздү уккан Болот селт эткендей болду. Маңдайында бандит отурбай эле тергөөчү отургандай сезилди. Тергөөчү болгондо да генпрокуратурадан келгендей. Башын чулгуп алды:
-Эй жигит, бир аз көңүл көтөрдүк окшойт, эми эс алалы. Эртең иш көп. Кана, оомийин!
Жыргап отурган жигит эмне болуп кеткенин түшүнө албай айласыз ордунан туруп, сыртка басты:
-Жакшы калыңыз.
-Болуптур... -деди Болот ооз учунан. Узатып чыкпады. "Бу жигит анткен менен кызык сөз айтты, -деди ичинде, -Бишкектеги үйлөрүмө чейин билет экен. Демек, ал жөнүндө сүйлөшүшкөн, бул элдин баары билет деген сөз. Бир көзүң экинчисине жоо болуп турган заманда башка күн түшсө..." Болот чөнтөгүндөгү долларды шарт сууруп короого чыкты да ун-пун сактачу складга кирип улам бир жерди дааналап жатып катты. Мурун минтчү эмес. Министрликтеги коопсуздук кызматынын же прокуратуранын кызматкерлери мына-мына кирип келип аңтарып-теңтерип, каткан долларды сууруп чыкчудай болот. Элеңдей басып дарбаза бекитти. Үйгө кирди. Аялы небак жатып алган эле, аны ойготту:
-Эй, баягы акчалар кайда?
-Жо, ушул жерден эле кетейин, - деп жигит резина менен туура арчындалган долларды сунду. Бул миң доллар болчу. Болот аны алып курткасынын чөнтөгүнө салды:
-Жүрү, нан ооз тийип чык.
Милийса начальниги минтип айтып жатса бандитте каршылык жок эмеспи, баштай баскан Болоттун артынан кирди. Болот чечинип, жигитке төркү үйдөгү дивандан орун көрсөттү. Бат эле стол үстү жайнап, Болот өз колу менен арактан эки рюмкага куйду:
-Ке, алып жиберели.
Келген жигит ичкиликти кээде гана өтө кыйбас адамдары менен иччү. Азыр ичпейм деген жок, тартты. Чай ичилди. Рюмкалар үч-төрт иреттен кайталанды. Начальник деле көп ичпейт. Негедир бүгүн ичкиси келип турду. Жана облначальник менен бир топ сырлар айтылып дурус маектешкени, анан да куртка чөнтөгүнөн алып шым чөнтөгүнө салган доллардын демиби, жакшы ичти. Арак дегениң бу начальник, бу бандит деп бөлүп отурбайт эмеспи, экөөнү бирдей кызытты.
Болоттун жакшы мамилеси жигитти ачык-айрым сүйлөтүп турду. Бир маалда айтыбатпайбы:
-Болот байке, килейген үйүңүз ичи толо кымбат оокат экен, сонун машинеңиз бар экен, борбордо да заңгыраган үйүңүз, анан төрт бөлмөлүү квартираңыз бар дейт. Кыйын киши экенсиз, - деп.
Ушул сөздү уккан Болот селт эткендей болду. Маңдайында бандит отурбай эле тергөөчү отургандай сезилди. Тергөөчү болгондо да генпрокуратурадан келгендей. Башын чулгуп алды:
-Эй жигит, бир аз көңүл көтөрдүк окшойт, эми эс алалы. Эртең иш көп. Кана, оомийин!
Жыргап отурган жигит эмне болуп кеткенин түшүнө албай айласыз ордунан туруп, сыртка басты:
-Жакшы калыңыз.
-Болуптур... -деди Болот ооз учунан. Узатып чыкпады. "Бу жигит анткен менен кызык сөз айтты, -деди ичинде, -Бишкектеги үйлөрүмө чейин билет экен. Демек, ал жөнүндө сүйлөшүшкөн, бул элдин баары билет деген сөз. Бир көзүң экинчисине жоо болуп турган заманда башка күн түшсө..." Болот чөнтөгүндөгү долларды шарт сууруп короого чыкты да ун-пун сактачу складга кирип улам бир жерди дааналап жатып катты. Мурун минтчү эмес. Министрликтеги коопсуздук кызматынын же прокуратуранын кызматкерлери мына-мына кирип келип аңтарып-теңтерип, каткан долларды сууруп чыкчудай болот. Элеңдей басып дарбаза бекитти. Үйгө кирди. Аялы небак жатып алган эле, аны ойготту:
-Эй, баягы акчалар кайда?
Журоктор ыйманга толсун.
#8 13 Декабрь 2012 - 14:08
Уйкудан чала ойгонгон аялы чочуп кетти:
-Эмне болуп кетти, ыя?
-Эчтеке болгон жок, акча кайда дейм?
-Кайда болмок эле, турат ордунда.
-Апкел.
-Өзүң эле албайт белең, уйкуну бузбай.
-Эй, уйкуңду урганым жок, бар апкел! - Аялы кайра уктап калса өзү жалгыз калып, жардамсыз калса бирөөлөр кармап кетчүдөй корккон неме аялын тургузду. Анысы тултуңдап, жулкулдай туруп көп бөлмөнүн биринен чоң таңгак акчаны алып келди. Анда долларың да, сомуң да бар чоң сумма болчу.
Болот акчаны алып, жанагы складга кирип кетчү жердин ыгын келтире албай кайра чыкты. Бираз короодо туруп, анан үйдүн чатырына чыгып үй жылытчу батареяларга кетчү суу куюлган килейген темир бочкеге чулганган эски-уску кийиздердин арасына катты да, кайра түштү. Санаасы тынчыгансып калды.
-Тезинен машинени сатып жиберейин, -деп чечти, - машина аялына катталган, ошондой болсо да... Бишкектеги килейген үйү болсо аялынын сиңдисине катталган, коркунуч жок. Бирок аны да саттырып, акчасын ошол балдызынын атынан бир ишенимдүү банкка салыш керек. Же дагы бир аз топтоп туруп чет өлкөлөрдөгү банктарга салсабы. Президенттен министр, губернаторго чейин салып жатышат го. А турсун милийсадагы кээ бир генералдардын чет өлкөдө акча эсеби бар деп жүрүшпөйбү. .. Ушундай ойлор менен бирге бир далайга олтурган Болот көпкө жатты. Арам акча тынч уктатпайт деп көп укса да өз башына биринчи жолу келгенине саресеп салган жок, азабын тартып турду, аздап...
Самат Мырзабекти сабап кеткендердин маселесин эмне кылабыз деп начальникке дагы кирди.
Болот аны акшыя тиктеп кабыл алды да сөзүн баштаганда эле бөлүп таштады:
-Сен зордук менен моюнга алдырган турбайсыңбы, ыя? Эмне милийсаны дагы да жаманатты кылганың барбы, энеңди урайын акмак! Ме, мобуларды оку. Кабинетиңе барып оку!
Самат мындай сөгүүнү көп жылдан бери уга элек эле, укса милийсага кирген алгачкы жылдары уккан. Жашы отуздан небак өтүп жакында эле майордук жылдыз тагынып турган немеге "энеңди" дегенди угуш өтө эле оор көрүнбөйбү, эмне жооп кыларын билбей туттуга түштү. Тумшуктан ары бир берип, деле ушундан көрөйүн деп барып өзүн араң токтотту. Анткен күндө азабын тартарын дароо ойлоно калды. Тил кайрыган да жок, кагаздарды бырыштыра апчый кармап эшикти тарс жаап чыгып кетти. Кабинетине барып муун-жүүнүн токтотуп бир аз отуруп, удаасы менен эки ирет тамекисин тартып анан кагаздарды жазып окуп кирди. Кыдырбаев менен анын шериктеринин арыздарында түрүшумдук жалганы жайнайт. Аны жаздырган билимдүү адам көрүнөт. Самат Кыдырбаевдикинен башкасын окуган да жок. Столунун суурмасын ачып арыздарды салды. Ордунан турбай чайкайнам отурду да, анан бир чечимге келгендей ордунан шарт туруп сыртка жөнөдү. Түз эле Мырзабекке. А кезде Мырзабек алданемедей тыңып, эшикке кирип-чыгып калган. Бирок докдурлардын айтуусунда көп баспаш керек, мээси катуу чайкалган эмеспи. Самат киргенде Мырзабек керебетинде жатып ушуга чейин толук окубай уят болгонсуп жүргөн "Манастын" килейген томдугун окуп жаткан.
-Эмне болуп кетти, ыя?
-Эчтеке болгон жок, акча кайда дейм?
-Кайда болмок эле, турат ордунда.
-Апкел.
-Өзүң эле албайт белең, уйкуну бузбай.
-Эй, уйкуңду урганым жок, бар апкел! - Аялы кайра уктап калса өзү жалгыз калып, жардамсыз калса бирөөлөр кармап кетчүдөй корккон неме аялын тургузду. Анысы тултуңдап, жулкулдай туруп көп бөлмөнүн биринен чоң таңгак акчаны алып келди. Анда долларың да, сомуң да бар чоң сумма болчу.
Болот акчаны алып, жанагы складга кирип кетчү жердин ыгын келтире албай кайра чыкты. Бираз короодо туруп, анан үйдүн чатырына чыгып үй жылытчу батареяларга кетчү суу куюлган килейген темир бочкеге чулганган эски-уску кийиздердин арасына катты да, кайра түштү. Санаасы тынчыгансып калды.
-Тезинен машинени сатып жиберейин, -деп чечти, - машина аялына катталган, ошондой болсо да... Бишкектеги килейген үйү болсо аялынын сиңдисине катталган, коркунуч жок. Бирок аны да саттырып, акчасын ошол балдызынын атынан бир ишенимдүү банкка салыш керек. Же дагы бир аз топтоп туруп чет өлкөлөрдөгү банктарга салсабы. Президенттен министр, губернаторго чейин салып жатышат го. А турсун милийсадагы кээ бир генералдардын чет өлкөдө акча эсеби бар деп жүрүшпөйбү. .. Ушундай ойлор менен бирге бир далайга олтурган Болот көпкө жатты. Арам акча тынч уктатпайт деп көп укса да өз башына биринчи жолу келгенине саресеп салган жок, азабын тартып турду, аздап...
Самат Мырзабекти сабап кеткендердин маселесин эмне кылабыз деп начальникке дагы кирди.
Болот аны акшыя тиктеп кабыл алды да сөзүн баштаганда эле бөлүп таштады:
-Сен зордук менен моюнга алдырган турбайсыңбы, ыя? Эмне милийсаны дагы да жаманатты кылганың барбы, энеңди урайын акмак! Ме, мобуларды оку. Кабинетиңе барып оку!
Самат мындай сөгүүнү көп жылдан бери уга элек эле, укса милийсага кирген алгачкы жылдары уккан. Жашы отуздан небак өтүп жакында эле майордук жылдыз тагынып турган немеге "энеңди" дегенди угуш өтө эле оор көрүнбөйбү, эмне жооп кыларын билбей туттуга түштү. Тумшуктан ары бир берип, деле ушундан көрөйүн деп барып өзүн араң токтотту. Анткен күндө азабын тартарын дароо ойлоно калды. Тил кайрыган да жок, кагаздарды бырыштыра апчый кармап эшикти тарс жаап чыгып кетти. Кабинетине барып муун-жүүнүн токтотуп бир аз отуруп, удаасы менен эки ирет тамекисин тартып анан кагаздарды жазып окуп кирди. Кыдырбаев менен анын шериктеринин арыздарында түрүшумдук жалганы жайнайт. Аны жаздырган билимдүү адам көрүнөт. Самат Кыдырбаевдикинен башкасын окуган да жок. Столунун суурмасын ачып арыздарды салды. Ордунан турбай чайкайнам отурду да, анан бир чечимге келгендей ордунан шарт туруп сыртка жөнөдү. Түз эле Мырзабекке. А кезде Мырзабек алданемедей тыңып, эшикке кирип-чыгып калган. Бирок докдурлардын айтуусунда көп баспаш керек, мээси катуу чайкалган эмеспи. Самат киргенде Мырзабек керебетинде жатып ушуга чейин толук окубай уят болгонсуп жүргөн "Манастын" килейген томдугун окуп жаткан.
Журоктор ыйманга толсун.
#9 13 Декабрь 2012 - 14:09
-Салоомалейкум,
Мырзаке!
-Алекисалам. Кел, кел.
-Бу килейген китептен коркпой кантип окуп жатасың, ыя? Мен мындай китепти окугандан эмес, колго кармагандан корком.
-А сен коркпо, - деди Мырзабек жылмайып, - Манастан да коркчу беле кыргыз баласы. Бабабыз да.
-"Манасты" анткен жокмун, чоң китепти окугандан корком деп жатам.
-Муну окусаң, мындан кийин коркпой каласың, - деди Мырзабек, -бүгүн түнү бүтөм, анан сага берем. Окуп чык.
-Азыр аны окуганга убакыт жок. Жанагы Болот деген козел менен бир иштеген адам кантип китеп окусун.
-Сен эмне мектептен окуган жок белең, "Манас" деген окурманды патриоттуулукка, баатырлыкка тарбиялайт дегенди. Муну окуп чыгып Болот-солоттордун чакчелекейин чыгарбайсыңбы, - деди Мырзабек китепти көрсөтүп тамашалай.
-Бу китепти окуп бүткүчө Болотуң баарыбызды жеп бүтөт го. Айбан!
-Ии, айт эми айтчуңду. -Мырзабек Самат бир маанилүү сөз менен келгенин билип кулак төшөдү.
Самат болгон ишин айтып берди да аягында минтти:
-Бүгүн түнү менен жөнөп, эртең таңэртең менен кирем.
-Ошонуң мага көп жакпай турат, -деди Мырзабек, - бир балээге чалынасыңбы деп корком. Мен үчүн күйүп жатканыңды беш колдой билем, бирок азырынча ошол ит менен кармашпай эле койсок болот эле.
-Сен үчүн да, өзүм үчүн да кармашам, -деди Самат тиштене, ошонун түбүнө жетпесем элеби!
-Баарын колуна алган неме түбүнө жеткирер бекен?
-Жөн жата берсек жеткирбейт дечи, ал эми экөөбүз чогуу киришсек бирдеме чыгып калар, - деди Самат деле өз оюнан кайтпай.
-Самат, сен угуп турсаң, -Мырзабек ини-досун талыдан таптай сөзүн улады, -Болот деген ушул орунга кантип келгенин билесиңби?
-Кошомат менен жетти да.
-Туура, кошомат да бар дечи. Бирок, негизги ролду акча ойнорун билбейсиңби? Биздин системадагы эң бир бай неме ушул эшек. А турсун өмүр бою акча менен ойногон тиги министрликтеги генералдардын эч кимиси Болот менен теңтайлаша албайт акча жагынан.
-Ошондойбу, -деди Самат таңкалып, -акчалуу деп уккам, бирок, анча бай экенин билбепмин.
-Билбесең, билип ал. Анын атасы өмүр бою керек-жарак союзунда иштеп дүнүйөнү аябай баскан экен дешет. Акчанын көбүн алтынга айландырып жүрчү тура. Болотко калган дейт ошондон. Бир иниси бүт облустун бензинин камдагандардын бири. Кайнатасын билесиң го полковник болуп пенсияга чыккан. Азыр улуу уулу негиздеген фирманын ишин сыртынан көзөмөлдөшөт. Россиядан курулуш материалдарын ташып, бу жактан жашылча-жемиш жөнөтүшөт экен. Болоттун биз билгенден эле үч үйү бар, билбегенибиз канча. Баса, ар кай жерде жүз чамалуу жылкысы бар дейт. Азыр жылкы канча экенин билесиңби?
-Семиздери онбеш-жыйырма миңге чамалап барат го.
-Ии, анан эсептеп көрбөйсүңбү. Бу жердеги бизнесмендерден канча алып жатат, а турсун, Болушка чейин ташып атпайбы. Акча менен жеткен бу кызматка түшүндүңбү? -деди Мырзабек Саматтан көп билерин көрсөтүп, -жалгыз кошомат менен азыр иш жүрбөй калган. Кандай абалга кабылбасын акчасынын күчү менен шыдыр турмушун өткөзө берет, ал итиң.
-Ошону тескеп, бетин ачсакчы?
-Алекисалам. Кел, кел.
-Бу килейген китептен коркпой кантип окуп жатасың, ыя? Мен мындай китепти окугандан эмес, колго кармагандан корком.
-А сен коркпо, - деди Мырзабек жылмайып, - Манастан да коркчу беле кыргыз баласы. Бабабыз да.
-"Манасты" анткен жокмун, чоң китепти окугандан корком деп жатам.
-Муну окусаң, мындан кийин коркпой каласың, - деди Мырзабек, -бүгүн түнү бүтөм, анан сага берем. Окуп чык.
-Азыр аны окуганга убакыт жок. Жанагы Болот деген козел менен бир иштеген адам кантип китеп окусун.
-Сен эмне мектептен окуган жок белең, "Манас" деген окурманды патриоттуулукка, баатырлыкка тарбиялайт дегенди. Муну окуп чыгып Болот-солоттордун чакчелекейин чыгарбайсыңбы, - деди Мырзабек китепти көрсөтүп тамашалай.
-Бу китепти окуп бүткүчө Болотуң баарыбызды жеп бүтөт го. Айбан!
-Ии, айт эми айтчуңду. -Мырзабек Самат бир маанилүү сөз менен келгенин билип кулак төшөдү.
Самат болгон ишин айтып берди да аягында минтти:
-Бүгүн түнү менен жөнөп, эртең таңэртең менен кирем.
-Ошонуң мага көп жакпай турат, -деди Мырзабек, - бир балээге чалынасыңбы деп корком. Мен үчүн күйүп жатканыңды беш колдой билем, бирок азырынча ошол ит менен кармашпай эле койсок болот эле.
-Сен үчүн да, өзүм үчүн да кармашам, -деди Самат тиштене, ошонун түбүнө жетпесем элеби!
-Баарын колуна алган неме түбүнө жеткирер бекен?
-Жөн жата берсек жеткирбейт дечи, ал эми экөөбүз чогуу киришсек бирдеме чыгып калар, - деди Самат деле өз оюнан кайтпай.
-Самат, сен угуп турсаң, -Мырзабек ини-досун талыдан таптай сөзүн улады, -Болот деген ушул орунга кантип келгенин билесиңби?
-Кошомат менен жетти да.
-Туура, кошомат да бар дечи. Бирок, негизги ролду акча ойнорун билбейсиңби? Биздин системадагы эң бир бай неме ушул эшек. А турсун өмүр бою акча менен ойногон тиги министрликтеги генералдардын эч кимиси Болот менен теңтайлаша албайт акча жагынан.
-Ошондойбу, -деди Самат таңкалып, -акчалуу деп уккам, бирок, анча бай экенин билбепмин.
-Билбесең, билип ал. Анын атасы өмүр бою керек-жарак союзунда иштеп дүнүйөнү аябай баскан экен дешет. Акчанын көбүн алтынга айландырып жүрчү тура. Болотко калган дейт ошондон. Бир иниси бүт облустун бензинин камдагандардын бири. Кайнатасын билесиң го полковник болуп пенсияга чыккан. Азыр улуу уулу негиздеген фирманын ишин сыртынан көзөмөлдөшөт. Россиядан курулуш материалдарын ташып, бу жактан жашылча-жемиш жөнөтүшөт экен. Болоттун биз билгенден эле үч үйү бар, билбегенибиз канча. Баса, ар кай жерде жүз чамалуу жылкысы бар дейт. Азыр жылкы канча экенин билесиңби?
-Семиздери онбеш-жыйырма миңге чамалап барат го.
-Ии, анан эсептеп көрбөйсүңбү. Бу жердеги бизнесмендерден канча алып жатат, а турсун, Болушка чейин ташып атпайбы. Акча менен жеткен бу кызматка түшүндүңбү? -деди Мырзабек Саматтан көп билерин көрсөтүп, -жалгыз кошомат менен азыр иш жүрбөй калган. Кандай абалга кабылбасын акчасынын күчү менен шыдыр турмушун өткөзө берет, ал итиң.
-Ошону тескеп, бетин ачсакчы?
Журоктор ыйманга толсун.
#10 13 Декабрь 2012 - 14:11
-Кантип ачасың. Аччу адамдардын баарын колуна алып койсо. А турсун министрибиз да бу итти колдойт экен дегенди укканым бар.
-Анан эмне кылышыбыз керек?
-Эмне кылышты азырынча так билбейм, бирок сен тандаган жол менен эч нерсе кыла албайбыз, түшүнбөйсүңбү эмне. Бири-бирине чырмалышкан немелер сени жөн койбос.
-Баары бир барам, -деди Самат дале оюнан кайтпай, -бир аракет кылып көрөйүн, болбосо... Болбосо маңдайга жазганды көрө жатарбыз.
-Же ит аткандай атарбыз де, -Мырзабек күлдү. - Ошол жол оңой, тынч жолго караганда.
Бу тамаша сөз Саматты шарт эле бир ойго алып келди:
-Атып түшүрбөсөк, жөн түшпөйт дечи?
-Ии.
-Чын эле айтып жатасыңбы? - деди Самат Мырзабекти сынай карап.
-Жармы жалган, жармы чын, жанында турган киши жок, - деди Мырзабек дале тамашасынан жазбай.
-Түшүнбөдүм?
-Бир күнү түшүндүрөм, эгер мени түшүнө алсаң. Андан көрө жанагыга жооп берчи, Бишкекке барбай эле коесуңбу?
-Барам. - Самат кескин жооп берди. -Түнү менен жөнөйм, айттым го, бир аракет кылып көрөйүн.-Көгөрүп алыпсың өзүң бил, -деди Мырзабек, - мен үчүн бир балээге кабылбаса экен деп санааркап жатпаймынбы.
-Сен үчүн эмес, өзүм үчүн. Болуптур, мен кеттим. Өзүңдү жакшы карап, докдурлардын айтканын уксаң. Мен бүрсүгүнү эле келем.
-Жакшы барып кел. Сак бол, -деди Мырзабек Саматты кучактай кысып, -азыр көп курчтуктун пайдадан зыяны экенин эсиңден чыгарба, уктуңбу?
-Болуптур.
***
-Анан эмне кылышыбыз керек?
-Эмне кылышты азырынча так билбейм, бирок сен тандаган жол менен эч нерсе кыла албайбыз, түшүнбөйсүңбү эмне. Бири-бирине чырмалышкан немелер сени жөн койбос.
-Баары бир барам, -деди Самат дале оюнан кайтпай, -бир аракет кылып көрөйүн, болбосо... Болбосо маңдайга жазганды көрө жатарбыз.
-Же ит аткандай атарбыз де, -Мырзабек күлдү. - Ошол жол оңой, тынч жолго караганда.
Бу тамаша сөз Саматты шарт эле бир ойго алып келди:
-Атып түшүрбөсөк, жөн түшпөйт дечи?
-Ии.
-Чын эле айтып жатасыңбы? - деди Самат Мырзабекти сынай карап.
-Жармы жалган, жармы чын, жанында турган киши жок, - деди Мырзабек дале тамашасынан жазбай.
-Түшүнбөдүм?
-Бир күнү түшүндүрөм, эгер мени түшүнө алсаң. Андан көрө жанагыга жооп берчи, Бишкекке барбай эле коесуңбу?
-Барам. - Самат кескин жооп берди. -Түнү менен жөнөйм, айттым го, бир аракет кылып көрөйүн.-Көгөрүп алыпсың өзүң бил, -деди Мырзабек, - мен үчүн бир балээге кабылбаса экен деп санааркап жатпаймынбы.
-Сен үчүн эмес, өзүм үчүн. Болуптур, мен кеттим. Өзүңдү жакшы карап, докдурлардын айтканын уксаң. Мен бүрсүгүнү эле келем.
-Жакшы барып кел. Сак бол, -деди Мырзабек Саматты кучактай кысып, -азыр көп курчтуктун пайдадан зыяны экенин эсиңден чыгарба, уктуңбу?
-Болуптур.
***
Журоктор ыйманга толсун.
#11 13 Декабрь 2012 - 14:12
Самат машинасы менен үйүнөн түн ортосунан оогондо чыгып таңкы саат сегиздерде министрликте болду. Үч-төрт жакшы тааныштарынын кабинетине кирип учурушкандан кийин министрликтин өзүнүн коопсуздук кызматынын начальнигине кирди. Бул элүүлөргө чукулдап калган полковник көп сүйлөбөгөн,
ишине дили менен берилген, ушуга чейин баскан жолу сыдыргыга салгандай таза болбосо да болушунча таза иштеп келген неме эле. Эпадам бүт баары өз колунда болсо ак дилден өтөмөк кызматын. Бирок азыр ак дил болсоң талаада каларың бар, тегерегиндеги кызматы чоң, кичине шүмшүктөр кимди таза иштетмек. Бу полковник да кээде министрдин болбосо анын орун басарларынын сөздөрүн кыя албай айласы жоктон далай ишти көз жаздымда калтырар эле. Аттиң деп жасачу ал иштерди.
Самат аны менен амандашып маңдайынан орун алды.
Полковник Саматты жекече тааныбайт эле, Самат болсо бу киши жөнүндө көп эле уккан.
-Айта бериңиз, -деди полковник мисирейген калыбында.
Самат өз начальнигинин кылыктарын, Мырзабекке жасаган иштерин, анын пара ала тургандыгын чыпчыргасын коротпой айтты да аягында:
-Жолдош полковник мен ушактап келген жокмун, анын көзүнчө да айта алам, - деди.
-Айткандарыңызды далилдеген документтер барбы?
-Жок. Анын иштерин документтештирүү менин колуман келбейт.
Полковник саамга ойлонду да:
-Баарын түшүндүм, кете бериңиз, - деди. Түшүнгөндө эмне чара көрөрүн айтпады.
Саматтын бул айткандары же өзүнүн, же Болоттун түбүнө жетери бар элСамат ошол эле күнү кайра кайтты.
Самат бир күнү иште болгон жок эмеспи. Начальнигинен да орунбасарынан да суранган эмес. Ошол бир күн жок болуп, ишке чыккан күнү эртең мененки чогулушта начальник сөздү Саматтан баштады:
-Сен кечээ кайда жоголдуң, ыя?!
-Шашылыш иш чыгып калды, - деди Самат эч нерсе болбогондой.
Ишке себепсиз келбей калып анан да бу жерде тоотпогондой отурган кызматкерине ачуусу аша келип, анын үстүнө башкалардын көзүнчө жүрөктөрүн түшүрө бир күпүлдөп алайын дедиби Болот катуу кетти:
-Эй, айбан, ишиң чыкса суранбайсыңбы? ! Көбөйүн деп калгансың го?! Көпкөнүңдү чыгарайынбы ыя, чыгарчу жерден! Экинчи ушинтсең тим эле жерге киргизип жиберем, уктуңбу?! Муну көр ой, иш чыгып калды деп камаарыбай отурганын! Эй, уктуңбу деп жатам?! -Атайылап мыйыгынан күлүп, а турсун келекелеп жаткандай көрүнгөн Саматтын кебетеси Болотту жарылта жаздады:
-Эй, энеңди урайын эшек, жогол бу жерден! Бүгүндөн баштап начальник эмессиң! Бар, чыгып кет!
Саматтын жини эми келди:
Самат аны менен амандашып маңдайынан орун алды.
Полковник Саматты жекече тааныбайт эле, Самат болсо бу киши жөнүндө көп эле уккан.
-Айта бериңиз, -деди полковник мисирейген калыбында.
Самат өз начальнигинин кылыктарын, Мырзабекке жасаган иштерин, анын пара ала тургандыгын чыпчыргасын коротпой айтты да аягында:
-Жолдош полковник мен ушактап келген жокмун, анын көзүнчө да айта алам, - деди.
-Айткандарыңызды далилдеген документтер барбы?
-Жок. Анын иштерин документтештирүү менин колуман келбейт.
Полковник саамга ойлонду да:
-Баарын түшүндүм, кете бериңиз, - деди. Түшүнгөндө эмне чара көрөрүн айтпады.
Саматтын бул айткандары же өзүнүн, же Болоттун түбүнө жетери бар элСамат ошол эле күнү кайра кайтты.
Самат бир күнү иште болгон жок эмеспи. Начальнигинен да орунбасарынан да суранган эмес. Ошол бир күн жок болуп, ишке чыккан күнү эртең мененки чогулушта начальник сөздү Саматтан баштады:
-Сен кечээ кайда жоголдуң, ыя?!
-Шашылыш иш чыгып калды, - деди Самат эч нерсе болбогондой.
Ишке себепсиз келбей калып анан да бу жерде тоотпогондой отурган кызматкерине ачуусу аша келип, анын үстүнө башкалардын көзүнчө жүрөктөрүн түшүрө бир күпүлдөп алайын дедиби Болот катуу кетти:
-Эй, айбан, ишиң чыкса суранбайсыңбы? ! Көбөйүн деп калгансың го?! Көпкөнүңдү чыгарайынбы ыя, чыгарчу жерден! Экинчи ушинтсең тим эле жерге киргизип жиберем, уктуңбу?! Муну көр ой, иш чыгып калды деп камаарыбай отурганын! Эй, уктуңбу деп жатам?! -Атайылап мыйыгынан күлүп, а турсун келекелеп жаткандай көрүнгөн Саматтын кебетеси Болотту жарылта жаздады:
-Эй, энеңди урайын эшек, жогол бу жерден! Бүгүндөн баштап начальник эмессиң! Бар, чыгып кет!
Саматтын жини эми келди:
Журоктор ыйманга толсун.
#12 13 Декабрь 2012 - 14:13
-Эй сен эмне күпүлдөйсүң,
ыя? Сен кет алдагы акчага сатып алган ордуңдан!
Эмне аныңды билбейт дейсиңби, ыя?! Мобу отургандардын баары билет.
Отургандарда жан жок, баштарын шылкыйтып жерге кирип кетчүдөй отурушат. Күпүлдөйм деп өзүнө катуу сөз тийгизип алган Болот эмне дээрин билбей кыпкызыл болуп чыңалып кетти. Анан айткан кеби бу болду башаягы жок:
-Эй айбан, чык дейм! Жооп бересиң ушул сөзүң үчүн! Аттырып... -мунусун улантып "салам" дегенин айта алган жок. -Чиритип салам. Шоруңду кайнатам...
Самат Болоттон жаш болгону менен андан токтоорок эле. Бу жерде турса чоң чатак чыгып кетерин сездиби, ордунан шашпай туруп кабинеттен чыгып кетти.
Өз кабинетине келип милийсадан бошотуңуз деген арызды министрдин наамына жазып Болоттун секретаршасына таштады да, кете берди...
***
Болот облначальник менен кенен эки саат сүйлөшүп отурду. Ишти, жеке турмушту сүйлөштү. Бир таңгак доллар облначальниктин костюмунун жанчөнтөгүнөн орун алгандан кийин сөз Мырзабек менен Саматка өттү. Болот экөөнөн тең ыза көрүп калган эмеспи, алардын эсинен эч качан кетпегендей өч алууну эңсеген немени облначальник токтотуп койду:
-Алар менен илээшип эмне кыласың. Иштеринен кеткени деле оңой сокку эмес. Ойлоп көрчү, мына азыр сени бүгүндөн баштап иштен кетирем, талаада каласың. Эч ким карабай калат. Ушул эле кол алдыңда иштегендер салам бербей калат. Сооп болду дешет.
Начальнигинин бу сөзүнө Болот көз ирмем ойлоно түштү эле, жүрөгү шуу этти. Бүтүндөй бир шаардын милийсасын кыңк эттирбей башкарып, өзүн кудайдан кем сезбей, акчанын тартыштыгынан кабары жок көпкүлөңкү жашаган турмушунан айрылып эч кимди башкарбай, эч кимден акча албай жашаган күнүн элестетип көрчү. Туура айтат начальниги, эки айбанга иштеринен кеткени катуу эле сокку болуптур. Экөөнүн кызматтары деле оңой эмес эле да. Кой, азырынча жөн коеюн, анан кийин кези келсе какшатат эмеспи...
Мырзабек да, Самат да милийсадан биротоло кол үзүштү.
***
Отургандарда жан жок, баштарын шылкыйтып жерге кирип кетчүдөй отурушат. Күпүлдөйм деп өзүнө катуу сөз тийгизип алган Болот эмне дээрин билбей кыпкызыл болуп чыңалып кетти. Анан айткан кеби бу болду башаягы жок:
-Эй айбан, чык дейм! Жооп бересиң ушул сөзүң үчүн! Аттырып... -мунусун улантып "салам" дегенин айта алган жок. -Чиритип салам. Шоруңду кайнатам...
Самат Болоттон жаш болгону менен андан токтоорок эле. Бу жерде турса чоң чатак чыгып кетерин сездиби, ордунан шашпай туруп кабинеттен чыгып кетти.
Өз кабинетине келип милийсадан бошотуңуз деген арызды министрдин наамына жазып Болоттун секретаршасына таштады да, кете берди...
***
Болот облначальник менен кенен эки саат сүйлөшүп отурду. Ишти, жеке турмушту сүйлөштү. Бир таңгак доллар облначальниктин костюмунун жанчөнтөгүнөн орун алгандан кийин сөз Мырзабек менен Саматка өттү. Болот экөөнөн тең ыза көрүп калган эмеспи, алардын эсинен эч качан кетпегендей өч алууну эңсеген немени облначальник токтотуп койду:
-Алар менен илээшип эмне кыласың. Иштеринен кеткени деле оңой сокку эмес. Ойлоп көрчү, мына азыр сени бүгүндөн баштап иштен кетирем, талаада каласың. Эч ким карабай калат. Ушул эле кол алдыңда иштегендер салам бербей калат. Сооп болду дешет.
Начальнигинин бу сөзүнө Болот көз ирмем ойлоно түштү эле, жүрөгү шуу этти. Бүтүндөй бир шаардын милийсасын кыңк эттирбей башкарып, өзүн кудайдан кем сезбей, акчанын тартыштыгынан кабары жок көпкүлөңкү жашаган турмушунан айрылып эч кимди башкарбай, эч кимден акча албай жашаган күнүн элестетип көрчү. Туура айтат начальниги, эки айбанга иштеринен кеткени катуу эле сокку болуптур. Экөөнүн кызматтары деле оңой эмес эле да. Кой, азырынча жөн коеюн, анан кийин кези келсе какшатат эмеспи...
Мырзабек да, Самат да милийсадан биротоло кол үзүштү.
***
Журоктор ыйманга толсун.
#13 13 Декабрь 2012 - 14:14
Ошентип Мырзабек менен Самат милийсадан биротоло кетти. Эми мындан ары эмне кылып жашайбыз деген суроого бири-бири менен макулдашып сүйлөшпөсө да ойлору бир жерден кесилишмек.
Экөө тең алар ошентет деп эч кимдин оюна келбеген жолго түшмөк...
Мырзабек Саматтан кийин бошонду кызматынан. Андан мурун кеткен менен кагаз жүзүндө милийса эсебинде жүргөн. Догдурдан чыгып анан гана бошонду.
Анын милийсадан кетиши туугандарына, тааныштарына дүң эле дей түштү. "Айдалыптыр, жо-ок, өзү эле кетиптир" деген эки ача сөз бирин-бири жеңе албай турду.
Уулунун иштен бошогонун атасы угаары менен Мырзабектикине келип, бир конуп кетти. Экөө тең таң агарганча чай ууртап коюп, далай жылдан бери сүйлөнбөгөн сөздөн чубап, чер жазышты. Уулунун милийсадан кеткенин туура көргөн атасы, эмки турмушу кандай болор экен деп санааркайт. Бу улунуп-жулунган заманда акча-тыйындан каржалып жер карабаса экен, чүнчүбөсө экен дейт. Колдон келген жардамын берет. Ата билет, уулунун жыйып койгон эч нерсеси жок. Ушул өкмөттөн алган үч бөлмө квартирасы, ичиндеги ортозаар жыгач-ташы менен болгон байлыгы ошол. Бу теңдүүлөрдүн баарында машинасы бар, кээсиники эки-үчтөн бар эмеспи. Ата уулу менен сүйлөшүп жатып, ушуларды ойлоду. Кор кылбайм деди ичинде. Мал-сал бар. Жетээр...
Мырзабек да атасы менен сүйлөшкөнү менен анын да экинчи ою чубалып турду. Кырктын кырына келгенче ушул атасына айында болбосо да жылында бир ирет семиз кой алпарып, союп бере алган жок. Кээ бир бай классташтарындай же жолдошторундай атасынын юбилейин өткөзүп, жылкыдан жылкы союп, норка тебетей, карышкыр ичиктен кийгизип элге дүң кыла албады, жылда курортторго жиберип, "быйыл атам менен энемди баланча курортко эс алдырдым, эмдиги жылы түкүнчө деген курорттон эс алдырам" дебеди... Мырзабектин ою ушул жол менен улам тереңдеген сайын сынып отурду, басынып отурду, атасынын маңдайында. Мына таза өткөзөм деген турмушуңдун көргөзөрү... Көроокат эмне, табылат, андан көрө адам бололу деген кеп азыр шылдыңдай сезилип кетти. Адамча жашаганга көроокат да керек тура. Өзүң теңдүүлөрдөн кем болуп, ошону ойлоп кичирейип турсаң адамдык ыйыктыгыңдан, тазалыгыңдан не пайда. Эчтекеге жетпеген бир байкуш деп турса таза дилиң жардамга келе албайт экен, дили таза деп эч ким бөйпөктөп сыйлабайт да экен. Андан көрө ар кадамы шүмшүк шилтенип, алдап, улуп-жулуп акчаны тутамдап жашаган шүмшүктөр кадырлуу болуп турбайбы. Азыр адамдыкты чын дилден алдыга коюп жашагандарды эгерим таппай тургандай турмуш болбодубу. Адамдыгыңды гана карап, актыкты гана самап жашап көрчү, талаада каласың, адам катарынан чыгып калышың бар... Аялын ойлоду Мырзабек. Жана кайнатасы келгенде өп-чөп эт менен тамак жасап жатып Мырзабекке: "Кап, акча болсо майлуу эттен алып, бир чучук кошуп салып берсек эмне" деп капаланбадыбы, байкуш. Кымбат кийимден, колго салчу шакектен кем. Көп айтат ошону. Мырзабек бир өлүмдөн калганга чейин айтчу. Азыр ал жөнүндө айта элек, ичиндедир байлыкка жетпеген арманы. Ушунун баарын ойлоду Мырзабек.Ойлоду да, дагы бир ишке аша элек оюн сууруп чыгып, демденип койду. Көрөбүз ошондо кимдин ким экенин... Байлыкка байланыштуу айтты муну.
Мырзабек Саматтан кийин бошонду кызматынан. Андан мурун кеткен менен кагаз жүзүндө милийса эсебинде жүргөн. Догдурдан чыгып анан гана бошонду.
Анын милийсадан кетиши туугандарына, тааныштарына дүң эле дей түштү. "Айдалыптыр, жо-ок, өзү эле кетиптир" деген эки ача сөз бирин-бири жеңе албай турду.
Уулунун иштен бошогонун атасы угаары менен Мырзабектикине келип, бир конуп кетти. Экөө тең таң агарганча чай ууртап коюп, далай жылдан бери сүйлөнбөгөн сөздөн чубап, чер жазышты. Уулунун милийсадан кеткенин туура көргөн атасы, эмки турмушу кандай болор экен деп санааркайт. Бу улунуп-жулунган заманда акча-тыйындан каржалып жер карабаса экен, чүнчүбөсө экен дейт. Колдон келген жардамын берет. Ата билет, уулунун жыйып койгон эч нерсеси жок. Ушул өкмөттөн алган үч бөлмө квартирасы, ичиндеги ортозаар жыгач-ташы менен болгон байлыгы ошол. Бу теңдүүлөрдүн баарында машинасы бар, кээсиники эки-үчтөн бар эмеспи. Ата уулу менен сүйлөшүп жатып, ушуларды ойлоду. Кор кылбайм деди ичинде. Мал-сал бар. Жетээр...
Мырзабек да атасы менен сүйлөшкөнү менен анын да экинчи ою чубалып турду. Кырктын кырына келгенче ушул атасына айында болбосо да жылында бир ирет семиз кой алпарып, союп бере алган жок. Кээ бир бай классташтарындай же жолдошторундай атасынын юбилейин өткөзүп, жылкыдан жылкы союп, норка тебетей, карышкыр ичиктен кийгизип элге дүң кыла албады, жылда курортторго жиберип, "быйыл атам менен энемди баланча курортко эс алдырдым, эмдиги жылы түкүнчө деген курорттон эс алдырам" дебеди... Мырзабектин ою ушул жол менен улам тереңдеген сайын сынып отурду, басынып отурду, атасынын маңдайында. Мына таза өткөзөм деген турмушуңдун көргөзөрү... Көроокат эмне, табылат, андан көрө адам бололу деген кеп азыр шылдыңдай сезилип кетти. Адамча жашаганга көроокат да керек тура. Өзүң теңдүүлөрдөн кем болуп, ошону ойлоп кичирейип турсаң адамдык ыйыктыгыңдан, тазалыгыңдан не пайда. Эчтекеге жетпеген бир байкуш деп турса таза дилиң жардамга келе албайт экен, дили таза деп эч ким бөйпөктөп сыйлабайт да экен. Андан көрө ар кадамы шүмшүк шилтенип, алдап, улуп-жулуп акчаны тутамдап жашаган шүмшүктөр кадырлуу болуп турбайбы. Азыр адамдыкты чын дилден алдыга коюп жашагандарды эгерим таппай тургандай турмуш болбодубу. Адамдыгыңды гана карап, актыкты гана самап жашап көрчү, талаада каласың, адам катарынан чыгып калышың бар... Аялын ойлоду Мырзабек. Жана кайнатасы келгенде өп-чөп эт менен тамак жасап жатып Мырзабекке: "Кап, акча болсо майлуу эттен алып, бир чучук кошуп салып берсек эмне" деп капаланбадыбы, байкуш. Кымбат кийимден, колго салчу шакектен кем. Көп айтат ошону. Мырзабек бир өлүмдөн калганга чейин айтчу. Азыр ал жөнүндө айта элек, ичиндедир байлыкка жетпеген арманы. Ушунун баарын ойлоду Мырзабек.Ойлоду да, дагы бир ишке аша элек оюн сууруп чыгып, демденип койду. Көрөбүз ошондо кимдин ким экенин... Байлыкка байланыштуу айтты муну.
Журоктор ыйманга толсун.
#14 13 Декабрь 2012 - 14:15
Мырзабектин атасы туура он күндөн кийин келди. Бу жолу кичүү уулун ээрчите келиптир.
Кайната келип, келин кураштырып колдо бар тамагын жасап, ал ичилип бүткөндө Мырзабектин атасы айтып турду:
-Мырза, бу иниң экөөбүз кеңешип туруп сага бир машине мингизели деп сүйлөштүк, - кичүү уулуна кайрылды, - кана алып чыкчы. -Кичүү уулу ийинге асынма сумкасын алып келип, ичинен беш-алты таңгак акча алып чыгып, Мырзабектин астына койду.
-Бу эмне кылганың, ата?! -деди Мырзабек шаштысы кете. Сөзүн эмне деп улантарын билбей калды эле, атасы улантты сөздү:
-Эмне кылганым болсун. Бир машина минип алсын дедим. Жоро-жолдошторуңдун баары минип жүрсө. Мин да сен деле...
-Минбейм, -деди Мырзабек дале эмне айтарын билбей, - жинди болдумбу ушул жашка келип, сага машине алдырып.
-Мен эмес, мобул алперип жатат, мен аз эле коштум, - деди атасы жандалбас кылып, -жеткиче шашып сүйүнүп келсе...
Ишинен деги кетти. Чүнчүп жаман болбосун. Машийне алперейин, аны минип аржак, бержакка айдап, кичине көңүлү көтөрүлсүн, башка иш тапса пайдасы деле тийбейби деп чечкен ата бээсин тайы менен, анан саап турган уюн былтыркы торпогуна, байлап жүргөн эки коюн кошо сатып, кичүү уулуна өзү арнап берген бээсин кулунуна кошуп саттырып, туура элүү миң сом кылып алып келген эмеспи. Акчаны кайдан таптың деп Мырзабек баары бир айттырмай болуп кыйнаганда айтып жатпайбы.
Мырзабек машина албайм деп, атасы аласың дейт. Анан далайда барып Мырзабек атасын жеңчү сөздү айтты:
-Эгер машина алсак милийсада иштеп жөн жүргөн эмес экен. Тазасынып жүргөнү менен бу жеткен шүмшүк турбайбы. Милийсадан кетери менен жеп-ичкен акчасына машине минди дебейби. Сен эмне ошентип айтсын дейсиңби, ыя ата?
Бул сөз атасын ойлонтуп таштады да, бир аздан кийин:
-Сеники да туурадыр, балам, -деген сөздү айттырды.
Жанатан бери экөөнүн сөзүнө күбө болгон Мырзабектин аялы менен иниси "алса эле болмок" деп ичтеринен өкүттө калышты...
Атасы Мырзабекти далайга көндүрүп жатып он миң сом таштап кетти...
***
Болот өзүнө баш бербеген Мырзабек, Саматтан кутулганы менен өчү канбай калгандай болду. Экөө тең алдына келип чөгөлөп, боздоп берсе өчү канар беле, болбосо экөөнү тең өмүр бою майып болуп, жалаң арзыбаган пенсияга жашап кор болуп өткөнүн көрсө же таптакыр эле жок кылып жиберсечи... ошондо канмак өчү. Жандүйнөсү жалаң гана жамандыкка толгон неме баягы облначальник "аларды жөн кой, ишинен айдалганы оңой сокку эмес" деп айтканда ырас эле деп аз күн тынчый калганы менен кийин жек көрүүсү кайра козголгон.
Бир күнү Болуш өзү келип, өз колу менен тутам доллар тапшырып, кечинде саунага чакырып "баары болот" деп кетти.
Болот жумушунда түн киргенче отуруп, милийсадан анча алыс жерде күт деген Болуштун машинесине отуруп, саунага келишти. Болуш Болотту саунага чакырганда башка эч кимди кошпойт. Сыртта гана кайтарган жигиттери дагы бир машинада зарыгышат. А турсун сауна ээси да көрбөйт Болотту. Дүйүм тамакка толгон стол даярдалат, бу шаардан оголе алыс дагы бир шаардан үч-төрт кыз алдырат. Ушунун баары Болоттун шарты. Милийса начальниги саунада шапар тээп жүрөт деген сөздөн алыс болоюн дегени бу. Бирок ошентип дуулдап жүргөнүн бу шаарда далай адам билет...
Адаттагысындай эле Болот бу саам да көңүлдүү эле, тамагыңдын түрү жайнап турса, ага кошумча ичкилик түрү менен төрт кыздын көзү жайнаса... Суусуна бир сыйрадан дене эс алдырып, тамагы менен ичкилигине курсак толтуруп, кыздарына кумар кандырып шайма-шай болгон кезде Болот менен Болуш кыздардан оолактай экөө эки креслого отуруп аздап сүйлөшө кетишти. Сөздөн сөз чыгып Мырзабек менен Саматтын кебине өтүштү. Алар иштеп жүргөндө начальнигин кыкка теңебесин небак уккан Болуш:
-Ал экөөнү "жакшылап" узата албай калдың окшойт, э, -деди тигинин жарасына тийип.
-Кеч болгон жок. -Болоттун кабагы карыш салаңдай түштү дароо. -Каалаган убагымда каалаганымды жасап салуу колдон келет, алар ким экен?!
-Жардамдын кереги жокпу?
Болот азга ойлоно түшүп, анан жооп берди:
-Кандай жардам?
-Сен кандай десең.
Кайната келип, келин кураштырып колдо бар тамагын жасап, ал ичилип бүткөндө Мырзабектин атасы айтып турду:
-Мырза, бу иниң экөөбүз кеңешип туруп сага бир машине мингизели деп сүйлөштүк, - кичүү уулуна кайрылды, - кана алып чыкчы. -Кичүү уулу ийинге асынма сумкасын алып келип, ичинен беш-алты таңгак акча алып чыгып, Мырзабектин астына койду.
-Бу эмне кылганың, ата?! -деди Мырзабек шаштысы кете. Сөзүн эмне деп улантарын билбей калды эле, атасы улантты сөздү:
-Эмне кылганым болсун. Бир машина минип алсын дедим. Жоро-жолдошторуңдун баары минип жүрсө. Мин да сен деле...
-Минбейм, -деди Мырзабек дале эмне айтарын билбей, - жинди болдумбу ушул жашка келип, сага машине алдырып.
-Мен эмес, мобул алперип жатат, мен аз эле коштум, - деди атасы жандалбас кылып, -жеткиче шашып сүйүнүп келсе...
Ишинен деги кетти. Чүнчүп жаман болбосун. Машийне алперейин, аны минип аржак, бержакка айдап, кичине көңүлү көтөрүлсүн, башка иш тапса пайдасы деле тийбейби деп чечкен ата бээсин тайы менен, анан саап турган уюн былтыркы торпогуна, байлап жүргөн эки коюн кошо сатып, кичүү уулуна өзү арнап берген бээсин кулунуна кошуп саттырып, туура элүү миң сом кылып алып келген эмеспи. Акчаны кайдан таптың деп Мырзабек баары бир айттырмай болуп кыйнаганда айтып жатпайбы.
Мырзабек машина албайм деп, атасы аласың дейт. Анан далайда барып Мырзабек атасын жеңчү сөздү айтты:
-Эгер машина алсак милийсада иштеп жөн жүргөн эмес экен. Тазасынып жүргөнү менен бу жеткен шүмшүк турбайбы. Милийсадан кетери менен жеп-ичкен акчасына машине минди дебейби. Сен эмне ошентип айтсын дейсиңби, ыя ата?
Бул сөз атасын ойлонтуп таштады да, бир аздан кийин:
-Сеники да туурадыр, балам, -деген сөздү айттырды.
Жанатан бери экөөнүн сөзүнө күбө болгон Мырзабектин аялы менен иниси "алса эле болмок" деп ичтеринен өкүттө калышты...
Атасы Мырзабекти далайга көндүрүп жатып он миң сом таштап кетти...
***
Болот өзүнө баш бербеген Мырзабек, Саматтан кутулганы менен өчү канбай калгандай болду. Экөө тең алдына келип чөгөлөп, боздоп берсе өчү канар беле, болбосо экөөнү тең өмүр бою майып болуп, жалаң арзыбаган пенсияга жашап кор болуп өткөнүн көрсө же таптакыр эле жок кылып жиберсечи... ошондо канмак өчү. Жандүйнөсү жалаң гана жамандыкка толгон неме баягы облначальник "аларды жөн кой, ишинен айдалганы оңой сокку эмес" деп айтканда ырас эле деп аз күн тынчый калганы менен кийин жек көрүүсү кайра козголгон.
Бир күнү Болуш өзү келип, өз колу менен тутам доллар тапшырып, кечинде саунага чакырып "баары болот" деп кетти.
Болот жумушунда түн киргенче отуруп, милийсадан анча алыс жерде күт деген Болуштун машинесине отуруп, саунага келишти. Болуш Болотту саунага чакырганда башка эч кимди кошпойт. Сыртта гана кайтарган жигиттери дагы бир машинада зарыгышат. А турсун сауна ээси да көрбөйт Болотту. Дүйүм тамакка толгон стол даярдалат, бу шаардан оголе алыс дагы бир шаардан үч-төрт кыз алдырат. Ушунун баары Болоттун шарты. Милийса начальниги саунада шапар тээп жүрөт деген сөздөн алыс болоюн дегени бу. Бирок ошентип дуулдап жүргөнүн бу шаарда далай адам билет...
Адаттагысындай эле Болот бу саам да көңүлдүү эле, тамагыңдын түрү жайнап турса, ага кошумча ичкилик түрү менен төрт кыздын көзү жайнаса... Суусуна бир сыйрадан дене эс алдырып, тамагы менен ичкилигине курсак толтуруп, кыздарына кумар кандырып шайма-шай болгон кезде Болот менен Болуш кыздардан оолактай экөө эки креслого отуруп аздап сүйлөшө кетишти. Сөздөн сөз чыгып Мырзабек менен Саматтын кебине өтүштү. Алар иштеп жүргөндө начальнигин кыкка теңебесин небак уккан Болуш:
-Ал экөөнү "жакшылап" узата албай калдың окшойт, э, -деди тигинин жарасына тийип.
-Кеч болгон жок. -Болоттун кабагы карыш салаңдай түштү дароо. -Каалаган убагымда каалаганымды жасап салуу колдон келет, алар ким экен?!
-Жардамдын кереги жокпу?
Болот азга ойлоно түшүп, анан жооп берди:
-Кандай жардам?
-Сен кандай десең.
Журоктор ыйманга толсун.
#15 13 Декабрь 2012 - 14:16
Болот дагы ойлонду да, мыйыгынан жылмайды:
-Сен ошол жардамыңды жасап көрчү, анан аныңдын кандай экенин айтайын, макулсуңбу?
-Макулмун, -деди Болуш, айласыздан. Тигинт, минт дегенди күткөн неме азга шагы сына түшкөндөй болду.
Бу күнү Болот таңга жуук келди үйүнө...
***
Мырзабектин ишсиз жатканына эки айдын жүзү болду. Баягы атасы берген анан өзүндөгү иштен кеткенде алган анча-мынча акча кошулуп ошону менен күнүмдүк жашоо өтүп жатат. Бу акча түгөнгөндө бүлөмдү эмне менен багам деген санаа Мырзабекте жок. Миллиондоп белендеп койгондой коймаарек тартат. Белендеп койгону да чын болчу өз оюнда. Ал акчалар Болуш менен Болот сыяктууларда катылуу, каалаган күнү барып алат. Заманаң бөрү болсо бөрү бол дегениң Мырзабектин дилине небактан орногон, небагың жыл чамасы го сыягы. Бирөөлөрдө катылган ал акчаларды берчи деп барып алмак беле, аны алып бере турган тапанчасы даяр болуп турат. Ушундай жолго түшмөк болгон Мырзабек. Бу жол жаман жол, наадандыкка, айбандыкка алпарчу жол, бирок бул жолго ал өзү түшүп жаткан жок, ошол жолдо жүргөндөр чакырып жатат, жан койбой чакырып жатпайбы. Аларды ошол арам жолдон тосоюн деген ниети, аракети бар эле, аны ишке ашырышпайт экен, заң-закүнү болуп туруп ишке ашпачу нерсе экен ал бир. Эми ошол наадандардын жолу менен ийиндеше басып, аларга көрбөгөндү көргөзөт, күтпөгөндү көргөзөт. Өлүм менен боздогон көз жаштын кандай болорун көрсөтөт, өңгөлөргө ошолорду апкелип жаткандар. Бирөөнүн жанын сууруп, өлтүргөнүн өлтүрүп, өлтүрбөгөнүн чала өлүк кылса, жүрөгүнүн сары суусун алгандардын беш-алтоосуна көргүлүктү көрсөтсө аз эмес. Жок дегенде ошол беш-алты айбандан кутулат жалпы журт. Бу дүйнөгө келбей эле койсом эмне деп заркакшатпаса элеби өзү билген зөөкүрлөрдү. .. Ушундай чечимге келген Мырзабек. Маселе ал ишин качан, кимден баштоодо калган... Кызыгың кур, ушул ойду Самат да ойлоп, дилинде аны бышырып жүргөн. Баса, Мырзабекти камаганда, анан ооруканада жатканда Самат менен Мырзабек ушул ойлорунун четин чыгарышып, биракта ачык айта алышпай ичине катышкан...
Самат ишинен бошонору менен дароо Бишкекке көчүп кеткен. Бул шаарга ошол жактан которулуп келген эмеспи. Кайнатасы менен өз атасы кошумчалап сатып беришкен эки бөлмө квартирасы бар болчу. Самат да Мырзабектей эле эртең эмне кылып жашайм деген эзме суроодон алыс болчу. Анын миллиондорун да бирөөлөр "камдап" койгон эмеспи...
Мырзабек коңгуроо басканда Самат үйдө болчу. Аялы кайсы бир эларалык делген уюмда иштей баштаган, дурус табат акчаны. Ал ишинде болчу. Самат эшикти ача берип маңдайында турган Мырзабекти көз ирмем таңкала карап, анан кучактай кармап, койо берсечи далайга, сүйүнгөнүн айтпа! Мырзабек да досун көргөнүнө, анын үйдө экенине жетине албай маңдайы жарылат. Бири-биринин аманчылыгын, жашоосун кезеги жок сурашып бүтө алышпайт. Бат эле столго болгон тамак келип, чайга киришти. Ансыз кантип болсун, бир бөтөлкө ачылып стакандар кагышты. Бири-бирин ойда сагынып калышкан экен, тарабай жатат сагынычтары. Сөздөн сөз уланып отуруп, эми эмне оокат кыласыңга өтүштү.
-Ачка калмак белек, - деди Мырзабек, -бир өмүргө жетчү акчаны камдап койгом.
-Мен дагы, -деди Самат, -сеники бир эле өмүргө жетсе меники төрт-беш өмүргө жетет сеникин кошкондо.
-Бирөөлөргө каттырып койгонсуң го? - Мырзабек күлдү.
-Көп адамга... адамга дегенимди кара, айбандарга каттыргам. А сенчи?
-Сеникиндей айбандар менде жок бекен, а балким менде сеникинен эки эсе көптүр.
-Билгем, -деди Самат бу жолу олуттуу сүйлөп, - сага айтсамбы, айтпасамбы деп жүрдүм эле...
-Мен дагы.
Саматтын аялы келгенче эки дос өздөрүнөн башка жан адам билгис сөздөрүн ачык сүйлөштү, экөө дагы да бир бүтүмгө биригип антташты, илгерки бабалардай. ..
***
Болуш бу шаар менен облустун кримавторитети. Университеттин экономика факультетине кирип, аны туура он эки жылда бүтүп чыкты. Үчүнчү курста акчасы түгөнүп, эч кимге баш бербеген курсагы курулдап турган күндөрдүн биринде жалгыз бөрү болуп, түн ортосунда көчөгө чыгып, меймандап аракка чыланып келаткан атасындай болгон адамды жаткыра коюп, тонойм деп ошол тоноп жаткан учурунда патрулдун колуна түшүп калганда милийса министрлигинде иштеген жездеси эптеп сууруп чыкты эле, аз өтпөй дагы түштү. Бу жолу караңгы кире элек кыштын кеч күүгүмүндө бир аялдын норка тумагын башынан жула качып, түз эле наркы көчөдө келаткан үч милийсанын бет маңдайынан чыгыбатпайбы. Милийсага жолдуусун кантесиң. Бу ирет жездеси куткара албай калды. Анткени аял да, анын күйөөсү да барандуу кызматтарда иштеп, барандуу прокурор менен үймө-үй катышат тура. Болуш соттолуп кетти. Түрмөдөн чыккандан кийин жыл айланып кайра окууга кирип баягы жездесинин жардамы менен окуусун сырттан бүттү. Ошондон бери ушул шаарда. Адегенде бу шаардын авторитетине кол бала кызматын кылып жүрдү. Тайманбаган мүнөзү бар неме бат эле анын оң колуна айланды. Качан тиги авторитети түрмөгө түшүп, ал жактан кандайдыр бир себептер менен өлгөндөн кийин өзү такка отурган...
Болуштун бизнесмен деген аты бар, фирма ачып, анысы ушул шаардагы тамак-аш соодасынын көбүн жасайт. Кийин килейген ресторан сатып алды, эки май куйчу жай ачты, бизнесмен деген ат алды. Мына ушул "бизнесменге" калган бардык бизнесмендер "абадан дем алганы үчүн, Болуштун бар болгону үчүн" төлөп турушат. Төлөбөй моюн толгогондордун бири Бишкекке кеткен боюнча жок болду, дагы бири үй-жайы өрттөлгөндөн кийин бүлөсүн белгисиз жакка көчүрө качкан. Эми Болушка "жок" дегендер жок. Шаардын мэри, прокурору, соту да Болушка жарым ооз жаман сөзү жок. Акча деген жаман сөз айттырбайт!
-Сен ошол жардамыңды жасап көрчү, анан аныңдын кандай экенин айтайын, макулсуңбу?
-Макулмун, -деди Болуш, айласыздан. Тигинт, минт дегенди күткөн неме азга шагы сына түшкөндөй болду.
Бу күнү Болот таңга жуук келди үйүнө...
***
Мырзабектин ишсиз жатканына эки айдын жүзү болду. Баягы атасы берген анан өзүндөгү иштен кеткенде алган анча-мынча акча кошулуп ошону менен күнүмдүк жашоо өтүп жатат. Бу акча түгөнгөндө бүлөмдү эмне менен багам деген санаа Мырзабекте жок. Миллиондоп белендеп койгондой коймаарек тартат. Белендеп койгону да чын болчу өз оюнда. Ал акчалар Болуш менен Болот сыяктууларда катылуу, каалаган күнү барып алат. Заманаң бөрү болсо бөрү бол дегениң Мырзабектин дилине небактан орногон, небагың жыл чамасы го сыягы. Бирөөлөрдө катылган ал акчаларды берчи деп барып алмак беле, аны алып бере турган тапанчасы даяр болуп турат. Ушундай жолго түшмөк болгон Мырзабек. Бу жол жаман жол, наадандыкка, айбандыкка алпарчу жол, бирок бул жолго ал өзү түшүп жаткан жок, ошол жолдо жүргөндөр чакырып жатат, жан койбой чакырып жатпайбы. Аларды ошол арам жолдон тосоюн деген ниети, аракети бар эле, аны ишке ашырышпайт экен, заң-закүнү болуп туруп ишке ашпачу нерсе экен ал бир. Эми ошол наадандардын жолу менен ийиндеше басып, аларга көрбөгөндү көргөзөт, күтпөгөндү көргөзөт. Өлүм менен боздогон көз жаштын кандай болорун көрсөтөт, өңгөлөргө ошолорду апкелип жаткандар. Бирөөнүн жанын сууруп, өлтүргөнүн өлтүрүп, өлтүрбөгөнүн чала өлүк кылса, жүрөгүнүн сары суусун алгандардын беш-алтоосуна көргүлүктү көрсөтсө аз эмес. Жок дегенде ошол беш-алты айбандан кутулат жалпы журт. Бу дүйнөгө келбей эле койсом эмне деп заркакшатпаса элеби өзү билген зөөкүрлөрдү. .. Ушундай чечимге келген Мырзабек. Маселе ал ишин качан, кимден баштоодо калган... Кызыгың кур, ушул ойду Самат да ойлоп, дилинде аны бышырып жүргөн. Баса, Мырзабекти камаганда, анан ооруканада жатканда Самат менен Мырзабек ушул ойлорунун четин чыгарышып, биракта ачык айта алышпай ичине катышкан...
Самат ишинен бошонору менен дароо Бишкекке көчүп кеткен. Бул шаарга ошол жактан которулуп келген эмеспи. Кайнатасы менен өз атасы кошумчалап сатып беришкен эки бөлмө квартирасы бар болчу. Самат да Мырзабектей эле эртең эмне кылып жашайм деген эзме суроодон алыс болчу. Анын миллиондорун да бирөөлөр "камдап" койгон эмеспи...
Мырзабек коңгуроо басканда Самат үйдө болчу. Аялы кайсы бир эларалык делген уюмда иштей баштаган, дурус табат акчаны. Ал ишинде болчу. Самат эшикти ача берип маңдайында турган Мырзабекти көз ирмем таңкала карап, анан кучактай кармап, койо берсечи далайга, сүйүнгөнүн айтпа! Мырзабек да досун көргөнүнө, анын үйдө экенине жетине албай маңдайы жарылат. Бири-биринин аманчылыгын, жашоосун кезеги жок сурашып бүтө алышпайт. Бат эле столго болгон тамак келип, чайга киришти. Ансыз кантип болсун, бир бөтөлкө ачылып стакандар кагышты. Бири-бирин ойда сагынып калышкан экен, тарабай жатат сагынычтары. Сөздөн сөз уланып отуруп, эми эмне оокат кыласыңга өтүштү.
-Ачка калмак белек, - деди Мырзабек, -бир өмүргө жетчү акчаны камдап койгом.
-Мен дагы, -деди Самат, -сеники бир эле өмүргө жетсе меники төрт-беш өмүргө жетет сеникин кошкондо.
-Бирөөлөргө каттырып койгонсуң го? - Мырзабек күлдү.
-Көп адамга... адамга дегенимди кара, айбандарга каттыргам. А сенчи?
-Сеникиндей айбандар менде жок бекен, а балким менде сеникинен эки эсе көптүр.
-Билгем, -деди Самат бу жолу олуттуу сүйлөп, - сага айтсамбы, айтпасамбы деп жүрдүм эле...
-Мен дагы.
Саматтын аялы келгенче эки дос өздөрүнөн башка жан адам билгис сөздөрүн ачык сүйлөштү, экөө дагы да бир бүтүмгө биригип антташты, илгерки бабалардай. ..
***
Болуш бу шаар менен облустун кримавторитети. Университеттин экономика факультетине кирип, аны туура он эки жылда бүтүп чыкты. Үчүнчү курста акчасы түгөнүп, эч кимге баш бербеген курсагы курулдап турган күндөрдүн биринде жалгыз бөрү болуп, түн ортосунда көчөгө чыгып, меймандап аракка чыланып келаткан атасындай болгон адамды жаткыра коюп, тонойм деп ошол тоноп жаткан учурунда патрулдун колуна түшүп калганда милийса министрлигинде иштеген жездеси эптеп сууруп чыкты эле, аз өтпөй дагы түштү. Бу жолу караңгы кире элек кыштын кеч күүгүмүндө бир аялдын норка тумагын башынан жула качып, түз эле наркы көчөдө келаткан үч милийсанын бет маңдайынан чыгыбатпайбы. Милийсага жолдуусун кантесиң. Бу ирет жездеси куткара албай калды. Анткени аял да, анын күйөөсү да барандуу кызматтарда иштеп, барандуу прокурор менен үймө-үй катышат тура. Болуш соттолуп кетти. Түрмөдөн чыккандан кийин жыл айланып кайра окууга кирип баягы жездесинин жардамы менен окуусун сырттан бүттү. Ошондон бери ушул шаарда. Адегенде бу шаардын авторитетине кол бала кызматын кылып жүрдү. Тайманбаган мүнөзү бар неме бат эле анын оң колуна айланды. Качан тиги авторитети түрмөгө түшүп, ал жактан кандайдыр бир себептер менен өлгөндөн кийин өзү такка отурган...
Болуштун бизнесмен деген аты бар, фирма ачып, анысы ушул шаардагы тамак-аш соодасынын көбүн жасайт. Кийин килейген ресторан сатып алды, эки май куйчу жай ачты, бизнесмен деген ат алды. Мына ушул "бизнесменге" калган бардык бизнесмендер "абадан дем алганы үчүн, Болуштун бар болгону үчүн" төлөп турушат. Төлөбөй моюн толгогондордун бири Бишкекке кеткен боюнча жок болду, дагы бири үй-жайы өрттөлгөндөн кийин бүлөсүн белгисиз жакка көчүрө качкан. Эми Болушка "жок" дегендер жок. Шаардын мэри, прокурору, соту да Болушка жарым ооз жаман сөзү жок. Акча деген жаман сөз айттырбайт!
Журоктор ыйманга толсун.
#16 13 Декабрь 2012 - 14:17
Болуштун Бишкекте депутат досу бар эле. Акчасын мол коротуп, чоңдорду да, Болушту да колго алып, ушул аймактан депутат болгон. Мына ошол досу үчүнчү аял алып, эркек балалуу болуп чоң той бермек. Болуш аялын, мектепте онунчу класс окуган жалгыз уулун алып, той жемекке жөнөп кетти. Заңгыраган эки кабат үйүндө бар оокатын жасап конуп-түнөп жүрчү элүүлөрдөгү малайынын жанына эки жигитин калтырган...
Түн ортосу болуп калган убак эле. Эки жигит бир бөлмөдө телевизор көрүп, арактан аздап согуп коюп акчага карта ойноп, кээде чырдаша кетип энеңдилеп бири-бирине атырылып. Кара басып үй кайтарган эстеринен небак чыккан. Анын үстүнө Болуштун үйүнө даап ким келмек. Кароолчу кул короодогу үч бөлмөлүү үйдөгү бөлмөсүндө. Дарбазаны бышыктап жаап, короодо наркы-терки басып жүрүп, эми эле кирген. Кирип эле телевизор койуп, диванын көздөй басканда мышык сындуу кирген маскачан адам төбөдөн ары тапанчанын кундагы менен берип калды. Кароолчу үн чыгарганга үлгүрбөй, шалак жыгылды. Маскачан неме асынган сумкасындагы кир жайчу шпагат менен колу-бутун чырмай байлады. Эми чоң үйдү көздөй басты. Тор тартылган жарык терезеден ортосуна журнал столу коюлган креслолордо экөө отуруп карта ойноп жатышат. Алаамат келсе да иштери жок картага берилген. Сырткы эшик ичинен бекилген эмес, Болуштун үйүнөн жашынып, бекинмекпи. Маскачан терезеден жадабай карап турду биртопко. Бирмаалда эки жигиттин бири ордунан туруп бөлмөдөн чыгып кетти. Маскачан бир секирип үйдүн бурчун айлана келди. Сырткы эшик ачылып баягы жигит түз эле маскачан жашынган жакты көздөй басты, туалет ошол жакта болчу. Жигит туалеттин эшигин ача берип, жерге сулады. Маскачан арттан келип дагы эле тапанчанын сабы менен каракушка баскан эле. Маскачан сулк жаткан жигитти сүйөмөлөп, туалеттин тешигине отургузуп, чалкалата жөлөдү. Сумкасындагы шпагатты алып чыгып колун артка кайрый байлады, буту да чырмалды. Скотч менен оозу чапталды.
Маскачан эми үйгө кирди аярлай, шашпай басып. Баягы бөлмөдө калган жигит көзүн жуумп, креслосунда чалкалап кериле отурат. Өмүрүнүн бир сонун учурунбу же алдыда болчу жыргалынбы, айтор, көңүлүнө бир сонун нерсени элесинде чубап жаткандай... Башка бирди жеп, а да чырмала таңылып, оозу чапталды. Маскачан неме столдогу рюмканын бирин алып, арактан толтура куюп серпип жиберип,кайра куюп ичти. Анан бош калган креслого отуруп эс алгандай болду. Жана бирди тартты. Саатын карады, туптуура он эки жарым болуптур. Ордунан туруп бөлмөдөн бөлмөгө өтүп кыдырды, экинчи кабатка чыгып, эбегейсиз чоң залга кирди. Эмне деген гана оокат жок, жаңгактан жасалган стенка, кымбат диван, креслолор, дале болсо жаңгактан узун стол, жыйырмадай стул, кымбат фарфор, хрусталь вазалар, сувенирлер, телевизор, магнитофондор, картиналар, ... Маскачан ар кай жердеги вазаларды, стенка толгон хрусталдардын баарын жердеги көз жоосун алгандай килемдин үстүнө коюп, сумкасынан балка алып чыгып, шашпай бирден талкалады. Телевизор, магнитофондор быркырады. Андан соң бычак менен картиналар, килемдер тилинди, креслолор, диван, да бычактан абийири кетти. Эми башка бөлмөгө өттү, уктачу бөлмө го. Бу жерден да балка менен бычак жакшы иштеди. Эбегейсиз зор кроваттын баш жагына илинген пейзаждуу килейген картинаны алды эле, дубалдын чоң китеп бетиндей темир эшикчеси бар экен. Балка менен бир койгондо эле ачылып кетти. Кылдат тизилген доллар, миң сомдук, беш жүм сомдук акчалар. Оголе көп экен, санаган жок, кроваттын үстүнө коюп шашпай майдалап тытты, күлмайда кылды. Башка да кесилчүлөр кесилди, талкаланчулар талкаланды. Астыңкы этажга түшүп бычак, балка менен иштегенин улантты, такыр шашпады... Бүтүнүнөн жылыткыч батареялар эле калды көрүнөт.
Маскачан кайра үстүнкү кабаттагы залга келди. Тамтыгы жок тилинген Болуштун килейген портретин дубалга жөлөп, сумкасынан бир ак барак кагаз алып чыгып портреттин дал башына чаптады ала келген карандаш-клейи менен. Ак баракта компьютерде басылган "Мен сага өлүм апкелем" деген жазуу бар эле...
Маскачан колундагы мээлейин чечип маскасын шыпырды да терин сүрттү, өзүн жеңил, көңүлдүү сезди, опсуз оор жүктү жондон шыпыргандай болду...
***
Болуштун оң колу болуп жүргөн азан чакырылган аты Кыргызбай, бандиттер арасында "Киргиз" делип, кыргызча тилин алешем билген үчүн коюлган аты бар жигити бар эле. Кожоюндун үйүнө түш маал келди. Дарбаза кагып бир аз туруп, жооп болбогон соң бийик дубалга тырмышып эптеп чыгып короого секирип түштү. Жымжырт. Кароолчу жаткан үйдүн эшигин тартты эле, ачык экен, ичкери кирди. Кароолчу дивандын жанында жерде жатат. Колу-буту таңылуу, тыбырчылап бошонмокчу болот. Телевизордо бир кино болуп, үн жаңырат. Кароолчу небак эсине келген экен, колун бошотору менен сөгүнө башын мыкчыды:
-Ким?! -деди Киргиз кыжыры кайнап.
Жаны күйгөн кароолчу байкоостон орой жооп берди:
-Ким экенин мен кайдан билейин?!
Мындай оройлукту Болуштан башкадан укпаган Киргиздин каны кайнап кетти да, жаңы эле өйдө туруп бараткан немени көчүктөн ары бир тепти:
Түн ортосу болуп калган убак эле. Эки жигит бир бөлмөдө телевизор көрүп, арактан аздап согуп коюп акчага карта ойноп, кээде чырдаша кетип энеңдилеп бири-бирине атырылып. Кара басып үй кайтарган эстеринен небак чыккан. Анын үстүнө Болуштун үйүнө даап ким келмек. Кароолчу кул короодогу үч бөлмөлүү үйдөгү бөлмөсүндө. Дарбазаны бышыктап жаап, короодо наркы-терки басып жүрүп, эми эле кирген. Кирип эле телевизор койуп, диванын көздөй басканда мышык сындуу кирген маскачан адам төбөдөн ары тапанчанын кундагы менен берип калды. Кароолчу үн чыгарганга үлгүрбөй, шалак жыгылды. Маскачан неме асынган сумкасындагы кир жайчу шпагат менен колу-бутун чырмай байлады. Эми чоң үйдү көздөй басты. Тор тартылган жарык терезеден ортосуна журнал столу коюлган креслолордо экөө отуруп карта ойноп жатышат. Алаамат келсе да иштери жок картага берилген. Сырткы эшик ичинен бекилген эмес, Болуштун үйүнөн жашынып, бекинмекпи. Маскачан терезеден жадабай карап турду биртопко. Бирмаалда эки жигиттин бири ордунан туруп бөлмөдөн чыгып кетти. Маскачан бир секирип үйдүн бурчун айлана келди. Сырткы эшик ачылып баягы жигит түз эле маскачан жашынган жакты көздөй басты, туалет ошол жакта болчу. Жигит туалеттин эшигин ача берип, жерге сулады. Маскачан арттан келип дагы эле тапанчанын сабы менен каракушка баскан эле. Маскачан сулк жаткан жигитти сүйөмөлөп, туалеттин тешигине отургузуп, чалкалата жөлөдү. Сумкасындагы шпагатты алып чыгып колун артка кайрый байлады, буту да чырмалды. Скотч менен оозу чапталды.
Маскачан эми үйгө кирди аярлай, шашпай басып. Баягы бөлмөдө калган жигит көзүн жуумп, креслосунда чалкалап кериле отурат. Өмүрүнүн бир сонун учурунбу же алдыда болчу жыргалынбы, айтор, көңүлүнө бир сонун нерсени элесинде чубап жаткандай... Башка бирди жеп, а да чырмала таңылып, оозу чапталды. Маскачан неме столдогу рюмканын бирин алып, арактан толтура куюп серпип жиберип,кайра куюп ичти. Анан бош калган креслого отуруп эс алгандай болду. Жана бирди тартты. Саатын карады, туптуура он эки жарым болуптур. Ордунан туруп бөлмөдөн бөлмөгө өтүп кыдырды, экинчи кабатка чыгып, эбегейсиз чоң залга кирди. Эмне деген гана оокат жок, жаңгактан жасалган стенка, кымбат диван, креслолор, дале болсо жаңгактан узун стол, жыйырмадай стул, кымбат фарфор, хрусталь вазалар, сувенирлер, телевизор, магнитофондор, картиналар, ... Маскачан ар кай жердеги вазаларды, стенка толгон хрусталдардын баарын жердеги көз жоосун алгандай килемдин үстүнө коюп, сумкасынан балка алып чыгып, шашпай бирден талкалады. Телевизор, магнитофондор быркырады. Андан соң бычак менен картиналар, килемдер тилинди, креслолор, диван, да бычактан абийири кетти. Эми башка бөлмөгө өттү, уктачу бөлмө го. Бу жерден да балка менен бычак жакшы иштеди. Эбегейсиз зор кроваттын баш жагына илинген пейзаждуу килейген картинаны алды эле, дубалдын чоң китеп бетиндей темир эшикчеси бар экен. Балка менен бир койгондо эле ачылып кетти. Кылдат тизилген доллар, миң сомдук, беш жүм сомдук акчалар. Оголе көп экен, санаган жок, кроваттын үстүнө коюп шашпай майдалап тытты, күлмайда кылды. Башка да кесилчүлөр кесилди, талкаланчулар талкаланды. Астыңкы этажга түшүп бычак, балка менен иштегенин улантты, такыр шашпады... Бүтүнүнөн жылыткыч батареялар эле калды көрүнөт.
Маскачан кайра үстүнкү кабаттагы залга келди. Тамтыгы жок тилинген Болуштун килейген портретин дубалга жөлөп, сумкасынан бир ак барак кагаз алып чыгып портреттин дал башына чаптады ала келген карандаш-клейи менен. Ак баракта компьютерде басылган "Мен сага өлүм апкелем" деген жазуу бар эле...
Маскачан колундагы мээлейин чечип маскасын шыпырды да терин сүрттү, өзүн жеңил, көңүлдүү сезди, опсуз оор жүктү жондон шыпыргандай болду...
***
Болуштун оң колу болуп жүргөн азан чакырылган аты Кыргызбай, бандиттер арасында "Киргиз" делип, кыргызча тилин алешем билген үчүн коюлган аты бар жигити бар эле. Кожоюндун үйүнө түш маал келди. Дарбаза кагып бир аз туруп, жооп болбогон соң бийик дубалга тырмышып эптеп чыгып короого секирип түштү. Жымжырт. Кароолчу жаткан үйдүн эшигин тартты эле, ачык экен, ичкери кирди. Кароолчу дивандын жанында жерде жатат. Колу-буту таңылуу, тыбырчылап бошонмокчу болот. Телевизордо бир кино болуп, үн жаңырат. Кароолчу небак эсине келген экен, колун бошотору менен сөгүнө башын мыкчыды:
-Ким?! -деди Киргиз кыжыры кайнап.
Жаны күйгөн кароолчу байкоостон орой жооп берди:
-Ким экенин мен кайдан билейин?!
Мындай оройлукту Болуштан башкадан укпаган Киргиздин каны кайнап кетти да, жаңы эле өйдө туруп бараткан немени көчүктөн ары бир тепти:
Журоктор ыйманга толсун.
#17 13 Декабрь 2012 - 14:18
-Энеңдурайын эшек! Эй, сен эмне каракчысыңбы,
ыя? Кароолго коюлдуң беле, же.. ыя, сука! - Киргиз бу шордууну жана бир жаза-буза тепти. -Беркилер кайда?!
Өз укугун, өз ордун кайра эстеген кароолчу:
-Билбейм... -деди өчүп бараткандай араң сүйлөп.
Киргиз чоң үйгө кирип жоо чапкандай кыйсыпыры түшкөн көрүнүшкө жаны куушурулду, айласы түгөнө жаздады. Бир бөлмөгө кирип таңылган жигитти чечти.
-Эшек! -деп аны да бир-эки тээп алды. -Берки кайда?!
-Билбейм, -деди башы чыдатпай коруган неме турган жеринен теңселип, -туалетке кеткен...
Киргиз сыртка чыгып түз эле туалетке барды. Мындай мазактоону ким көрүптүр, колу-буту таңылган экинчи жигит тешикте отурат. Киргиз жийиркене кетип артынан теңселе келген биринчи жигитке бурк этти:
-Бар, бошотпойсуңбу, тиги чычалбай жаткан суканы!
Киргиз кайра үйгө кирип бүт бөлмөлөрдү кыдырды. Жүзү курусун, бандит башы менен мындай балээни кайдан көрүптүр!
Болуштун тилинген портретине жакын келип эңкейе калып, "Мен сага өлүм апкелем" деген жазууну окуду. Ал жазылган кагазды айрыган жок. Эч нерсеге тийбеш керек, милийса текшерсе орду-ордунда болсо бир из-илинчек табылат да деп ойлоп койгон.
Киргиз короого чыгып тамеки тартып биртопко наркы-терки басты. Анан чөнтөк телефонун алып Болушка чалды... Үнү дирилдей чыкты...
***
Болуш кечээ жакшы тойлоп бүгүн тамак да, арак да кускусун келтирип Бишкектеги үйлөрүнүн биринде жаткан. Киргизден жаман кабар угуп телефондон аны оозго алгыс сөздөр менен ойда ашатып анан дароо кийинди. Баласы менен аялын кийин келерсиңер деп ар дайым даяр турчу шоопуру менен өзүн кайтарган бир жигитин каарый шаштырып, Бишкектен түш оой жөнөп кетти...
Орточо жүргөндө алты-жети сааттык жолду төрт жарым саатта басышты.
Болуштун буйругу менен Киргиз милийса да чакырган эмес, төртөө тең каккан казыктай күтүп жатышкан. Болуш эки жигитинин коштоосунда короого кирип келгенде төртөө тең өлүм кирип келип мына-мына жанын алчудай коркуп кетишти. Болуш аларды карап да койгон жок, түз эле үйгө кирип бөлмөдөн бөлмөгө өттү. Калчылдаган жигиттери артында. Болуш портретине чапталган кагазды айрып алды. Окуду. Келген жини денесин жарып жиберчүдөй, муун-жүүнү бар экени сезилбейт.
-Энеңди гана!.. деп бир бакырып алды. Ал сөз кимге багышталганын билбейт эле. Минтип баарын талкалап, кескилеп кеткен немени кескилеп салгысы келет, жок, бир ирет эмес миң сан ирет кескилегиси бар. Бирок, кимди? Уктоочу бөлмөгө кирип керебет додо кесилген долларды, акчаны көрүп керебеттин четине шалак отурду.
Кошо кирген беркилерге бакырды:
-Чыккыла! Сукалар!
Тигилер жым-жым жоголушту. Болуш көпкө отурду. Башын мыкчыды, туталанды, кимдендир аша чапкан ачуусун чыгаргысы келет. Үй кайтарып кеткен үчөөнү Киргизге кошуп туруп атып салса табаасы канар беле... Ошол ойу жеңип баратып кайра тартты... Муну жасагандар оңой немелер эмес экенин ойлоду. Далай немелердин элесин тартып жиберди көз алдына... Тапса өз колу менен мууздайт. Жок, дароо эле мууздабайт, кулак-мурдун кескилеп, анан гана шашпай мууздайт. Мыкаачы болуп турду Болуш ушул тапта. Аялы өмүр бою жыйнаган көроокатынан бир түндө ажыраганы аз келгенсип, акчаларын майдалай тытып, портретин тилип "Мен сага өлүм апкелем!" дегени намысына жан чыдагыс тийди. Азырынча ал эскертүү сөздөн корккон жок, элес алган жок. Кыжыры чектен ашып бу жарык дүйнөнү асты-үстүн кылып жибергиси келип турду...
Ошол отурган жеринде жарым сааттай эзилди. Ушул окуя өмүрүндөгү эң чоң сокку, кемсинтүү болчу, аябай чоң кордук эле. Эч нерсе албай жалаң гана талкалап, кескилеп кеткени чоң душмандын кылганы болчу.
Чөнтөк телефонун алып Болотко чалды, аманчылык сураганга шайы келбей түз эле болгон окуядан баштады...
Өз укугун, өз ордун кайра эстеген кароолчу:
-Билбейм... -деди өчүп бараткандай араң сүйлөп.
Киргиз чоң үйгө кирип жоо чапкандай кыйсыпыры түшкөн көрүнүшкө жаны куушурулду, айласы түгөнө жаздады. Бир бөлмөгө кирип таңылган жигитти чечти.
-Эшек! -деп аны да бир-эки тээп алды. -Берки кайда?!
-Билбейм, -деди башы чыдатпай коруган неме турган жеринен теңселип, -туалетке кеткен...
Киргиз сыртка чыгып түз эле туалетке барды. Мындай мазактоону ким көрүптүр, колу-буту таңылган экинчи жигит тешикте отурат. Киргиз жийиркене кетип артынан теңселе келген биринчи жигитке бурк этти:
-Бар, бошотпойсуңбу, тиги чычалбай жаткан суканы!
Киргиз кайра үйгө кирип бүт бөлмөлөрдү кыдырды. Жүзү курусун, бандит башы менен мындай балээни кайдан көрүптүр!
Болуштун тилинген портретине жакын келип эңкейе калып, "Мен сага өлүм апкелем" деген жазууну окуду. Ал жазылган кагазды айрыган жок. Эч нерсеге тийбеш керек, милийса текшерсе орду-ордунда болсо бир из-илинчек табылат да деп ойлоп койгон.
Киргиз короого чыгып тамеки тартып биртопко наркы-терки басты. Анан чөнтөк телефонун алып Болушка чалды... Үнү дирилдей чыкты...
***
Болуш кечээ жакшы тойлоп бүгүн тамак да, арак да кускусун келтирип Бишкектеги үйлөрүнүн биринде жаткан. Киргизден жаман кабар угуп телефондон аны оозго алгыс сөздөр менен ойда ашатып анан дароо кийинди. Баласы менен аялын кийин келерсиңер деп ар дайым даяр турчу шоопуру менен өзүн кайтарган бир жигитин каарый шаштырып, Бишкектен түш оой жөнөп кетти...
Орточо жүргөндө алты-жети сааттык жолду төрт жарым саатта басышты.
Болуштун буйругу менен Киргиз милийса да чакырган эмес, төртөө тең каккан казыктай күтүп жатышкан. Болуш эки жигитинин коштоосунда короого кирип келгенде төртөө тең өлүм кирип келип мына-мына жанын алчудай коркуп кетишти. Болуш аларды карап да койгон жок, түз эле үйгө кирип бөлмөдөн бөлмөгө өттү. Калчылдаган жигиттери артында. Болуш портретине чапталган кагазды айрып алды. Окуду. Келген жини денесин жарып жиберчүдөй, муун-жүүнү бар экени сезилбейт.
-Энеңди гана!.. деп бир бакырып алды. Ал сөз кимге багышталганын билбейт эле. Минтип баарын талкалап, кескилеп кеткен немени кескилеп салгысы келет, жок, бир ирет эмес миң сан ирет кескилегиси бар. Бирок, кимди? Уктоочу бөлмөгө кирип керебет додо кесилген долларды, акчаны көрүп керебеттин четине шалак отурду.
Кошо кирген беркилерге бакырды:
-Чыккыла! Сукалар!
Тигилер жым-жым жоголушту. Болуш көпкө отурду. Башын мыкчыды, туталанды, кимдендир аша чапкан ачуусун чыгаргысы келет. Үй кайтарып кеткен үчөөнү Киргизге кошуп туруп атып салса табаасы канар беле... Ошол ойу жеңип баратып кайра тартты... Муну жасагандар оңой немелер эмес экенин ойлоду. Далай немелердин элесин тартып жиберди көз алдына... Тапса өз колу менен мууздайт. Жок, дароо эле мууздабайт, кулак-мурдун кескилеп, анан гана шашпай мууздайт. Мыкаачы болуп турду Болуш ушул тапта. Аялы өмүр бою жыйнаган көроокатынан бир түндө ажыраганы аз келгенсип, акчаларын майдалай тытып, портретин тилип "Мен сага өлүм апкелем!" дегени намысына жан чыдагыс тийди. Азырынча ал эскертүү сөздөн корккон жок, элес алган жок. Кыжыры чектен ашып бу жарык дүйнөнү асты-үстүн кылып жибергиси келип турду...
Ошол отурган жеринде жарым сааттай эзилди. Ушул окуя өмүрүндөгү эң чоң сокку, кемсинтүү болчу, аябай чоң кордук эле. Эч нерсе албай жалаң гана талкалап, кескилеп кеткени чоң душмандын кылганы болчу.
Чөнтөк телефонун алып Болотко чалды, аманчылык сураганга шайы келбей түз эле болгон окуядан баштады...
Журоктор ыйманга толсун.
#18 13 Декабрь 2012 - 14:19
Болот Болуштун өтүнүчү боюнча бул ишти жалпыга чуу кылбай тымызын изилдетмей болуп, өзү аябай ишенген оперлерден башында көзүнүн кареги менен тең айланчу орунбасарын чектеп атайын топ түздү. Алар бат эле келип Болуштун үйүндө үч-төрт сааттай кылмышкер изин издеп алектеништи.
Алар кеткенден кийин Болуш Киргизге өзү ишенген дагы эки жигитин кошуп сүйлөшүп буйрукту катуу берди:
-Бул айбандарды жерден чукусаңар да табасыңар, таппайт экенсиңер, муну кылган силер деп эсептейм, калганын өзүңөр билесиңер, түшүндүңөрбү? !
-Түшүндүк, - деп Киргиз үчөө үчүн жооп берди...
***
Мырзабек атасынын үйүндө бир жумага жүрүп калды. Атасы, иниси үчөөнө тийген жерге буудай, картошка айдалган. Өмүрүндө аралап көрбөгөн жерин көрүп, сугарышып келмек. Барганда эки күндөй кезиккен айылдаштарынан уялгансып жүрдү "ишинен айдалып, айласы кеткенде жер тытканы келген да деп ойлоп жатышат го. Мен эмес падыша деле тактан кулайт тура..." деген ою өзүн колдоп, ошого таянгандай уялбай да калгансыды. Күн ысыгынан азыр эле күйүп кетчүдөй бүрүшкөн эгин менен картошканы жайылган сууга канып, бат эле өңүнө чыгып кулпура түшкөн керемет көрүнүшкө суктанды. Бир ажайып, сонун нерседен куржалак калып келгенинен арман кылды. Керемет тура, суу сугарганың. Өмүр бою жер иштетип жүргөнсүп, бүт дили ошого түбөлүк берилип калгансып талаадан кеткиси жок, айлынан да... Шаардагы бүлөсү болбосо өмүр бою эч кайда чыкмак эмес ошол киндик каны тамган айылынан, эгин жайкалган талаасынан. Башынан эле кылмышкерлерди кынына киргизем деп кыйынсынбай, дыйкан болуп кеткенде эмне... Касиеттүү жер Мырзабекти өзүнө тартып турду ушинтип.
Айлынан айласыз кетип шаардагы үйүнө келип сагынган балдарын жаңы эле өөп-жыттап жатты эле, коңгуроо басылды. Эшикти ачса милийсанын угросунда иштеген бир жигит турат, үйгө киргизди. Учурашып, жигит дароо эле суроого өттү:
-Мырзабек байке, мурдагы күнү кайда элеңиз?
-Эмне болду?
-Билишибиз керек.
Эчен-эчен кагып сала жаздаган Мырзабек өзүн токтотуп жообун берди:
-Айылда жүрдүм, мына азыр эле кирдим үйгө.
-Канча күн болдуңуз?
-Алты күн го...
-Күнү-түнү айылда болдуңузбу?
-Анан кайда болмок элем?! -Бу саам Мырзабек ачуулана кетти да: -Эй, мен сага эмне күнөөкөрмүнбү, ыя?! Айтсаң ачыгын айтпайсыңбы, келген жөнүңдүн, мен сага эмне пешкамынбы, ыя?!
Бу жигит Мырзабектин сырын мыкты билет эле, чочуй кетип, элеңдей түштү:
-Мени жаман көрбөңүз. Тапшырмам ушундай болчу. Сиздин бул күндөрү, бөтөнчө мурдагы түнү кайда жүргөнүңүздү аныктап келүүгө тапшырма алгам.
-Себеп?
-Аны кийин угарсыз. -Жигит бу жерден кеткенче шашты.
Аны узатып коюп балдарын эркелетип аялы менен наркы-беркиден сүйлөшкөн болот, бирок жанагы жигиттин эмне себептен келгенине баш катырат. Сөзсүз, бир кылмышка байланыштуу сураштырып жатат дечи, бирок эмне болгон кылмыш: өлтүрүүбү, тонообу же уурулукпу. Өзүн шек санагандардын тизмесине киргенине жини келет. А да болсо Болоттун демилгесинен чыккан болуш керек. Болоттун антишинин себеби бар эле.
Болот жаңы эле начальник болуп келгенде шаардагы криминалдар жөнүндө экөө сүйлөшүп жатып Болотко айткан эле:
-Болуш деген бар. Азырынча ага жакшы кирише элекпиз. Анын түрмөдөн башка жерде жашоого акысы жок. Чынын айтсам кээде элдин каны менен чогулган дүнүйөсүн өрттөп жибергим келет, закон жолун күтүп отурбай эле... -деп.
Бирок Мырзабек бул жөнүндө небак унуткан. Болуштун үйүн ойрондоп кеткенин да билбейт. Тек гана Болот бир кылмышка аралаштыргысы келип жатканына бөркүндөй ишенет.
-Бул айбандарды жерден чукусаңар да табасыңар, таппайт экенсиңер, муну кылган силер деп эсептейм, калганын өзүңөр билесиңер, түшүндүңөрбү? !
-Түшүндүк, - деп Киргиз үчөө үчүн жооп берди...
***
Мырзабек атасынын үйүндө бир жумага жүрүп калды. Атасы, иниси үчөөнө тийген жерге буудай, картошка айдалган. Өмүрүндө аралап көрбөгөн жерин көрүп, сугарышып келмек. Барганда эки күндөй кезиккен айылдаштарынан уялгансып жүрдү "ишинен айдалып, айласы кеткенде жер тытканы келген да деп ойлоп жатышат го. Мен эмес падыша деле тактан кулайт тура..." деген ою өзүн колдоп, ошого таянгандай уялбай да калгансыды. Күн ысыгынан азыр эле күйүп кетчүдөй бүрүшкөн эгин менен картошканы жайылган сууга канып, бат эле өңүнө чыгып кулпура түшкөн керемет көрүнүшкө суктанды. Бир ажайып, сонун нерседен куржалак калып келгенинен арман кылды. Керемет тура, суу сугарганың. Өмүр бою жер иштетип жүргөнсүп, бүт дили ошого түбөлүк берилип калгансып талаадан кеткиси жок, айлынан да... Шаардагы бүлөсү болбосо өмүр бою эч кайда чыкмак эмес ошол киндик каны тамган айылынан, эгин жайкалган талаасынан. Башынан эле кылмышкерлерди кынына киргизем деп кыйынсынбай, дыйкан болуп кеткенде эмне... Касиеттүү жер Мырзабекти өзүнө тартып турду ушинтип.
Айлынан айласыз кетип шаардагы үйүнө келип сагынган балдарын жаңы эле өөп-жыттап жатты эле, коңгуроо басылды. Эшикти ачса милийсанын угросунда иштеген бир жигит турат, үйгө киргизди. Учурашып, жигит дароо эле суроого өттү:
-Мырзабек байке, мурдагы күнү кайда элеңиз?
-Эмне болду?
-Билишибиз керек.
Эчен-эчен кагып сала жаздаган Мырзабек өзүн токтотуп жообун берди:
-Айылда жүрдүм, мына азыр эле кирдим үйгө.
-Канча күн болдуңуз?
-Алты күн го...
-Күнү-түнү айылда болдуңузбу?
-Анан кайда болмок элем?! -Бу саам Мырзабек ачуулана кетти да: -Эй, мен сага эмне күнөөкөрмүнбү, ыя?! Айтсаң ачыгын айтпайсыңбы, келген жөнүңдүн, мен сага эмне пешкамынбы, ыя?!
Бу жигит Мырзабектин сырын мыкты билет эле, чочуй кетип, элеңдей түштү:
-Мени жаман көрбөңүз. Тапшырмам ушундай болчу. Сиздин бул күндөрү, бөтөнчө мурдагы түнү кайда жүргөнүңүздү аныктап келүүгө тапшырма алгам.
-Себеп?
-Аны кийин угарсыз. -Жигит бу жерден кеткенче шашты.
Аны узатып коюп балдарын эркелетип аялы менен наркы-беркиден сүйлөшкөн болот, бирок жанагы жигиттин эмне себептен келгенине баш катырат. Сөзсүз, бир кылмышка байланыштуу сураштырып жатат дечи, бирок эмне болгон кылмыш: өлтүрүүбү, тонообу же уурулукпу. Өзүн шек санагандардын тизмесине киргенине жини келет. А да болсо Болоттун демилгесинен чыккан болуш керек. Болоттун антишинин себеби бар эле.
Болот жаңы эле начальник болуп келгенде шаардагы криминалдар жөнүндө экөө сүйлөшүп жатып Болотко айткан эле:
-Болуш деген бар. Азырынча ага жакшы кирише элекпиз. Анын түрмөдөн башка жерде жашоого акысы жок. Чынын айтсам кээде элдин каны менен чогулган дүнүйөсүн өрттөп жибергим келет, закон жолун күтүп отурбай эле... -деп.
Бирок Мырзабек бул жөнүндө небак унуткан. Болуштун үйүн ойрондоп кеткенин да билбейт. Тек гана Болот бир кылмышка аралаштыргысы келип жатканына бөркүндөй ишенет.
Журоктор ыйманга толсун.
#19 13 Декабрь 2012 - 14:20
Болуш үйүн ойрондоп кеткенин кабарлап телефон чалгандан кийин Болот ким болду экен деген суроого баш катырып отуруп, биринчилерден болуп шек алганы Мырзабек болду. Анын баягы "дүнүйөсүн өрттөп жиберсе" деген кыжырдануусун эстеди. Опертопту жетектеп кеткен орунбасары Болуштун үйүнөн кайтып келип өз байкоосун Болотко айтып бергенде анын Мырзабектен шегалганы ого бетер күчөдү. Анткени, үйоокаттын ышпалдасын чыгарган жөнөкөй неме эмес, профессионал экени анык болду. Колдун изи турсун буттун даана изи жок. Үй оокаттан эч нерсе албаптыр. Бул өч алуу, келекелөө, шылдыңдоо эле. Жок дегенде акчадан да албаптыр...
Эртеси билинди, Мырзабек ал күнү шаарда болгон эмес. Анан ким?
Дагы бир өтө шектүүнү Болуш өзү айтты Болотко. Бу шаардын каймагын калпыган жалгыз эле Болуш эмес да. Майда-барат топтор да бар. Мына ошолордун биринин анабашы Марс деген неме жигиттери менен Болушка төлөп турчу бир фирмага барып, ага караштуу кафеден тамактанып, коньягына чейин ичип, анан ага үстөк дагы акча талап кылганда фирма ээси дароо Болушка телефон чалып чоң чатакка айланып кете жаздаган. Болуштун тобунун азырынча күчтүү экенин билген Марс аргасыз моюн сунган эле. Кетип баратып дал Болуштун өзүнө айткан: "Көрөбүз, кезек келгенде..." деп. "Кезегин келтирдиби" Марс. А балким айласыз төлөп жүргөндөрдүн бири уюштурдубу?
Милиция да, Болуштун өз жигиттери да издөөнү катуу жүргүзүштү. Эми Болуштун үйүн алаамат кылып кеткенин бүт шаар билип, ошонун кеби эриктирбей жатты...
Бир жумадан кийин баягы талкаланган, кескиленген буюм-теримдердин баары килейген КАМазга жүктөлүп шаар четиндеги акыр-чикирге төгүлдү.
Ошондон кийин келди Болуштун аялы. Аңгыраган үйүн көрүп оозу ачылды, жүрөгү жарыла жаздады, боздоп-боздоп үн созуп, кылар айласы жок шалдайып отуруп калды... "Мен болсом, мени кошо кескилемек экен, кудай сактаптыр... " дегенди ойлоп, кайра демденди, соо калганына сүйүндү. Оокат эмне, табылат да дегенге токтоп тобо келтирди...
***
Мырзабектин иниси келди бир күнү. Сарсанаа болуп келиптир. Көрсө, эки милийса барып "Мырзабектин келгени чынбы, бул жерде эмне кылып жүрдү" деп атасы экөөнөн да, кошуна-колоңдон да сураштыра кетиптир. Бир балээге кабылбады бекен деп кооптонгон атасы уулун жиберген тура. Мырзабек Болуштун үйүндөгү окуяны кечээ эле уккан, ошону айтып берди. Өзүнөн шек санап жатканын да айтты. "Атам жөн эле сарсанаа боло бербесин, айтып кой" деп Мырзабек инисин дароо артка жөнөттү бир чыны чай ичирбей, нан оозтийгизип. ..
Экинчи ирет Мырзабекке милийсадан келишкен жок. Болуштун үйүн талкалап кеткен айың сөз сейрек эскериле баштаган.
Айылына биринчи барып келгенден жыйырма күнчө өткөндө Мырзабек дагы кетти айылына, бу жолу да атасы менен инисине талаачылыгына жардам берип үч-төрт күн жүрүп келмек. Айылга келгенден эки күн өтүп, үчүнчү күнү түш маалында ата-энеси, иниси болуп тамактанып отурушса шаардагы бир кошуна жигит карп-күрп кирип келип эле Мырзабекти сыртка чакырып кетти. Бат эле өңү-башы купкуу болгон Мырзабек үйгө кайра кирип таза кийимин кийинди да эмне болуп кетти дешип эстери оогон үйдөгүлөргө "бир зарыл жумуш чыгып калды" дегенди араң айтып сыртта күткөн жигиттин машинасына түштү...
Аялы эки баласы менен сыртта топтошкон адамдардын арасында жүрөт. Көздөрү тоодой шишик. Дале көз жашы кургай элек. Мырзабек түз эле аялына жетип кучактай ага гана угуза айтты: "Эчтеке болбойт, мага аман калганыңар эсеп, башкасын таап берем". Анан эки баласын эки колуна көтөрүп алмак-салмак өөп эркелетти. Түндө бирөөлөр эшикти талкалап кирип аялын балдары менен сыртка айдап чыгып алеки саатта төркү бөлмө менен уктоочу бөлмөсүн өрттөп жибериптир. Кошуналар кабар берип, өрт өчүргүчтөр келгенче эки бөлмөдөгү оокат түгөлү менен өрттөнүп кетиптир. Пол да, эшик-терезелер да өрттөлгөн. Мырзабек канчалык заарканганы менен үйүнө кирди. Мындайды ким көрүптүр. Бүт күйүк. Бөлмөлөрдө өрт өчүргүчтөрдүн эксперттери да, милийсадан да адамдар жүрөт. Алардын баары эле Мырзабекти тааныйт. Кырсык ушуну менен чыгып кетсин дегенден айтышат. Бир жигит сурады:
-Мырзабек, шектенген адамыңыз барбы?
Мырзабек туталанып турат эле, орой жооп берди:
-Бар! Силер өрттөдүңөр! -Жигиттин алласы оозунан түшүп, делдирей калды да, эптеп сүйлөгөн болду:
-Сиз эмне... Сиз... Ошол кантип болсун...
Мырзабек башка эч нерсе айткан жок, сыртка чыгып аялын, балдарын ээрчитип ошол эле жерде жүргөн жана кабар айтып барган жигиттин үйүнө келишти. Ал астыңкы кабатта жашачу.
Үйгө киргенден кийин үй ээсинин аялы жаналы калбай колдо бар тамактан коюп, чай берди. Унчугушпай чай ичишти. Чайдан соң үй ээлери Мырзабектердин үйдө эркин эс ала берүүсүн айтып, иштери менен бир жакка кетишти.
Мырзабек аялынан болгон окуяны сурашка оозу барбай аны аяп отурат, эки баласы кызыга көрүп жаткан телевизорду тиктеген болот. Аялы дале бышактап ыйы басылбай жатат. Мырзабектин көзүн тике карай албай көзүн ала качат. Баарына күнөөлүү өзү болуп жаткансыйт. Оңдой берди болуп эки баласы жүрөктөрү түшпөптүр. Бака-шака сүйлөшүп телевизордон көргөндөрүн талкуулап жатышат. Мырзабек аялын улам жооткотуп, кыса кучактай саамайынан сылайт, жакшы сөз арнайт. Аялы азга тынчыганы менен кайра эле көз жаштан чыгарат кайгысын...
Эртеси билинди, Мырзабек ал күнү шаарда болгон эмес. Анан ким?
Дагы бир өтө шектүүнү Болуш өзү айтты Болотко. Бу шаардын каймагын калпыган жалгыз эле Болуш эмес да. Майда-барат топтор да бар. Мына ошолордун биринин анабашы Марс деген неме жигиттери менен Болушка төлөп турчу бир фирмага барып, ага караштуу кафеден тамактанып, коньягына чейин ичип, анан ага үстөк дагы акча талап кылганда фирма ээси дароо Болушка телефон чалып чоң чатакка айланып кете жаздаган. Болуштун тобунун азырынча күчтүү экенин билген Марс аргасыз моюн сунган эле. Кетип баратып дал Болуштун өзүнө айткан: "Көрөбүз, кезек келгенде..." деп. "Кезегин келтирдиби" Марс. А балким айласыз төлөп жүргөндөрдүн бири уюштурдубу?
Милиция да, Болуштун өз жигиттери да издөөнү катуу жүргүзүштү. Эми Болуштун үйүн алаамат кылып кеткенин бүт шаар билип, ошонун кеби эриктирбей жатты...
Бир жумадан кийин баягы талкаланган, кескиленген буюм-теримдердин баары килейген КАМазга жүктөлүп шаар четиндеги акыр-чикирге төгүлдү.
Ошондон кийин келди Болуштун аялы. Аңгыраган үйүн көрүп оозу ачылды, жүрөгү жарыла жаздады, боздоп-боздоп үн созуп, кылар айласы жок шалдайып отуруп калды... "Мен болсом, мени кошо кескилемек экен, кудай сактаптыр... " дегенди ойлоп, кайра демденди, соо калганына сүйүндү. Оокат эмне, табылат да дегенге токтоп тобо келтирди...
***
Мырзабектин иниси келди бир күнү. Сарсанаа болуп келиптир. Көрсө, эки милийса барып "Мырзабектин келгени чынбы, бул жерде эмне кылып жүрдү" деп атасы экөөнөн да, кошуна-колоңдон да сураштыра кетиптир. Бир балээге кабылбады бекен деп кооптонгон атасы уулун жиберген тура. Мырзабек Болуштун үйүндөгү окуяны кечээ эле уккан, ошону айтып берди. Өзүнөн шек санап жатканын да айтты. "Атам жөн эле сарсанаа боло бербесин, айтып кой" деп Мырзабек инисин дароо артка жөнөттү бир чыны чай ичирбей, нан оозтийгизип. ..
Экинчи ирет Мырзабекке милийсадан келишкен жок. Болуштун үйүн талкалап кеткен айың сөз сейрек эскериле баштаган.
Айылына биринчи барып келгенден жыйырма күнчө өткөндө Мырзабек дагы кетти айылына, бу жолу да атасы менен инисине талаачылыгына жардам берип үч-төрт күн жүрүп келмек. Айылга келгенден эки күн өтүп, үчүнчү күнү түш маалында ата-энеси, иниси болуп тамактанып отурушса шаардагы бир кошуна жигит карп-күрп кирип келип эле Мырзабекти сыртка чакырып кетти. Бат эле өңү-башы купкуу болгон Мырзабек үйгө кайра кирип таза кийимин кийинди да эмне болуп кетти дешип эстери оогон үйдөгүлөргө "бир зарыл жумуш чыгып калды" дегенди араң айтып сыртта күткөн жигиттин машинасына түштү...
Аялы эки баласы менен сыртта топтошкон адамдардын арасында жүрөт. Көздөрү тоодой шишик. Дале көз жашы кургай элек. Мырзабек түз эле аялына жетип кучактай ага гана угуза айтты: "Эчтеке болбойт, мага аман калганыңар эсеп, башкасын таап берем". Анан эки баласын эки колуна көтөрүп алмак-салмак өөп эркелетти. Түндө бирөөлөр эшикти талкалап кирип аялын балдары менен сыртка айдап чыгып алеки саатта төркү бөлмө менен уктоочу бөлмөсүн өрттөп жибериптир. Кошуналар кабар берип, өрт өчүргүчтөр келгенче эки бөлмөдөгү оокат түгөлү менен өрттөнүп кетиптир. Пол да, эшик-терезелер да өрттөлгөн. Мырзабек канчалык заарканганы менен үйүнө кирди. Мындайды ким көрүптүр. Бүт күйүк. Бөлмөлөрдө өрт өчүргүчтөрдүн эксперттери да, милийсадан да адамдар жүрөт. Алардын баары эле Мырзабекти тааныйт. Кырсык ушуну менен чыгып кетсин дегенден айтышат. Бир жигит сурады:
-Мырзабек, шектенген адамыңыз барбы?
Мырзабек туталанып турат эле, орой жооп берди:
-Бар! Силер өрттөдүңөр! -Жигиттин алласы оозунан түшүп, делдирей калды да, эптеп сүйлөгөн болду:
-Сиз эмне... Сиз... Ошол кантип болсун...
Мырзабек башка эч нерсе айткан жок, сыртка чыгып аялын, балдарын ээрчитип ошол эле жерде жүргөн жана кабар айтып барган жигиттин үйүнө келишти. Ал астыңкы кабатта жашачу.
Үйгө киргенден кийин үй ээсинин аялы жаналы калбай колдо бар тамактан коюп, чай берди. Унчугушпай чай ичишти. Чайдан соң үй ээлери Мырзабектердин үйдө эркин эс ала берүүсүн айтып, иштери менен бир жакка кетишти.
Мырзабек аялынан болгон окуяны сурашка оозу барбай аны аяп отурат, эки баласы кызыга көрүп жаткан телевизорду тиктеген болот. Аялы дале бышактап ыйы басылбай жатат. Мырзабектин көзүн тике карай албай көзүн ала качат. Баарына күнөөлүү өзү болуп жаткансыйт. Оңдой берди болуп эки баласы жүрөктөрү түшпөптүр. Бака-шака сүйлөшүп телевизордон көргөндөрүн талкуулап жатышат. Мырзабек аялын улам жооткотуп, кыса кучактай саамайынан сылайт, жакшы сөз арнайт. Аялы азга тынчыганы менен кайра эле көз жаштан чыгарат кайгысын...
Журоктор ыйманга толсун.
#20 13 Декабрь 2012 - 14:20
Мырзабектин аялы керээли кечке ыйын баскан жок. Балдарынын улам бирин бооруна кысып болкулдайт.
"Болду эми, үй өрттөнмөктөн кыйрап калсын, эртең эле таап алабыз баарын. Минтип ыйлай берсең, жинди болуп каласың, токтот ыйыңды" деген Мырзабектен көзүн ала качат, аны тике карай албайт. Үйдү өзү өрттөп жибергендей.
..
Үй ээсинин аялы Мырзабектердин алды-артына түшүп жаны калбайт, күрүчүн басып, столго салат-палатын жайнатты. Күйөөсү столго арак койду. Төртөө тең ичишти. "Кырсык ушуну менен чыгып кетсин" дешти. Айда-жылда туш-туштан кыйнатып жатып жүз граммга жетпеген арак иччү Мырзабектин аялы бу жолу эркектер менен тең ичти. Эки бөтөлкө түгөнгөнчө куйганды калтырган жок.
Тамак ичилип бүткөндөн кийин Мырзабек үй ээсинин машинесин айдатып алып атасыныкына барып келмей болуп кетти. Уулунун жоо куугандай кетип калганына эне-ата санааркап жатса керек.
Мырзабек аларга үйү өрттөнүп кеткенин айткан жок, далайга сүйлөшүп, атасы болбой салдырган эттен жеп түн ортосу небак оогондо кайра тартышты.
Келишсе үй ээси, аялы дагы беш-алты кошуна сыртта жүрүшүптүр. Мырзабектер токтоор менен үй ээсинин аялы:
-Жеңемди доктурга алып кетти, жаман болуп жатат, - деди ыйлап жиберчүдөй буулугуп.
-Эмне болду?! - Мырзабекте жан жок, жүрөгү куушурула денеси дүр этти.
-Билбейм, оозунан көбүк чыгып... эсин жоготуп...
-Ата! - үчүнчү класста окуган уулу Мырзабекке жабышты бышактап алган. -Мамам момуну эчкимге көрсөтпөй атаңа бер деген, - деп атасынын кулагына бышактай шыбырап бир бүктөм кагаз сунду.
Мырзабек баарын таштап үйгө жүгүрө кирди да кагаздын бүктөмүн жазып колу калтырай окуду. "Мырзабек мени кечирип кой. Үйдү өрттөгөндөр адегенде мени мазакташты. Ошондон кийин сенин бетиңди кантип карайм. Балдарды жакшы кара. Тигилерди тап. Сак болуп жүр, суранам. Мени жектебе" деп жазылган. Мырзабек бир бакырып алды. Ошол бакырыктан үй асты-үстүн боло жаздады бейм.
-Эмне болуп кетти, Мырзаке?! -Арттан келген үй ээси жигит жүрөгү түштү. -Мырзаке, эмне болду?!
Мырзакесинин жообу жок эле. Өңалеттен кетип диванга шалак олтуруп, жаактары түйүлдү, тиши кычырагандай болду. Азыр анын кебетеси ого бетер коркунучтуу эле.
-Кеттик!-деди жигитке.
Ооруканага келишти. Элеңдеген бир врач кетенчиктей берип үзүл-кесил коркунучтуу кабарын айтты:
-Жеңе кетип калды...
Мырзабек бу кабарды элес албагандай үн катпай кайра артка басты. Көзү көр болгондой туш келди басты. Кошуна жигит колтуктайт..
Үй ээсинин аялы Мырзабектердин алды-артына түшүп жаны калбайт, күрүчүн басып, столго салат-палатын жайнатты. Күйөөсү столго арак койду. Төртөө тең ичишти. "Кырсык ушуну менен чыгып кетсин" дешти. Айда-жылда туш-туштан кыйнатып жатып жүз граммга жетпеген арак иччү Мырзабектин аялы бу жолу эркектер менен тең ичти. Эки бөтөлкө түгөнгөнчө куйганды калтырган жок.
Тамак ичилип бүткөндөн кийин Мырзабек үй ээсинин машинесин айдатып алып атасыныкына барып келмей болуп кетти. Уулунун жоо куугандай кетип калганына эне-ата санааркап жатса керек.
Мырзабек аларга үйү өрттөнүп кеткенин айткан жок, далайга сүйлөшүп, атасы болбой салдырган эттен жеп түн ортосу небак оогондо кайра тартышты.
Келишсе үй ээси, аялы дагы беш-алты кошуна сыртта жүрүшүптүр. Мырзабектер токтоор менен үй ээсинин аялы:
-Жеңемди доктурга алып кетти, жаман болуп жатат, - деди ыйлап жиберчүдөй буулугуп.
-Эмне болду?! - Мырзабекте жан жок, жүрөгү куушурула денеси дүр этти.
-Билбейм, оозунан көбүк чыгып... эсин жоготуп...
-Ата! - үчүнчү класста окуган уулу Мырзабекке жабышты бышактап алган. -Мамам момуну эчкимге көрсөтпөй атаңа бер деген, - деп атасынын кулагына бышактай шыбырап бир бүктөм кагаз сунду.
Мырзабек баарын таштап үйгө жүгүрө кирди да кагаздын бүктөмүн жазып колу калтырай окуду. "Мырзабек мени кечирип кой. Үйдү өрттөгөндөр адегенде мени мазакташты. Ошондон кийин сенин бетиңди кантип карайм. Балдарды жакшы кара. Тигилерди тап. Сак болуп жүр, суранам. Мени жектебе" деп жазылган. Мырзабек бир бакырып алды. Ошол бакырыктан үй асты-үстүн боло жаздады бейм.
-Эмне болуп кетти, Мырзаке?! -Арттан келген үй ээси жигит жүрөгү түштү. -Мырзаке, эмне болду?!
Мырзакесинин жообу жок эле. Өңалеттен кетип диванга шалак олтуруп, жаактары түйүлдү, тиши кычырагандай болду. Азыр анын кебетеси ого бетер коркунучтуу эле.
-Кеттик!-деди жигитке.
Ооруканага келишти. Элеңдеген бир врач кетенчиктей берип үзүл-кесил коркунучтуу кабарын айтты:
-Жеңе кетип калды...
Мырзабек бу кабарды элес албагандай үн катпай кайра артка басты. Көзү көр болгондой туш келди басты. Кошуна жигит колтуктайт..
Журоктор ыйманга толсун.
- (4 бет)
- 1
- 2
- 3
- →
- Акыркы бет »