Үч күндөн кийин Мырзабектин аялы жерге коюлду. Айылда атайын өлүм-житимге жылкы байлаган тилеги ташка тийгендер бар экен. Ошолордун балканактай эки бээси союлду. Элге бирөөнүн өлүмү баары бир көрүнбөйбү,
жылкы үч эли чыгыптыр, дурус коюлду сөзү менен этке дындыя тоюп басып кетишет экен...
Кабар угушары менен жетип келген Самат да, Мырзабек менен илгери милийсада чогуу окуп кийин бизнеске өтүп, ал иши дурус жүрүп жаткан досу Бакыт да Мырзабектен бир кадам калбай жанында жүрүшөт.
Мырзабек ушул үч күндүн ичинде баягы өткүр жүрүмү кол менен алгандай жоголуп делдиреген бир сөлөкөткө айланды. Көңүл айткандарды тыңшаганы менен бирине да көңүл токтото албайт. Уулун алдына алып боз үй жөлөнө отурат. Дембе-дем тамекисин тартат.
Сөөк коюлгандан кийин улам бир топтошкондор келип "жүрү үйгө кирели" деп көңүл айтып, арагын ачмак болгондордун бирине макул болбоду, жалдырап жер тиктеп, кез-кези жаак эттер түйүлүп, тиш кычырайт...
Аялынын элеси аянычтуу болуп көз алдынан кетпейт. Анын өлүмүнө өзүн күнөөлөйт. Аялы менен эзилишкен, урушуп-талашкан күндөр биринин артынан экинчиси эске түшөт. Дилинде жакшы көрчү аялын. Бирок ал сезими көбүнчө жашырын калчу. Экиленип, алеп-жалеп эркелеткенден куру болчу Мырзабек. Аялын аябай эле жакшы көрөрүн эми, андан айрылгандан кийин даана, кайткыс түшүндү. Күнү-түнү бөпөлөп эркелетип, жебегенди жедирип, кийбегенди кийгизе албаганына,
ошону дегеле тилек кылбай келгенине өзүн жектеди. Бир капталы эңшерилип, кайткыс кеткен аялы мына-мына боз үйдөн чыга калчудай селт этип алат. Көңүлү муздайт, муз болот көңүлү. Анан аялын өлүмгө түрткөндөрдүн даана дарегин билбесе да аларды ит өлүмү кыларын ойлойт. Ошого демденет азга. Өмүрүн сайса да таап чыгат, жердин жети кабатына кирип кетишсе да табат аларды. Анан көрүп алышсын... Кеги ичине батпай денеси калтырап кетет. Кайрадан түйүлөт жаак эттери, алдындагы баласын этин оорута бооруна кысат, ээ бербеген көз жашын элге көрсөтпөй акырын сүртөт... Капасы, бугу ичине батпай мына-мына жарылчудай чыңалат, бирде жүрөгү согуудан калчудай сезилсе, бирде дүкүлдөй согуп кабынан чыгып кетчүдөй болот, өзүн-өзү жектейт, оңбогондой жектейт түгөйүн сактап калбаганы үчүн... Кайдан ойлоду ушундай болот деп, кайдан ойломок... Ушул азыр машийне айдатып түптүз барып экөөнү тең тырайта атып салсачы. Антүү колунан келет. Бирок эми энесинен айрылган чийедей эки баласынын көргөн күну не болмок? Өзүн туу тутуп, балабыздын өмүрүн берсе дурус чыкты деп ичтеринен компойо жүргөн ата-энеси кантти? Агасына таяна жүргөн жалгыз иниси азапта калганын... Ушуларды ойлоп кайгысы жанын сыздатып турган Мырзабек ойу ойрон. Бу жарыкчылык ага көрүнбөйт, баары-баары караңгы түн жамынгандай,
агарган шоола жок. Күйүтү күйгүзүп, арманы ашып, бар-жогу билинбеген тирүү өлүк болуп турду... Курч жигит эле курчу кайтты, кайраты майтарылгандай эле...
Бакыт досу үч күндөн кийин кетти, жанында Самат калды. Мырзабек Саматты жөлөк тутат. Бир жума өткөндө а да кетмей болду. Ошол эртең кетем деген түнү Мырзабек менен Самат ээн бөлмөдө отуруп, анан салынган төшөккө жамбаштай жатып, экөө гана сүйлөшчү сөздү сүйлөшүштү.
Мырзабек үйүн өрттөп кеткенин, аялы зордукталганын,
ал айбанчылыктарды кимдер уюштурганын Саматка айтты, жашырбады. Аялы ошол мазактоого чыдабай бир кочуш дарыны бир жутуп өлгөнүн да айтты.
Мырзабектин калтырай айтылган сөзү Саматты көз ирмемде башын жерге салдырып, ушунун баарына өзүн күнөөлүү сезди. Анткенинин себеби бар эле... Ошол жөнүндө азыр айтсабы, кечирим сурасабы? Ушинтип өзүнө өзү суроо берип, жооп таба албай, бир чечимге келалбай турду эле кандайдыр бир күч сөзүн түртүп жибергендей болду, эми эле катып турган сөзү айтылып кетти:
-Мырзабек, мени кечир! -Самат ордунан обдула Мырзабекти бекем кучактады. -Кечир мени, баарын баштаган мен турбаймынбы.
Мырзабек делдейип калды. Кайсы күнөөсү үчүн кечирим сурап жатат. Самат Мырзабектин башын көп катырган жок, айтып турду:
-Болуштун үйүндө мен болгом, Мырзабек.
Мырзабек бир селт этип алды. Эмне деп айтарын билбейт. Үйүнүн өрттөлүшү, аялынын өлүмү дал ошол Болуштун үйүнүн ойрондолушунун жообу болбодубу. Аны анык билет. Эпадам Самат ал ишти жасабаганда аялы азыр жанында отурбайт беле... Ойун улантат Мырзабек. Бирок Самат мындай болуп кетерин кайдан билди. Ал эч качан Мырзабекке жамандык каалабайт эмеспи.
-Сенде күнөө жок, -деди Мырзабек, -сенде эмненин күнөөсү?.. -Анын бет алдына эки айбандын элеси тартылды - Болот менен Болуштун. Аларды айбан дечү ардайым.
-Мен камдана келгем, -деди Самат саамдан соң. Мага кой аларды, Мырзаке. Өзүм эле табам алардын эсебин. Самат Мырзабектин кимдерди ойлоп кыжыры оргуштап жатканын, мына азыр эле жетип барып аларга ит өлүмү кылгысы келип жатканын сезгендей айтты.
-Азыр эрте, -деди Мырзабек.
Ушуну менен бул маселе сүйлөшүлгөн жок...
Мен сага өлүм апкелем Баратбай Аракеев.
#22 13 Декабрь 2012 - 14:22
Самат менен Бакыт Мырзабектин аялынын кыркын бергенде дагы келишти. Туура бир жумадай жүрүштү Мырзабектин жанында. Бакыт Мырзабекти койайга келтирбей капкара мрамордон эстелик жасаганга тапшырма берди.
Мырзабектин кайнатасы да, кайненеси да маңдайы жарылган дурус адамдар болчу. Кызынын өлүмү аларды биртоп чүнчүтүп таштады. Эми эки небересин алмак-салмак өөп жытташып кызынын жытын издеп жатышкандай. Булар кыз-күйөөсүнүн үйүнө көп катташа турган. Анча оокаттуу болбосо да бапыраган кенен немелер эле, тамак-аштарын тажабай ташышчу. Мырзабектин уулу да, мектепке быйыл бара турган кызы да "тайене-таяталап" жаны бирге эле.
Кызынын кыркы өткөн күнү кечте кайнене, кайната Мырзабектен да, куда-кудагыйынан да өтүнүп турушту, бу эки небере азырынча биздин колдо болсун, анан каалаган учуруңарда алып аларсыңар деп. Бу кепти уккан Мырзабек эне-атасын карайт, алар Мырзабекти карайт, ата-энеси өзү чечсин дегендей кылышат. Мырзабек ары ойлоп, бери ойлоп отуруп балдарын берүүгө макул болду. Мындан ары басчу жолунда балдарына көп көңүл бөлө албасын ойлоду. Энесине таштаса карыган немеге оорчундук келерин да ойлоду.
Ошол күндүн эртеси Мырзабек балдарын кайнатасыныкына жеткиришип, бир ыптасы эңшериле кайра тарткан. Андан кийин Самат, Бакыт үчөө эстеликтин, өрттөнгөн үйдүн түйшүгү менен дагы беш-алты күн жүрүшүп Бишкекке жол тартышты.
Өрттөнгөн үйдүн ремонту бүтөрү менен Мырзабектин иниси аны сатып жибермей болду. "Экинчи бул үйгө басып кирбейм, үйдү сага бердим, эмне кылсаң ошо кыл, кааласаң сатып жибер" деген Мырзабек инисине. Иниси ошондо эле айтты сатам деп...
Ошентип Мырзабек Бишкекке биротоло кетти, ошол жакта жашап иштемек болгон чечимин небак чыгарган, аялы тирүү кезинде эле.
***
Менин фирмамдын коопсуздук кызматын башкарып бер деген Бакыттын сунушуна көнгөн жок. Өз ичинде ага кандайдыр залакам тийбесин деди. Чогуу иштейли деген Саматка да макул болбоду. Анан Бакыттын жардамы менен машина койчу жайды кайтарчу алты кароолчунун чоңу болуп ишке өттү. Бул жай шаардын орто ченине жакын жайгашкан, күнүндө сексен-токсон, кай күнү жүз элүүгө чейин машине коюлат. Алты киши экиден болушуп бир суткадан кезекке турушат. Мырзабек болсо күндүзү, кээде түндөсү текшерип турат. Ар күнү бул жайдын кожоюну эртең менен келип машина койулгандын акчасын алып кетет. Отузга эми чыккан жаш жигит. Эчнерсе менен иши жоктой келет да, акчаны чөнтөккө салып кете берет. Мырзабектин деле түйшүгү жок. Гаражга кире бериш жерге салынган чымчыктын уясындай болгон тамдын бир бөлмөсүндө гезит же китеп окуп жатат, телевизор көрөт. Сырткы бөлмөдө кароолчулар.
Гараждын ээси жигит Мырзабекке эпилдей мамиле кылат, кожойун өзү эмес Мырзабек кожойундай. Бакыт катуу тапшырса керек. Анан да бу жигит Бакыттын фирмасында иштейт эмеспи.
Мырзабек Бишкекке келгендеги алгачкы күндөрү Саматтыкына жатып жүрүп, кийин бир бөлмөлүү квартирага чыккан, бардык шарты бар. "Кааласаң ушул үйдү сатып берем, сатпаса башкасын аларсың" деген Бакыт бир ирет. "Үйдү сенсиз эле алам" деген жооп уккан Бакыт...
Каман көңүлдөшү менен беш-алты саат анын квартирасында болуп кечке жуук сыртка чыкты. Дал үйдүн жанына токтоткон "Мерседесинин" эшигин ачып, шашпай рулга отуруп от алдырмай болуп маңдайын тиктей отуруп калды. Ачкыч буралган жок. Дал бет маңдайында айнекке сыртынан чапталган кагазды окуду: "Мен сага өлүм апкелем". Эки-үч сыйра окуп жиберди. Анан отурган жеринде эки жагын элеңдей карап, буржуйган моюндары тыяк-быякка араң бурулат. Азыр бирөө жетип келип тапанча менен басып-басып алчудай сезилип кетти. Эңкейе калып кайра түздөлдү. Жигиттери жанында жогуна кейиди. Эки-үчөө жанында жүрсө болбойт беле. Ар дайым жанында жүрчү немелерди бу көңүлдөшүнө келерде таштап кетет. "Эмнеге ошентем?" деп ойлонуп, сырткы чөнтөктөгү телефонун алып бирөөнө чалды тез келүүсүн айтып.
Ошондон он мүнөт өтпөй "Мерседестин" артына бир жип келип токтоп, андан эки жигит түштү да бири Каманга келип, терезеге эңкейди.
-Момуну бери ал, - деди Каман өкүм сүйлөп, - бол!
Жигит Каман көрсөткөн кагазды айнектен сыйрып ага берди. Кагаз бүктөлүп чөнтөккө салынды. Каман машинадан түшүп жигитин "айда" деди да өзү арттагы жипке барып түштү. Мерседеси ушул азыр жарылчудай качты...
Каман борбор шаардын гана эмес бүтүндөй өлкөгө белгилүү авторитеттердин бири. Бирок анабашы эмес. Анабашынын жакындарынан. Бою орто болгону менен опсуз жоондугунан килейген неме болуп көрүнөт. Бука моюн деп ушундайларды айтышат. Кудайургандай балбан неме. Эч кандай спортко катышып көргөн неме эмес, балбандыгы жаратылышынан.
Камандын бүгүн түнү кезигишчү адамдары бар эле. Бири менен теңата болуп сүйлөшөт, бирине "мууздап салам" дегенин айтат. Бул куру сөз эмес. Мындан беш жыл мурун түрмөдө отуруп ашканадагы жүздөгөн зектердин көзүнчө "сен ким экенсиң" деп койгону үчүн бирөөнү ошол эле жерден ардайым белине көрүнөө эле кыстара жүрчү көз жоосун алгандай кооз бычагы менен тигини баса калып, мойнун шылып жиберген. Анда түрмөдөн эми-эми чыгам деп жаткан кези эле. Жылы кайра кошулду. Өтө эле аз кошулду, мууздалгандын артынан кууп алары жогунан, Камандын акча досторунун көптүгүнөн ошондой болду.
Түрмөдөн чыгып келгенден он күн өтпөй дале таламандын так түшүндө ипподромдо ат чабыш көрүп жатып дагы бир кунан чыкма бандиттин ичегисин чубалта сайган. Ал жигит кудайдын буйругу менен тирүү калды накта өлчү жараттан. Каман милийсада суралган болуп ыңжыңсыз ишин бүтүрдү. Тирүү калган бандит азыр өзү туулган районуна кетип Каманга "отчет" берип турат, акча жагынан.
Каман кээде ичкенде ошонун эч ким түшүнүп болбогон касиетинен улам өтө ак көңүл, шайыр болуп кетет. Аны ошол абалда биринчи көргөн адамга аябай аккөңүл, айкөл адамдай көрүнөт. А жаратылышы болсо таптакыр башка - ташбоор, ашачапкан өзүмчүл, анан да зөөкүр неме, өлкөнүн кримдүйнөсүндөгү "мен" дегендердин анабашынан, анан катуу чыгып келатышкан бир-эки жаш авторитеттен гана чочуйт...
Ошентип Каман бул түнү үйүнөн чыккан жок. Үч жигити да бу түнү кетишкен жок.
Каман телевизор тиктей калгандай жатат. Катар турган кичинекей столго коюлган тамак-аш менен ичкиликтердин четиндеги баягы кагазды улам-улам алып окуп кайра коет.
Мындай кагаз жөнүндө Болуштан уккан. Бирок анда көп деле элес берген эмес. Болуш дагы: "Энеңди урайын, козел, деле "мен сага өлүм апкелем" деп жазып кетиптир. Оорукчан неменин кылганы болуш керек, телевизор көрө берип мээси тегеренгендер толуп кетпедиби" деген. Каман болсо бул сөздү жөнсөз көргөн жок. Душмандарын бирден тизмектеди. Алардын ичинде бийликтин да, кримдүйнөнүн да заң-закүнүн уруп ойнобогон үч-төртөө бар. Азырынча Камандан жол талаша албай буккан карышкырдай турушат. Баары тең бир кезде Камандын ачуу сөзүн уккан немелер. Алардан башка да өзү ойлобогон канча душманы бар дейсиң... А балким чын эле кинолордон мээси айныган немелер жазып чаптап кеткендир. Ушуну окуп жүрөгү түшсүн деген чыгар. Эмне, көчөдө самсыган алкаштарга беш-он сом берип "бар чаптап кел" десе кудай деп жүгүрбөйбү. .. Ушинтип "мен сага өлүм апкелемди" элес албагансыйт, анан кайра эле жүрөгү түпөйүл...
Мырзабектин кайнатасы да, кайненеси да маңдайы жарылган дурус адамдар болчу. Кызынын өлүмү аларды биртоп чүнчүтүп таштады. Эми эки небересин алмак-салмак өөп жытташып кызынын жытын издеп жатышкандай. Булар кыз-күйөөсүнүн үйүнө көп катташа турган. Анча оокаттуу болбосо да бапыраган кенен немелер эле, тамак-аштарын тажабай ташышчу. Мырзабектин уулу да, мектепке быйыл бара турган кызы да "тайене-таяталап" жаны бирге эле.
Кызынын кыркы өткөн күнү кечте кайнене, кайната Мырзабектен да, куда-кудагыйынан да өтүнүп турушту, бу эки небере азырынча биздин колдо болсун, анан каалаган учуруңарда алып аларсыңар деп. Бу кепти уккан Мырзабек эне-атасын карайт, алар Мырзабекти карайт, ата-энеси өзү чечсин дегендей кылышат. Мырзабек ары ойлоп, бери ойлоп отуруп балдарын берүүгө макул болду. Мындан ары басчу жолунда балдарына көп көңүл бөлө албасын ойлоду. Энесине таштаса карыган немеге оорчундук келерин да ойлоду.
Ошол күндүн эртеси Мырзабек балдарын кайнатасыныкына жеткиришип, бир ыптасы эңшериле кайра тарткан. Андан кийин Самат, Бакыт үчөө эстеликтин, өрттөнгөн үйдүн түйшүгү менен дагы беш-алты күн жүрүшүп Бишкекке жол тартышты.
Өрттөнгөн үйдүн ремонту бүтөрү менен Мырзабектин иниси аны сатып жибермей болду. "Экинчи бул үйгө басып кирбейм, үйдү сага бердим, эмне кылсаң ошо кыл, кааласаң сатып жибер" деген Мырзабек инисине. Иниси ошондо эле айтты сатам деп...
Ошентип Мырзабек Бишкекке биротоло кетти, ошол жакта жашап иштемек болгон чечимин небак чыгарган, аялы тирүү кезинде эле.
***
Менин фирмамдын коопсуздук кызматын башкарып бер деген Бакыттын сунушуна көнгөн жок. Өз ичинде ага кандайдыр залакам тийбесин деди. Чогуу иштейли деген Саматка да макул болбоду. Анан Бакыттын жардамы менен машина койчу жайды кайтарчу алты кароолчунун чоңу болуп ишке өттү. Бул жай шаардын орто ченине жакын жайгашкан, күнүндө сексен-токсон, кай күнү жүз элүүгө чейин машине коюлат. Алты киши экиден болушуп бир суткадан кезекке турушат. Мырзабек болсо күндүзү, кээде түндөсү текшерип турат. Ар күнү бул жайдын кожоюну эртең менен келип машина койулгандын акчасын алып кетет. Отузга эми чыккан жаш жигит. Эчнерсе менен иши жоктой келет да, акчаны чөнтөккө салып кете берет. Мырзабектин деле түйшүгү жок. Гаражга кире бериш жерге салынган чымчыктын уясындай болгон тамдын бир бөлмөсүндө гезит же китеп окуп жатат, телевизор көрөт. Сырткы бөлмөдө кароолчулар.
Гараждын ээси жигит Мырзабекке эпилдей мамиле кылат, кожойун өзү эмес Мырзабек кожойундай. Бакыт катуу тапшырса керек. Анан да бу жигит Бакыттын фирмасында иштейт эмеспи.
Мырзабек Бишкекке келгендеги алгачкы күндөрү Саматтыкына жатып жүрүп, кийин бир бөлмөлүү квартирага чыккан, бардык шарты бар. "Кааласаң ушул үйдү сатып берем, сатпаса башкасын аларсың" деген Бакыт бир ирет. "Үйдү сенсиз эле алам" деген жооп уккан Бакыт...
Каман көңүлдөшү менен беш-алты саат анын квартирасында болуп кечке жуук сыртка чыкты. Дал үйдүн жанына токтоткон "Мерседесинин" эшигин ачып, шашпай рулга отуруп от алдырмай болуп маңдайын тиктей отуруп калды. Ачкыч буралган жок. Дал бет маңдайында айнекке сыртынан чапталган кагазды окуду: "Мен сага өлүм апкелем". Эки-үч сыйра окуп жиберди. Анан отурган жеринде эки жагын элеңдей карап, буржуйган моюндары тыяк-быякка араң бурулат. Азыр бирөө жетип келип тапанча менен басып-басып алчудай сезилип кетти. Эңкейе калып кайра түздөлдү. Жигиттери жанында жогуна кейиди. Эки-үчөө жанында жүрсө болбойт беле. Ар дайым жанында жүрчү немелерди бу көңүлдөшүнө келерде таштап кетет. "Эмнеге ошентем?" деп ойлонуп, сырткы чөнтөктөгү телефонун алып бирөөнө чалды тез келүүсүн айтып.
Ошондон он мүнөт өтпөй "Мерседестин" артына бир жип келип токтоп, андан эки жигит түштү да бири Каманга келип, терезеге эңкейди.
-Момуну бери ал, - деди Каман өкүм сүйлөп, - бол!
Жигит Каман көрсөткөн кагазды айнектен сыйрып ага берди. Кагаз бүктөлүп чөнтөккө салынды. Каман машинадан түшүп жигитин "айда" деди да өзү арттагы жипке барып түштү. Мерседеси ушул азыр жарылчудай качты...
Каман борбор шаардын гана эмес бүтүндөй өлкөгө белгилүү авторитеттердин бири. Бирок анабашы эмес. Анабашынын жакындарынан. Бою орто болгону менен опсуз жоондугунан килейген неме болуп көрүнөт. Бука моюн деп ушундайларды айтышат. Кудайургандай балбан неме. Эч кандай спортко катышып көргөн неме эмес, балбандыгы жаратылышынан.
Камандын бүгүн түнү кезигишчү адамдары бар эле. Бири менен теңата болуп сүйлөшөт, бирине "мууздап салам" дегенин айтат. Бул куру сөз эмес. Мындан беш жыл мурун түрмөдө отуруп ашканадагы жүздөгөн зектердин көзүнчө "сен ким экенсиң" деп койгону үчүн бирөөнү ошол эле жерден ардайым белине көрүнөө эле кыстара жүрчү көз жоосун алгандай кооз бычагы менен тигини баса калып, мойнун шылып жиберген. Анда түрмөдөн эми-эми чыгам деп жаткан кези эле. Жылы кайра кошулду. Өтө эле аз кошулду, мууздалгандын артынан кууп алары жогунан, Камандын акча досторунун көптүгүнөн ошондой болду.
Түрмөдөн чыгып келгенден он күн өтпөй дале таламандын так түшүндө ипподромдо ат чабыш көрүп жатып дагы бир кунан чыкма бандиттин ичегисин чубалта сайган. Ал жигит кудайдын буйругу менен тирүү калды накта өлчү жараттан. Каман милийсада суралган болуп ыңжыңсыз ишин бүтүрдү. Тирүү калган бандит азыр өзү туулган районуна кетип Каманга "отчет" берип турат, акча жагынан.
Каман кээде ичкенде ошонун эч ким түшүнүп болбогон касиетинен улам өтө ак көңүл, шайыр болуп кетет. Аны ошол абалда биринчи көргөн адамга аябай аккөңүл, айкөл адамдай көрүнөт. А жаратылышы болсо таптакыр башка - ташбоор, ашачапкан өзүмчүл, анан да зөөкүр неме, өлкөнүн кримдүйнөсүндөгү "мен" дегендердин анабашынан, анан катуу чыгып келатышкан бир-эки жаш авторитеттен гана чочуйт...
Ошентип Каман бул түнү үйүнөн чыккан жок. Үч жигити да бу түнү кетишкен жок.
Каман телевизор тиктей калгандай жатат. Катар турган кичинекей столго коюлган тамак-аш менен ичкиликтердин четиндеги баягы кагазды улам-улам алып окуп кайра коет.
Мындай кагаз жөнүндө Болуштан уккан. Бирок анда көп деле элес берген эмес. Болуш дагы: "Энеңди урайын, козел, деле "мен сага өлүм апкелем" деп жазып кетиптир. Оорукчан неменин кылганы болуш керек, телевизор көрө берип мээси тегеренгендер толуп кетпедиби" деген. Каман болсо бул сөздү жөнсөз көргөн жок. Душмандарын бирден тизмектеди. Алардын ичинде бийликтин да, кримдүйнөнүн да заң-закүнүн уруп ойнобогон үч-төртөө бар. Азырынча Камандан жол талаша албай буккан карышкырдай турушат. Баары тең бир кезде Камандын ачуу сөзүн уккан немелер. Алардан башка да өзү ойлобогон канча душманы бар дейсиң... А балким чын эле кинолордон мээси айныган немелер жазып чаптап кеткендир. Ушуну окуп жүрөгү түшсүн деген чыгар. Эмне, көчөдө самсыган алкаштарга беш-он сом берип "бар чаптап кел" десе кудай деп жүгүрбөйбү. .. Ушинтип "мен сага өлүм апкелемди" элес албагансыйт, анан кайра эле жүрөгү түпөйүл...
Журоктор ыйманга толсун.
#23 13 Декабрь 2012 - 14:23
***
-Көптөн бери саунага да алпарбай калдың, - деди Камандын букадай мойнуна асылган селки, -же башкаларды алпара баштадыңбы, ыя берекем. -Кыз ушу сөзүн айтып эркекти аймалай кетти. Эркек эрип берди:
-Саунага сенден башканын мени менен барууга укугу жок, туула элек андай аялдар. Алтыным... Көгүчкөнүм менин. -Эркек аз-аз жерден эрий таштап кызды кучактаган боюнча өгүздөй салмагы менен бу эки эмес, он киши батчу жаңгак керебетке баса жыгылды. Бою өзүнөн алда-канча узун сурайылдай сулуу аппак кыз бир чеңгел кебездин үстүнө бир мүшөк көмүрдү төгүп жибергендей ың-жыңсыз болду да эркекти эритип жок кылып жиберчү кыңкыс үн чыкты... Эркектин бир колу шымдын куруна жеткенде "тырс" деген чыкты да таянган чыканак шалак этти. Кыз деми кыстыгып дем ала албай кетти:
-Кичине өйдөрөөк болчу, берекем...
Айтканы өйдө болгон жок. Ныгыра баскан калыбынан жазбады. Кыздын бети нымдалыша түштү эле, ошол жерин колу менен аарчып эле чаңырды. Колу кан эле... Кыз үстүндөгү немени эптеп оодарып ордунан атып турду да жана бир чаңырды, тигинин тысырайта кырдырган башынан кан жылжып жаткан. Кыз чаңырганын кайра-кайра жаңыртып халатчан бойдон квартирасынан качып чыкты.
Ошондон жарым саат өтпөй келген милийсалар өлүктүн чөнтөктөрүндөгү майда-чуйда нерселердин эсебин алып жатышып алардын арасындагы кагазды окушту: "Мен сага өлүм апкелем". Ким апкелди?!.
Бу жолу Каман көңүлдөшүнүкүнө жалгыз келбей машинесин шоопуруна айдатып, артында жипке түшкөн үч жигити коштой келип күтүп отурушкан. Качан гана милийса машинеси келип андан беш-алтоо түшүп үйгө бет алганда гана машинадан сыртка чыгышты. Сураштыра келгенде эч кимиси эч нерсе байкаган эмес экен...
Самат да, Мырзабек да Каман жөнүндө кеп угушкан. Экөө кеңешип туруп өлүп апкелгенди дал ушундан башташты. Дасыккан мурунку эки милийсага бирөөнү атып, ың-жыңсыз кетүү кыкка турбаган иши эле. Анан калса Самат кандай эшик болсо да ачып кирүү жөндөмү бар болчу, өзү кармаган уурулардан үч-төрт жыл чамасы үйрөнгөн. Камалдын көңүлдөшүнүн эшигин ачкан Самат, бандитти башка баскан Мырзабек эле. Бир подңездге эки жактан кирме үйдүн короо делген жагынан биринин артынан бири кирип, эч шашпай алеки саатта эшикти ачып, көз ирмем өтсө элжиреп, эзилип кеткенге даяр болуп мышыкча баскан Мырзабектин дабышын кайдан уксун... Кыз чаңырганда Мырзабектер небак короодо экөө эки тарапка кетип баратышкан, чүпөрөктөн жасалган ак көө шапкелер башка кийилип, кара көз айнектер тагылып...
Эмне үчүн бирөөнү өлтүрүп, эми андай иштерден далайды жасаганы турушат бу экөө. Экөө тең дил тереңинде таза жаралган жигиттер эле. Ал тазалыгы милийса турмушуна чыдабай кетти көрүнбөйбү. Милийсаны жаман көрөт дейт. Эпадам ошол жаман көргөн милийсабыз бир эле күн иштебей койсунчу жырткыч айбандар бержакта калбайбы арылдашкан, азуулашкан, кырылып түгөнмөкпүз да...
Мырзабек да, Самат да таза иштеди милийсасында. Биракта көр оокаттан чыккан кошоматты, сатылуу, сатып алуу, жаап-жашыруу, кылмышкер менен үндөш болуу жана башка иттиктер милийсадагы нечен бир мыкты азаматтарды алып тынды. Мырзабектердей иштен кеткени канча...
Мырзабектин азыркы жашоосу курган курсакка көроокатты кошкондо анча жаман эмес. Дурус табат. Самат менен Бакыт досу эч нерсе аячу түрлөрү жок. Бөтөнчө Бакыт берейин десе эки көзү төрт, анткени анда баары бар, бар болгондо да кеңири эмеспи. Бир ооз макулдугун берсе Бишкектен квартирабы же заңгыраган үйбү, сатып берүүгө эми даяр. А бирок Мырзабек азырынча ага макул болгусу жок.
Мырзабек дурус айлык алат. Бу шаардын борбор тушунда орун алган машина койчу жай таптакыр орун жок калганча толот. Жайы-кышы ошондой. Тегеректеги толгон-токой этаж үйдө жашагандар, алардыкына мейманга келгендер коет машиналарын. Ушул эле жерде майда барат ремонт кылган, дөңгөлөк чаптап, машина жууган да жай бар. Алардын баарынан түшкөн акча айына жүз миңден кем болбойт. Жанагы алты кароолчу күзөтүнөн кийин ошол жайларда кезектешип иштешет.
Мырзабекке бу жерде кың деген адам жок. Өзү бий, өзү хан.
Ошентип анын жашоосунун көроокаттан кемтиги жок болгону менен аялынын өлүмү аны сүлүк курттай соруп келет. Анын өлүмүнө өзү күнөөлүү, ооба, өзү гана күнөөлүү. Ошол чындык жанын жай алдырбайт. Кимден өч аларды анык билет. Ошол өч алар мезгилди көпкө күттү. Дароо жасоого болбойт эле. Анткен күндө кылган иши айкындалып калмак. Эми келди көрүнөт өч алчу мезгил...
-Көптөн бери саунага да алпарбай калдың, - деди Камандын букадай мойнуна асылган селки, -же башкаларды алпара баштадыңбы, ыя берекем. -Кыз ушу сөзүн айтып эркекти аймалай кетти. Эркек эрип берди:
-Саунага сенден башканын мени менен барууга укугу жок, туула элек андай аялдар. Алтыным... Көгүчкөнүм менин. -Эркек аз-аз жерден эрий таштап кызды кучактаган боюнча өгүздөй салмагы менен бу эки эмес, он киши батчу жаңгак керебетке баса жыгылды. Бою өзүнөн алда-канча узун сурайылдай сулуу аппак кыз бир чеңгел кебездин үстүнө бир мүшөк көмүрдү төгүп жибергендей ың-жыңсыз болду да эркекти эритип жок кылып жиберчү кыңкыс үн чыкты... Эркектин бир колу шымдын куруна жеткенде "тырс" деген чыкты да таянган чыканак шалак этти. Кыз деми кыстыгып дем ала албай кетти:
-Кичине өйдөрөөк болчу, берекем...
Айтканы өйдө болгон жок. Ныгыра баскан калыбынан жазбады. Кыздын бети нымдалыша түштү эле, ошол жерин колу менен аарчып эле чаңырды. Колу кан эле... Кыз үстүндөгү немени эптеп оодарып ордунан атып турду да жана бир чаңырды, тигинин тысырайта кырдырган башынан кан жылжып жаткан. Кыз чаңырганын кайра-кайра жаңыртып халатчан бойдон квартирасынан качып чыкты.
Ошондон жарым саат өтпөй келген милийсалар өлүктүн чөнтөктөрүндөгү майда-чуйда нерселердин эсебин алып жатышып алардын арасындагы кагазды окушту: "Мен сага өлүм апкелем". Ким апкелди?!.
Бу жолу Каман көңүлдөшүнүкүнө жалгыз келбей машинесин шоопуруна айдатып, артында жипке түшкөн үч жигити коштой келип күтүп отурушкан. Качан гана милийса машинеси келип андан беш-алтоо түшүп үйгө бет алганда гана машинадан сыртка чыгышты. Сураштыра келгенде эч кимиси эч нерсе байкаган эмес экен...
Самат да, Мырзабек да Каман жөнүндө кеп угушкан. Экөө кеңешип туруп өлүп апкелгенди дал ушундан башташты. Дасыккан мурунку эки милийсага бирөөнү атып, ың-жыңсыз кетүү кыкка турбаган иши эле. Анан калса Самат кандай эшик болсо да ачып кирүү жөндөмү бар болчу, өзү кармаган уурулардан үч-төрт жыл чамасы үйрөнгөн. Камалдын көңүлдөшүнүн эшигин ачкан Самат, бандитти башка баскан Мырзабек эле. Бир подңездге эки жактан кирме үйдүн короо делген жагынан биринин артынан бири кирип, эч шашпай алеки саатта эшикти ачып, көз ирмем өтсө элжиреп, эзилип кеткенге даяр болуп мышыкча баскан Мырзабектин дабышын кайдан уксун... Кыз чаңырганда Мырзабектер небак короодо экөө эки тарапка кетип баратышкан, чүпөрөктөн жасалган ак көө шапкелер башка кийилип, кара көз айнектер тагылып...
Эмне үчүн бирөөнү өлтүрүп, эми андай иштерден далайды жасаганы турушат бу экөө. Экөө тең дил тереңинде таза жаралган жигиттер эле. Ал тазалыгы милийса турмушуна чыдабай кетти көрүнбөйбү. Милийсаны жаман көрөт дейт. Эпадам ошол жаман көргөн милийсабыз бир эле күн иштебей койсунчу жырткыч айбандар бержакта калбайбы арылдашкан, азуулашкан, кырылып түгөнмөкпүз да...
Мырзабек да, Самат да таза иштеди милийсасында. Биракта көр оокаттан чыккан кошоматты, сатылуу, сатып алуу, жаап-жашыруу, кылмышкер менен үндөш болуу жана башка иттиктер милийсадагы нечен бир мыкты азаматтарды алып тынды. Мырзабектердей иштен кеткени канча...
Мырзабектин азыркы жашоосу курган курсакка көроокатты кошкондо анча жаман эмес. Дурус табат. Самат менен Бакыт досу эч нерсе аячу түрлөрү жок. Бөтөнчө Бакыт берейин десе эки көзү төрт, анткени анда баары бар, бар болгондо да кеңири эмеспи. Бир ооз макулдугун берсе Бишкектен квартирабы же заңгыраган үйбү, сатып берүүгө эми даяр. А бирок Мырзабек азырынча ага макул болгусу жок.
Мырзабек дурус айлык алат. Бу шаардын борбор тушунда орун алган машина койчу жай таптакыр орун жок калганча толот. Жайы-кышы ошондой. Тегеректеги толгон-токой этаж үйдө жашагандар, алардыкына мейманга келгендер коет машиналарын. Ушул эле жерде майда барат ремонт кылган, дөңгөлөк чаптап, машина жууган да жай бар. Алардын баарынан түшкөн акча айына жүз миңден кем болбойт. Жанагы алты кароолчу күзөтүнөн кийин ошол жайларда кезектешип иштешет.
Мырзабекке бу жерде кың деген адам жок. Өзү бий, өзү хан.
Ошентип анын жашоосунун көроокаттан кемтиги жок болгону менен аялынын өлүмү аны сүлүк курттай соруп келет. Анын өлүмүнө өзү күнөөлүү, ооба, өзү гана күнөөлүү. Ошол чындык жанын жай алдырбайт. Кимден өч аларды анык билет. Ошол өч алар мезгилди көпкө күттү. Дароо жасоого болбойт эле. Анткен күндө кылган иши айкындалып калмак. Эми келди көрүнөт өч алчу мезгил...
Журоктор ыйманга толсун.
#24 13 Декабрь 2012 - 14:24
Эми даана келди ошол мезгил... Киргиз өз шаарында эч качан эч кимден чочубайт. Баш бергени бир гана Болуш. Кезеги келгенде Болушту итере түртүп өзү жалгыз бийлөөнү самайт. Ал ойун эч ким билбейт. Эпадам ушул жөнүндө Болуш билип калса ошол замат жок болорун беш колундай сезет Киргиз. Бу шаардын прокуратурасы менен милийсаы да тийбейт Киргизге. Анын Болуштун оң колу экенин даана сезишет. Ал эми Болуш деген өз киши да аларга. Өздөрү өндүрө албаган акчаны Болуш өндүрөт эмеспи. Мындан төрт-беш жыл чамасында мурун бу шаарга бир жаш, курч жигит прокурор болуп чектелип, "Болуш-солуш дегениңерди жерге житирип жиберем" деп биртопторун көзүнчө чоң сүйлөп таштап анан ошол сөздү ишке ашырмакчы болуп иш баштады эле башка районго катардагы тергөөчү кылып которуп ташташты. Болушту оңой көргөндөр ошондой болот. Эмдиги прокурор менен Болуштун мамилеси жакшы. Бири-бириникине мейманчылап барбаса да жакшы "катышат"
.
Ошентип Болуштун оң колу аты бар Киргиз бул шаардын эрке баласы...
Киргиз бүгүн бөтөнчө көңүлдүү эле. Болуштун өз колунан эки миң доллар алып, ал салынган чөнтөк тушу ысып-күйүп жаткандай сезилип алеп-жалеп болубаткан. Бүгүн эч кимге кошулбай өзүнчө эс алгысы келди. Бу эки жүз миң чамалуу эл жашаган чакан шаарда эмне көп - ресторан менен кафеси көп. Киргиз мына ошол көп ресторандардын бирине барып өзүнчө кабинадан орун алды да официанттардын чоңу болгон бир шыпылдаган узун бойлуу жигитти чакырды. Киргизди беш колундай билген, билмек турсун бир ирет тумшуктан ары бир жеп эс-учун жоготкон неме бат эле жетип келип буйрук күттү.
-Чүрөктөрүңдөн бирди апкел, анан мейманканадан орун даярда, - деди Киргиз тигинин саламына жооп берүүнүн ордуна.
-Жарайт.
Аз өтпөй Киргиздин жанына турна бут татына орус кыз отурду. Стол тирелген тамак-аш желди, ичкилик ичилди. Залда музыка жаңырат. Бийлегендерди көргөн Киргиз кызга айтты:
-Бар, бийлеп кел.
-Жалгызбы?
-Тигилер эмне көзүңө көрүнбөйбү, ыя?! Бар бийле! -деди Киргиз топтошуп шалактап жаткандарды көрсөтүп. -Бар!
Кыз барып топко кошулуп алар менен кошо шалактады. Киргиз карап турат. Кызды бийле деп жибергени - алыстан анын тулкусун көрмөк. Көрдү, баамдады, мүчөсү келишкен мыкты экен, жактырып турду, азыр эле жулмалап кумар кандыргысы бар.
Кыз бийлеп келгенден кийин Киргиз ага болгон мамилесин өзгөрттү. Буга чейин сүйлөсө оройлоно кетип колжоолукча көрбөй жатса эми жумшара кетти. Кыздын сулуулугу менен эми он сегизге толгон жаштыгы өзүнө тартып бараткандай болду. Киргиз мындайлардын далайын көргөн дечи, бу болсо алардын баарынан мыкты сезилди...
Киргиз баягы шыпылдаган жигитти чакырып жүз доллардык кагазды колуна бербей ыргытып сурады:
-Даярбы?
-Сенин бир ооз сөзүң... Бешинчи номер, мына ачкычы.
Киргиз кызды көздөй баш ийкеди эле ачкыч кыздын колуна берилди.
Киргиз биртоп кызып калган. Артында келаткан кыздын бар-жогун элес албай теңселе басып экинчи кабатка көтөрүлдү. Кыз артынан келип бешинчи номердин эшигин ачып Киргизди өткөзүп артынан кирди.
Киргиз төр жактагы эки креслонун бирине кулай отуруп кызга буйура сүйлөдү:
-Бар, душка түшүп кел!
Кыз душка кирип кетти. Киргиз чакан столдо жер-жемиши менен коюлган арактан бир рюмка куйуп ичип кайра ордуна отуруп көзүн жумду, сезимине жыргал кумар келип жан жибип барат. Дал ушул учурда бөлмөнүн эшиги акырын ачылып кара көз айнекчен эки жигит мышыктай бөгүп басып Киргиздин маңдайында турушту. Ал деле көзүн ачпайт. Жыргалында жүрөт. Жигиттердин бири Киргизди төбөдөн ары басты колдун кыры менен:
-Ач көздү, энеңди!
Киргиз ыргып туруп баратып кайра ордуна шалак түштү. Экинчи сокку урулган эле. Эси ооп кайра оңолгон Киргиз маңдайындагы экөөнү көрдү - Мырзабек менен Самат болчу. Аларды көргөн неме өзүн жоготуп салды. Денеси башкаруудан калып былжыраган бир нерсеге айлангандай болду. Эми эле көңүлдүү бажырайган көзү бүлбүл тартып нуру өчө түшкөндөй.
-Эй, айбан, жооп берер мезгилиң келди, билдиңби?! - деди Мырзабек арт жагынан глушителдүү тапанчаны сууруп, - айтар сөзүң барбы?!
Сөзү болсо да айта албай турду. Аз мурун эле бу жарыкчылыкта өзүнө теңдеш адам жоктой көпкөн неменин а дегенге алы келбеди.
Мырзабек сол колу менен анын мойнун муунта кармап деми кыстыгып баратканда кайра кое берди:
-Ии, айтар сөзүм жок дечи?!
Киргиз кырылдады:
-Мен эмес... Мага буйрук берген... Болуш...
-Дагы кимдер бар эле?!
-Үчөө... -Киргиз нурсуз көзүн алайта үчөөнүн атын айтып бир өлүмдөн каламбы дегендей кошумчалады: -Болот да билген... Өзүңөр билгиле деген...
Ошентип Болуштун оң колу аты бар Киргиз бул шаардын эрке баласы...
Киргиз бүгүн бөтөнчө көңүлдүү эле. Болуштун өз колунан эки миң доллар алып, ал салынган чөнтөк тушу ысып-күйүп жаткандай сезилип алеп-жалеп болубаткан. Бүгүн эч кимге кошулбай өзүнчө эс алгысы келди. Бу эки жүз миң чамалуу эл жашаган чакан шаарда эмне көп - ресторан менен кафеси көп. Киргиз мына ошол көп ресторандардын бирине барып өзүнчө кабинадан орун алды да официанттардын чоңу болгон бир шыпылдаган узун бойлуу жигитти чакырды. Киргизди беш колундай билген, билмек турсун бир ирет тумшуктан ары бир жеп эс-учун жоготкон неме бат эле жетип келип буйрук күттү.
-Чүрөктөрүңдөн бирди апкел, анан мейманканадан орун даярда, - деди Киргиз тигинин саламына жооп берүүнүн ордуна.
-Жарайт.
Аз өтпөй Киргиздин жанына турна бут татына орус кыз отурду. Стол тирелген тамак-аш желди, ичкилик ичилди. Залда музыка жаңырат. Бийлегендерди көргөн Киргиз кызга айтты:
-Бар, бийлеп кел.
-Жалгызбы?
-Тигилер эмне көзүңө көрүнбөйбү, ыя?! Бар бийле! -деди Киргиз топтошуп шалактап жаткандарды көрсөтүп. -Бар!
Кыз барып топко кошулуп алар менен кошо шалактады. Киргиз карап турат. Кызды бийле деп жибергени - алыстан анын тулкусун көрмөк. Көрдү, баамдады, мүчөсү келишкен мыкты экен, жактырып турду, азыр эле жулмалап кумар кандыргысы бар.
Кыз бийлеп келгенден кийин Киргиз ага болгон мамилесин өзгөрттү. Буга чейин сүйлөсө оройлоно кетип колжоолукча көрбөй жатса эми жумшара кетти. Кыздын сулуулугу менен эми он сегизге толгон жаштыгы өзүнө тартып бараткандай болду. Киргиз мындайлардын далайын көргөн дечи, бу болсо алардын баарынан мыкты сезилди...
Киргиз баягы шыпылдаган жигитти чакырып жүз доллардык кагазды колуна бербей ыргытып сурады:
-Даярбы?
-Сенин бир ооз сөзүң... Бешинчи номер, мына ачкычы.
Киргиз кызды көздөй баш ийкеди эле ачкыч кыздын колуна берилди.
Киргиз биртоп кызып калган. Артында келаткан кыздын бар-жогун элес албай теңселе басып экинчи кабатка көтөрүлдү. Кыз артынан келип бешинчи номердин эшигин ачып Киргизди өткөзүп артынан кирди.
Киргиз төр жактагы эки креслонун бирине кулай отуруп кызга буйура сүйлөдү:
-Бар, душка түшүп кел!
Кыз душка кирип кетти. Киргиз чакан столдо жер-жемиши менен коюлган арактан бир рюмка куйуп ичип кайра ордуна отуруп көзүн жумду, сезимине жыргал кумар келип жан жибип барат. Дал ушул учурда бөлмөнүн эшиги акырын ачылып кара көз айнекчен эки жигит мышыктай бөгүп басып Киргиздин маңдайында турушту. Ал деле көзүн ачпайт. Жыргалында жүрөт. Жигиттердин бири Киргизди төбөдөн ары басты колдун кыры менен:
-Ач көздү, энеңди!
Киргиз ыргып туруп баратып кайра ордуна шалак түштү. Экинчи сокку урулган эле. Эси ооп кайра оңолгон Киргиз маңдайындагы экөөнү көрдү - Мырзабек менен Самат болчу. Аларды көргөн неме өзүн жоготуп салды. Денеси башкаруудан калып былжыраган бир нерсеге айлангандай болду. Эми эле көңүлдүү бажырайган көзү бүлбүл тартып нуру өчө түшкөндөй.
-Эй, айбан, жооп берер мезгилиң келди, билдиңби?! - деди Мырзабек арт жагынан глушителдүү тапанчаны сууруп, - айтар сөзүң барбы?!
Сөзү болсо да айта албай турду. Аз мурун эле бу жарыкчылыкта өзүнө теңдеш адам жоктой көпкөн неменин а дегенге алы келбеди.
Мырзабек сол колу менен анын мойнун муунта кармап деми кыстыгып баратканда кайра кое берди:
-Ии, айтар сөзүм жок дечи?!
Киргиз кырылдады:
-Мен эмес... Мага буйрук берген... Болуш...
-Дагы кимдер бар эле?!
-Үчөө... -Киргиз нурсуз көзүн алайта үчөөнүн атын айтып бир өлүмдөн каламбы дегендей кошумчалады: -Болот да билген... Өзүңөр билгиле деген...
Журоктор ыйманга толсун.
#25 13 Декабрь 2012 - 14:25
Мырзабек аялы зордукталып жатканын элестетип жиберди. Заары бетине чыгып бет маңдайында көзү алайып, бу дүйнөдө азыр кумурскача алы жок экенин сезип өлүм көзүнө көрүнүп жаткан немени чекеге басты тапанчасы менен. Чекеден кан жая берди. Экинчи ирет аткан жок. Мырзабек жинине, ачуусуна алдырып жиберди, жалынтып, боздотуп, ошондон өчүн кандырып туруп атмак, өзүн кармай албады, өчү канбай калгандай болду. "Тийбегиле"
деп чаңырып, алсыз боздоп жаткан аялын дагы эстеди...
Самат чөнтөктөн алакандай кагаз алып чыгып Киргиздин кан аккан чекесине чаптап таштады. "Мен сага өлүм апкелдим" деп жазылган ак баракка кан жая берди...
Орус кыз да көңүлдүү эле. Ваннага жакшы түшүп, килейген сүлгү менен ороно чыкты да, чекеден кан агып кагаз чапталган Киргиздин өлүгүн көрүп бир катуу чаңырды да сыртка атып чыкты. Сүлгүсү денеден шыпырылып жерде жатты...
Төрт сааттан кийин Мырзабек менен Самат Бишкекке кайра кайтышты. Муруттар менен париктер алынды. Самат сурап минген "Жигулинин" өз номери тагылып ээсине жеткирилди. Ал "Жигули" Саматтын бир досунуку болчу...
Эртеси экөө тең жумуштарына чыгышты.
***
Киргиздин өлүгүн туш тараптан изилдешкен криминалисттер эч кандай илинчек таппай, сөөк моргго жеткирилди.
Ошондон үч күн өткөндөн кийин отуздун жоон ортосундагы Киргиздин сөөгү жерге берилди. Кыргыздын баасы менен айтканда сөөк жакшы коюлду. Беш жылкы союлуп, Бишкектин өзүнөн алдырылган чоң молдо жаназа окуду. Шаардын эң чоң ресторанында топурак салганы келген эл үч бөлүнүп кезек менен тамак жешти, миң чамалуу го болжолу. Сөөк койуунун бүт чыгымын Болуш жигиттери менен көтөрдү.
Сөөк коюлуп жатканда:
-Кыргызбай, жайлуу жат, сенин өчүңдү алууга ант беребиз! - деп Болуш жашырбай айтып, жашыган болду...
Ошол, Киргиздин сөөгү жерге коюлгандан үч-төрт күн өткөндө Болуш үйүндө жатып он жылдай бойу өзүнө кыңк этпей кызмат кылып келген жигити эми түбөлүк кайрылбай турганын эстеп чын дилден күйүп турду. Кимдер булар, дал чекеге атып кеткен. Ал селт этти. Киргиздин чекесине жабыштырылган кагазды эстеди. Өзү да албады беле ошондон кагазды. Ал ушул күнгө чейин ага элес берген эмес, небак унутуп салган. Бир келесоонун кылган ойуну деп ойлогон да. Аз мурун андай кагаз тиги Бишкектеги Камандын чекесине жабышпадыбы. Жок, алар келесоолор эмес, өтө коркунучтуу, мыкты даярдыгы бар немелер. А балким... Чын эле, а балким милийсанын өздөрү жасап жаткан болбосун. Кылмыш закону өтө жумшак, криминалга каршы күрөштө ошол өтө жумшак, жеңил жазалардын кедергиси тийип жатат деп милийса чиндери айтып калып жүрбөйбү, официалдуу эле. Чекеге кагаз чаптагандар ошолор болушу толук мүмкүн... Же өзүнө касташып жүргөн немелерденби? Бу шаарда андайларды жок десе болот. Биринчиден, анчалык чоң душманы жок, анан да батына албайт эле минтип согуш жарыялаганга. Алар ким болсо да эмдиги кезекте өзү - Болуш болушу мүмкүн эле... Болуштун ошол күнкү мээси шишип, санаасы ашып турду, эч нерсени тоотпой, кудайдан кийинки өзү болуп жүрчү неме ушул күнү санаага жакшы алдырды, өлүмгө тең келчү коркунуч жок көрүнбөйбү бу адам жолунда...
***
Киргиздин кыркы берилгендин дал эртеси ал өлөөрүндө Мырзабекке айтып кеткен үч зордукчунун өлүктөрү үч жерден табылды. Үчөө тең дал чекеге ок жешкен, баягы "өлүм апкелген" кагаздар чапталган.
Эми "мен сага өлүм апкелем", "мен сага өлүм апкелдим" дегендин кеби бүт өлкөнү түйшөлтүп таштады. Милийса менен прокуратура, коопсуздук кызматы бул чектен чыккан окуяларга опсуз маани берип баш катырышты. Кримдүйнөнүн "генералдарынан" катардагы "жоокерлерине" чейин кезектеги мен эмеспи деген ой элеңдетип, ичкен тамагын да, алган акчаларын да аш кылбай жан санаа эмес, өлүм санаасынын сазына батырды. Коопсуздук кызматында да, милийса менен прокуратурада да маанилүү, жашыруун кеңештер байма-бай өтүп турду. "Өлүм апкелген немени" тезинен кармоо же жок кылуу талабы аларга Акүй тараптан катуу коюлду эле чакчелекей түшүп эле жатып калышты. Улам бир чоңу кийинки чоңуна: "Эгер тез арада таппасаң иштен айдаласың! " деген сөздү айтыбатты...
Болуш оң колунан анан да үч жигитинен айрылып, эми кезек өзүнүкү экендей сезип өтө сак боло баштады. Наркы-терки солкулдап жүрчү неме офиси менен үйүнөн чыкпады. Ал жерлердеги кайтаруу эки эсе күчтүү болчу. Офистен үйүнө, үйүнөн офиске келгенде бир эмес эки машина, бири алдына, экинчиси артына түшөт, ар биринде үчтөн жигит.
Үйүнүн бир бөлмөсүндө эки жигит, короодогу үйүндө баягы кароолчу менен дагы эки жигит түн күзөтүшөт.
Ошол күндөрдүн биринде түш маалы эле, Болуштун дарбазасы кагылып короодо жүргөн кароллчу эшикти ачты. Ушул шаардын базарларында тентип бөтөлкө чогултуп, кайыр сурап өмүрүндө соо жүрбөгөн бир селсаяк орус кароолчуга конверт сунуп турду:
-Силерге берип кой деген. Кожоюнга.
-Ким?
-Ким экенин кайдан билейин, бир кыргыз. -Селсаяк теңселе кете берди.
Кароолчу сыртында эч жазуу жок конвертти ошол эле жерде тамеки чегип эригип отурган бир жигитке карматты:
-Базарда жүргөн алкаш апкелди.
Жигит конвертти наркы-терки карап ачсамбы, ачпасамбы деп азга ойлонуп туруп тийген жок, Болуштун балээсине калбайын деди окшойт, түз эле үйгө кирип уйку менен уялаш эмдигиче төшөктөн тура элек Болуштун аялынын бөлмөсүн какты. Аял эми гана керебетинде туруп отурган, ошол жерден туруп басып кете албай өзү менен өзү кармашып жаткан. Эшик кагылганда туруп барып эшикти ачты.
-Кат келиптир, -деген жигит конвертти аялга берип кете берди.
Самат чөнтөктөн алакандай кагаз алып чыгып Киргиздин кан аккан чекесине чаптап таштады. "Мен сага өлүм апкелдим" деп жазылган ак баракка кан жая берди...
Орус кыз да көңүлдүү эле. Ваннага жакшы түшүп, килейген сүлгү менен ороно чыкты да, чекеден кан агып кагаз чапталган Киргиздин өлүгүн көрүп бир катуу чаңырды да сыртка атып чыкты. Сүлгүсү денеден шыпырылып жерде жатты...
Төрт сааттан кийин Мырзабек менен Самат Бишкекке кайра кайтышты. Муруттар менен париктер алынды. Самат сурап минген "Жигулинин" өз номери тагылып ээсине жеткирилди. Ал "Жигули" Саматтын бир досунуку болчу...
Эртеси экөө тең жумуштарына чыгышты.
***
Киргиздин өлүгүн туш тараптан изилдешкен криминалисттер эч кандай илинчек таппай, сөөк моргго жеткирилди.
Ошондон үч күн өткөндөн кийин отуздун жоон ортосундагы Киргиздин сөөгү жерге берилди. Кыргыздын баасы менен айтканда сөөк жакшы коюлду. Беш жылкы союлуп, Бишкектин өзүнөн алдырылган чоң молдо жаназа окуду. Шаардын эң чоң ресторанында топурак салганы келген эл үч бөлүнүп кезек менен тамак жешти, миң чамалуу го болжолу. Сөөк койуунун бүт чыгымын Болуш жигиттери менен көтөрдү.
Сөөк коюлуп жатканда:
-Кыргызбай, жайлуу жат, сенин өчүңдү алууга ант беребиз! - деп Болуш жашырбай айтып, жашыган болду...
Ошол, Киргиздин сөөгү жерге коюлгандан үч-төрт күн өткөндө Болуш үйүндө жатып он жылдай бойу өзүнө кыңк этпей кызмат кылып келген жигити эми түбөлүк кайрылбай турганын эстеп чын дилден күйүп турду. Кимдер булар, дал чекеге атып кеткен. Ал селт этти. Киргиздин чекесине жабыштырылган кагазды эстеди. Өзү да албады беле ошондон кагазды. Ал ушул күнгө чейин ага элес берген эмес, небак унутуп салган. Бир келесоонун кылган ойуну деп ойлогон да. Аз мурун андай кагаз тиги Бишкектеги Камандын чекесине жабышпадыбы. Жок, алар келесоолор эмес, өтө коркунучтуу, мыкты даярдыгы бар немелер. А балким... Чын эле, а балким милийсанын өздөрү жасап жаткан болбосун. Кылмыш закону өтө жумшак, криминалга каршы күрөштө ошол өтө жумшак, жеңил жазалардын кедергиси тийип жатат деп милийса чиндери айтып калып жүрбөйбү, официалдуу эле. Чекеге кагаз чаптагандар ошолор болушу толук мүмкүн... Же өзүнө касташып жүргөн немелерденби? Бу шаарда андайларды жок десе болот. Биринчиден, анчалык чоң душманы жок, анан да батына албайт эле минтип согуш жарыялаганга. Алар ким болсо да эмдиги кезекте өзү - Болуш болушу мүмкүн эле... Болуштун ошол күнкү мээси шишип, санаасы ашып турду, эч нерсени тоотпой, кудайдан кийинки өзү болуп жүрчү неме ушул күнү санаага жакшы алдырды, өлүмгө тең келчү коркунуч жок көрүнбөйбү бу адам жолунда...
***
Киргиздин кыркы берилгендин дал эртеси ал өлөөрүндө Мырзабекке айтып кеткен үч зордукчунун өлүктөрү үч жерден табылды. Үчөө тең дал чекеге ок жешкен, баягы "өлүм апкелген" кагаздар чапталган.
Эми "мен сага өлүм апкелем", "мен сага өлүм апкелдим" дегендин кеби бүт өлкөнү түйшөлтүп таштады. Милийса менен прокуратура, коопсуздук кызматы бул чектен чыккан окуяларга опсуз маани берип баш катырышты. Кримдүйнөнүн "генералдарынан" катардагы "жоокерлерине" чейин кезектеги мен эмеспи деген ой элеңдетип, ичкен тамагын да, алган акчаларын да аш кылбай жан санаа эмес, өлүм санаасынын сазына батырды. Коопсуздук кызматында да, милийса менен прокуратурада да маанилүү, жашыруун кеңештер байма-бай өтүп турду. "Өлүм апкелген немени" тезинен кармоо же жок кылуу талабы аларга Акүй тараптан катуу коюлду эле чакчелекей түшүп эле жатып калышты. Улам бир чоңу кийинки чоңуна: "Эгер тез арада таппасаң иштен айдаласың! " деген сөздү айтыбатты...
Болуш оң колунан анан да үч жигитинен айрылып, эми кезек өзүнүкү экендей сезип өтө сак боло баштады. Наркы-терки солкулдап жүрчү неме офиси менен үйүнөн чыкпады. Ал жерлердеги кайтаруу эки эсе күчтүү болчу. Офистен үйүнө, үйүнөн офиске келгенде бир эмес эки машина, бири алдына, экинчиси артына түшөт, ар биринде үчтөн жигит.
Үйүнүн бир бөлмөсүндө эки жигит, короодогу үйүндө баягы кароолчу менен дагы эки жигит түн күзөтүшөт.
Ошол күндөрдүн биринде түш маалы эле, Болуштун дарбазасы кагылып короодо жүргөн кароллчу эшикти ачты. Ушул шаардын базарларында тентип бөтөлкө чогултуп, кайыр сурап өмүрүндө соо жүрбөгөн бир селсаяк орус кароолчуга конверт сунуп турду:
-Силерге берип кой деген. Кожоюнга.
-Ким?
-Ким экенин кайдан билейин, бир кыргыз. -Селсаяк теңселе кете берди.
Кароолчу сыртында эч жазуу жок конвертти ошол эле жерде тамеки чегип эригип отурган бир жигитке карматты:
-Базарда жүргөн алкаш апкелди.
Жигит конвертти наркы-терки карап ачсамбы, ачпасамбы деп азга ойлонуп туруп тийген жок, Болуштун балээсине калбайын деди окшойт, түз эле үйгө кирип уйку менен уялаш эмдигиче төшөктөн тура элек Болуштун аялынын бөлмөсүн какты. Аял эми гана керебетинде туруп отурган, ошол жерден туруп басып кете албай өзү менен өзү кармашып жаткан. Эшик кагылганда туруп барып эшикти ачты.
-Кат келиптир, -деген жигит конвертти аялга берип кете берди.
Журоктор ыйманга толсун.
#26 13 Декабрь 2012 - 14:27
Аял кайра келип керебетине отуруп конвертти ачып ичиндеги кагазды алып окуду: "Мен сага өлүм апкелем".
Адегенде эч нерсеге көңүл токтотпой эле: -Бу сволучтун эмне дегени, -деп өзүнчө сүйлөп алды. Анан жакында эле өлгөн Киргиз менен берки үч жигиттин өлгөнүн, алардын чекесине "мен сага өлүм апкелдим"
деп жазылганын эстеди. Болуштун бир жигити айтып берген ошондой болгонун. Селт этти. Кагазды ыргытып жиберип кайра алды. Жүрөгү опколжуп, анан жарылчудай абалга жетип титиреп кетти. Ошол замат ордунан туруп бөлмөнүн эшигин ачкычы менен бекитти. Андан соң терезеге жетип короону карады. Жанагы жигит менен кароолчу орундукта бирдемелерди сүйлөшүп отурушат. Айнекти такылдатып жиберди аял. Тиги экоө тең карашты эле кол булгай чакырды. Жигит бат эле жетип келип эшикти тартса бек, тыкылдатты.
-Ким? -деп сурабатпайбы аял.
-Мен эле, эже...
Аял эшикти ачып дале колунда жүргөн кагазды жигитке карматып кайра эшигин бекитип алды. Төшөктөн тургандан кийин далайга уйкусу ачылбай керебетте кенен жарым саат отурчу аялдын уйкусуроосу чайыттай ачылды, ушул эле үйдөгү Болуш экөө гана кирүүгө акысы бар туалетке бара албай отурду...
Жанагы колунда коркунучтуу сөз жазылган кагазды алган жигит араңдан зорго батынып Болушка суук кабарды калтырай араң угузду. Бул убакта Болуш жаңы эле көңүлдөшү менен эзилише сүйлөшүп чөнтөк телефонун столго койгон эле. Бүгүн экөө кезигишмек. Бу тапканы үч ай боло элек көңүлдөшү Болуштун жарым жашында эле. Сулуулар конкурсуна катышып ушул шаардын биринчи сулуусу табылган. Эми Бишкектеги конкурска катышып мыкты модель болом деген үмүтү бар эле. Эми ал үмүтүн ишке ашырбай турган болду Болуш. Ошол конкурска чакырылган Болуш бу кызды алгач көргөндө эле жактырып, "меники экенсиң" деп койгону бар. Ошонун эртеси эле ал сулуу бир ээн үйдөгү тирукмуш жасалгаланган столдо Болуштун бетмаңдайында отурду. Кыз анча жеңил-желпи кыздардан эмес эле, көп нерсеге акыл калчап, аккараны ажырата ала турган демдеңгээли бар эле. Болуш жөнүндө уккан. Адегенде анын маңдайына апкелип отургузушканда азга калтыроо болду, бирок тез эле жоголуп кетти. Болуштун суроолоруна так жооп берип, маегин коштоп сүйлөдү. "Эми сен меники болуп жүрөсүң" деген Болуштун сөзүнө акаарат кыла алган жок, "макул" да дебеди. Анткен менен ошол күндөн көп өтпөй анабашы бандиттин жылуу койнунан орун тапты...
Мына ошол сулуусу менен жаңы эле сүйлөшүп бүткөн, кечинде жолугушмак. Ушундай сонун абалда отурганда суук кабар айтылып жатпайбы. Кат менен келген сөздү үйүндөгү портретинин чекесинен тапканда элес бербеген неме Киргиздин чекесине чапталгандан кийин күнү-түнү ойлогону ошол эле. Өзүнүн ондогон жигиттери, алардын эл арасындагы кыска, узун кулактары да, бүтүндө кримдүйнөнүн мыкчыгерлери да "өлүм апкелемдин" авторун аябай издеп жатышты. Азырынча эч кандай илинчек жок. Ал эми Болуштун үйүнө андай кагаздын келиши аны жасагандар оңой менен колго түшүп берчүлөрдөн эмес. Ошондон жарым саат өтпөй "кат" жөнүндө шаар милийсасы да, прокуратура да угуп план-версияларын айтып эсептеп, чоттоп турушту.
Болуштун үч жигити базарга барып жанагы кат апкелген селсаякты машинага жийиркене салып Болуштун үйүнө, анын дал маңдайына апкелишти. Болуш короосундагы бактын көлөкөсүндө эле. Жанына бир жигитин калтырып, өзү сурак баштады:
-Кат апкелдиң беле, ушул үйгө?
-Ооба, апкелип бергем.
-Ким берди эле?
-Бир узун бойлуу кыргыз. Көз айнекчен. Башына кыры чоң шляпа кийип алыптыр.
-Эмне деп берди катты?
-Мени ээн жерге апкелип айтты: "Мобу катты Болуштукуна алпарып бер. Акың мына деп жүз сом берди. Анан өпкөгө бир койду. Алпарбасаң мууздайм дейт. Жүз сом берип жаткандан кийин аткез бермек белем.
-Кат жөнүндө кимге айттың?
-Эч кимге айткан жокмун.
-Айтпасаң жакшы экен. -Болуш жанындагы жигитке буйруду: -Буга акча берчи, базарына барып биздин ден соолук үчүн ичип койсун.
-Жигит селсаякка акча карматты да короодон чыгарып жиберип кайра келди.
-Кеч киргенден кийин, - деди Болуш үйгө кирип баратып. Ошол түнү селсаяк шаарды аралай акчу сууга чөгүп кетиптир. Эртеси эртең менен табылды өлүгү. Кечээ кечке жуук өлө мас эле, өзүндөй досторуна аракты аябай алперип жаткан дешет...
***
Өлүм апкелчүлөр негедир апкелбей кечиктирип жатышты. Адам баласынын жаратылышы кызык эмей. Болуш ошол өлүм апкелген күндү кадимкидей күтүп жатпайбы. Ал күн келсе жарык дүйнө менен коштошчу күн болорун билип, андан аябай сактанып эсеби жок эки кадам аттабай жатып өлүм келчү күндү чыдамсыз күткөнүн карабайсыңбы. ..
Болуш ал катты алгандан жарым жылдан көп убакыт өттү. Анда күз мезгили эми жаз келди, өлүм алиге келе элек. Ошол өлүмүн күтүп жүрүп Болуштун далай иши калды. Жалаң гана сактанып, кайтарууда жүргөн неменин кайсы иши бүтмөк. Эч кимге айтпаган планы боюнча ушу жайда чет өлкөнүн бирине эки-үч жылга, а балким биротоло жашаганга кетет. Баш-аягын жыйнап, финансы иштерин жолго коюп топтогон дүнүйөсүн дагы бир ирет эсеп-чоттон өткөрүп, ордуна ишенимдүү деп тапкан бир тың жигитин таштайт.
-Ким? -деп сурабатпайбы аял.
-Мен эле, эже...
Аял эшикти ачып дале колунда жүргөн кагазды жигитке карматып кайра эшигин бекитип алды. Төшөктөн тургандан кийин далайга уйкусу ачылбай керебетте кенен жарым саат отурчу аялдын уйкусуроосу чайыттай ачылды, ушул эле үйдөгү Болуш экөө гана кирүүгө акысы бар туалетке бара албай отурду...
Жанагы колунда коркунучтуу сөз жазылган кагазды алган жигит араңдан зорго батынып Болушка суук кабарды калтырай араң угузду. Бул убакта Болуш жаңы эле көңүлдөшү менен эзилише сүйлөшүп чөнтөк телефонун столго койгон эле. Бүгүн экөө кезигишмек. Бу тапканы үч ай боло элек көңүлдөшү Болуштун жарым жашында эле. Сулуулар конкурсуна катышып ушул шаардын биринчи сулуусу табылган. Эми Бишкектеги конкурска катышып мыкты модель болом деген үмүтү бар эле. Эми ал үмүтүн ишке ашырбай турган болду Болуш. Ошол конкурска чакырылган Болуш бу кызды алгач көргөндө эле жактырып, "меники экенсиң" деп койгону бар. Ошонун эртеси эле ал сулуу бир ээн үйдөгү тирукмуш жасалгаланган столдо Болуштун бетмаңдайында отурду. Кыз анча жеңил-желпи кыздардан эмес эле, көп нерсеге акыл калчап, аккараны ажырата ала турган демдеңгээли бар эле. Болуш жөнүндө уккан. Адегенде анын маңдайына апкелип отургузушканда азга калтыроо болду, бирок тез эле жоголуп кетти. Болуштун суроолоруна так жооп берип, маегин коштоп сүйлөдү. "Эми сен меники болуп жүрөсүң" деген Болуштун сөзүнө акаарат кыла алган жок, "макул" да дебеди. Анткен менен ошол күндөн көп өтпөй анабашы бандиттин жылуу койнунан орун тапты...
Мына ошол сулуусу менен жаңы эле сүйлөшүп бүткөн, кечинде жолугушмак. Ушундай сонун абалда отурганда суук кабар айтылып жатпайбы. Кат менен келген сөздү үйүндөгү портретинин чекесинен тапканда элес бербеген неме Киргиздин чекесине чапталгандан кийин күнү-түнү ойлогону ошол эле. Өзүнүн ондогон жигиттери, алардын эл арасындагы кыска, узун кулактары да, бүтүндө кримдүйнөнүн мыкчыгерлери да "өлүм апкелемдин" авторун аябай издеп жатышты. Азырынча эч кандай илинчек жок. Ал эми Болуштун үйүнө андай кагаздын келиши аны жасагандар оңой менен колго түшүп берчүлөрдөн эмес. Ошондон жарым саат өтпөй "кат" жөнүндө шаар милийсасы да, прокуратура да угуп план-версияларын айтып эсептеп, чоттоп турушту.
Болуштун үч жигити базарга барып жанагы кат апкелген селсаякты машинага жийиркене салып Болуштун үйүнө, анын дал маңдайына апкелишти. Болуш короосундагы бактын көлөкөсүндө эле. Жанына бир жигитин калтырып, өзү сурак баштады:
-Кат апкелдиң беле, ушул үйгө?
-Ооба, апкелип бергем.
-Ким берди эле?
-Бир узун бойлуу кыргыз. Көз айнекчен. Башына кыры чоң шляпа кийип алыптыр.
-Эмне деп берди катты?
-Мени ээн жерге апкелип айтты: "Мобу катты Болуштукуна алпарып бер. Акың мына деп жүз сом берди. Анан өпкөгө бир койду. Алпарбасаң мууздайм дейт. Жүз сом берип жаткандан кийин аткез бермек белем.
-Кат жөнүндө кимге айттың?
-Эч кимге айткан жокмун.
-Айтпасаң жакшы экен. -Болуш жанындагы жигитке буйруду: -Буга акча берчи, базарына барып биздин ден соолук үчүн ичип койсун.
-Жигит селсаякка акча карматты да короодон чыгарып жиберип кайра келди.
-Кеч киргенден кийин, - деди Болуш үйгө кирип баратып. Ошол түнү селсаяк шаарды аралай акчу сууга чөгүп кетиптир. Эртеси эртең менен табылды өлүгү. Кечээ кечке жуук өлө мас эле, өзүндөй досторуна аракты аябай алперип жаткан дешет...
***
Өлүм апкелчүлөр негедир апкелбей кечиктирип жатышты. Адам баласынын жаратылышы кызык эмей. Болуш ошол өлүм апкелген күндү кадимкидей күтүп жатпайбы. Ал күн келсе жарык дүйнө менен коштошчу күн болорун билип, андан аябай сактанып эсеби жок эки кадам аттабай жатып өлүм келчү күндү чыдамсыз күткөнүн карабайсыңбы. ..
Болуш ал катты алгандан жарым жылдан көп убакыт өттү. Анда күз мезгили эми жаз келди, өлүм алиге келе элек. Ошол өлүмүн күтүп жүрүп Болуштун далай иши калды. Жалаң гана сактанып, кайтарууда жүргөн неменин кайсы иши бүтмөк. Эч кимге айтпаган планы боюнча ушу жайда чет өлкөнүн бирине эки-үч жылга, а балким биротоло жашаганга кетет. Баш-аягын жыйнап, финансы иштерин жолго коюп топтогон дүнүйөсүн дагы бир ирет эсеп-чоттон өткөрүп, ордуна ишенимдүү деп тапкан бир тың жигитин таштайт.
Журоктор ыйманга толсун.
#27 13 Декабрь 2012 - 14:28
***
Ата-баба көрбөгөн заман келгенде коймаарек мүнөз адамдар оозун ачкан бойдон отуруп беришти, эч нерсе ала албай калышты. Ал эми шылуундар тобу, ал шылуундар өңчөй коммунисттер экен, жалпы элдики деп ондогон жыл айтылып, сакталып жаткан мүлктү бир түндө эле бөлүп алгандай болду. Ананда демократпыз дегендердин тамагынан баары өтүп, курсагына опсуз бата берет экен. Коммунисттер менен жула талашып алар да жакшы жешти, жалпынын мүлкүнөн. Бир ирет орус телесинен чөөлөрдү көрсөттү эле - буйволдунбу же зебранын тарпын жыйырма-отуздай чөө көз ирмемде тытып кетибатпайбы. Дал ошол чөөлөрдөй тытып кетишти эл мүмкүн.
Дал ошол эл мүлкүн тытып кеткен чөөсымалдардын бири Сатар деген жигит эле. Бу неме комзаман кыйрап баратканда ошол замандын коргоочусу эле. Коммунисттердин соодасы бүтөрүн сезген бу шүмшүк далай азап менен өтүп кызматтан кызматка которулам деп үмүт менен жүрчү неме коммунисттик билетин бир чогулушта жеге чаап эми мен демократмын, элдин талабын коргойм, элдин керегине жарап берем деп жүрүп килейген ишканадан бир-экөөнү кыкка турбаган акчага менчиктеп алды. Дагынкысы дагы болду. Анан Сатар коммерциялык банк ачып миңдеген адамдарга акчасын салдырды. Рекламанын жаналгычтай күчүн даана түшүнгөн неме андан акча аяган жок. Банктын аты да мыкты койулгандай эле. "Айкөл" деп. Мына ошол айкөлүң эки жыл өтүп-өтпөй банкрот деп табылып, жабылып тынды. Миңдеген адамдардын акчасы дайыны жок кетти. Эки-үч жылдай сот артынан сот болду, Сатар сопсоо эле калды. Калганда да ар-ар жерде укмуштуудай суммадагы акчасы бар эле. Ал сумма сот, прокурор баш болгон далай адамдарга берилген акчадан калганы болчу.
Сатар кийин Россиядан темир-тесек ташытууга өттү. Металдан жасалган үй буюмдарынан үй жылытчу батареяга чейин ташытат. Бишкекте үч кафе, рестораны, чакан базары бар. Өзү туулган райондо кеминде беш-алты жакшы таанышы жылкыларын багат, элдин айтымында жүз чамалуу дейт. Улуу аялына дүнүйөнү кенен бөлүп берип жаш аял алган Сатар. Ал кичүү аялы желмогуз неме экен эки ирет чет өлкөдөн иш таап беребиз деген фирма ачып долларга туйтунгандан кийин жабылды. Сотко бергени сотко берип, сотко бербегени рэкет менен коркутуп көрдү. Эч майнап чыккан жок. Сатардын укуругу узун эле, акчасы кенен эмеспи. Ошол кийинки аялы эки желфирмасы менен элүү миң доллар жасап жиберген тура. Аялды өлтүрөбүз деп жулунган эки жигит азыр соттолгону жатат. Ушундай капкан эрди-катын.
Бу Сатар жөнүндө Мырзабек көп укту. Бөтөнчө боздогон пенсионерлерден көп укту, машине койчу жайга эриге басып келип кобурашкан.
Самат экөөнүн эмдиги "эрмеги" ушул алчытаасын небак жеп бүткөн Сатар болду. Сатарды жакшы билгендердин айтуусунда бул адамда уялып, бет кызартуу деген көрүнүшү таптакыр эле болбойт экен. Кайдан табышканын ким билмек, аялы экөөнүн баскан-турганы, сезимдери коендой окшош дешет. Уят-сыйыттан кийин туулуп калган деп коет эмеспи мындайларды.
Саматтын аялы ары-бери кубулма артисттик жагдайы да бар дешет. Туристтик бир желфирмасынын ишин териштирип бу жапжаш туруп ондогон адамдардын оңбогондой акчасын алеки саатта алдап алчу катындын катыгын бербесем элеби деп милийса министрлигинен келген бир белдүү тергөөчү а катындын жазасын бермек түгүл өзү эптеп кутулбадыбы. Окуя мындай болубатпайбы.
Тергөөчү бу аферистти бир-эки ирет кабинетине чакырып, сылык-сыпа сураган кылды. Ал бет маңдайында отурган бу укмуш сулуунун элди алдачу кебетеси көрүнбөйт. Суроого токтоо жооп берип, назик сүйлөйт. Тээ көкүрөктүн тереңинде бир катуу кайгы бар сыяктуу. Көздөрү аянычтуу караса туруштук берер жан жоктой. Ошол биринчи суракта эле бу татына келин таржымалын айтты. Ата-энеси аябай таза адамдардан экен. Ошонун айынан оокатка кенен жетпептир. Ошентсе да жети баланы багып өстүрүптүр. Атасы рактан кайтыш болуптур эки-үч жыл мурун. Энеси да катуу оору экен. Рак дебатышыптыр аны да. Анан калса эки эркек бир тууганы да айыкпас кан оорусу менен ооруйт экен. Бүлөнүн бул түйшүгү ушул жаш келиндин мойнунда тура. Ошон үчүн анча-мынча мыйзам бузулса бузулгандыр. Ушинтип айтты келин, көзүнө жаш алды. Дал ушул абалы тергөөчүнү туткундап алгандай болду. Керемет сулуунун маңдайында көз жаш кылып отурушу, жаш сүртүп кылгыра карашы, барандуу төшү демиге соккондо ошол эки дөмпөк көтөрүлө түшүп кайра ордуна келгендей болгону, жамбаш сандарына жабыша тигилген шымы... баары, баары тергөөчүнү "күнөөкөр" кылып азга калтыратып турду. Анан да келин айтыбатпайбы:
-Сиздей сымбаттуу, мощный эркегим болсо таянарга деп ар дайым эңсей берем, - деп.
Ошондо тергөөчү ырас эле "мощный" денесин сезип алды, эртеси башка жерден экөө гана жолугушмай болду.
Эртеси бу Ася аттуу жаш келин тергөөчүнү көп үйлөрүнүн биринде жакшы күттү. Стол мыкты даярдалды. Болжошкон саатта тергөөчү босогону аттап эле муңайуу менен жылмайуунун ортосунан жаралган жүзү менен тоскон жаш келинди имере тартып туруп жүзүнөн сүйүп алды. Ал иштен кайра кайта албай, өпкөнү, куушура кучактагы, чектен ашып, жаш келиндин ороло кучактай назик онтогону кошул-ташыл болуп тергөөчү мөлт эле эриди, оо көптөн кийин уктоочу бөлмөдөгү керебеттен туруп жолой элек столго барып эми гана жүз граммын сокту...
Экөө ошол түнү таңатканча эзилишти.
-Бул иштен кутултам. Бир аз каражат керек, - деди тергөөчү эртең менен аялына айтчу "өкмөттүн ишинен" кетип жатып.
-Бүгүн эмес, эртең алпарып берем, алтыным. - Аял тергөөчүнүн мойнуна асылып дагы бир ирет назданып, беркини аз жерден жок кылып жиберчүдөй эрите жаздады...
Эртеси дал болжошкон маалда жаш сулуу тергөөчүнүн кабинетине кирди. Тергөөчү келинди тура калып тосуп отургузуп анан дароо эле эшигин беките калып жатпайбы, тилеги кургур.
-Бүгүн эмес, байке, - деди келин тигил эч нерсе айта электе эле, - эми мен сиздикимин да... Мен шашып турам, момуну бергени эле кире калбадымбы. -Келин гезитке оролгон бир чакан китептей болгон немени тергөөчүнүн колуна карматып эшикти кайра ачтырып сыртка чыгып кетти.
Тергөөчү бергенди колуна алып мынчалык көп акча майда кагаздардан чогулган го деп бир ойлоп үлгүргөнчө гезит жазылып ичинен кассета чыкты. Тергөөчүнүн денеси зыр этти. Маселе эмнеде экенин али билбесе да бир коркунучту сезгендей болду. Кассетанын тыяк-быягын карап эч нерсе көрө алган жок. Кандайдыр бир катпы, жазуубу бар бекен деп гезитти аңтарды - эч нерсе жок.
Кассета көрчү бир бөлмөгө барып кайра тартты. Мунун ичинде бир балээ болсо эч ким күбө болбошу керек дегенди ойлонду. Дароо үйүнө келди. Үйүндө эч ким жок болчу. Аялы иште, эки студент уулу окуусунда болсо керек.
Кассетаны коюп телевизор тиктеди. Кудай бетин нары кылсын, энеден туума жылаңач келиндин наржагынан бир чыгып, бержагынан бир чыгып жыпжылаңач өзү жүрөт. Эркелеткен, эрип кеткен менен "ахтар" кулак тундурат... Тергөөчү ордунан ыргып туруп кассетаны сууруп алды да, биртопко шалдая отуруп уйгу-туйгу ой басты, демиккен демин токтотту. Бул кассета шантаж экенин дароо эле түшүндү. Шантажы го шантаж экен, ал эми шарты кандай болду экен? Кассетада телефон номуру жазылган болчу. Ошол номерди бурады:
Ата-баба көрбөгөн заман келгенде коймаарек мүнөз адамдар оозун ачкан бойдон отуруп беришти, эч нерсе ала албай калышты. Ал эми шылуундар тобу, ал шылуундар өңчөй коммунисттер экен, жалпы элдики деп ондогон жыл айтылып, сакталып жаткан мүлктү бир түндө эле бөлүп алгандай болду. Ананда демократпыз дегендердин тамагынан баары өтүп, курсагына опсуз бата берет экен. Коммунисттер менен жула талашып алар да жакшы жешти, жалпынын мүлкүнөн. Бир ирет орус телесинен чөөлөрдү көрсөттү эле - буйволдунбу же зебранын тарпын жыйырма-отуздай чөө көз ирмемде тытып кетибатпайбы. Дал ошол чөөлөрдөй тытып кетишти эл мүмкүн.
Дал ошол эл мүлкүн тытып кеткен чөөсымалдардын бири Сатар деген жигит эле. Бу неме комзаман кыйрап баратканда ошол замандын коргоочусу эле. Коммунисттердин соодасы бүтөрүн сезген бу шүмшүк далай азап менен өтүп кызматтан кызматка которулам деп үмүт менен жүрчү неме коммунисттик билетин бир чогулушта жеге чаап эми мен демократмын, элдин талабын коргойм, элдин керегине жарап берем деп жүрүп килейген ишканадан бир-экөөнү кыкка турбаган акчага менчиктеп алды. Дагынкысы дагы болду. Анан Сатар коммерциялык банк ачып миңдеген адамдарга акчасын салдырды. Рекламанын жаналгычтай күчүн даана түшүнгөн неме андан акча аяган жок. Банктын аты да мыкты койулгандай эле. "Айкөл" деп. Мына ошол айкөлүң эки жыл өтүп-өтпөй банкрот деп табылып, жабылып тынды. Миңдеген адамдардын акчасы дайыны жок кетти. Эки-үч жылдай сот артынан сот болду, Сатар сопсоо эле калды. Калганда да ар-ар жерде укмуштуудай суммадагы акчасы бар эле. Ал сумма сот, прокурор баш болгон далай адамдарга берилген акчадан калганы болчу.
Сатар кийин Россиядан темир-тесек ташытууга өттү. Металдан жасалган үй буюмдарынан үй жылытчу батареяга чейин ташытат. Бишкекте үч кафе, рестораны, чакан базары бар. Өзү туулган райондо кеминде беш-алты жакшы таанышы жылкыларын багат, элдин айтымында жүз чамалуу дейт. Улуу аялына дүнүйөнү кенен бөлүп берип жаш аял алган Сатар. Ал кичүү аялы желмогуз неме экен эки ирет чет өлкөдөн иш таап беребиз деген фирма ачып долларга туйтунгандан кийин жабылды. Сотко бергени сотко берип, сотко бербегени рэкет менен коркутуп көрдү. Эч майнап чыккан жок. Сатардын укуругу узун эле, акчасы кенен эмеспи. Ошол кийинки аялы эки желфирмасы менен элүү миң доллар жасап жиберген тура. Аялды өлтүрөбүз деп жулунган эки жигит азыр соттолгону жатат. Ушундай капкан эрди-катын.
Бу Сатар жөнүндө Мырзабек көп укту. Бөтөнчө боздогон пенсионерлерден көп укту, машине койчу жайга эриге басып келип кобурашкан.
Самат экөөнүн эмдиги "эрмеги" ушул алчытаасын небак жеп бүткөн Сатар болду. Сатарды жакшы билгендердин айтуусунда бул адамда уялып, бет кызартуу деген көрүнүшү таптакыр эле болбойт экен. Кайдан табышканын ким билмек, аялы экөөнүн баскан-турганы, сезимдери коендой окшош дешет. Уят-сыйыттан кийин туулуп калган деп коет эмеспи мындайларды.
Саматтын аялы ары-бери кубулма артисттик жагдайы да бар дешет. Туристтик бир желфирмасынын ишин териштирип бу жапжаш туруп ондогон адамдардын оңбогондой акчасын алеки саатта алдап алчу катындын катыгын бербесем элеби деп милийса министрлигинен келген бир белдүү тергөөчү а катындын жазасын бермек түгүл өзү эптеп кутулбадыбы. Окуя мындай болубатпайбы.
Тергөөчү бу аферистти бир-эки ирет кабинетине чакырып, сылык-сыпа сураган кылды. Ал бет маңдайында отурган бу укмуш сулуунун элди алдачу кебетеси көрүнбөйт. Суроого токтоо жооп берип, назик сүйлөйт. Тээ көкүрөктүн тереңинде бир катуу кайгы бар сыяктуу. Көздөрү аянычтуу караса туруштук берер жан жоктой. Ошол биринчи суракта эле бу татына келин таржымалын айтты. Ата-энеси аябай таза адамдардан экен. Ошонун айынан оокатка кенен жетпептир. Ошентсе да жети баланы багып өстүрүптүр. Атасы рактан кайтыш болуптур эки-үч жыл мурун. Энеси да катуу оору экен. Рак дебатышыптыр аны да. Анан калса эки эркек бир тууганы да айыкпас кан оорусу менен ооруйт экен. Бүлөнүн бул түйшүгү ушул жаш келиндин мойнунда тура. Ошон үчүн анча-мынча мыйзам бузулса бузулгандыр. Ушинтип айтты келин, көзүнө жаш алды. Дал ушул абалы тергөөчүнү туткундап алгандай болду. Керемет сулуунун маңдайында көз жаш кылып отурушу, жаш сүртүп кылгыра карашы, барандуу төшү демиге соккондо ошол эки дөмпөк көтөрүлө түшүп кайра ордуна келгендей болгону, жамбаш сандарына жабыша тигилген шымы... баары, баары тергөөчүнү "күнөөкөр" кылып азга калтыратып турду. Анан да келин айтыбатпайбы:
-Сиздей сымбаттуу, мощный эркегим болсо таянарга деп ар дайым эңсей берем, - деп.
Ошондо тергөөчү ырас эле "мощный" денесин сезип алды, эртеси башка жерден экөө гана жолугушмай болду.
Эртеси бу Ася аттуу жаш келин тергөөчүнү көп үйлөрүнүн биринде жакшы күттү. Стол мыкты даярдалды. Болжошкон саатта тергөөчү босогону аттап эле муңайуу менен жылмайуунун ортосунан жаралган жүзү менен тоскон жаш келинди имере тартып туруп жүзүнөн сүйүп алды. Ал иштен кайра кайта албай, өпкөнү, куушура кучактагы, чектен ашып, жаш келиндин ороло кучактай назик онтогону кошул-ташыл болуп тергөөчү мөлт эле эриди, оо көптөн кийин уктоочу бөлмөдөгү керебеттен туруп жолой элек столго барып эми гана жүз граммын сокту...
Экөө ошол түнү таңатканча эзилишти.
-Бул иштен кутултам. Бир аз каражат керек, - деди тергөөчү эртең менен аялына айтчу "өкмөттүн ишинен" кетип жатып.
-Бүгүн эмес, эртең алпарып берем, алтыным. - Аял тергөөчүнүн мойнуна асылып дагы бир ирет назданып, беркини аз жерден жок кылып жиберчүдөй эрите жаздады...
Эртеси дал болжошкон маалда жаш сулуу тергөөчүнүн кабинетине кирди. Тергөөчү келинди тура калып тосуп отургузуп анан дароо эле эшигин беките калып жатпайбы, тилеги кургур.
-Бүгүн эмес, байке, - деди келин тигил эч нерсе айта электе эле, - эми мен сиздикимин да... Мен шашып турам, момуну бергени эле кире калбадымбы. -Келин гезитке оролгон бир чакан китептей болгон немени тергөөчүнүн колуна карматып эшикти кайра ачтырып сыртка чыгып кетти.
Тергөөчү бергенди колуна алып мынчалык көп акча майда кагаздардан чогулган го деп бир ойлоп үлгүргөнчө гезит жазылып ичинен кассета чыкты. Тергөөчүнүн денеси зыр этти. Маселе эмнеде экенин али билбесе да бир коркунучту сезгендей болду. Кассетанын тыяк-быягын карап эч нерсе көрө алган жок. Кандайдыр бир катпы, жазуубу бар бекен деп гезитти аңтарды - эч нерсе жок.
Кассета көрчү бир бөлмөгө барып кайра тартты. Мунун ичинде бир балээ болсо эч ким күбө болбошу керек дегенди ойлонду. Дароо үйүнө келди. Үйүндө эч ким жок болчу. Аялы иште, эки студент уулу окуусунда болсо керек.
Кассетаны коюп телевизор тиктеди. Кудай бетин нары кылсын, энеден туума жылаңач келиндин наржагынан бир чыгып, бержагынан бир чыгып жыпжылаңач өзү жүрөт. Эркелеткен, эрип кеткен менен "ахтар" кулак тундурат... Тергөөчү ордунан ыргып туруп кассетаны сууруп алды да, биртопко шалдая отуруп уйгу-туйгу ой басты, демиккен демин токтотту. Бул кассета шантаж экенин дароо эле түшүндү. Шантажы го шантаж экен, ал эми шарты кандай болду экен? Кассетада телефон номуру жазылган болчу. Ошол номерди бурады:
Журоктор ыйманга толсун.
#28 13 Декабрь 2012 - 14:29
-Алло...
-Угуп жатабыз... Ким керек?
Бул үн Асяныкы болчу. Тергөөчү тааныды. Трубканы кое салды эч нерсе айтпастан. Эмне кылуу керек? Тергөөчү ушул суроону берип жооп таппай турду. Эмне кылмак эле, келиндин айтканын кылып кассетанын дагы бирин алып жоготуш керек. Бу кассета копия экенинде талаш жок... Алиги көз сүзгөн, өзүнө дароо жипсиз байлаган келин балээ тура. Бул кассета бирөөлөрдүн колуна түшүп ачыкка чыга турган болсо, анда өлгөн жакшы. Бул ишти кан буугандай кылып токтотуш керек.
Тергөөчү телефонду кайра алды:
-Алло, Асясыңбы?
-Ии, угуп жатам, -деди трубканы алган Ася, тергөөчүнү жазбай таанып.
-Көрдүм,-деди тергөөчү ачуусун жашырганга аракет кылганы сөзүнөн даана сезилип, -качан кезигишели?
-Кезигишкендин кажаты барбы?
Келиндин бу сөзү тергөөчүнүн жинин келтирип, жанын кейитип жиберди:
-А кассетаны неге бердиң эле?! Шартың кандай?! Айт эми, болору болгондон кийин.
-Шартты мен эмес, ошол кассетаны тарткандар айтат. Менде күнөө жок. -Келиндин үнү аянычтуу чыккандай болду. -Мени кыйнашып... Мен кантип эле сизге...-Бу жолу келин бышактап кое берди. Эми эле каны кайнап турган тергөөчү жумшара түшүп, а турсун боору ооруй былбырай айтыбатбайбы: -Кой ыйлабачы, алтыным. Баары өтүп кетет... Өзүм жардам берем... -Бу тергөөчүгө айла жок экен го, өзүнө кимден жардам сурарды билбей дүйнөсү куушурулуп турду эле, эми карасаң "жардам берем" деп.
-Мен эртең чалайынчы, -деди дале бышактаган келин, анан кошумчалап койду, -берекем десе...
Тергөөчү трубканы койуп эмелеки "берекем десе" деген сөзгө эрип-эрибей жыргай кетти. Эркекте ар жок экенин ушундан бил - тергөөчү келиндин келбетин кылыктарына кошуп бир сыйра элестетип жиберип, ушул азыр жетип баргысы келибатпайбы. ..
Тергөөчү эртеси ишинде отурат эле Ася телефон чалды:
-Мени кыйнап жатышат... Эгерде миң доллар апкелбесе кассетаны теленин эки каналына беребиз дейт.
Муну уккан тергөөчүдө жан жок. Теледен чет-бучкагын көрсөтсө бүт элге шерменде болду дей бер, бу көрөк өлүм жеңил, өлүм жыргал. Азыркы журналисттер да ит болушат экен. Кимдин былыгы кайдан чыгат деп аңдып эле турушат. Бу кассета алардын колуна тийсе өлкөдө боло элек чоң окуя жаратып дүң кылары бар.
Тергөөчү аталган сумманы бир жуманын ичинде таап бермей болду. Анда миң доллар эмес, андан оголе көп бар болчу. Жөн гана жок экенин белгилеп, эптеп жатып араң тапкандай болуп, тергөөчүнүн эч нерсеге арзыбаган айлыгы менен жашарын, эч качан пара алып көрбөгөнүн белгилеп, көрсөтүп, ишендирип туруп бермей болду. Асяга ушуларды күндө телефондон айтып ишендиргендей болду окшойт. Бирок куу катын тергөөчүнүн бир да сөзүнө ишенген жок. Мунун кандай адам экенин жакшы түшүнүп алган аз эле күндө.
Ошентип бир жумадан кийин тергөөчү экинчи кассетаны колго алып, ордуна миң долларын карматты. "Сени кыйнаган жокпу тигилер, кандай жардам керек?" деген тергөөчүнүн сөзүнө келин "ушуну менен жайыма коет көрүнөт, бирдеме болсо сага айтам" деп көңүлү жай...
Келин азезилдеп аткан неме эле да. Кенедейинен калп сөз менен чоңойуп бирөөнө догурунганды энесинен мыкты өздөштүргөн. Атасынын өлгөнү, энесинин, бир туугандарынын оорусу карандай калп болчу. Атасы беш-он жыл мурун бүлөсүн таштап кеткен. Биртуугандары кезек-кезек түрмөгө түшүп турушат, өгүздөй соолугу бар немелер. Тергөөчүнү өзү менен кумарга батканын эшиги ачык турган шифоньердин бир текчесиндеги теледеги ойношунун камерасы тарткан. Аны керебетке жатарда чечинип жатып иштетип койгон эле. Аялды көрүп эт-бетинен кетип жаткан тергөөчүнүн көзүн туман басып, көңүлүн кумар басып турса кайдан байкады...
Тергөөчү миң долларын санап берип, дагы бир күндөн кийин бу азезил аялга укмуштуудай алданганын билди. Чуу салган жок, окуяны унутууга шашты, кийин эсептешип алат!
Сатардын бу жаш аялынын ушул жана башка толгон иштерин Мырзабек эрмектеше койчу эки чалдан жакшы уккан.
Далайды какшаткан Сатар Бишкектин кримдүйнөсүндөгү бир топ авторитеттер менен да, милийса, прокуратурада иштегендер менен да дурус мамилеси бар тура. Өзү кримдүйнөнүн эсебинде болбогону менен жигит жандатып шектүү жүрөт...
Ошол күнү Сатардын көңүлү көтөрүңкү болчу. Анткени кечээ ресторан, кафелеринен түшкөн бир айлык киреше өз эсебинен алда-канча көп болуп, анан да шаардын кымкуут көчөлөрүнүн биринде май куйуучу жай курууга архитектурадан улуксат алган. Эртең менен саат тогуздарга туруп керилип-чойулган болду да түз эле барып муздаткычты ачып пиво ичти, кечээ бир-эки жолдошу менен ийгиликтерин майлап азга баш ооруп турган. Пиво муздак экен, мээге чыга түштү. Андан көрө жүздү баспайбы да. Аз өтпөй денеси азга нымшып көңүлү дагы бир тепкичке көтөрүлгөндөй болду. Жана жүздү ичейин деп баратып кайра тартты. Башка ичүүгө болбойт. Бүгүн саат туура он экиде бир чүрөк менен жолугушуп мыкты ресторандардын биринен тамак ичишет. Дал ошол жерде Сатар ал чүрөктү чет өлкөнүн бирине он-он беш күнгө эс алып келүүгө чакырат. Бу чүрөк жаш аялынын бир тууган бөлөсү болчу. Эми-эми университетти бүтөм деп кулпуруп турган. Дал ошол кулпуруп турганы Сатарды курутуп жатпайбы... Ася муну билсе алаамат чыгышы турулуу кеп, ошондуктан Сатар өтө сак, өлөсак. Асясы болсо бир айдан бери асылып жүргөн бир бизнесменге бүгүн көрөйүн деп кезигишүүгө үмүт эттирип койгон. Ал жөнүндө Сатар билбесин. Билсе "өлөм" деп убара кылат, кайра-кайра коркутуп. Азырынча анын өлүмүнүн кереги жок. Бир машинадан башка Асяга эч нерсе каттала элек... Ошон үчүн Ася Сатарды "алтыным, шумкарым, айкөлүм" деп турушу сөзсүз керек. Үч үйүнүн бири, ресторан, кафелердин дагы бири өзүнө катталса анан Асянын экинчи өмүрү башталат, ал өмүрү эң кызыктуу болот эмеспи... үмүтүндө, ошол үмүтүнүн тээ тереңинде...
Ошентип экөөнүн көңүлү эки жерде, эки башка адамда болуп, аны бири-бирине билгизбөөгө өтө кылдат аракет кылып, бири-бирине жасалма жылмайуу жасап, тартуулап турушканда эшиктин коңгуроосу кагылып эшикти ачкан Асягы бир секелек бала кагаз карматты да кайра артка чуркады. Ася кагазды ачты, окуду: "Мен сага өлүм апкелем". Ася бул жөнүндө уккан эмес, сырын билбейт, таң кала дагы бир ирет окуп Сатарга үн салды:
-Сатар, мобу кагаз сага келген окшойт, ме окусаң...
-Ал эмне экен? - Сатар ашкана тараптан келип Асянын колундагы кагазды колуна алып окуду: "Мен сага өлүм апкелем". Жүрөгү шуу этти. Бул сөздүн сырын жакшы билет, көп уккан. Кайсактай кетти. Кайра окуду:
-Ай, муну эмне мага бер дедиби? - деди аялына.
-Жок, жөн эле берди. Эч нерсе айтпай эле чуркап кетти апкелген бала.
-Анан эмне сага келиптир дейсиң?!
-Анан мага келмек беле...
-Угуп жатабыз... Ким керек?
Бул үн Асяныкы болчу. Тергөөчү тааныды. Трубканы кое салды эч нерсе айтпастан. Эмне кылуу керек? Тергөөчү ушул суроону берип жооп таппай турду. Эмне кылмак эле, келиндин айтканын кылып кассетанын дагы бирин алып жоготуш керек. Бу кассета копия экенинде талаш жок... Алиги көз сүзгөн, өзүнө дароо жипсиз байлаган келин балээ тура. Бул кассета бирөөлөрдүн колуна түшүп ачыкка чыга турган болсо, анда өлгөн жакшы. Бул ишти кан буугандай кылып токтотуш керек.
Тергөөчү телефонду кайра алды:
-Алло, Асясыңбы?
-Ии, угуп жатам, -деди трубканы алган Ася, тергөөчүнү жазбай таанып.
-Көрдүм,-деди тергөөчү ачуусун жашырганга аракет кылганы сөзүнөн даана сезилип, -качан кезигишели?
-Кезигишкендин кажаты барбы?
Келиндин бу сөзү тергөөчүнүн жинин келтирип, жанын кейитип жиберди:
-А кассетаны неге бердиң эле?! Шартың кандай?! Айт эми, болору болгондон кийин.
-Шартты мен эмес, ошол кассетаны тарткандар айтат. Менде күнөө жок. -Келиндин үнү аянычтуу чыккандай болду. -Мени кыйнашып... Мен кантип эле сизге...-Бу жолу келин бышактап кое берди. Эми эле каны кайнап турган тергөөчү жумшара түшүп, а турсун боору ооруй былбырай айтыбатбайбы: -Кой ыйлабачы, алтыным. Баары өтүп кетет... Өзүм жардам берем... -Бу тергөөчүгө айла жок экен го, өзүнө кимден жардам сурарды билбей дүйнөсү куушурулуп турду эле, эми карасаң "жардам берем" деп.
-Мен эртең чалайынчы, -деди дале бышактаган келин, анан кошумчалап койду, -берекем десе...
Тергөөчү трубканы койуп эмелеки "берекем десе" деген сөзгө эрип-эрибей жыргай кетти. Эркекте ар жок экенин ушундан бил - тергөөчү келиндин келбетин кылыктарына кошуп бир сыйра элестетип жиберип, ушул азыр жетип баргысы келибатпайбы. ..
Тергөөчү эртеси ишинде отурат эле Ася телефон чалды:
-Мени кыйнап жатышат... Эгерде миң доллар апкелбесе кассетаны теленин эки каналына беребиз дейт.
Муну уккан тергөөчүдө жан жок. Теледен чет-бучкагын көрсөтсө бүт элге шерменде болду дей бер, бу көрөк өлүм жеңил, өлүм жыргал. Азыркы журналисттер да ит болушат экен. Кимдин былыгы кайдан чыгат деп аңдып эле турушат. Бу кассета алардын колуна тийсе өлкөдө боло элек чоң окуя жаратып дүң кылары бар.
Тергөөчү аталган сумманы бир жуманын ичинде таап бермей болду. Анда миң доллар эмес, андан оголе көп бар болчу. Жөн гана жок экенин белгилеп, эптеп жатып араң тапкандай болуп, тергөөчүнүн эч нерсеге арзыбаган айлыгы менен жашарын, эч качан пара алып көрбөгөнүн белгилеп, көрсөтүп, ишендирип туруп бермей болду. Асяга ушуларды күндө телефондон айтып ишендиргендей болду окшойт. Бирок куу катын тергөөчүнүн бир да сөзүнө ишенген жок. Мунун кандай адам экенин жакшы түшүнүп алган аз эле күндө.
Ошентип бир жумадан кийин тергөөчү экинчи кассетаны колго алып, ордуна миң долларын карматты. "Сени кыйнаган жокпу тигилер, кандай жардам керек?" деген тергөөчүнүн сөзүнө келин "ушуну менен жайыма коет көрүнөт, бирдеме болсо сага айтам" деп көңүлү жай...
Келин азезилдеп аткан неме эле да. Кенедейинен калп сөз менен чоңойуп бирөөнө догурунганды энесинен мыкты өздөштүргөн. Атасынын өлгөнү, энесинин, бир туугандарынын оорусу карандай калп болчу. Атасы беш-он жыл мурун бүлөсүн таштап кеткен. Биртуугандары кезек-кезек түрмөгө түшүп турушат, өгүздөй соолугу бар немелер. Тергөөчүнү өзү менен кумарга батканын эшиги ачык турган шифоньердин бир текчесиндеги теледеги ойношунун камерасы тарткан. Аны керебетке жатарда чечинип жатып иштетип койгон эле. Аялды көрүп эт-бетинен кетип жаткан тергөөчүнүн көзүн туман басып, көңүлүн кумар басып турса кайдан байкады...
Тергөөчү миң долларын санап берип, дагы бир күндөн кийин бу азезил аялга укмуштуудай алданганын билди. Чуу салган жок, окуяны унутууга шашты, кийин эсептешип алат!
Сатардын бу жаш аялынын ушул жана башка толгон иштерин Мырзабек эрмектеше койчу эки чалдан жакшы уккан.
Далайды какшаткан Сатар Бишкектин кримдүйнөсүндөгү бир топ авторитеттер менен да, милийса, прокуратурада иштегендер менен да дурус мамилеси бар тура. Өзү кримдүйнөнүн эсебинде болбогону менен жигит жандатып шектүү жүрөт...
Ошол күнү Сатардын көңүлү көтөрүңкү болчу. Анткени кечээ ресторан, кафелеринен түшкөн бир айлык киреше өз эсебинен алда-канча көп болуп, анан да шаардын кымкуут көчөлөрүнүн биринде май куйуучу жай курууга архитектурадан улуксат алган. Эртең менен саат тогуздарга туруп керилип-чойулган болду да түз эле барып муздаткычты ачып пиво ичти, кечээ бир-эки жолдошу менен ийгиликтерин майлап азга баш ооруп турган. Пиво муздак экен, мээге чыга түштү. Андан көрө жүздү баспайбы да. Аз өтпөй денеси азга нымшып көңүлү дагы бир тепкичке көтөрүлгөндөй болду. Жана жүздү ичейин деп баратып кайра тартты. Башка ичүүгө болбойт. Бүгүн саат туура он экиде бир чүрөк менен жолугушуп мыкты ресторандардын биринен тамак ичишет. Дал ошол жерде Сатар ал чүрөктү чет өлкөнүн бирине он-он беш күнгө эс алып келүүгө чакырат. Бу чүрөк жаш аялынын бир тууган бөлөсү болчу. Эми-эми университетти бүтөм деп кулпуруп турган. Дал ошол кулпуруп турганы Сатарды курутуп жатпайбы... Ася муну билсе алаамат чыгышы турулуу кеп, ошондуктан Сатар өтө сак, өлөсак. Асясы болсо бир айдан бери асылып жүргөн бир бизнесменге бүгүн көрөйүн деп кезигишүүгө үмүт эттирип койгон. Ал жөнүндө Сатар билбесин. Билсе "өлөм" деп убара кылат, кайра-кайра коркутуп. Азырынча анын өлүмүнүн кереги жок. Бир машинадан башка Асяга эч нерсе каттала элек... Ошон үчүн Ася Сатарды "алтыным, шумкарым, айкөлүм" деп турушу сөзсүз керек. Үч үйүнүн бири, ресторан, кафелердин дагы бири өзүнө катталса анан Асянын экинчи өмүрү башталат, ал өмүрү эң кызыктуу болот эмеспи... үмүтүндө, ошол үмүтүнүн тээ тереңинде...
Ошентип экөөнүн көңүлү эки жерде, эки башка адамда болуп, аны бири-бирине билгизбөөгө өтө кылдат аракет кылып, бири-бирине жасалма жылмайуу жасап, тартуулап турушканда эшиктин коңгуроосу кагылып эшикти ачкан Асягы бир секелек бала кагаз карматты да кайра артка чуркады. Ася кагазды ачты, окуду: "Мен сага өлүм апкелем". Ася бул жөнүндө уккан эмес, сырын билбейт, таң кала дагы бир ирет окуп Сатарга үн салды:
-Сатар, мобу кагаз сага келген окшойт, ме окусаң...
-Ал эмне экен? - Сатар ашкана тараптан келип Асянын колундагы кагазды колуна алып окуду: "Мен сага өлүм апкелем". Жүрөгү шуу этти. Бул сөздүн сырын жакшы билет, көп уккан. Кайсактай кетти. Кайра окуду:
-Ай, муну эмне мага бер дедиби? - деди аялына.
-Жок, жөн эле берди. Эч нерсе айтпай эле чуркап кетти апкелген бала.
-Анан эмне сага келиптир дейсиң?!
-Анан мага келмек беле...
Журоктор ыйманга толсун.
#29 13 Декабрь 2012 - 14:30
-Жинди го... Эмне үчүн мага келиш керек?!
-Мен кайдан билесин, сага эмнеге келерин? - деп аялы төркү үйгө кирип кетти.
"Эмне үчүн мага келиш керек? Жок, бул мага эмес тиги шуркуяга келди. Далайды ыйлатпады беле турфирмасы. А турсун тергөөчүнү сызга отургуздум деп жүрбөдү беле.
-Ме бул кагаздын мага тиешеси жок, келсе сага келгендир, -деп Сатар аялынын артынан кирип кагазды анын алдына таштады.
Аял телевизорду коюп тизе жыйырып отурган. Элесинде алиги бизнесмени. Күйөөсү ыргыткан кагазды алып жан жагына таштап койду. Эч нерсе айткан жок. Ою башкада эмес беле, ал оюнан кайткан жок. Кимге ким өлүм апкелип жатканы менен анын эмне иши бар...
Бу күнү Сатар эч жакка чыккан жок. Жалаң гана эмне кылыш керек деген суроо менен күн өткөрдү. Эртеси таң эртеңден туруп жакын досторум деген эки бандитке телефон чалып "кара кагаз" алганын айтты. Андан соң ички иштер министрлигиндеги дагы бир жолдошуна телефон чалып, анын "үйдөн чыкпа, калганын эртең сүйлөшөбүз" деген кеңешин укту. Ал күнү да Сатар үйдөн чыкпады, эки-үч жигитин чакырып, керээли кечке алар менен карта ойноду...
Эртеси саат түшкү төрттөрдө телефон шыңгырап, уктай албай жатып жаңы эле көзү илинген Сатар эптеп көзүн ачып телефон көтөрдү. Ресторандын кароолчусу чалып анын өрттөнүп жатканын айтты. Сатар ордунан атып туруп башка бөлмөдө жаткан жигиттерин бакыра ойготту:
-Эй, тургула, ресторан өрттөнүп жатыптыр! Жөнөгүлө!
Бул Сатардын айласы кеткенде аракети эле. Болбосо бу жигиттерге кимдин рестораны өрттөнүп жатканы менен кандай жумушу бар десең.
Жигиттер шаша туруп жөнөп кетти.
Ошол күнү Сатар дагы эки жаман кабар алды - дагы эки кафеси ресторан менен кошо түндө эле өрттөлгөн экен. Эки кафе этаж үйлөрдүн алдыңкы этажында, ал эми ресторан өзүнчө эле, эки этаж, экинчиси мейманкана. Үчөө тең тегиз өрттөнүп кетти. Илгеркидей камсыздоо дегени жок да, бул өрттөнгөн ресторан, кафелер үчүн эч ким бир тыйын бербейт. Сатардын ичинен кан өтөт, анан да өлүмү кай жактан келерин ойлоп жаткан бөлмөсүндө кенен баса албай ар дабышка кулак түрүп жүрөк жок...
Ошол өрттүү күндүн түнү Сатар менен Асянын БМВ, Аудилери да машине койчу жерден өрттөнүп кетти, аны менен удаа Сатардын жээни караган бала-чакасы менен короодогу чакан үйүндө жашоочу шаар үстүндөгү он эки бөлмөлүү хансарайы дүрт эте күйүп кетти... Баарын ким өрттөгөнү, кантип өрттөгөндөрүнүн дайны жок, өрттөнгөнү гана айкын. Өрт өчүргүчтөр алардын бирин да сактап кала алган жок. Кабар кеч алынып, өртчүлөр кеч келгенден болду...
Сатар башын мыкчып, чачын жула жаздап өрттөнгөн дүнүйөсүн кайра-кайра чубап эсептеп өткөрөт, кан өтөт ичтен, оңой бекен анан эки кафе, бир ресторан, эки машине, килейген үй. Аларды долларга айландыра келсе бир миллионуң бери жакта калары бар эле... Ал миллион Сатардыкы эмес болчу. Анын капа боло турган деле жолу жоктой...
Сатардын жүрөгү барча-барча тилинип турду. Өрткө кеткен миллионго кошулуп келем деген өлүмү келелекте эле өлтүрмөй болду, ичкени ирим, жегени желим. Баягы көңүлдөшү балдыз-бөлөсү эстен чыкты. Өлүм дегениң эне-атаң менен бала-чакаңды, а турсун "сен үчүн өлүп берем" дечү эң бир арзыган адамыңды да эстен чыгарат экен. Бир топ убакытка чейин бир алыс жакка кетип башкалкалап турмай болгон Сатар тыяк-быяктагы акчаларынан чогултуп кирди. Бензин куйчу жайдын курулушун баштайм деп турду эле, анысы калды азырынча... Сатар шашылыш Украинага учуп кетти. Украинанын Львов деген шаарында илгери аскерде чогуу кызмат өтөшкөн досу бар эле, азыр бизнес жасайт, ошонукуна кетти азырынча.
Асяга ушул абал жыргал да. Анча-мынча болсо да чочугансып турчу күйөөсү жок, акчасы каалашынча дегендей. Каалашынча дегени ошол - ушул азыр өзү билген жерде туптуура 60 миң доллары катылуу эле. Анын жүз миңден ашыгын бир чет элдик банкка которуп, өзү да ошол жакка кетмек акыр түбү...
Сатардын кеткенине үч күн болду. Күнгө ишемби эле. Ася эки теңтуш келинин кечкиге чакырып баштаңмай кылмай болду. Ал келиндер бирден күйөөнүн баштарын жеп, азыр өздөрүн өздөрү билип далактай-шалактай жүргөн немелер...
Саат жетилерде эки келин келип дурус даярдалган столдогу арактан эки-үчтөн баскандан кийин азга кызып калышты. Асяны да ичиришкен. Бир саат өтүп-өтпөй үч жерден үч аялдын үнү чыгып шарактаган күлкү жаңырып, кылтылдаган- жылтылдаган жүздөр бажырайып көздөр аздап койууланып кээ бир эркектердин элеси келип, телефондору эстелип көңүлдөр кулпуруп, кумар козголуп, аны сонун сөздөр коштоп, каткырыша кетип алды телефонду колго алып калган кез эле. Аңгыча эшиктин коңгуроосу кагылды. Сырт али жарык болчу. Сезимде жалаң жакшылык болуп турганда адам да, аял да сактанбай калат. Ася барып эшикти шарт ачып жиберди. Кара көз айнек тагынган сомодой эки жигит карп-күрп кирип келишти. Делдейе калган Асяны кирген немелердин бири моюндан акырын аткый кармап, бу келген ким болду экен деп кулак түрө диванда тынчый отурушкан эки келиндин жанына отургузушту. Алардын бири ордунан атып туруп бирдеме деп айтып акаарат келтирмекчи болду эле, эркектин бири анын мойнун да капшыра кармап экинчи колу менен тапанча сууруп анын дал оозуна такады, үндөбөдү. Мунусу оозуна тапанча такалып тилооздон калса, беркилери тапанча такалбай эле эстери ооду. Үч аялдын буту-колдору таңылып, ооздору скотч менен чапталды. Эми эки эркек маскачан эле. Алардын бири бир бөлмөдөн үтүк көтөрүп келип телевизор сайылган точкага жанаша точкага ошол үтүктү сайды, анан анын ысышын күттү. Үтүк жаңы, чет элдики экен, бат эле ысып берди. Үтүктү сайган неме үстөл үстүндөгү минералсуудан ууртап үтүккө бүрктү эле, чарк этип тумандай түштү, оңбогондой ысыптыр. Үтүктү алып Асяга келип бетине жакындатты. Аялдын жүрөгү түшүп бар-жогун сезбей жатты эле, ого бетер жаны суурулду. Көзү аңтарылып барат.
-Акча кайда?! -эркек үтүктү дагы жакындатты.
Аялдын оозу чапталуу да, бирдеме деп айтып жанталаша жаңсап жатат, телевизор турган бурч жакты көрсөтүп. Эки эркек ал жерге барып эңкейип паркет полду кармалап көрүштү, бири асынма сомкесинен кичинекей балта алып чыгып эки жыгач бириккен билинер-билинбес жылчыкка мизин салып омуруп жиберди эле, кичинекей жыгач ыргып кетти. Ошондон дагы беш-алтыны омурду, анын астында целлофанга оролгон акчалар экен - доллар. Эркектин бири беш-алты таңгакты бир бөлмөгө көтөрүп кетти. Берки аялдарды акмалап, телевизор көрүп жатат. Бир маалда акча көтөрүп кеткен эркек чыгып аялдарды тургузуп ваннага киргизип эшигин жапты, сыртынан бекитип койду. Анан берки эркек экөө телевизордун үнүн дагы да бийиктетип баягы Болуштун үйүн кескилегендей ишти башташты. Шашкан жок, иштин "майын чыгарышты" : катуудан казан калды бири шайтандыкынан кичине, бири чоңураак. Кескиледи, талкалады...
-Мен кайдан билесин, сага эмнеге келерин? - деп аялы төркү үйгө кирип кетти.
"Эмне үчүн мага келиш керек? Жок, бул мага эмес тиги шуркуяга келди. Далайды ыйлатпады беле турфирмасы. А турсун тергөөчүнү сызга отургуздум деп жүрбөдү беле.
-Ме бул кагаздын мага тиешеси жок, келсе сага келгендир, -деп Сатар аялынын артынан кирип кагазды анын алдына таштады.
Аял телевизорду коюп тизе жыйырып отурган. Элесинде алиги бизнесмени. Күйөөсү ыргыткан кагазды алып жан жагына таштап койду. Эч нерсе айткан жок. Ою башкада эмес беле, ал оюнан кайткан жок. Кимге ким өлүм апкелип жатканы менен анын эмне иши бар...
Бу күнү Сатар эч жакка чыккан жок. Жалаң гана эмне кылыш керек деген суроо менен күн өткөрдү. Эртеси таң эртеңден туруп жакын досторум деген эки бандитке телефон чалып "кара кагаз" алганын айтты. Андан соң ички иштер министрлигиндеги дагы бир жолдошуна телефон чалып, анын "үйдөн чыкпа, калганын эртең сүйлөшөбүз" деген кеңешин укту. Ал күнү да Сатар үйдөн чыкпады, эки-үч жигитин чакырып, керээли кечке алар менен карта ойноду...
Эртеси саат түшкү төрттөрдө телефон шыңгырап, уктай албай жатып жаңы эле көзү илинген Сатар эптеп көзүн ачып телефон көтөрдү. Ресторандын кароолчусу чалып анын өрттөнүп жатканын айтты. Сатар ордунан атып туруп башка бөлмөдө жаткан жигиттерин бакыра ойготту:
-Эй, тургула, ресторан өрттөнүп жатыптыр! Жөнөгүлө!
Бул Сатардын айласы кеткенде аракети эле. Болбосо бу жигиттерге кимдин рестораны өрттөнүп жатканы менен кандай жумушу бар десең.
Жигиттер шаша туруп жөнөп кетти.
Ошол күнү Сатар дагы эки жаман кабар алды - дагы эки кафеси ресторан менен кошо түндө эле өрттөлгөн экен. Эки кафе этаж үйлөрдүн алдыңкы этажында, ал эми ресторан өзүнчө эле, эки этаж, экинчиси мейманкана. Үчөө тең тегиз өрттөнүп кетти. Илгеркидей камсыздоо дегени жок да, бул өрттөнгөн ресторан, кафелер үчүн эч ким бир тыйын бербейт. Сатардын ичинен кан өтөт, анан да өлүмү кай жактан келерин ойлоп жаткан бөлмөсүндө кенен баса албай ар дабышка кулак түрүп жүрөк жок...
Ошол өрттүү күндүн түнү Сатар менен Асянын БМВ, Аудилери да машине койчу жерден өрттөнүп кетти, аны менен удаа Сатардын жээни караган бала-чакасы менен короодогу чакан үйүндө жашоочу шаар үстүндөгү он эки бөлмөлүү хансарайы дүрт эте күйүп кетти... Баарын ким өрттөгөнү, кантип өрттөгөндөрүнүн дайны жок, өрттөнгөнү гана айкын. Өрт өчүргүчтөр алардын бирин да сактап кала алган жок. Кабар кеч алынып, өртчүлөр кеч келгенден болду...
Сатар башын мыкчып, чачын жула жаздап өрттөнгөн дүнүйөсүн кайра-кайра чубап эсептеп өткөрөт, кан өтөт ичтен, оңой бекен анан эки кафе, бир ресторан, эки машине, килейген үй. Аларды долларга айландыра келсе бир миллионуң бери жакта калары бар эле... Ал миллион Сатардыкы эмес болчу. Анын капа боло турган деле жолу жоктой...
Сатардын жүрөгү барча-барча тилинип турду. Өрткө кеткен миллионго кошулуп келем деген өлүмү келелекте эле өлтүрмөй болду, ичкени ирим, жегени желим. Баягы көңүлдөшү балдыз-бөлөсү эстен чыкты. Өлүм дегениң эне-атаң менен бала-чакаңды, а турсун "сен үчүн өлүп берем" дечү эң бир арзыган адамыңды да эстен чыгарат экен. Бир топ убакытка чейин бир алыс жакка кетип башкалкалап турмай болгон Сатар тыяк-быяктагы акчаларынан чогултуп кирди. Бензин куйчу жайдын курулушун баштайм деп турду эле, анысы калды азырынча... Сатар шашылыш Украинага учуп кетти. Украинанын Львов деген шаарында илгери аскерде чогуу кызмат өтөшкөн досу бар эле, азыр бизнес жасайт, ошонукуна кетти азырынча.
Асяга ушул абал жыргал да. Анча-мынча болсо да чочугансып турчу күйөөсү жок, акчасы каалашынча дегендей. Каалашынча дегени ошол - ушул азыр өзү билген жерде туптуура 60 миң доллары катылуу эле. Анын жүз миңден ашыгын бир чет элдик банкка которуп, өзү да ошол жакка кетмек акыр түбү...
Сатардын кеткенине үч күн болду. Күнгө ишемби эле. Ася эки теңтуш келинин кечкиге чакырып баштаңмай кылмай болду. Ал келиндер бирден күйөөнүн баштарын жеп, азыр өздөрүн өздөрү билип далактай-шалактай жүргөн немелер...
Саат жетилерде эки келин келип дурус даярдалган столдогу арактан эки-үчтөн баскандан кийин азга кызып калышты. Асяны да ичиришкен. Бир саат өтүп-өтпөй үч жерден үч аялдын үнү чыгып шарактаган күлкү жаңырып, кылтылдаган- жылтылдаган жүздөр бажырайып көздөр аздап койууланып кээ бир эркектердин элеси келип, телефондору эстелип көңүлдөр кулпуруп, кумар козголуп, аны сонун сөздөр коштоп, каткырыша кетип алды телефонду колго алып калган кез эле. Аңгыча эшиктин коңгуроосу кагылды. Сырт али жарык болчу. Сезимде жалаң жакшылык болуп турганда адам да, аял да сактанбай калат. Ася барып эшикти шарт ачып жиберди. Кара көз айнек тагынган сомодой эки жигит карп-күрп кирип келишти. Делдейе калган Асяны кирген немелердин бири моюндан акырын аткый кармап, бу келген ким болду экен деп кулак түрө диванда тынчый отурушкан эки келиндин жанына отургузушту. Алардын бири ордунан атып туруп бирдеме деп айтып акаарат келтирмекчи болду эле, эркектин бири анын мойнун да капшыра кармап экинчи колу менен тапанча сууруп анын дал оозуна такады, үндөбөдү. Мунусу оозуна тапанча такалып тилооздон калса, беркилери тапанча такалбай эле эстери ооду. Үч аялдын буту-колдору таңылып, ооздору скотч менен чапталды. Эми эки эркек маскачан эле. Алардын бири бир бөлмөдөн үтүк көтөрүп келип телевизор сайылган точкага жанаша точкага ошол үтүктү сайды, анан анын ысышын күттү. Үтүк жаңы, чет элдики экен, бат эле ысып берди. Үтүктү сайган неме үстөл үстүндөгү минералсуудан ууртап үтүккө бүрктү эле, чарк этип тумандай түштү, оңбогондой ысыптыр. Үтүктү алып Асяга келип бетине жакындатты. Аялдын жүрөгү түшүп бар-жогун сезбей жатты эле, ого бетер жаны суурулду. Көзү аңтарылып барат.
-Акча кайда?! -эркек үтүктү дагы жакындатты.
Аялдын оозу чапталуу да, бирдеме деп айтып жанталаша жаңсап жатат, телевизор турган бурч жакты көрсөтүп. Эки эркек ал жерге барып эңкейип паркет полду кармалап көрүштү, бири асынма сомкесинен кичинекей балта алып чыгып эки жыгач бириккен билинер-билинбес жылчыкка мизин салып омуруп жиберди эле, кичинекей жыгач ыргып кетти. Ошондон дагы беш-алтыны омурду, анын астында целлофанга оролгон акчалар экен - доллар. Эркектин бири беш-алты таңгакты бир бөлмөгө көтөрүп кетти. Берки аялдарды акмалап, телевизор көрүп жатат. Бир маалда акча көтөрүп кеткен эркек чыгып аялдарды тургузуп ваннага киргизип эшигин жапты, сыртынан бекитип койду. Анан берки эркек экөө телевизордун үнүн дагы да бийиктетип баягы Болуштун үйүн кескилегендей ишти башташты. Шашкан жок, иштин "майын чыгарышты" : катуудан казан калды бири шайтандыкынан кичине, бири чоңураак. Кескиледи, талкалады...
Журоктор ыйманга толсун.
#30 13 Декабрь 2012 - 14:31
Ваннада тыгылышкан үч аял таң агарганда гана сыртка чыгууга белсеништи.
Ашкананын терезесинен билинди агарган таң. Бири-бирине артын салышып, эптеп колдорун чечишти, ооздорундагы скотчту сыйрышты. Ана көрүп ал - бүт талкаланган,
бүт кесилген, ойрондолгон буюм-теримдер.
Бул төрт бөлмөлүү там евроремонт дегенинен өтүп ичи оокатка жакшы толгон эле. Өмүрү үйүндө кымбат, жакшы оокаты болбогон Ася колуна акча тийип, көзүн көп караган күйөөсүн өзү билип үйдү оокатка аябай толтурган эмеспи. Бир артыкчылыгы бар экен, анын да бүт оокаты сапаттуу, кымбат, чет элдики болчу. Мына ошонун баары ойрондолуп жатты. Капасын, кайгысын, ызасын кайдан чыгарарды билбеген Ася төркү бөлмөгө кирип күлмайда бырчалана кесилген долларын көрүп боздоп-боздоп алды, алтымыш беш миң доллар болчу. Бул суммада далайдын көз жашы бар эле. Эми Асянын көз жашын аеосуз агызып жанын чыдатпай ботодой боздотуп турду. Бир келин милийсага телефон чалып жиберди. Алар бат эле келип наркы-терки өтүп көрүп, сурап жүрүштү. Асянын жүрөгү согуп-сокпой "тез жардам" чакыртылып укол сайып эсалдырып кетишти...
Милийса мындай окуя былтыр баланча шаарда болгон деп окшоштуруп коюп кол жайып отуруп беришти, жасагандардын дайыны жок эле.
Ася он күндөй ошол талкаланган үйгө барбай бир келиндин үйүнө конуп жүрдү. Сатарды чакырайын дейт, Украинанын кайсы шаары экенин билбейт. Капасын, ызасын арактан чыгарат. Күнү-түнү ичип, боздоп ыйлайт, сөгүнөт, тилденет... Бир күнү жадаган үй ээси келин: "Эми ичкениңди токтот, же башка жерге барып каалашыңча ич, бу жер сага араккана эмес да" деди эле, түз айтылган сөзгө аябай таарынып, дагы бир теңтуш келиндикине келип да бир жума ичти. Мурунку келинден уккан сөздү бу келинден да укту. Ошондо гана ойрону чыккан үйүнө барды. Үй ичи баягы талкаланган калыбында эле. Үстөл үстүндө даярдалган тамак-аш жыттанып кетиптир, жан чыдагыс сасыйт. Эптеп аларды жыйнап акыр-чикир салчу чараны толтуруп, сыртка алып чыкты да, чака-макасы менен алып ыргытты. Кайра келип үстөл үстүндөгү алигиче оозу ачылбай бүтүн турган эки арактын бирин ачып ичкенин улады. Эртеси таң заарда түгөнгөн экинчи бөтөлкөдөн кийин сырттагы комоктордун бирине барып сумкасында калган акчанын баарына арак алды, үч бөтөлкө келет экен. Ошол күнү кечке ичти. Эртеси ордунан тура албай калды. Күнбү, түнбү ажырата албайт, сыртта жатабы, үйдөбү, анысы да ажырымсыз. Көзү ачылып-жумулганы менен эч нерсе көрүнбөйт. Калың туман каптагандай. Деми кыстыгат. Бирөө оозуна бир чоң кесим эт тыгып жибергендей тамагына кептелет. Мына, мына аба жетпей муунуп, үзүлүп кетчүдөй болот, чабалактайт.
Дал ушул учурда баягы "баштаңмайга" катышам деп колу менен оозу таңылып жүрөгү түшкөн келиндердин бири келди. Абалын билип койойун, уят ко антпесем деп келген. Эшиктер аңырайып ачык, адам чыдап карай алгыс чакчелекейи чыккан бөлмөлөр. Диванда Ася чалкалап жатат, кырылдап жатат, тили кекиртегине кептелип калыптыр. Келин бакырып барып аны оодара тартып оозуна кол салып жиберди. Тили ордуна келип өңү көгөрүп, акыркы демин алып жаткан Ася эсине келе түшкөндөй болду. Жок, эсине келбей эле дем алганы ордуна келген, өлүм өтүп кетти, аз жерден албай кетти. Теңтуш келин догдур чакырып Асяны ооруканага жеткизди.
Бу келин өз убагында келиптир, аз кечиккенде Асянын өмүрү ошону менен бүтмөк экен. Кабыл алган догдур киши айтыбатпайбы аракка аябай тойуп тилине какап өлгөн алкаштар аябай көбөйдү деп.
Ася экинчи күнү эсине келди. Эсине келер менен анын эсин эми догдурлар кайра оодарды, оодарганда да жанын сууруп алмай болду. Көрсө, кечээтен бери дарылап, куйчусун куйуп, куздурчусун куздуруп турганы үчүн оңбогондой акча сурашты. Сураганда тезинен алдырыңыз, болбосо... деп коркутушту. Болбосо уу берип өлтүрүп салабы же дагы бир балээ кылабы, аны чечмелешкен жок, бирок ошол "болбосо" деген сөздү аябай коркунучтуу айтты. Асяң дежур врачтын кабинетине кирип алып толгон-токой тааныш аял, эркектерине чалды. Бири дагы акча берем деп айтпады. Бүт баары "ка-ап, коротуп койбогондо бербейт белем" дегенди айтышты. Азыр акча таппаганыңдын азабы арбын экенин Ася көптөн бери биле элек эле, эми билди. Акыр аягы баягы өзүнө көзүн түшүрүп, көңүлүн тууралап жүргөн бизнесменге чалды эле, анысы акча сураган немеге эзиле кетпесе да бир сааттан кийин сураган акчаны берип жибериптир, ашык-кеми жок. Каап, көбүрөөк сурасам болмок экен деп калды Ася. Ошол эле күнү догдурдан чыгып, үйүнө келип ваннага түшүп, керээли кечке өңү-башын түздөдү, жасанды. Эртеси Сатардын айлына келди. Анын майда соодагерликти кез-кези эрмек кылган, көбүнчө бала-чакасы менен мал бакчу агасы бар эле, ошонун үйүнө келип тез арада беш жылкыны сатыш керек, акчасын Украинадагы Сатарга салыш керек деп эртеси жылкыларды саттырды. Дал базар ичинен тутам-тутам акчаны сомкесине салып, колтукка кысты... Анан кайсы күчтүн жетегинде калды ким билет, түптүз эле базарга жанаша толгон кафелердин бирине кирип жүз элүүнү куйдуруп отурбай эле бардын текчесин таянып туруп тартып жиберди. Артынан сок ичти, тамекини небактан күркүрөтө тартчу эле тартты. Анан жана да жүз элүүнү басты. Бишкекке кеч күүгүмдө келип жетти. Үйүнө барып чакчелекей түшкөн бөлмөдөгү тилинген дивандын үстүнө кийимчен эле кулады... түн ортосунан оогондо ойгонуп кетти, бөлмө караңгы. Жердеги көр-жерди тебелеп-тепсей барып жарыкты күйгүздү. Баягы столдо турган бөтөлкөлөрдүн бирине жарымынан азыраак арак бар экен эки бөлүп тартты. Кайра кулады диванга...
Ася эртеси саат ондордо араң баш көтөрдү. Башы шишип кеткендей уйуйт. Жан чыдагыс какшатып ооруп жатат, бир жагынан өлө кускусу келет, тили оозуна батпай суусап жатат. Эптеп туруп барып ашканадан суу ичти. Суу куйуп ичерге бир бүтүн чыны же кружка жок экен, колу менен жутту суудан. Кайра келип сумкасын ачты. Акчасын түгөлдөмөк. Анда акча эмес ташбалакет да жок. Жүрөгү жарыла жаздады, сумкасындагыларды төгүп жиберди, сумкасынын бир жак башы жыра тилинип жүрөт. Ошондо түшүндү. Акчасын автобуста же кафеде эле алдырган болуш керек. Ичинен кан өтүп кете таштады. Мээси бир зың деп алды да, жүрөгү айланып кускусу келип кетти. Кусту. Чачын мыкчый апчып чаңырып-чаңырып алды. Аябай ачуу чаңырды окшойт. Каңкая ачылган эшиктен ал үн бүтүндөй подңездди аралай чаап угулду. Бат эле эл чогула калды. Ася эми бир чыңырды, бу жолу анысы көпкө кайталанды. "Тезжардамы" эми бир келип алып кетти. Нервинен экен деди бир догдур, а ата көрү де, жин ооруга чалдыкканбы деди бир кошуна чал кемпирине...
Ася үч күндөн кийин ооруканадан качып чыкты. Тиги, бу тааныштарынан аз, көп өлчөмдө акча сурап баарын аракка салды. Мурда жабышып жүрчү үч-төртөөнүн төшөгүнө жатып чыкты. Үйү талкалангандан бери бир айча өтүп, Асянын далай эркекти энтиктирип таштачу өңү каралжын тартты, көзүнүн асты мүшөктөндү, кийимдери кирдеп, ич кийимдери убагында алмаштырылбай калды. Колу аракка тийбей калган күн боло элек. Алкаш болуп калган го... деген сөздөр айтылып жатты. "Алкаш болуп калган го" менен "алкаш" деген түшүнүктөрдүн айырмасы ашып кетсе бир-эки айлык мөөнөт. Көп күттүрбөчү азгантай мөөнөт...
Милийса мындай окуя былтыр баланча шаарда болгон деп окшоштуруп коюп кол жайып отуруп беришти, жасагандардын дайыны жок эле.
Ася он күндөй ошол талкаланган үйгө барбай бир келиндин үйүнө конуп жүрдү. Сатарды чакырайын дейт, Украинанын кайсы шаары экенин билбейт. Капасын, ызасын арактан чыгарат. Күнү-түнү ичип, боздоп ыйлайт, сөгүнөт, тилденет... Бир күнү жадаган үй ээси келин: "Эми ичкениңди токтот, же башка жерге барып каалашыңча ич, бу жер сага араккана эмес да" деди эле, түз айтылган сөзгө аябай таарынып, дагы бир теңтуш келиндикине келип да бир жума ичти. Мурунку келинден уккан сөздү бу келинден да укту. Ошондо гана ойрону чыккан үйүнө барды. Үй ичи баягы талкаланган калыбында эле. Үстөл үстүндө даярдалган тамак-аш жыттанып кетиптир, жан чыдагыс сасыйт. Эптеп аларды жыйнап акыр-чикир салчу чараны толтуруп, сыртка алып чыкты да, чака-макасы менен алып ыргытты. Кайра келип үстөл үстүндөгү алигиче оозу ачылбай бүтүн турган эки арактын бирин ачып ичкенин улады. Эртеси таң заарда түгөнгөн экинчи бөтөлкөдөн кийин сырттагы комоктордун бирине барып сумкасында калган акчанын баарына арак алды, үч бөтөлкө келет экен. Ошол күнү кечке ичти. Эртеси ордунан тура албай калды. Күнбү, түнбү ажырата албайт, сыртта жатабы, үйдөбү, анысы да ажырымсыз. Көзү ачылып-жумулганы менен эч нерсе көрүнбөйт. Калың туман каптагандай. Деми кыстыгат. Бирөө оозуна бир чоң кесим эт тыгып жибергендей тамагына кептелет. Мына, мына аба жетпей муунуп, үзүлүп кетчүдөй болот, чабалактайт.
Дал ушул учурда баягы "баштаңмайга" катышам деп колу менен оозу таңылып жүрөгү түшкөн келиндердин бири келди. Абалын билип койойун, уят ко антпесем деп келген. Эшиктер аңырайып ачык, адам чыдап карай алгыс чакчелекейи чыккан бөлмөлөр. Диванда Ася чалкалап жатат, кырылдап жатат, тили кекиртегине кептелип калыптыр. Келин бакырып барып аны оодара тартып оозуна кол салып жиберди. Тили ордуна келип өңү көгөрүп, акыркы демин алып жаткан Ася эсине келе түшкөндөй болду. Жок, эсине келбей эле дем алганы ордуна келген, өлүм өтүп кетти, аз жерден албай кетти. Теңтуш келин догдур чакырып Асяны ооруканага жеткизди.
Бу келин өз убагында келиптир, аз кечиккенде Асянын өмүрү ошону менен бүтмөк экен. Кабыл алган догдур киши айтыбатпайбы аракка аябай тойуп тилине какап өлгөн алкаштар аябай көбөйдү деп.
Ася экинчи күнү эсине келди. Эсине келер менен анын эсин эми догдурлар кайра оодарды, оодарганда да жанын сууруп алмай болду. Көрсө, кечээтен бери дарылап, куйчусун куйуп, куздурчусун куздуруп турганы үчүн оңбогондой акча сурашты. Сураганда тезинен алдырыңыз, болбосо... деп коркутушту. Болбосо уу берип өлтүрүп салабы же дагы бир балээ кылабы, аны чечмелешкен жок, бирок ошол "болбосо" деген сөздү аябай коркунучтуу айтты. Асяң дежур врачтын кабинетине кирип алып толгон-токой тааныш аял, эркектерине чалды. Бири дагы акча берем деп айтпады. Бүт баары "ка-ап, коротуп койбогондо бербейт белем" дегенди айтышты. Азыр акча таппаганыңдын азабы арбын экенин Ася көптөн бери биле элек эле, эми билди. Акыр аягы баягы өзүнө көзүн түшүрүп, көңүлүн тууралап жүргөн бизнесменге чалды эле, анысы акча сураган немеге эзиле кетпесе да бир сааттан кийин сураган акчаны берип жибериптир, ашык-кеми жок. Каап, көбүрөөк сурасам болмок экен деп калды Ася. Ошол эле күнү догдурдан чыгып, үйүнө келип ваннага түшүп, керээли кечке өңү-башын түздөдү, жасанды. Эртеси Сатардын айлына келди. Анын майда соодагерликти кез-кези эрмек кылган, көбүнчө бала-чакасы менен мал бакчу агасы бар эле, ошонун үйүнө келип тез арада беш жылкыны сатыш керек, акчасын Украинадагы Сатарга салыш керек деп эртеси жылкыларды саттырды. Дал базар ичинен тутам-тутам акчаны сомкесине салып, колтукка кысты... Анан кайсы күчтүн жетегинде калды ким билет, түптүз эле базарга жанаша толгон кафелердин бирине кирип жүз элүүнү куйдуруп отурбай эле бардын текчесин таянып туруп тартып жиберди. Артынан сок ичти, тамекини небактан күркүрөтө тартчу эле тартты. Анан жана да жүз элүүнү басты. Бишкекке кеч күүгүмдө келип жетти. Үйүнө барып чакчелекей түшкөн бөлмөдөгү тилинген дивандын үстүнө кийимчен эле кулады... түн ортосунан оогондо ойгонуп кетти, бөлмө караңгы. Жердеги көр-жерди тебелеп-тепсей барып жарыкты күйгүздү. Баягы столдо турган бөтөлкөлөрдүн бирине жарымынан азыраак арак бар экен эки бөлүп тартты. Кайра кулады диванга...
Ася эртеси саат ондордо араң баш көтөрдү. Башы шишип кеткендей уйуйт. Жан чыдагыс какшатып ооруп жатат, бир жагынан өлө кускусу келет, тили оозуна батпай суусап жатат. Эптеп туруп барып ашканадан суу ичти. Суу куйуп ичерге бир бүтүн чыны же кружка жок экен, колу менен жутту суудан. Кайра келип сумкасын ачты. Акчасын түгөлдөмөк. Анда акча эмес ташбалакет да жок. Жүрөгү жарыла жаздады, сумкасындагыларды төгүп жиберди, сумкасынын бир жак башы жыра тилинип жүрөт. Ошондо түшүндү. Акчасын автобуста же кафеде эле алдырган болуш керек. Ичинен кан өтүп кете таштады. Мээси бир зың деп алды да, жүрөгү айланып кускусу келип кетти. Кусту. Чачын мыкчый апчып чаңырып-чаңырып алды. Аябай ачуу чаңырды окшойт. Каңкая ачылган эшиктен ал үн бүтүндөй подңездди аралай чаап угулду. Бат эле эл чогула калды. Ася эми бир чыңырды, бу жолу анысы көпкө кайталанды. "Тезжардамы" эми бир келип алып кетти. Нервинен экен деди бир догдур, а ата көрү де, жин ооруга чалдыкканбы деди бир кошуна чал кемпирине...
Ася үч күндөн кийин ооруканадан качып чыкты. Тиги, бу тааныштарынан аз, көп өлчөмдө акча сурап баарын аракка салды. Мурда жабышып жүрчү үч-төртөөнүн төшөгүнө жатып чыкты. Үйү талкалангандан бери бир айча өтүп, Асянын далай эркекти энтиктирип таштачу өңү каралжын тартты, көзүнүн асты мүшөктөндү, кийимдери кирдеп, ич кийимдери убагында алмаштырылбай калды. Колу аракка тийбей калган күн боло элек. Алкаш болуп калган го... деген сөздөр айтылып жатты. "Алкаш болуп калган го" менен "алкаш" деген түшүнүктөрдүн айырмасы ашып кетсе бир-эки айлык мөөнөт. Көп күттүрбөчү азгантай мөөнөт...
Журоктор ыйманга толсун.
#31 13 Декабрь 2012 - 14:31
Мырзабек менен Самат бул журттан чыккан желмогуз эрди-катынды ошол чекке жеткизип азырынча тек коймой болушту, ошол былыгына илээшип турса деле оңой эмес...
Эми экөөнө кадимкидей заказ түшкөндөй болду. Ооба, бул экөөнүн биртопторуна өлүм алкелгени жана апкелебиз деп убада бергенин эч ким билбейт, эч ким. Бирок экөө уккан окуя өздөрүнө атайын жеткирилгендей да туйулат.
Мырзабектердин ишинин жанында тамагы даамдуу, арзан бир чакан ашкана бар. Жумасына эки-үч ирет ушул жерден тамактана калып жүрчү Мырзабек анын ээси менен тааныш болуп алган. Кез-кези менен наркы-беркиден кеп козгошуп, эрмектеше калышат.
Бир күнү Мырзабек менен Самат ошол ашканадан тамактанып шашпай сүйлөшүп отуралы деп киришти. Тамак алдыга келип экөө шашпай ичип жатат эле, сырттан алты-жети сомодой жигит кирип келип колдорундагы килейген таяк, темирлер менен айнектерди, витрина, стол, стулдарды кыйратып киришти. Ашкананын ээси токтотмой болду эле, бир дөөдөй неме колундагы килейген таяк менен жыга чапты. Көз ачып-жумганча ашкана ичи талкаланып ичинде отургандар сыртка качып чыгышты. Алардын ичинде Мырзабек менен Самат да бар эле. Ортого түшүп арачалоого болбойт эле, анда сөзсүз бир кырсыкка кабылышмак, экинчиден, экөө тең - Самат да, Мырзабек да эч ким менен урушуп-талашууга укуктары болбошу керек. Бул экөөнүн темирдей бекем бүтүмү, шерттешкен эрежелеринин бири.
Экөө тең бул эмне деген талкалоо экендигин жакшы түшүнүштү. Бирок майда-баратына чейин билишпейт. Аны үч күндөн кийин ашкананын көзү-башы көгөргөн ээси айтып берди.
Айтып бергени ошол - азыркы кезде бүткүл өлкөнү каптап кеткен, чырмап алган окуялардын эле бири экен. Бу ашкананын ээси Кубат деген жигит эки бир тууганы менен биригип ушул ашкананы ачып алышкан. Бир жылдай иштеп табылга дурус эле. Аз мурун эки жигит келип ай сайын миң доллардан салык төлөйсүңөр дегенде Кубаттын күйбөгөн жери күл болот. Бул оңбогондой сумманы кайдан табат, анан да эмне үчүн төлөш керек?! Келген эки жигит экинчи жолобогула деген жоопту угуп кете беришет. Кубат да, эки иниси да көп нерседен элеңдебеген жүрөктүү немелер болчу. Төлөбөгөндүн кесепети - жанагинтип талкалап кетибатпайбы. Ырас ошол күнү Кубаттын эки иниси жок эле, алар болгондо сөзсүз бир кырсыкка кабылышмак - же өздөрү өлүп же тигилерден бир-экөөнү жайлап тынмак... Ошол талкалап кеткенден кийин дагы экөө келип: "Айдын аягында миң долларды даярдап койгула, бул Миканын акыркы сөзү" деп кетишиптир. Инилери "бербейбиз" деп жатат экен. Токтолуп калган Кубат эмне кылар айласын таппай ушу Мырзабектен кеңеш сурап жаткан тура. Бул сөздү кунт кое угуп бүткөн Мырзабек айтты: "Абалың кыйын экен, менин колуман бир нерсе келсе жардам бербейт белем, колдон келбейт. Сен Кубат токтоосуз милийсага арыздан" деди. "Арызданганда милийсадан эмне жардам болор дейсиң..." деди Кубат. Ал Мырзабекти кыйын экен деп ойлоп жүрбөйбү, көрсө коркок неме тура, калптан болсо да күпүлдөй албаган. Кубат ушинтип Мырзабекти жактырбай калды. Ошону менен сөз бүттү. Мырзабек да, Самат да экинчи бул ашканага барышкан жок. Мырзабек менен Самат "Мика" дегендин ким экендигин үч-төрт күндүн ичинде жакшы билишти. Анын баарын Самат тапты, анын милийсадагы достору оголе көп эмеспи. Ошентип Мика дегениң Миңбаев деген отуздардан эми өткөн неме экен. Күрөш, бокс, каратэ анан да кикбоксингге катышкан неме экен. Бирине да атагы чыккан спортсмен болбоптур. Бирок жакшы таанымал неме экен. Мына ошол спорттук карьерасын аяктап досторунан топ түзүп, ал топ өтө күчтүү чыгып жаткан кези экен. Бишкектин, дегеле өлкөнүн кримдүйнө авторитеттеринин көбүн кыкка теңебей бир-эки эле анабашылардан ийменет дешет. Миканын тобу өтө тартиптүү, анан калса өтө мыкаачы топ экен. Аз гана убакыттын ичинде казак досторго чейин аты чыгып далайды чочутууга жарап калыптыр. Топ жалаң гана спортсмендерден туруп, бири дагы наркотик колдонбойт, ичкилик да ичишпейт экен. Алардын үстүнөн арыз түшсө ошол замат иш козгоп камап салчу милийсалар көп экен деди Самат. Далай бандиттер ачык эле бандиттигин кылып жүрөт, арыздангандар жок.
Миканын тобу кийинки эки жылдын ичинде атагы гана чыкпастан, финансысы да аябай өстү дешет. Топтон өзөгүн түзгөн төрт-бешөөнүн топтогон акчалары азыркынын миллионери деңгээлине жетип калган көрүнөт. Бул топтун мыкаачылыгын далай бизнесмендер көрүп азыр айтканын кылышат тура. Эки-үч өлүктү да ушул топтон көрүшкөн, бирок аларды күнөөлөгөнгө илинчек жок эле. Айтор, милийса да, биртоп кримтоптор да Миканын тобуна тиш кайрап, алардын эсебин табууга кезек келер деп күтүп жүргөн кези тура. Дагы айтышат бу топ жөнүндө - мыкты куралданган деп айтышат. Тапанчадан баштап гранатометко чейин бар имиш.
Эки жуманын ичинде Самат менен Мырзабек Миканын кайда жашарын, кай жерден тамактанарын, көңүл ачарын, аны кимдер коштоп жүрөрүн ж.б. толгон-токой жеке менчик нерселерин жакшы үйрөнүштү. Эми Миканын эсине келтирип же элге көрсөткөн кордугу үчүн эсил кайран кылып таштоо экөөнүн колунда эле. Ошол эки жумадан кийин Мика "сага өлүм апкелем" каракагазын колго алды. Алды да аны элес алган жок, "энесинин көтү" дегенди жиндене айтып кагазды тытып-тытып бирөө апкелген деп берген жигиттин бетине чачты. Кагазда жазылгандын мааниси ошол жерден эле унутулду.
Мика көптөгөн авторитеттерден айырмаланып жанын кайтартчу эмес, машинасын айдап өзү жалгыз деле жүрө берчү. Бир ирет жакын досу "жалгыз жүрбөсөңчү" дегенде "эмне кайтарып жүргөндөй катын белемин, ыя?!" деп досун кагып койгон...
Мика машинасын үйүнүн маңдайындагы гаражына киргизип, экинчи кабатка көтөрүлүп эшигин ачты. Үйлөнүп ажырашканы туура үч ирет кайталанган неме азыр бойдок. Дурус жасалгаланган үч бөлмөлүү квартирада турат...
Мика бутун чечип түз эле барып диванга кулап, анын алдында турган журналдык столдо жаткан пультту алды да, телевизорду коюп улам бир каналга которуп биртопко тандады да, бирөөнө токтотуп башындагы жаздыгын ыңгайлуу оңдоп кырынан түштү. Дал ошол маалда ачык турган балкондон бирөө чыгып Миканын башына эки ирет тапанча басып алды. Мика жаткан калыбында жатты, бирок жаны жок жатты... Аз өтпөй Самат көчөдө баратты. Анын үйдөн аман-соо чыкканын көргөн Мырзабек да үйүнө кайтты.
Миканын атылганы килейген шаардын кримдүйнөсүн да, милийса менен прокуратурасын да биртоп чуулдатып койду. Биринчиден, Мика эртең болбосо да бир күнү бүт кримдүйнөнү өз колума мыкчыйм дегендерден эле, экинчиден, өлүм апкелем деген немелер кутургандан кутуруп кетти.
Милийса министри дагы чогулуш өткөзүп бир-эки лөкүйгөн кызматкерин иштен айдап салды, дагы бир-экөө сөгүш алды, оозеки тил уккандар сансыз...
Дал мына ушул учурда өлкөдөгү кримдүйнөнүн анабашы, аны көп тогото бербей жүргөн дагы эки-үчөө жана башкалар болуп мен деген он бештей кримгенералдар чогулуп, "өлүм апкелип" жаткандарды тезинен табуу керек деген маселени талкуулашты. Мен дегендердин бири "Кабырга" деген авторитет да үч күн мурун "өлүм апкелем" деген "каракагазды" алган экен. Ошентип онбештей авторитет көпкө кеңешип майнаптуу эч нерсеге жетише алышкан жок. Аларды ким тапса жүз миң доллар сыйлык болот деген сөздү таратууга сүйлөшүштү жана тапкан адамга чын эле бермей болушту. Бул жөнүндө бийликке да айтмак болушту, закондоштурууга.
Милиция кызматынын мурунку мыкты эки кызматкери кылмыш ишин баштаса балээ башталары Мырзабек менен Саматтын кылгандарынан даана көрүндү. Нечен бир мыкты оперлер экөөнүн кылып кеткен иштеринен кенедей да илинчек таппай кыларга айласын таппай турушту. Ал эми кримдүйнөдөгүлөр "өлүм апкелемди" жасап жаткан милийсанын же коопсуздук кызматынын өздөрү болушу мүмкүн деген кепти айта баштады. Ошонун чын-төгүнүн билүү үчүн алардын акыркы кеңешинде "өлүм апкелгендерди" табуу үчүн жүз миң доллар бөлгөндөн кийин, аны милийса уюштуруп жатабы дегенди билүү үчүн дагы жүз миң доллар бөлмөй болушту. Бул сумма менен жогорку эшалондогу милийса кызматкерлеринен "сүйлөшүүнү" көздөштү.
Ошентип "өлүм апкелгендер" буга чейин кыргызда болуп көрбөгөн чээнден чыккан окуя катары айтылып эл оозунан түшпөй турду...
***
Эми экөөнө кадимкидей заказ түшкөндөй болду. Ооба, бул экөөнүн биртопторуна өлүм алкелгени жана апкелебиз деп убада бергенин эч ким билбейт, эч ким. Бирок экөө уккан окуя өздөрүнө атайын жеткирилгендей да туйулат.
Мырзабектердин ишинин жанында тамагы даамдуу, арзан бир чакан ашкана бар. Жумасына эки-үч ирет ушул жерден тамактана калып жүрчү Мырзабек анын ээси менен тааныш болуп алган. Кез-кези менен наркы-беркиден кеп козгошуп, эрмектеше калышат.
Бир күнү Мырзабек менен Самат ошол ашканадан тамактанып шашпай сүйлөшүп отуралы деп киришти. Тамак алдыга келип экөө шашпай ичип жатат эле, сырттан алты-жети сомодой жигит кирип келип колдорундагы килейген таяк, темирлер менен айнектерди, витрина, стол, стулдарды кыйратып киришти. Ашкананын ээси токтотмой болду эле, бир дөөдөй неме колундагы килейген таяк менен жыга чапты. Көз ачып-жумганча ашкана ичи талкаланып ичинде отургандар сыртка качып чыгышты. Алардын ичинде Мырзабек менен Самат да бар эле. Ортого түшүп арачалоого болбойт эле, анда сөзсүз бир кырсыкка кабылышмак, экинчиден, экөө тең - Самат да, Мырзабек да эч ким менен урушуп-талашууга укуктары болбошу керек. Бул экөөнүн темирдей бекем бүтүмү, шерттешкен эрежелеринин бири.
Экөө тең бул эмне деген талкалоо экендигин жакшы түшүнүштү. Бирок майда-баратына чейин билишпейт. Аны үч күндөн кийин ашкананын көзү-башы көгөргөн ээси айтып берди.
Айтып бергени ошол - азыркы кезде бүткүл өлкөнү каптап кеткен, чырмап алган окуялардын эле бири экен. Бу ашкананын ээси Кубат деген жигит эки бир тууганы менен биригип ушул ашкананы ачып алышкан. Бир жылдай иштеп табылга дурус эле. Аз мурун эки жигит келип ай сайын миң доллардан салык төлөйсүңөр дегенде Кубаттын күйбөгөн жери күл болот. Бул оңбогондой сумманы кайдан табат, анан да эмне үчүн төлөш керек?! Келген эки жигит экинчи жолобогула деген жоопту угуп кете беришет. Кубат да, эки иниси да көп нерседен элеңдебеген жүрөктүү немелер болчу. Төлөбөгөндүн кесепети - жанагинтип талкалап кетибатпайбы. Ырас ошол күнү Кубаттын эки иниси жок эле, алар болгондо сөзсүз бир кырсыкка кабылышмак - же өздөрү өлүп же тигилерден бир-экөөнү жайлап тынмак... Ошол талкалап кеткенден кийин дагы экөө келип: "Айдын аягында миң долларды даярдап койгула, бул Миканын акыркы сөзү" деп кетишиптир. Инилери "бербейбиз" деп жатат экен. Токтолуп калган Кубат эмне кылар айласын таппай ушу Мырзабектен кеңеш сурап жаткан тура. Бул сөздү кунт кое угуп бүткөн Мырзабек айтты: "Абалың кыйын экен, менин колуман бир нерсе келсе жардам бербейт белем, колдон келбейт. Сен Кубат токтоосуз милийсага арыздан" деди. "Арызданганда милийсадан эмне жардам болор дейсиң..." деди Кубат. Ал Мырзабекти кыйын экен деп ойлоп жүрбөйбү, көрсө коркок неме тура, калптан болсо да күпүлдөй албаган. Кубат ушинтип Мырзабекти жактырбай калды. Ошону менен сөз бүттү. Мырзабек да, Самат да экинчи бул ашканага барышкан жок. Мырзабек менен Самат "Мика" дегендин ким экендигин үч-төрт күндүн ичинде жакшы билишти. Анын баарын Самат тапты, анын милийсадагы достору оголе көп эмеспи. Ошентип Мика дегениң Миңбаев деген отуздардан эми өткөн неме экен. Күрөш, бокс, каратэ анан да кикбоксингге катышкан неме экен. Бирине да атагы чыккан спортсмен болбоптур. Бирок жакшы таанымал неме экен. Мына ошол спорттук карьерасын аяктап досторунан топ түзүп, ал топ өтө күчтүү чыгып жаткан кези экен. Бишкектин, дегеле өлкөнүн кримдүйнө авторитеттеринин көбүн кыкка теңебей бир-эки эле анабашылардан ийменет дешет. Миканын тобу өтө тартиптүү, анан калса өтө мыкаачы топ экен. Аз гана убакыттын ичинде казак досторго чейин аты чыгып далайды чочутууга жарап калыптыр. Топ жалаң гана спортсмендерден туруп, бири дагы наркотик колдонбойт, ичкилик да ичишпейт экен. Алардын үстүнөн арыз түшсө ошол замат иш козгоп камап салчу милийсалар көп экен деди Самат. Далай бандиттер ачык эле бандиттигин кылып жүрөт, арыздангандар жок.
Миканын тобу кийинки эки жылдын ичинде атагы гана чыкпастан, финансысы да аябай өстү дешет. Топтон өзөгүн түзгөн төрт-бешөөнүн топтогон акчалары азыркынын миллионери деңгээлине жетип калган көрүнөт. Бул топтун мыкаачылыгын далай бизнесмендер көрүп азыр айтканын кылышат тура. Эки-үч өлүктү да ушул топтон көрүшкөн, бирок аларды күнөөлөгөнгө илинчек жок эле. Айтор, милийса да, биртоп кримтоптор да Миканын тобуна тиш кайрап, алардын эсебин табууга кезек келер деп күтүп жүргөн кези тура. Дагы айтышат бу топ жөнүндө - мыкты куралданган деп айтышат. Тапанчадан баштап гранатометко чейин бар имиш.
Эки жуманын ичинде Самат менен Мырзабек Миканын кайда жашарын, кай жерден тамактанарын, көңүл ачарын, аны кимдер коштоп жүрөрүн ж.б. толгон-токой жеке менчик нерселерин жакшы үйрөнүштү. Эми Миканын эсине келтирип же элге көрсөткөн кордугу үчүн эсил кайран кылып таштоо экөөнүн колунда эле. Ошол эки жумадан кийин Мика "сага өлүм апкелем" каракагазын колго алды. Алды да аны элес алган жок, "энесинин көтү" дегенди жиндене айтып кагазды тытып-тытып бирөө апкелген деп берген жигиттин бетине чачты. Кагазда жазылгандын мааниси ошол жерден эле унутулду.
Мика көптөгөн авторитеттерден айырмаланып жанын кайтартчу эмес, машинасын айдап өзү жалгыз деле жүрө берчү. Бир ирет жакын досу "жалгыз жүрбөсөңчү" дегенде "эмне кайтарып жүргөндөй катын белемин, ыя?!" деп досун кагып койгон...
Мика машинасын үйүнүн маңдайындагы гаражына киргизип, экинчи кабатка көтөрүлүп эшигин ачты. Үйлөнүп ажырашканы туура үч ирет кайталанган неме азыр бойдок. Дурус жасалгаланган үч бөлмөлүү квартирада турат...
Мика бутун чечип түз эле барып диванга кулап, анын алдында турган журналдык столдо жаткан пультту алды да, телевизорду коюп улам бир каналга которуп биртопко тандады да, бирөөнө токтотуп башындагы жаздыгын ыңгайлуу оңдоп кырынан түштү. Дал ошол маалда ачык турган балкондон бирөө чыгып Миканын башына эки ирет тапанча басып алды. Мика жаткан калыбында жатты, бирок жаны жок жатты... Аз өтпөй Самат көчөдө баратты. Анын үйдөн аман-соо чыкканын көргөн Мырзабек да үйүнө кайтты.
Миканын атылганы килейген шаардын кримдүйнөсүн да, милийса менен прокуратурасын да биртоп чуулдатып койду. Биринчиден, Мика эртең болбосо да бир күнү бүт кримдүйнөнү өз колума мыкчыйм дегендерден эле, экинчиден, өлүм апкелем деген немелер кутургандан кутуруп кетти.
Милийса министри дагы чогулуш өткөзүп бир-эки лөкүйгөн кызматкерин иштен айдап салды, дагы бир-экөө сөгүш алды, оозеки тил уккандар сансыз...
Дал мына ушул учурда өлкөдөгү кримдүйнөнүн анабашы, аны көп тогото бербей жүргөн дагы эки-үчөө жана башкалар болуп мен деген он бештей кримгенералдар чогулуп, "өлүм апкелип" жаткандарды тезинен табуу керек деген маселени талкуулашты. Мен дегендердин бири "Кабырга" деген авторитет да үч күн мурун "өлүм апкелем" деген "каракагазды" алган экен. Ошентип онбештей авторитет көпкө кеңешип майнаптуу эч нерсеге жетише алышкан жок. Аларды ким тапса жүз миң доллар сыйлык болот деген сөздү таратууга сүйлөшүштү жана тапкан адамга чын эле бермей болушту. Бул жөнүндө бийликке да айтмак болушту, закондоштурууга.
Милиция кызматынын мурунку мыкты эки кызматкери кылмыш ишин баштаса балээ башталары Мырзабек менен Саматтын кылгандарынан даана көрүндү. Нечен бир мыкты оперлер экөөнүн кылып кеткен иштеринен кенедей да илинчек таппай кыларга айласын таппай турушту. Ал эми кримдүйнөдөгүлөр "өлүм апкелемди" жасап жаткан милийсанын же коопсуздук кызматынын өздөрү болушу мүмкүн деген кепти айта баштады. Ошонун чын-төгүнүн билүү үчүн алардын акыркы кеңешинде "өлүм апкелгендерди" табуу үчүн жүз миң доллар бөлгөндөн кийин, аны милийса уюштуруп жатабы дегенди билүү үчүн дагы жүз миң доллар бөлмөй болушту. Бул сумма менен жогорку эшалондогу милийса кызматкерлеринен "сүйлөшүүнү" көздөштү.
Ошентип "өлүм апкелгендер" буга чейин кыргызда болуп көрбөгөн чээнден чыккан окуя катары айтылып эл оозунан түшпөй турду...
***
Журоктор ыйманга толсун.
#32 13 Декабрь 2012 - 14:32
Мырзабек менен Самат бул журттан чыккан желмогуз эрди-катынды ошол чекке жеткизип азырынча тек коймой болушту, ошол былыгына илээшип турса деле оңой эмес...
Эми экөөнө кадимкидей заказ түшкөндөй болду. Ооба, бул экөөнүн биртопторуна өлүм алкелгени жана апкелебиз деп убада бергенин эч ким билбейт, эч ким. Бирок экөө уккан окуя өздөрүнө атайын жеткирилгендей да туйулат.
Мырзабектердин ишинин жанында тамагы даамдуу, арзан бир чакан ашкана бар. Жумасына эки-үч ирет ушул жерден тамактана калып жүрчү Мырзабек анын ээси менен тааныш болуп алган. Кез-кези менен наркы-беркиден кеп козгошуп, эрмектеше калышат.
Бир күнү Мырзабек менен Самат ошол ашканадан тамактанып шашпай сүйлөшүп отуралы деп киришти. Тамак алдыга келип экөө шашпай ичип жатат эле, сырттан алты-жети сомодой жигит кирип келип колдорундагы килейген таяк, темирлер менен айнектерди, витрина, стол, стулдарды кыйратып киришти. Ашкананын ээси токтотмой болду эле, бир дөөдөй неме колундагы килейген таяк менен жыга чапты. Көз ачып-жумганча ашкана ичи талкаланып ичинде отургандар сыртка качып чыгышты. Алардын ичинде Мырзабек менен Самат да бар эле. Ортого түшүп арачалоого болбойт эле, анда сөзсүз бир кырсыкка кабылышмак, экинчиден, экөө тең - Самат да, Мырзабек да эч ким менен урушуп-талашууга укуктары болбошу керек. Бул экөөнүн темирдей бекем бүтүмү, шерттешкен эрежелеринин бири.
Экөө тең бул эмне деген талкалоо экендигин жакшы түшүнүштү. Бирок майда-баратына чейин билишпейт. Аны үч күндөн кийин ашкананын көзү-башы көгөргөн ээси айтып берди.
Айтып бергени ошол - азыркы кезде бүткүл өлкөнү каптап кеткен, чырмап алган окуялардын эле бири экен. Бу ашкананын ээси Кубат деген жигит эки бир тууганы менен биригип ушул ашкананы ачып алышкан. Бир жылдай иштеп табылга дурус эле. Аз мурун эки жигит келип ай сайын миң доллардан салык төлөйсүңөр дегенде Кубаттын күйбөгөн жери күл болот. Бул оңбогондой сумманы кайдан табат, анан да эмне үчүн төлөш керек?! Келген эки жигит экинчи жолобогула деген жоопту угуп кете беришет. Кубат да, эки иниси да көп нерседен элеңдебеген жүрөктүү немелер болчу. Төлөбөгөндүн кесепети - жанагинтип талкалап кетибатпайбы. Ырас ошол күнү Кубаттын эки иниси жок эле, алар болгондо сөзсүз бир кырсыкка кабылышмак - же өздөрү өлүп же тигилерден бир-экөөнү жайлап тынмак... Ошол талкалап кеткенден кийин дагы экөө келип: "Айдын аягында миң долларды даярдап койгула, бул Миканын акыркы сөзү" деп кетишиптир. Инилери "бербейбиз" деп жатат экен. Токтолуп калган Кубат эмне кылар айласын таппай ушу Мырзабектен кеңеш сурап жаткан тура. Бул сөздү кунт кое угуп бүткөн Мырзабек айтты: "Абалың кыйын экен, менин колуман бир нерсе келсе жардам бербейт белем, колдон келбейт. Сен Кубат токтоосуз милийсага арыздан" деди. "Арызданганда милийсадан эмне жардам болор дейсиң..." деди Кубат. Ал Мырзабекти кыйын экен деп ойлоп жүрбөйбү, көрсө коркок неме тура, калптан болсо да күпүлдөй албаган. Кубат ушинтип Мырзабекти жактырбай калды. Ошону менен сөз бүттү. Мырзабек да, Самат да экинчи бул ашканага барышкан жок. Мырзабек менен Самат "Мика" дегендин ким экендигин үч-төрт күндүн ичинде жакшы билишти. Анын баарын Самат тапты, анын милийсадагы достору оголе көп эмеспи. Ошентип Мика дегениң Миңбаев деген отуздардан эми өткөн неме экен. Күрөш, бокс, каратэ анан да кикбоксингге катышкан неме экен. Бирине да атагы чыккан спортсмен болбоптур. Бирок жакшы таанымал неме экен. Мына ошол спорттук карьерасын аяктап досторунан топ түзүп, ал топ өтө күчтүү чыгып жаткан кези экен. Бишкектин, дегеле өлкөнүн кримдүйнө авторитеттеринин көбүн кыкка теңебей бир-эки эле анабашылардан ийменет дешет. Миканын тобу өтө тартиптүү, анан калса өтө мыкаачы топ экен. Аз гана убакыттын ичинде казак досторго чейин аты чыгып далайды чочутууга жарап калыптыр. Топ жалаң гана спортсмендерден туруп, бири дагы наркотик колдонбойт, ичкилик да ичишпейт экен. Алардын үстүнөн арыз түшсө ошол замат иш козгоп камап салчу милийсалар көп экен деди Самат. Далай бандиттер ачык эле бандиттигин кылып жүрөт, арыздангандар жок.
Миканын тобу кийинки эки жылдын ичинде атагы гана чыкпастан, финансысы да аябай өстү дешет. Топтон өзөгүн түзгөн төрт-бешөөнүн топтогон акчалары азыркынын миллионери деңгээлине жетип калган көрүнөт. Бул топтун мыкаачылыгын далай бизнесмендер көрүп азыр айтканын кылышат тура. Эки-үч өлүктү да ушул топтон көрүшкөн, бирок аларды күнөөлөгөнгө илинчек жок эле. Айтор, милийса да, биртоп кримтоптор да Миканын тобуна тиш кайрап, алардын эсебин табууга кезек келер деп күтүп жүргөн кези тура. Дагы айтышат бу топ жөнүндө - мыкты куралданган деп айтышат. Тапанчадан баштап гранатометко чейин бар имиш.
Эки жуманын ичинде Самат менен Мырзабек Миканын кайда жашарын, кай жерден тамактанарын, көңүл ачарын, аны кимдер коштоп жүрөрүн ж.б. толгон-токой жеке менчик нерселерин жакшы үйрөнүштү. Эми Миканын эсине келтирип же элге көрсөткөн кордугу үчүн эсил кайран кылып таштоо экөөнүн колунда эле. Ошол эки жумадан кийин Мика "сага өлүм апкелем" каракагазын колго алды. Алды да аны элес алган жок, "энесинин көтү" дегенди жиндене айтып кагазды тытып-тытып бирөө апкелген деп берген жигиттин бетине чачты. Кагазда жазылгандын мааниси ошол жерден эле унутулду.
Мика көптөгөн авторитеттерден айырмаланып жанын кайтартчу эмес, машинасын айдап өзү жалгыз деле жүрө берчү. Бир ирет жакын досу "жалгыз жүрбөсөңчү" дегенде "эмне кайтарып жүргөндөй катын белемин, ыя?!" деп досун кагып койгон...
Мика машинасын үйүнүн маңдайындагы гаражына киргизип, экинчи кабатка көтөрүлүп эшигин ачты. Үйлөнүп ажырашканы туура үч ирет кайталанган неме азыр бойдок. Дурус жасалгаланган үч бөлмөлүү квартирада турат...
Мика бутун чечип түз эле барып диванга кулап, анын алдында турган журналдык столдо жаткан пультту алды да, телевизорду коюп улам бир каналга которуп биртопко тандады да, бирөөнө токтотуп башындагы жаздыгын ыңгайлуу оңдоп кырынан түштү. Дал ошол маалда ачык турган балкондон бирөө чыгып Миканын башына эки ирет тапанча басып алды. Мика жаткан калыбында жатты, бирок жаны жок жатты... Аз өтпөй Самат көчөдө баратты. Анын үйдөн аман-соо чыкканын көргөн Мырзабек да үйүнө кайтты.
Миканын атылганы килейген шаардын кримдүйнөсүн да, милийса менен прокуратурасын да биртоп чуулдатып койду. Биринчиден, Мика эртең болбосо да бир күнү бүт кримдүйнөнү өз колума мыкчыйм дегендерден эле, экинчиден, өлүм апкелем деген немелер кутургандан кутуруп кетти.
Милийса министри дагы чогулуш өткөзүп бир-эки лөкүйгөн кызматкерин иштен айдап салды, дагы бир-экөө сөгүш алды, оозеки тил уккандар сансыз...
Дал мына ушул учурда өлкөдөгү кримдүйнөнүн анабашы, аны көп тогото бербей жүргөн дагы эки-үчөө жана башкалар болуп мен деген он бештей кримгенералдар чогулуп, "өлүм апкелип" жаткандарды тезинен табуу керек деген маселени талкуулашты. Мен дегендердин бири "Кабырга" деген авторитет да үч күн мурун "өлүм апкелем" деген "каракагазды" алган экен. Ошентип онбештей авторитет көпкө кеңешип майнаптуу эч нерсеге жетише алышкан жок. Аларды ким тапса жүз миң доллар сыйлык болот деген сөздү таратууга сүйлөшүштү жана тапкан адамга чын эле бермей болушту. Бул жөнүндө бийликке да айтмак болушту, закондоштурууга.
Милиция кызматынын мурунку мыкты эки кызматкери кылмыш ишин баштаса балээ башталары Мырзабек менен Саматтын кылгандарынан даана көрүндү. Нечен бир мыкты оперлер экөөнүн кылып кеткен иштеринен кенедей да илинчек таппай кыларга айласын таппай турушту. Ал эми кримдүйнөдөгүлөр "өлүм апкелемди" жасап жаткан милийсанын же коопсуздук кызматынын өздөрү болушу мүмкүн деген кепти айта баштады. Ошонун чын-төгүнүн билүү үчүн алардын акыркы кеңешинде "өлүм апкелгендерди" табуу үчүн жүз миң доллар бөлгөндөн кийин, аны милийса уюштуруп жатабы дегенди билүү үчүн дагы жүз миң доллар бөлмөй болушту. Бул сумма менен жогорку эшалондогу милийса кызматкерлеринен "сүйлөшүүнү" көздөштү.
Ошентип "өлүм апкелгендер" буга чейин кыргызда болуп көрбөгөн чээнден чыккан окуя катары айтылып эл оозунан түшпөй турду...
***
Эми экөөнө кадимкидей заказ түшкөндөй болду. Ооба, бул экөөнүн биртопторуна өлүм алкелгени жана апкелебиз деп убада бергенин эч ким билбейт, эч ким. Бирок экөө уккан окуя өздөрүнө атайын жеткирилгендей да туйулат.
Мырзабектердин ишинин жанында тамагы даамдуу, арзан бир чакан ашкана бар. Жумасына эки-үч ирет ушул жерден тамактана калып жүрчү Мырзабек анын ээси менен тааныш болуп алган. Кез-кези менен наркы-беркиден кеп козгошуп, эрмектеше калышат.
Бир күнү Мырзабек менен Самат ошол ашканадан тамактанып шашпай сүйлөшүп отуралы деп киришти. Тамак алдыга келип экөө шашпай ичип жатат эле, сырттан алты-жети сомодой жигит кирип келип колдорундагы килейген таяк, темирлер менен айнектерди, витрина, стол, стулдарды кыйратып киришти. Ашкананын ээси токтотмой болду эле, бир дөөдөй неме колундагы килейген таяк менен жыга чапты. Көз ачып-жумганча ашкана ичи талкаланып ичинде отургандар сыртка качып чыгышты. Алардын ичинде Мырзабек менен Самат да бар эле. Ортого түшүп арачалоого болбойт эле, анда сөзсүз бир кырсыкка кабылышмак, экинчиден, экөө тең - Самат да, Мырзабек да эч ким менен урушуп-талашууга укуктары болбошу керек. Бул экөөнүн темирдей бекем бүтүмү, шерттешкен эрежелеринин бири.
Экөө тең бул эмне деген талкалоо экендигин жакшы түшүнүштү. Бирок майда-баратына чейин билишпейт. Аны үч күндөн кийин ашкананын көзү-башы көгөргөн ээси айтып берди.
Айтып бергени ошол - азыркы кезде бүткүл өлкөнү каптап кеткен, чырмап алган окуялардын эле бири экен. Бу ашкананын ээси Кубат деген жигит эки бир тууганы менен биригип ушул ашкананы ачып алышкан. Бир жылдай иштеп табылга дурус эле. Аз мурун эки жигит келип ай сайын миң доллардан салык төлөйсүңөр дегенде Кубаттын күйбөгөн жери күл болот. Бул оңбогондой сумманы кайдан табат, анан да эмне үчүн төлөш керек?! Келген эки жигит экинчи жолобогула деген жоопту угуп кете беришет. Кубат да, эки иниси да көп нерседен элеңдебеген жүрөктүү немелер болчу. Төлөбөгөндүн кесепети - жанагинтип талкалап кетибатпайбы. Ырас ошол күнү Кубаттын эки иниси жок эле, алар болгондо сөзсүз бир кырсыкка кабылышмак - же өздөрү өлүп же тигилерден бир-экөөнү жайлап тынмак... Ошол талкалап кеткенден кийин дагы экөө келип: "Айдын аягында миң долларды даярдап койгула, бул Миканын акыркы сөзү" деп кетишиптир. Инилери "бербейбиз" деп жатат экен. Токтолуп калган Кубат эмне кылар айласын таппай ушу Мырзабектен кеңеш сурап жаткан тура. Бул сөздү кунт кое угуп бүткөн Мырзабек айтты: "Абалың кыйын экен, менин колуман бир нерсе келсе жардам бербейт белем, колдон келбейт. Сен Кубат токтоосуз милийсага арыздан" деди. "Арызданганда милийсадан эмне жардам болор дейсиң..." деди Кубат. Ал Мырзабекти кыйын экен деп ойлоп жүрбөйбү, көрсө коркок неме тура, калптан болсо да күпүлдөй албаган. Кубат ушинтип Мырзабекти жактырбай калды. Ошону менен сөз бүттү. Мырзабек да, Самат да экинчи бул ашканага барышкан жок. Мырзабек менен Самат "Мика" дегендин ким экендигин үч-төрт күндүн ичинде жакшы билишти. Анын баарын Самат тапты, анын милийсадагы достору оголе көп эмеспи. Ошентип Мика дегениң Миңбаев деген отуздардан эми өткөн неме экен. Күрөш, бокс, каратэ анан да кикбоксингге катышкан неме экен. Бирине да атагы чыккан спортсмен болбоптур. Бирок жакшы таанымал неме экен. Мына ошол спорттук карьерасын аяктап досторунан топ түзүп, ал топ өтө күчтүү чыгып жаткан кези экен. Бишкектин, дегеле өлкөнүн кримдүйнө авторитеттеринин көбүн кыкка теңебей бир-эки эле анабашылардан ийменет дешет. Миканын тобу өтө тартиптүү, анан калса өтө мыкаачы топ экен. Аз гана убакыттын ичинде казак досторго чейин аты чыгып далайды чочутууга жарап калыптыр. Топ жалаң гана спортсмендерден туруп, бири дагы наркотик колдонбойт, ичкилик да ичишпейт экен. Алардын үстүнөн арыз түшсө ошол замат иш козгоп камап салчу милийсалар көп экен деди Самат. Далай бандиттер ачык эле бандиттигин кылып жүрөт, арыздангандар жок.
Миканын тобу кийинки эки жылдын ичинде атагы гана чыкпастан, финансысы да аябай өстү дешет. Топтон өзөгүн түзгөн төрт-бешөөнүн топтогон акчалары азыркынын миллионери деңгээлине жетип калган көрүнөт. Бул топтун мыкаачылыгын далай бизнесмендер көрүп азыр айтканын кылышат тура. Эки-үч өлүктү да ушул топтон көрүшкөн, бирок аларды күнөөлөгөнгө илинчек жок эле. Айтор, милийса да, биртоп кримтоптор да Миканын тобуна тиш кайрап, алардын эсебин табууга кезек келер деп күтүп жүргөн кези тура. Дагы айтышат бу топ жөнүндө - мыкты куралданган деп айтышат. Тапанчадан баштап гранатометко чейин бар имиш.
Эки жуманын ичинде Самат менен Мырзабек Миканын кайда жашарын, кай жерден тамактанарын, көңүл ачарын, аны кимдер коштоп жүрөрүн ж.б. толгон-токой жеке менчик нерселерин жакшы үйрөнүштү. Эми Миканын эсине келтирип же элге көрсөткөн кордугу үчүн эсил кайран кылып таштоо экөөнүн колунда эле. Ошол эки жумадан кийин Мика "сага өлүм апкелем" каракагазын колго алды. Алды да аны элес алган жок, "энесинин көтү" дегенди жиндене айтып кагазды тытып-тытып бирөө апкелген деп берген жигиттин бетине чачты. Кагазда жазылгандын мааниси ошол жерден эле унутулду.
Мика көптөгөн авторитеттерден айырмаланып жанын кайтартчу эмес, машинасын айдап өзү жалгыз деле жүрө берчү. Бир ирет жакын досу "жалгыз жүрбөсөңчү" дегенде "эмне кайтарып жүргөндөй катын белемин, ыя?!" деп досун кагып койгон...
Мика машинасын үйүнүн маңдайындагы гаражына киргизип, экинчи кабатка көтөрүлүп эшигин ачты. Үйлөнүп ажырашканы туура үч ирет кайталанган неме азыр бойдок. Дурус жасалгаланган үч бөлмөлүү квартирада турат...
Мика бутун чечип түз эле барып диванга кулап, анын алдында турган журналдык столдо жаткан пультту алды да, телевизорду коюп улам бир каналга которуп биртопко тандады да, бирөөнө токтотуп башындагы жаздыгын ыңгайлуу оңдоп кырынан түштү. Дал ошол маалда ачык турган балкондон бирөө чыгып Миканын башына эки ирет тапанча басып алды. Мика жаткан калыбында жатты, бирок жаны жок жатты... Аз өтпөй Самат көчөдө баратты. Анын үйдөн аман-соо чыкканын көргөн Мырзабек да үйүнө кайтты.
Миканын атылганы килейген шаардын кримдүйнөсүн да, милийса менен прокуратурасын да биртоп чуулдатып койду. Биринчиден, Мика эртең болбосо да бир күнү бүт кримдүйнөнү өз колума мыкчыйм дегендерден эле, экинчиден, өлүм апкелем деген немелер кутургандан кутуруп кетти.
Милийса министри дагы чогулуш өткөзүп бир-эки лөкүйгөн кызматкерин иштен айдап салды, дагы бир-экөө сөгүш алды, оозеки тил уккандар сансыз...
Дал мына ушул учурда өлкөдөгү кримдүйнөнүн анабашы, аны көп тогото бербей жүргөн дагы эки-үчөө жана башкалар болуп мен деген он бештей кримгенералдар чогулуп, "өлүм апкелип" жаткандарды тезинен табуу керек деген маселени талкуулашты. Мен дегендердин бири "Кабырга" деген авторитет да үч күн мурун "өлүм апкелем" деген "каракагазды" алган экен. Ошентип онбештей авторитет көпкө кеңешип майнаптуу эч нерсеге жетише алышкан жок. Аларды ким тапса жүз миң доллар сыйлык болот деген сөздү таратууга сүйлөшүштү жана тапкан адамга чын эле бермей болушту. Бул жөнүндө бийликке да айтмак болушту, закондоштурууга.
Милиция кызматынын мурунку мыкты эки кызматкери кылмыш ишин баштаса балээ башталары Мырзабек менен Саматтын кылгандарынан даана көрүндү. Нечен бир мыкты оперлер экөөнүн кылып кеткен иштеринен кенедей да илинчек таппай кыларга айласын таппай турушту. Ал эми кримдүйнөдөгүлөр "өлүм апкелемди" жасап жаткан милийсанын же коопсуздук кызматынын өздөрү болушу мүмкүн деген кепти айта баштады. Ошонун чын-төгүнүн билүү үчүн алардын акыркы кеңешинде "өлүм апкелгендерди" табуу үчүн жүз миң доллар бөлгөндөн кийин, аны милийса уюштуруп жатабы дегенди билүү үчүн дагы жүз миң доллар бөлмөй болушту. Бул сумма менен жогорку эшалондогу милийса кызматкерлеринен "сүйлөшүүнү" көздөштү.
Ошентип "өлүм апкелгендер" буга чейин кыргызда болуп көрбөгөн чээнден чыккан окуя катары айтылып эл оозунан түшпөй турду...
***
Журоктор ыйманга толсун.
#33 13 Декабрь 2012 - 14:34
Күндөрдүн бир күнүндө "мен сага өлүм апкелем" деген коркунучтуу кагазды милийса начальнигинин секретаршасына апкелип беришти. Болот ишке келе элек болчу. Кечээ Бишкектен кеч кайтып бүгүн түшкө чейин шашпай эс алмак.
Болот ишке түштөн кийин чыкты. Кабинетине киргенден кийин артынан секретаршасы кирип конверт сунду. Адреси жок эле Болотко деп жазылган. Болот конвертти шашпай ачып ичиндеги алакандай кагазды сууруп окуду. Жүрөгү шуу этти. Кечээ эле министрдеги чогулушта дал ушул ишке баш катырышкан. Болот бу коркунучтуу сөздү бир эмес, эки сыйра окуп, жини келгенине караганда корккону аша чаап, ошол коркунуч бүт денесин каптап кеткендей болуп, майда калтыракка бастырды. Ага бул жазылган эскертүү, башка маанай апкелмек эмес. Анткени жаратылышынан коркок жаралган жан эле да. Дале болсо муну жазгандар ким болду экен деп толгон-токой өзүнө тааныш бандит эмес да адамдардын элесин көз алдынан өткөрүп жиберди. Анын бул тизмесинде Мырзабек сөзсүз алдыңкы орундарда турат. Анын ушул шектенүүсү менен министрликтеги тиешелүү адамдар Мырзабектин мурунку, кийинки баскан жолуна сары эсеп салып көрүшүп эч кандай шек-шыбоо таап алышкан жок. Милийсадан небактан эле тажап жүргөн, ошонун натыйжасында андан кантип кетүүнүн жакшы шылтоосун издеп келген. Анан начальниги менен урушту өзү баштап милийсадан кетүүгө арыз жазган. Белгисиз бирөөлөр үйүн өрттөп кеткенде ошол күйүтүнө чыдабаган аялы өз жанын кыйганынан кийин Мырзабек эч ким менен байланышпай, а турсун жакын туугандар менен да катышпай, түнт тартып, жалгыздык издеп калган. Азыр машина коюучу жайда иштейт. Эч ким менен контактка барбайт, эки бөлмөлүү квартирада турат. Ал законсуз иштерди жасайт же жасаган деп айтууга эч кандай негиз жок. Анын үстүнөн болгон көзөмөл мындан ары да улантыла бермекчи деген кызматтык отчеттун бир көчүрмөсүн Болот да алып окуганы бар...
Эми Болоттун ишинен башка да негизги түйшүгү пайда болду. Ал түйшүккө караганда өтө оор, коркунучтуу эле. Бул жөнүндө өзүнө өлүм апкелгендерден кабар келгендигин көзүнүн кареги менен кошо айланчу орунбасарына айтты эле, ал эки оперди гражданча кийинтип Болотту акмалатты, ал экөө Болоттун көлөкөсүнө айланды. Болоттун "кара кагаз" алгандыгы жөнүндө кабар милийсага чейин дароо белгилүү болду. Бандиттердин жогорку чөйрөсү да андан кабардар эле...
"Мен сага өлүм апкелем" деген эскертүү коштогон өлүмдөр бир топ эле болду. Адегенде бул эскертүүнү элес албай, маани бербей кол шилтеп койгондор эми анын күчүнө ишенип турушту. Ошол "өлүм апкелем" кагазы колуна тийгендер, өлүмдүн качан, кай тараптан келерин күтүп жаналакет түшүп жатышты. "Өлүм апкелемдин" кабары, таасири, коркунучу аябагандай жогору эле...
Мырзабек өзүнөн шек аларын беш колундай билет. Болот менен Болуш эч качан аны унутушпайт. Шек алганы шек алган. Ошондуктан ар иш аткарыларда Самат экөө ошол иштин планын ийне-жибине чейин талкууга алышат. Кайра-кайра эсептешет. "Жети өлчөп, бир кес" дегенди "миң өлчөшкө" чейин жеткиришет. Ошондон улам бир эмес, миң ирет шегалышсын - эч нерсе мойунга койо алышпайт. Анан да бул окуяларга ички иштер министрлигинде кандай реакция жасап жатат, Самат баарын билип турат. Жашырынгандар үчүн бул эң сонун болсо, издегендер үчүн трагедия да...
Милийсадан Болот, бандиттен Болуш, бизнесмен дегенинен Сатар колдоруна "каракагаз" алып жегени желим болуп жүрөт. Болот менен Болуш жакындарынын көзүнчө "урганым жок!" деген сөздү айтып коркпостугун, кенебестигин көрсөткөндөй болгону менен элеңдегени элеңдеген, өлүмдөн коркпогон ким бар экен?! Сатар болсо небак карып бүткөн өлүм көзүнө көрүнүп көз ирмем сайын.
Ал Украинада бир айча жүрүп кайра келди. Келбейт болчу, акчасы түгөндү, анын үстүнө армиялаш досу да азга тажай баштады көрүнөт.
Сатар үйүнө келип түштү, эч нерседен капарсыз келген да, талкаланган үйүнө кирип эси ооду. Азга унута түшкөн келчү өлүм эсинде кайра жанданды. Азыр бир бөлмөдөн бирөө чыгып келип тапанча менен атып жиберчүдөй же шамшар менен мууздап салчудай сезди. Аз жерден кыйкырып жибере жаздады. Көр-жерге толгон дивандын үстүндө бети-башынан тамтыгы жок шишиген Асясы жатат. Өлгөн сымал. Жок, тирүү экен, коңурук тартып коет, кез-кези менен. Сатардын мууну калчылдай кетти. Башкасын билбейт...
Ася андан бир саатча мурун келген. Сатардын бир жакшы таанышы бакчу жылкыдан дагы үчтү саттырып, ошонун акчасын чачып ичип жүрөт. Үйүнө келген сайын биринчи ирет уктоочу бөлмөдөгү өзү терип целлофан баштыкчага салып койгон доллардын күлмайда кесиктерин кармалап көпкө отурат. Жүрөгү ачышканда денеси титиреп кетет. Буулугат, жинденет. Муну алмаштырчу жай барбы ошону ойлойт, доллары бүтүн кезде санап жатып анын жытын кайра-кайра искегенин эстейт. Кесилсе да жыты кетпейт да, азыр да жыттайт. Жыттай берет, жинденет... Өзүнчө сүйлөнөт, сөгүнүп-сагынып. ..
***
Кыргызстанда "өлүм апкелгендин" сөзү, имиши көбөйүп, биртопторунун жүрөктөрүн сарысуу бастырып, биртоптору аны тапса тирүүлөй кескилеп өлтүрүүнү самап турган кезде Шумкар деген опсуз акчалуу неме орустун айкөл шаары Москвада жашап жаткан. Москваны айкөл дегендей бар. Бу сегиз-тогуз миллиондуу шаарга баары батат: ууру-кескиси да, киши өлтүргүчү менен террористи да, а турсун мамлекетинде көңтөрүлгөн- төңкөрүлгөн падышалар да келип жашай берет. Кимиси болсо да батып, сиңип-житип кетчү шаар Москва деген.
Шумкар Байсалбаев кыргызыңа да, Бишкегине да батпай турган болгондо бийликтегилердин эң бийиктери кеңешип туруп аны Москвага жеткирип тынышкан, азырынча деп чын эле пендеден чыкпас шум эле. Нечен бир мен-мен деген куу менен шумдар анын жанында кыкка турбайт экен.
Шум жетишпеген үйдө өскөн. Башына жүн чыгып, буту тамтуң баскандан эле издеп-табуу жолуна түшкөн. Энесинин эмчегин жанталаша соруп кан чыгара жаздачу какшатып. Ошондо энеси кенедей немени ээмп аткан жерден эле башка бир коюп алчу. Бир-эки үн чыгарып кайра басылып дале сөөктү сыздата сорчу. Эшикке өзү кирип-чыкканы колунан тамак түшпөйт, жечүсүн да жейт, жебечүсүн огобетер жейт. Нечен ирет колундагы чөп-чарды, икир-чикирди колдон жулуп алып көчүктөн ары чаап-чаап алчу апасы небак тажап бүткөн. Көзү көргөндү колу алат да түз эле оозго салат. Жанагы догдурлар коркутчу микроп-сикроп дегениң Шумду алалбайт экен. Ашказаны да укмуш чүпүрөк-сапырак, кум-топурак, ыразиңке-мыразиңке, кагаз-пагаз дегендерди анын ашказаны тамакка айландырып таштайт сымал, колуна тийгенин жесе да эч нерсе болбойт. Нанын да жейт, кумун да жейт, курсагы тойбойт. Үйүндө тамагы өп-чөп неме бир жакка барганда тартынбай жейт, эс тартып калганда деле. Куюп берген табагы эле тиш өтпөгөндөн калбаса, куюлган тамакты эзели арттырган жан эмес... Ошентип Шум жутунуп өстү, өтө куу болду, шум болду. Мектепти бүтпөй эле акчага кызыгып бир акчалуу жумушка кирип кетти. Анын чоңунун көзү менен айланды, кулу катары кызматын кылды. Шумдугу менен кошо кошоматын дурус өнүктүрүп, өстүрүп алган Шум чоңуна аябай жакты. Мектепти бүттү деген аттестат сатып берди. Дагы үч-төрт жыл өтүп Шум бир эмес эки институттун дипломун чөнтөккө салды. Чөнтөгүнө акча байрала баштады, дос күттү, кадыр күттү. Ошондой күндөрдүн биринде бир жакшы санаалашы, акчанын күчү менен санаалаш да, Шумду акча ордосуна орноштуруп салды. Ал - нефтебаза эле. Адегенде майдачоң болду Шум, аз өтпөй бу чакан нефтебаза анын колуна толугу менен кантип өтүп кеткенин ошол жерде чогуу иштешкендер да билбей калды. Бу нефтебаза Шумдун колуна тийгени ырасында укмуштуудай иштеди. Бензин да, акча да суудай акты. Эсебин билген жан жок, бир билсе Шум билет. Бензин менен дизелдин майы Россия менен Казакстандан келет, бажы дегенден өтөт. Шум каалаган тоннасын аз-аз салыгын төлөп өткөзүп алат. Анткени бүткүл бажыны мыкчып отурган Турманалиев анын өз кишиси эле да. Аны өз кишиси кылган да, тутам-тутам акча-доллар. Андай долларды Шум эми бирден эсептебей пачкасы менен санап ыргытып койчу. Ошону санагандан да эринген учур келди...
Дагы аз убакыт өтүп Шум бүтүндөй бир аймактын, болгондо да кыргыздын борбору орун алган аймактын бүтүндөй күйүүчү майын тейлегенге өттү. Долларың эми миллиондоп эсептелип, саналып калды. Машина көбөйгөнү элге бензин түтпөйт. Шумдун жигиттери майды күнү-түнү ташыйт, көз ирмем тыным жок. Эми Шумдун колунан эң чоң, эң бийик, эң коркунучтуу үйдүн анабашылары ала баштады. Бул иштин Шум үчүн эки жагы бар эле: бири - бийликтин анабашындагылар менен байланышы каалаган ишиңди жасай берүүгө жол ачат, бул жакшы, экинчиси - ошол лөктөрдү доллар менен тойгузуу оголе кыйын экен, аларың, кысталактар долларыңды акуладай жута берет экен, болду деген сөз болбойт экен аларда. Бул - жаман. Анткен менен биринчиси - жакшысы жеңип турат. Мамлекетиңдин анабашындагылар колдоп турса таңгак-таңгак долларың кеп бекен. Тойдум дешпешсе мейли да, бере берет, бере берет. Бир ирет Шум бир миллион долларды кейске салып бир милийсанын генералына алпарып берди. Ал аны үлкөн чоңдун бирине бермек. Генерал кейсти ачкан да жок:
-Туурабы, - деди керейе.
-Туура, бир миллион...
-Санабай эле ишенейинби?
-Өзүм так эсептегем. Ишенбесеңиз санап көрүңүз, -деди Шум азга таарына үн чыгарып, - сиздерди кантип алдайын.
-Алдабайсыңбы?
-Жок, алдабайм...
-Эй, алдабасаң бу миллионду кайдан алдың?!
Шум мындай обу жок орой суроону эч күткөн эмес да, кай абал болсо да чыгып кетчү неме бу жолу мукактана түштү:
-Пайда... бизнесте деген...
-Ии, пайдасы ушунча дечи. Сенин ишиңден мынча пайда түшпөйт. Беш үйүңдү, жыйырма тогуз машинаңды ж.б. "пайдаңды" кошсок канча жыл болорун билесиңби?
"Мунун айтып турганын кара, энеңди гана... десе. Көтүнөн чыкканча алат да, айтканын кара!" деп Шум генералды жеп жиберчүдөй жек көрүп турду. Бирок бу шүмшүк аны кайдан билгизсин, түлкүдөй жойпу да, билмексенге салды, аңкоосунуп жатпайбы:
-Пайда менен жылдын эмне байланышы бар, жолдош генерал? Же бул пайда канча жылда түштү деп атасызбы?
-Ой энеңди... Куусуң ээ, шүмшүк. Түшүнбөс боло калганын бат эле. Эй, сенин тапкан "пайдаңды" түрмөнүн жылына айландырса канча жыл болот дебатам?! Шүмшүйүп канча жыл тор артында отурар элең дейм. Эми түшүндүңбү?
Шум анткор жалжактай калды:
-Ой жолдош генерал, тамашаңыз да кызык... Баарын өзүңүз билесиз да. Өзүңүздүн колдо да.
-Ии, ошентсең... -Генерал диванда өзүнүн жанында жаткан кейсти баш ийкей көрсөтө сурады, - муну жеткиргендин акысы кайда?
-Мына, -деди Шум ички чөнтөктөн бир пачка доллар алып сунуп, - муну кантип унутайын.
Генерал пачканы алып кабак бүркөгөндөй болду:
-Ушулбу?
Болот ишке түштөн кийин чыкты. Кабинетине киргенден кийин артынан секретаршасы кирип конверт сунду. Адреси жок эле Болотко деп жазылган. Болот конвертти шашпай ачып ичиндеги алакандай кагазды сууруп окуду. Жүрөгү шуу этти. Кечээ эле министрдеги чогулушта дал ушул ишке баш катырышкан. Болот бу коркунучтуу сөздү бир эмес, эки сыйра окуп, жини келгенине караганда корккону аша чаап, ошол коркунуч бүт денесин каптап кеткендей болуп, майда калтыракка бастырды. Ага бул жазылган эскертүү, башка маанай апкелмек эмес. Анткени жаратылышынан коркок жаралган жан эле да. Дале болсо муну жазгандар ким болду экен деп толгон-токой өзүнө тааныш бандит эмес да адамдардын элесин көз алдынан өткөрүп жиберди. Анын бул тизмесинде Мырзабек сөзсүз алдыңкы орундарда турат. Анын ушул шектенүүсү менен министрликтеги тиешелүү адамдар Мырзабектин мурунку, кийинки баскан жолуна сары эсеп салып көрүшүп эч кандай шек-шыбоо таап алышкан жок. Милийсадан небактан эле тажап жүргөн, ошонун натыйжасында андан кантип кетүүнүн жакшы шылтоосун издеп келген. Анан начальниги менен урушту өзү баштап милийсадан кетүүгө арыз жазган. Белгисиз бирөөлөр үйүн өрттөп кеткенде ошол күйүтүнө чыдабаган аялы өз жанын кыйганынан кийин Мырзабек эч ким менен байланышпай, а турсун жакын туугандар менен да катышпай, түнт тартып, жалгыздык издеп калган. Азыр машина коюучу жайда иштейт. Эч ким менен контактка барбайт, эки бөлмөлүү квартирада турат. Ал законсуз иштерди жасайт же жасаган деп айтууга эч кандай негиз жок. Анын үстүнөн болгон көзөмөл мындан ары да улантыла бермекчи деген кызматтык отчеттун бир көчүрмөсүн Болот да алып окуганы бар...
Эми Болоттун ишинен башка да негизги түйшүгү пайда болду. Ал түйшүккө караганда өтө оор, коркунучтуу эле. Бул жөнүндө өзүнө өлүм апкелгендерден кабар келгендигин көзүнүн кареги менен кошо айланчу орунбасарына айтты эле, ал эки оперди гражданча кийинтип Болотту акмалатты, ал экөө Болоттун көлөкөсүнө айланды. Болоттун "кара кагаз" алгандыгы жөнүндө кабар милийсага чейин дароо белгилүү болду. Бандиттердин жогорку чөйрөсү да андан кабардар эле...
"Мен сага өлүм апкелем" деген эскертүү коштогон өлүмдөр бир топ эле болду. Адегенде бул эскертүүнү элес албай, маани бербей кол шилтеп койгондор эми анын күчүнө ишенип турушту. Ошол "өлүм апкелем" кагазы колуна тийгендер, өлүмдүн качан, кай тараптан келерин күтүп жаналакет түшүп жатышты. "Өлүм апкелемдин" кабары, таасири, коркунучу аябагандай жогору эле...
Мырзабек өзүнөн шек аларын беш колундай билет. Болот менен Болуш эч качан аны унутушпайт. Шек алганы шек алган. Ошондуктан ар иш аткарыларда Самат экөө ошол иштин планын ийне-жибине чейин талкууга алышат. Кайра-кайра эсептешет. "Жети өлчөп, бир кес" дегенди "миң өлчөшкө" чейин жеткиришет. Ошондон улам бир эмес, миң ирет шегалышсын - эч нерсе мойунга койо алышпайт. Анан да бул окуяларга ички иштер министрлигинде кандай реакция жасап жатат, Самат баарын билип турат. Жашырынгандар үчүн бул эң сонун болсо, издегендер үчүн трагедия да...
Милийсадан Болот, бандиттен Болуш, бизнесмен дегенинен Сатар колдоруна "каракагаз" алып жегени желим болуп жүрөт. Болот менен Болуш жакындарынын көзүнчө "урганым жок!" деген сөздү айтып коркпостугун, кенебестигин көрсөткөндөй болгону менен элеңдегени элеңдеген, өлүмдөн коркпогон ким бар экен?! Сатар болсо небак карып бүткөн өлүм көзүнө көрүнүп көз ирмем сайын.
Ал Украинада бир айча жүрүп кайра келди. Келбейт болчу, акчасы түгөндү, анын үстүнө армиялаш досу да азга тажай баштады көрүнөт.
Сатар үйүнө келип түштү, эч нерседен капарсыз келген да, талкаланган үйүнө кирип эси ооду. Азга унута түшкөн келчү өлүм эсинде кайра жанданды. Азыр бир бөлмөдөн бирөө чыгып келип тапанча менен атып жиберчүдөй же шамшар менен мууздап салчудай сезди. Аз жерден кыйкырып жибере жаздады. Көр-жерге толгон дивандын үстүндө бети-башынан тамтыгы жок шишиген Асясы жатат. Өлгөн сымал. Жок, тирүү экен, коңурук тартып коет, кез-кези менен. Сатардын мууну калчылдай кетти. Башкасын билбейт...
Ася андан бир саатча мурун келген. Сатардын бир жакшы таанышы бакчу жылкыдан дагы үчтү саттырып, ошонун акчасын чачып ичип жүрөт. Үйүнө келген сайын биринчи ирет уктоочу бөлмөдөгү өзү терип целлофан баштыкчага салып койгон доллардын күлмайда кесиктерин кармалап көпкө отурат. Жүрөгү ачышканда денеси титиреп кетет. Буулугат, жинденет. Муну алмаштырчу жай барбы ошону ойлойт, доллары бүтүн кезде санап жатып анын жытын кайра-кайра искегенин эстейт. Кесилсе да жыты кетпейт да, азыр да жыттайт. Жыттай берет, жинденет... Өзүнчө сүйлөнөт, сөгүнүп-сагынып. ..
***
Кыргызстанда "өлүм апкелгендин" сөзү, имиши көбөйүп, биртопторунун жүрөктөрүн сарысуу бастырып, биртоптору аны тапса тирүүлөй кескилеп өлтүрүүнү самап турган кезде Шумкар деген опсуз акчалуу неме орустун айкөл шаары Москвада жашап жаткан. Москваны айкөл дегендей бар. Бу сегиз-тогуз миллиондуу шаарга баары батат: ууру-кескиси да, киши өлтүргүчү менен террористи да, а турсун мамлекетинде көңтөрүлгөн- төңкөрүлгөн падышалар да келип жашай берет. Кимиси болсо да батып, сиңип-житип кетчү шаар Москва деген.
Шумкар Байсалбаев кыргызыңа да, Бишкегине да батпай турган болгондо бийликтегилердин эң бийиктери кеңешип туруп аны Москвага жеткирип тынышкан, азырынча деп чын эле пендеден чыкпас шум эле. Нечен бир мен-мен деген куу менен шумдар анын жанында кыкка турбайт экен.
Шум жетишпеген үйдө өскөн. Башына жүн чыгып, буту тамтуң баскандан эле издеп-табуу жолуна түшкөн. Энесинин эмчегин жанталаша соруп кан чыгара жаздачу какшатып. Ошондо энеси кенедей немени ээмп аткан жерден эле башка бир коюп алчу. Бир-эки үн чыгарып кайра басылып дале сөөктү сыздата сорчу. Эшикке өзү кирип-чыкканы колунан тамак түшпөйт, жечүсүн да жейт, жебечүсүн огобетер жейт. Нечен ирет колундагы чөп-чарды, икир-чикирди колдон жулуп алып көчүктөн ары чаап-чаап алчу апасы небак тажап бүткөн. Көзү көргөндү колу алат да түз эле оозго салат. Жанагы догдурлар коркутчу микроп-сикроп дегениң Шумду алалбайт экен. Ашказаны да укмуш чүпүрөк-сапырак, кум-топурак, ыразиңке-мыразиңке, кагаз-пагаз дегендерди анын ашказаны тамакка айландырып таштайт сымал, колуна тийгенин жесе да эч нерсе болбойт. Нанын да жейт, кумун да жейт, курсагы тойбойт. Үйүндө тамагы өп-чөп неме бир жакка барганда тартынбай жейт, эс тартып калганда деле. Куюп берген табагы эле тиш өтпөгөндөн калбаса, куюлган тамакты эзели арттырган жан эмес... Ошентип Шум жутунуп өстү, өтө куу болду, шум болду. Мектепти бүтпөй эле акчага кызыгып бир акчалуу жумушка кирип кетти. Анын чоңунун көзү менен айланды, кулу катары кызматын кылды. Шумдугу менен кошо кошоматын дурус өнүктүрүп, өстүрүп алган Шум чоңуна аябай жакты. Мектепти бүттү деген аттестат сатып берди. Дагы үч-төрт жыл өтүп Шум бир эмес эки институттун дипломун чөнтөккө салды. Чөнтөгүнө акча байрала баштады, дос күттү, кадыр күттү. Ошондой күндөрдүн биринде бир жакшы санаалашы, акчанын күчү менен санаалаш да, Шумду акча ордосуна орноштуруп салды. Ал - нефтебаза эле. Адегенде майдачоң болду Шум, аз өтпөй бу чакан нефтебаза анын колуна толугу менен кантип өтүп кеткенин ошол жерде чогуу иштешкендер да билбей калды. Бу нефтебаза Шумдун колуна тийгени ырасында укмуштуудай иштеди. Бензин да, акча да суудай акты. Эсебин билген жан жок, бир билсе Шум билет. Бензин менен дизелдин майы Россия менен Казакстандан келет, бажы дегенден өтөт. Шум каалаган тоннасын аз-аз салыгын төлөп өткөзүп алат. Анткени бүткүл бажыны мыкчып отурган Турманалиев анын өз кишиси эле да. Аны өз кишиси кылган да, тутам-тутам акча-доллар. Андай долларды Шум эми бирден эсептебей пачкасы менен санап ыргытып койчу. Ошону санагандан да эринген учур келди...
Дагы аз убакыт өтүп Шум бүтүндөй бир аймактын, болгондо да кыргыздын борбору орун алган аймактын бүтүндөй күйүүчү майын тейлегенге өттү. Долларың эми миллиондоп эсептелип, саналып калды. Машина көбөйгөнү элге бензин түтпөйт. Шумдун жигиттери майды күнү-түнү ташыйт, көз ирмем тыным жок. Эми Шумдун колунан эң чоң, эң бийик, эң коркунучтуу үйдүн анабашылары ала баштады. Бул иштин Шум үчүн эки жагы бар эле: бири - бийликтин анабашындагылар менен байланышы каалаган ишиңди жасай берүүгө жол ачат, бул жакшы, экинчиси - ошол лөктөрдү доллар менен тойгузуу оголе кыйын экен, аларың, кысталактар долларыңды акуладай жута берет экен, болду деген сөз болбойт экен аларда. Бул - жаман. Анткен менен биринчиси - жакшысы жеңип турат. Мамлекетиңдин анабашындагылар колдоп турса таңгак-таңгак долларың кеп бекен. Тойдум дешпешсе мейли да, бере берет, бере берет. Бир ирет Шум бир миллион долларды кейске салып бир милийсанын генералына алпарып берди. Ал аны үлкөн чоңдун бирине бермек. Генерал кейсти ачкан да жок:
-Туурабы, - деди керейе.
-Туура, бир миллион...
-Санабай эле ишенейинби?
-Өзүм так эсептегем. Ишенбесеңиз санап көрүңүз, -деди Шум азга таарына үн чыгарып, - сиздерди кантип алдайын.
-Алдабайсыңбы?
-Жок, алдабайм...
-Эй, алдабасаң бу миллионду кайдан алдың?!
Шум мындай обу жок орой суроону эч күткөн эмес да, кай абал болсо да чыгып кетчү неме бу жолу мукактана түштү:
-Пайда... бизнесте деген...
-Ии, пайдасы ушунча дечи. Сенин ишиңден мынча пайда түшпөйт. Беш үйүңдү, жыйырма тогуз машинаңды ж.б. "пайдаңды" кошсок канча жыл болорун билесиңби?
"Мунун айтып турганын кара, энеңди гана... десе. Көтүнөн чыкканча алат да, айтканын кара!" деп Шум генералды жеп жиберчүдөй жек көрүп турду. Бирок бу шүмшүк аны кайдан билгизсин, түлкүдөй жойпу да, билмексенге салды, аңкоосунуп жатпайбы:
-Пайда менен жылдын эмне байланышы бар, жолдош генерал? Же бул пайда канча жылда түштү деп атасызбы?
-Ой энеңди... Куусуң ээ, шүмшүк. Түшүнбөс боло калганын бат эле. Эй, сенин тапкан "пайдаңды" түрмөнүн жылына айландырса канча жыл болот дебатам?! Шүмшүйүп канча жыл тор артында отурар элең дейм. Эми түшүндүңбү?
Шум анткор жалжактай калды:
-Ой жолдош генерал, тамашаңыз да кызык... Баарын өзүңүз билесиз да. Өзүңүздүн колдо да.
-Ии, ошентсең... -Генерал диванда өзүнүн жанында жаткан кейсти баш ийкей көрсөтө сурады, - муну жеткиргендин акысы кайда?
-Мына, -деди Шум ички чөнтөктөн бир пачка доллар алып сунуп, - муну кантип унутайын.
Генерал пачканы алып кабак бүркөгөндөй болду:
-Ушулбу?
Журоктор ыйманга толсун.
#34 13 Декабрь 2012 - 14:35
-Дагы бар, - деп жиберди Шум шашкалактай,
- кантип эле ушул эле болсун. -Дагы бир пачка сунулду. Генералдын колундагы эки пачка жыйырма миң доллар эле. -Ии, ушундай десең, болуптур эми, бара бер. Ашканадан нан ооз тийе кет.
Шум генералдыкынан көңүлсүз чыкты. Он миң эле бермек, бу айбан жыйырмага түшүрбөдүбү. Мейли да, булар болбосо мага эмненин акчасы... Колдон келсе бул энеңдурайындардын оозу-мурдуна тыгып туруш керек, деле соо тешик калтырбай тыга бериш керек. Ыраазы да болот, табакташ да болуп жоопкерчилиги да артат. Тирүү болсок бир тордо, өлүү болсок бир көрдө деген кеп да. Дагы бир-эки жылдай бу айбандарга корболумуш болуп турса, анан көрө жатар... Ушунтип демденет Шум.
Ошондон көп өтпөй бу шүмшүктүн кылган жана кылып жаткан ишин бүт кыргыз эмес казагы менен өзүбеги, тажик менен азербайжаны, америкалыгы менен орусу укту. Шумдук экен бу Шум. Кепкенедей экономикасы итий кебетесиндеги мамлекетте жашап элүү миллиондон ашык долларды жеп коюптур. Бул чыпчыргасы коробой бюджетке түшчү акча экен. Бул ишти ички иштер министрлиги менен коопсуздук кызматынын ээнбаш кызматкерлери ачык чуу чыгарып жиберип жатпайбы. Үлкөн чоңдор байкабай калыбатпайбы. Эми аны басууга болбой калды. Гезиттер менен телерадио Шумкар Байсалбаев деп какшай берип анын атын тили эми чыккан баладан кулжадай куркуйган чалга чейин жаттап бүтүштү. Эпадам Шумду чындап тергеп соттой турган болсо, миллиондогон долларлар салынган кейстер, жөнөкөй эле пакеттер кимдердин колуна тийгенин айтып салса, өлкөнүн анабашында тургандардын абийири төгүлмөк да, төгүлгөндө да иттей төгүлмөк. Тез арада чара көрүш керек эле. Үч-төрт чоң бир кечте Шумдун кебин талкууга алып мамлекеттик резиденциянын биринде алты сааттай отурушту. Баягы генерал да бар болчу.
-Муунуп өлсө, же Көлгө кетип баратып авария болсо эмне болот? - деди ошол генерал.
-Болбойт! - ушул жердегилердин баарына чоң окшойт, бири генералды кагып таштады. -Ал иш билинбей калбайт. Сен жеке өзүң муунтсаң же машинасын өзүң жеке айдап авария кылып берсең бир жөн. Аны башкалар аткарат. Демек, жабылуу аяктын ачылышы сөзсүз бар, уктуңбу?!
Генерал "уктум" дегендин ордуна:
-Кечиресиз, -дебатпайбы.
-Азырынча аны качыра тургула, - деп бу топтун чоңу бүтүм чыгарып салды.
Ушул сөздү айтыш үчүн алты саат отурганын карабайсыңбы. Жок, ал убакыт бошко кеткен жок, Шумдун жана ага окшогондордун далайынын ишин укту.
Генералга кимди кандай кылуу керектиги жөнүндө аткарбай койуга болбос көрсөтмөлөрдү берди...
Ошол күндүн эртеси эле бүтүндөй коомчулук - "Байсалбаев качып кетиптир" болуп чуу түшүп жатып калды. ал шүмшүктүн бетин ачкан макалалар гезит беттеринде батпайт. "Кармап туруп, өпкөгө койуп кустурабыз" деп оңду-солду интервьюларды берип жаткан милийса, прокурорлор. ..
Шум Байсалбаев акыр-аягы бир балээге кабыларын, ошондо аны оңой эле атып таштаарын билген. Миллиондогон долларларды кимге качан бергенин саат, мүнөтүнө чейин жазып жүргөн өзү да он миллион долларды Европанын эки банкына тең бөлө салган, дагы эки миллион Москвадагы жана Алматыдагы банктарга бөлө салынган. Чуу чыгары менен генерал менен маектешкен Шум эми болору болду дегенчилик кылып, бар кайратын жыйып туруп ага буларды айткан: "Жолдош генерал, мен кичине эмесмин. Ошондуктан менин сөзүмдү жакшылап угуңуз. Мен кейс менен сизге туура он эки жолу келдим. Ошонун баары жазылуу. Шоопурум, анан мени кайтарган төрт жигитим күбө болуп кол коюп беришкен. Кейстен башка пачкалардын да эсеби бар. -Бул генералдын өзүнө берилген долларлар эле. -Дагы ........ менен пакеттер туура сегиз жолу резиденцияга кирди. Анын да эсеп-чоту, алган авторлору бар, баары катталып, күбөлөндүрүп коюлган. Демек, мени жок кылуу мага караганда сиздерге коркунучтуу. Эмне кылсаңыз ошо кылыңыз, мен сөзүмдү айтып бүттүм" деген.
Генерал бу шумпайдын сөзүн кагып-сокпой кунт койо угуп андан кийин да тил тийгизген жок. "Бар, бара бер, эш-шек!" деп узаткан...
Эми Шум Москванын чок орто тушундагы жыйырма төрт жыйырма төрт кабат үйдүн он тогузунчу кабатында үч бөлмөлүү квартирада жашайт. Эч ким менен иши жок. Жанынан жарым карыш жылбай эки-экиден кезектеше кайтарчу төрт жигити бар. Аларга кошуна квартираны сатып берген, ал дагы үч бөлмөлүү. Төртөө кезектешип Кыргызстанга келип үй-бүлөсү менен учурашып, Шум айткан адамдарга жолугуп сөз ташышат. Өзү жөнүндөгү кептерди, чыккан материалдарды алдырып окуйт. Убакыт өткөн сайын азыраак айтылып, унутулуп баратканына кубанат. Бул жердеги жашоосу баягы генералдын жана дагы биртоп полковниктердин контролунда. Шум бу жерде дагы бир аз жашап туруп төрт жигитти да, генерал менен полковниктер да жер сыйпалап таппай калгандай бир алыскы өлкөнү көздөй жүрөт, көчүп барар жери, а турсун жашачу үйү да такталып жатат. Баягы эки банктагы он миллион доллар өзү гана билген башка банктарга жашыруун аттарга которулган. Бир өмүр эмес көп өмүргө жетчү акча...
Генерал далайды көргөн неме. Өмүр бойу милийсада иштеди. Далай мыкты иштерди да, былык иштерди да теңме-тең жасады. Аброй күттү бир топ. Өкмөт башчысынын жакын адамдарынын бири болду. Кимдин ким экенин бир эле караганда билчү генерал Шумкар Байсалбаевди алгач көргөндө эле анын оңой шүмшүк эмес экендигин байкап "өз ажалыңан өлчү түрүң жок" деп койгон ичинде. Ошол биринчи көргөндөн баштап эле кыртышы сүйгөн эмес.
Шумду Москвага жашырган күндөн эле аны кантип жайлатып саларды ойлоп жүрдү. "Тийбегиле" деп ................ айтканда эле ичинен өзүнө өзү сөз берген Шумду өлтүрүүгө. Дагы бир аз убакыт өтсө ал изин жашырып кетиши мүмкүн. Генерал азыр ички иштер министрлигинде иштебесе да ал жактагы иштер менен таанышып турат, таасири тийип турат. "Мен сага өлүм апкелем" маселеси күчөп турган күндөрдүн биринде мыкты милийсалар эсебиндеги полковниктерди бүгүн чакыртты да өтө жашырын делген тапшырмасын айтты. Ал тапшырма - Шумкар Байсалбаевди тындым кылып, анын өлүгү эч качан табылбагандай жоготуп келүү эле. Ал ишти кыркка эми чыккан полковник жалгыз аткармак...
Полковник гражданча кийингенде бир карапайым интеллигентке окшоп кетет. Бойу ортодон жогору, арыкчырай, акжумал неме. Өзүнүн кырк жашынан алда канча жаш көрүнөт.
Тапшырма алгандын эртеси чакан кара сумкасын асынып, башына спорттук топу, жылуу спорттук куртка кийип Москвага жөнөп кетти. Бир кылмышкерди издеп, командировкада жүрөт кагазы толтурулган. Керек десе орустун милийсасынан жардам суроого акысы бар.
Полковник Москванын арзан мейманканаларынын биринен орун алып бир суткадай эч жакка чыкпастан жатты да, анан Москванын четирек жактарын кыдырды. Кыдыргандын экинчи күнү издегенин тапты - от жакчу жай болчу издегени. Эки күндөн бери андайдан ончактыны тапса да ушул жолкусу өтө ылайыктуудай көрүндү. Эки кочегар тең эңгезердей ичкен орустар экен. Мындайларда арамдык жок болот, ак көңүл болот.
Полковник алар менен тез эле таанышты. Өзүн "Абакандан келгем, бир тууганым ушул жакка иштегени кетип кабар жок, сураштырса Москванын ушул аймагында квартирада туруп иштеп жүрөт экен деп дагы бир тааныш жердеши айтканын, инисин тапса эле кайра кетерин, өзү карагай даярдоочу фирмада менеджер экендигин" айтып дароо эле бир бөтөлкө аракты эки пийва жана балыгы менен коюп берип олбурлуу эки оруска аябак жакты. Биртопко сүйлөшүп эртең да келерин айтып кетти.
Полковник эртеси да келди бу жерге, бу жолу эки аракты баш кылып бир топ тамак-аш сала келген улам көмүр ыргытышып коюп ичип, сүйлөшүп төрт сааттай отуруп кетти. Эки орус бу ирет полковникти кучактай узатып, аябай жакшы көрүп калышкан экен. Жайында отпускага чыкса экөө тең Абаканга конокко барышмай болушту...
Полковник Москвага келгенден бир жумадай өткөндө гана Шумдун сотовыйына чалды:
-Алло, Майрамбек байкесизби?
-Ии.
-Мен Азамат дегенмин. Жылдызбек байке сизге аманат айттырды эле. Кай жерден кезигишсек.
-Үйгө келе бер.
-Мен катуу грипп болубатам. Эч кимге жугузбашым керек.
-Эч кимге жукпайт, келе бер.
-Жөнөдүм.
Шум дароо түшүндү генерал бу жигитти жашырып жибергенин, жана аны менен жолукканын эч ким көрбөшү керек, аны да түшүндү. Демек, өтө маанилүү кабар апкелген.
Шум квартирадагы эки жигитин чакырып "силер бүгүн бошсуңар" деп айтмакчы болгондо Шумдун телефону дагы шыңгырады. Эмелеги Азамат деген неме экен:
Шум генералдыкынан көңүлсүз чыкты. Он миң эле бермек, бу айбан жыйырмага түшүрбөдүбү. Мейли да, булар болбосо мага эмненин акчасы... Колдон келсе бул энеңдурайындардын оозу-мурдуна тыгып туруш керек, деле соо тешик калтырбай тыга бериш керек. Ыраазы да болот, табакташ да болуп жоопкерчилиги да артат. Тирүү болсок бир тордо, өлүү болсок бир көрдө деген кеп да. Дагы бир-эки жылдай бу айбандарга корболумуш болуп турса, анан көрө жатар... Ушунтип демденет Шум.
Ошондон көп өтпөй бу шүмшүктүн кылган жана кылып жаткан ишин бүт кыргыз эмес казагы менен өзүбеги, тажик менен азербайжаны, америкалыгы менен орусу укту. Шумдук экен бу Шум. Кепкенедей экономикасы итий кебетесиндеги мамлекетте жашап элүү миллиондон ашык долларды жеп коюптур. Бул чыпчыргасы коробой бюджетке түшчү акча экен. Бул ишти ички иштер министрлиги менен коопсуздук кызматынын ээнбаш кызматкерлери ачык чуу чыгарып жиберип жатпайбы. Үлкөн чоңдор байкабай калыбатпайбы. Эми аны басууга болбой калды. Гезиттер менен телерадио Шумкар Байсалбаев деп какшай берип анын атын тили эми чыккан баладан кулжадай куркуйган чалга чейин жаттап бүтүштү. Эпадам Шумду чындап тергеп соттой турган болсо, миллиондогон долларлар салынган кейстер, жөнөкөй эле пакеттер кимдердин колуна тийгенин айтып салса, өлкөнүн анабашында тургандардын абийири төгүлмөк да, төгүлгөндө да иттей төгүлмөк. Тез арада чара көрүш керек эле. Үч-төрт чоң бир кечте Шумдун кебин талкууга алып мамлекеттик резиденциянын биринде алты сааттай отурушту. Баягы генерал да бар болчу.
-Муунуп өлсө, же Көлгө кетип баратып авария болсо эмне болот? - деди ошол генерал.
-Болбойт! - ушул жердегилердин баарына чоң окшойт, бири генералды кагып таштады. -Ал иш билинбей калбайт. Сен жеке өзүң муунтсаң же машинасын өзүң жеке айдап авария кылып берсең бир жөн. Аны башкалар аткарат. Демек, жабылуу аяктын ачылышы сөзсүз бар, уктуңбу?!
Генерал "уктум" дегендин ордуна:
-Кечиресиз, -дебатпайбы.
-Азырынча аны качыра тургула, - деп бу топтун чоңу бүтүм чыгарып салды.
Ушул сөздү айтыш үчүн алты саат отурганын карабайсыңбы. Жок, ал убакыт бошко кеткен жок, Шумдун жана ага окшогондордун далайынын ишин укту.
Генералга кимди кандай кылуу керектиги жөнүндө аткарбай койуга болбос көрсөтмөлөрдү берди...
Ошол күндүн эртеси эле бүтүндөй коомчулук - "Байсалбаев качып кетиптир" болуп чуу түшүп жатып калды. ал шүмшүктүн бетин ачкан макалалар гезит беттеринде батпайт. "Кармап туруп, өпкөгө койуп кустурабыз" деп оңду-солду интервьюларды берип жаткан милийса, прокурорлор. ..
Шум Байсалбаев акыр-аягы бир балээге кабыларын, ошондо аны оңой эле атып таштаарын билген. Миллиондогон долларларды кимге качан бергенин саат, мүнөтүнө чейин жазып жүргөн өзү да он миллион долларды Европанын эки банкына тең бөлө салган, дагы эки миллион Москвадагы жана Алматыдагы банктарга бөлө салынган. Чуу чыгары менен генерал менен маектешкен Шум эми болору болду дегенчилик кылып, бар кайратын жыйып туруп ага буларды айткан: "Жолдош генерал, мен кичине эмесмин. Ошондуктан менин сөзүмдү жакшылап угуңуз. Мен кейс менен сизге туура он эки жолу келдим. Ошонун баары жазылуу. Шоопурум, анан мени кайтарган төрт жигитим күбө болуп кол коюп беришкен. Кейстен башка пачкалардын да эсеби бар. -Бул генералдын өзүнө берилген долларлар эле. -Дагы ........ менен пакеттер туура сегиз жолу резиденцияга кирди. Анын да эсеп-чоту, алган авторлору бар, баары катталып, күбөлөндүрүп коюлган. Демек, мени жок кылуу мага караганда сиздерге коркунучтуу. Эмне кылсаңыз ошо кылыңыз, мен сөзүмдү айтып бүттүм" деген.
Генерал бу шумпайдын сөзүн кагып-сокпой кунт койо угуп андан кийин да тил тийгизген жок. "Бар, бара бер, эш-шек!" деп узаткан...
Эми Шум Москванын чок орто тушундагы жыйырма төрт жыйырма төрт кабат үйдүн он тогузунчу кабатында үч бөлмөлүү квартирада жашайт. Эч ким менен иши жок. Жанынан жарым карыш жылбай эки-экиден кезектеше кайтарчу төрт жигити бар. Аларга кошуна квартираны сатып берген, ал дагы үч бөлмөлүү. Төртөө кезектешип Кыргызстанга келип үй-бүлөсү менен учурашып, Шум айткан адамдарга жолугуп сөз ташышат. Өзү жөнүндөгү кептерди, чыккан материалдарды алдырып окуйт. Убакыт өткөн сайын азыраак айтылып, унутулуп баратканына кубанат. Бул жердеги жашоосу баягы генералдын жана дагы биртоп полковниктердин контролунда. Шум бу жерде дагы бир аз жашап туруп төрт жигитти да, генерал менен полковниктер да жер сыйпалап таппай калгандай бир алыскы өлкөнү көздөй жүрөт, көчүп барар жери, а турсун жашачу үйү да такталып жатат. Баягы эки банктагы он миллион доллар өзү гана билген башка банктарга жашыруун аттарга которулган. Бир өмүр эмес көп өмүргө жетчү акча...
Генерал далайды көргөн неме. Өмүр бойу милийсада иштеди. Далай мыкты иштерди да, былык иштерди да теңме-тең жасады. Аброй күттү бир топ. Өкмөт башчысынын жакын адамдарынын бири болду. Кимдин ким экенин бир эле караганда билчү генерал Шумкар Байсалбаевди алгач көргөндө эле анын оңой шүмшүк эмес экендигин байкап "өз ажалыңан өлчү түрүң жок" деп койгон ичинде. Ошол биринчи көргөндөн баштап эле кыртышы сүйгөн эмес.
Шумду Москвага жашырган күндөн эле аны кантип жайлатып саларды ойлоп жүрдү. "Тийбегиле" деп ................ айтканда эле ичинен өзүнө өзү сөз берген Шумду өлтүрүүгө. Дагы бир аз убакыт өтсө ал изин жашырып кетиши мүмкүн. Генерал азыр ички иштер министрлигинде иштебесе да ал жактагы иштер менен таанышып турат, таасири тийип турат. "Мен сага өлүм апкелем" маселеси күчөп турган күндөрдүн биринде мыкты милийсалар эсебиндеги полковниктерди бүгүн чакыртты да өтө жашырын делген тапшырмасын айтты. Ал тапшырма - Шумкар Байсалбаевди тындым кылып, анын өлүгү эч качан табылбагандай жоготуп келүү эле. Ал ишти кыркка эми чыккан полковник жалгыз аткармак...
Полковник гражданча кийингенде бир карапайым интеллигентке окшоп кетет. Бойу ортодон жогору, арыкчырай, акжумал неме. Өзүнүн кырк жашынан алда канча жаш көрүнөт.
Тапшырма алгандын эртеси чакан кара сумкасын асынып, башына спорттук топу, жылуу спорттук куртка кийип Москвага жөнөп кетти. Бир кылмышкерди издеп, командировкада жүрөт кагазы толтурулган. Керек десе орустун милийсасынан жардам суроого акысы бар.
Полковник Москванын арзан мейманканаларынын биринен орун алып бир суткадай эч жакка чыкпастан жатты да, анан Москванын четирек жактарын кыдырды. Кыдыргандын экинчи күнү издегенин тапты - от жакчу жай болчу издегени. Эки күндөн бери андайдан ончактыны тапса да ушул жолкусу өтө ылайыктуудай көрүндү. Эки кочегар тең эңгезердей ичкен орустар экен. Мындайларда арамдык жок болот, ак көңүл болот.
Полковник алар менен тез эле таанышты. Өзүн "Абакандан келгем, бир тууганым ушул жакка иштегени кетип кабар жок, сураштырса Москванын ушул аймагында квартирада туруп иштеп жүрөт экен деп дагы бир тааныш жердеши айтканын, инисин тапса эле кайра кетерин, өзү карагай даярдоочу фирмада менеджер экендигин" айтып дароо эле бир бөтөлкө аракты эки пийва жана балыгы менен коюп берип олбурлуу эки оруска аябак жакты. Биртопко сүйлөшүп эртең да келерин айтып кетти.
Полковник эртеси да келди бу жерге, бу жолу эки аракты баш кылып бир топ тамак-аш сала келген улам көмүр ыргытышып коюп ичип, сүйлөшүп төрт сааттай отуруп кетти. Эки орус бу ирет полковникти кучактай узатып, аябай жакшы көрүп калышкан экен. Жайында отпускага чыкса экөө тең Абаканга конокко барышмай болушту...
Полковник Москвага келгенден бир жумадай өткөндө гана Шумдун сотовыйына чалды:
-Алло, Майрамбек байкесизби?
-Ии.
-Мен Азамат дегенмин. Жылдызбек байке сизге аманат айттырды эле. Кай жерден кезигишсек.
-Үйгө келе бер.
-Мен катуу грипп болубатам. Эч кимге жугузбашым керек.
-Эч кимге жукпайт, келе бер.
-Жөнөдүм.
Шум дароо түшүндү генерал бу жигитти жашырып жибергенин, жана аны менен жолукканын эч ким көрбөшү керек, аны да түшүндү. Демек, өтө маанилүү кабар апкелген.
Шум квартирадагы эки жигитин чакырып "силер бүгүн бошсуңар" деп айтмакчы болгондо Шумдун телефону дагы шыңгырады. Эмелеги Азамат деген неме экен:
Журоктор ыйманга толсун.
#35 13 Декабрь 2012 - 14:36
Шум квартирадагы эки жигитин чакырып "силер бүгүн бошсуңар"
деп айтмакчы болгондо Шумдун телефону дагы шыңгырады. Эмелеги Азамат деген неме экен:
-Алло, Майрамбек байке, азыр эле Жылдызбек байке чалды, эртең саат кечки төрттө өзү кезигет экен сиз менен. Мен саат үч жарымда алып кетем. Туура үч жарымда сыртта туруңуз. Түшүндүңүзбү?
-Түшүндүм. - Шум телефонун диванга таштап ойго батты. Чакырган жигиттерин кайра бара бергиле деди. "Жылдызбек" - генералдын Шум үчүн коюлган аты. Ал эмнеге келди болду экен. Жакшы кабар мененби же жаманбы? Шумдун санаасы санга бөлүнөт. Бу генералдан жаналгычтай коркот. Өтө коркунучтуу, канкор экенин билет, далай иштерин уккан. Андан качууга да болбойт, сөзүн эки кыла албайсың. Бу кең Москвада да анын көзөмөлүндө болсо керек. Шум кандай шум болсо дагы бүтүндөй бир өлкөнүн милийсасы менен жашырын кызматы кыңк этпей баш ийген генералдан жүрөгү түшкөнү түшкөн. Дагы бир айча убакыт өтсө, түбөлүк кете турган жерине кетип бу генерал баш болгон желмогуздардан да түбөлүк кутулмак. Ага чейин генералдын ар бир сөзүн кыңк этпей аткарганы аткарган.
Эртеси Шум болжошкон убакытта сүйлөшкөн боюнча үйдөн өзү жалгыз чыгып бир-эки мүнөт тургандан кийин ага жанаша такси токтоп, терезесинен бир жигит үн салды:
-Майрамбек байке, келиңиз, отуруңуз. Жылдызбек байке жиберген менмин.
Шум так#### отурду. Кыштын күнү эрте караңгы кирет эмеспи, үч жарым болсо да күн койу кеч болуп бараткан. Такси көчөдөн көчөгө өтүп кырк мүнөттөй жүрүп бир жерден экөөнү түшүрдү. Экөө бир-эки көчөө жөө басып, анан котельныйга киришти. Полковниктин жаңы эки дос кочегары экөөнү көрүп эпилдей тосуп алышты. Шумга барардан мурун полковник бул жерге келип экөөнү аябай сугарып кеткен. Кайра келем деген. Эки орус буттарына араң тургандай болгону менен көмүрдү олбурлуу ыргытып жатат.
Полковник Шумду бир бөлмөгө отургузуп коюп эки кочегарды дагы бир-эки жолудан стакан көтөрттү эле, ошондон он мүнөт өтпөй экөө тең бир бурчтагы тапчандын үстүнө кулашты. Аракка да тоюшкан, эс-учунан ажыратчу дарыдан пийва менен аябай ичишкен.
-Качан келет? -деди Шум сырттан кирген полковникке:
Полковник саатын карады:
-Он мүнөт калды. -Анан үстөлдөгү арактан эки стаканга куюп бирин Шумга сунду. -Алыңыз.
Шум тартты, полковник да. Шум столдогу бадыраңдан алып бир тиштеп кайра койду. Полковник ага катарлаша отуруп баратып мойундун оң жак күрөө тамырына колдун кыры менен шилтеп калды эле, тиги шылк этти. Ошол замат анын мойнуна бир байлам аркан сымал жип чалынып муунта тартылды. Аз өтпөй элүү миллион долларды оңой эле апэткен акула сындуу неме жансыз денеге айланды, эми ал өлүк болчу. Полковник аны ийинге сала көтөрүп барып дүркүрөп күйүп жаткан килейген мешке салып, темир менен нары түрттү. Эки-үч мүнөттөн кийин өлүктүн изи да калбады, үстүнө көмүр ыргытылды..
Полковник бөлмөгө кайра келип стакандар менен бөтөлкөнү отко ыргытты да, котельныйдан чыгып көчөдөн көчөгө өттү.
Жана Шум полковник "Азамат" менен жолугушам деп кеткенден кийин бир жаш бала Шумдун бир жигитине алакандай барак карматып чуркап кеткен. Жигит диванга отуруп окуса: "Мен сага өлүм апкелдим" деген жазуу бар экен. Бу жигит шериги экөө сыртка чуркап кагаз апкелген баланы да, Шумду да таппай калышты. Кийин булар Бишкекке кетип бу жерден милийсанын сурагына кабылганда ошол кагаз жөнүндө айтышкан...
Генерал болсо Шумдун өлүмүн "өлүм апкелем" деген бандиттерге шылтап салып аны бийлик кылды дегенди айттырбай, эми анын он миллион долларын кантип алуу жөнүндө баш катырып жүргөн убагы, баягы полковник экөө...
***
Ошентип Сатар талкаланган үйүн, кебетеси келишкен Асясын көрүп, "өлүм апкелгендер" көзүнө көрүнүп - баары кошул-ташыл болуп катуу жыгылды. Догдурга жатты далайга. Ася болсо Бишкектин эң чоң базарына көп байралып жүрүп кескиленген долларын баштыгы менен көтөрүп аккөңүлү кармаса көрүнгөнгө берип, кереги жок десе урушуп, жин оорусу күчөп анан кышкы суук күндөрдүн биринде дал ошол базардын четиндеги каналда тоңуп өлдү. Сөөгү моргдо биртопко жаткандан кийин ээси жок өлүк катары эптеп көөмп ташталды...
Сатар кийин укту аны. Убагында укса деле колу менен көммөк эмес, үй толо дүнүйөдөн, толгон жылкыдан айрылткан ушул, анан да көрсөтпөй он миңдеген долларды катып жүргөнүн карабайсыңбы! Жок Сатар бу аялын көммөк эмес!
Сатар ооруканада көпкө жатып, баскан жолун көп ойлоду. Ошол жолунда уялчу кылыктары бар экенин алгачкы жолу эсине алды. Мурун ал жөнүндө ойлоп көргөн эмес. Айбандык менен адамдыктын, арамдык менен адалдыктын, айкөлдүк менен наадандыктын, боорукердик менен ташбоордуктун ажырымын тактап-талдоого аракет кылгандай болду. Өзүнөн өзү минтпейт эле, өзү менен бир палатада жаткан бир ажы адам бар экен жалаң эле улуу сөздөн, ыймандан сүйлөгөн ошонун сөздөрү түрткү берди көрүнөт. Өзү чөөдөй жутунган, адамга жылдызы да жок неме болгону менен кеп сөздөрү мыкты экен да! Угуп эле тургуң келет. Дилиңди дароо тазалап салгандай кылат экен анын сөздөрү. Тамагын катып жегени, жаш токолу келгенде уу тили пайда болуп аны каарыганы, майдачылдыгы көргөн адамды жийирткени менен кооз сөздөрү цыгандардын картасындай экен, коенду тарткан удавдай экен, эритип таштайт экен эритип... Сатарды да эритти.
Догдурдан чыккандан бир ай өтпөй Сатар ажылыкка аттанды топкыргыз менен.
Сатар ажылыкка жөнөгөнчө бар байлыгын долларга айлантып Батыштын бир банкына которгон. Өзү ойлогондор ишке ашса, экинчи бул жакка, киндик кан тамган мекенине кайрылып келбейт. Ажылыктан тазаланат да башка турмушту баштайт... Сатардын бир тилеги дароо эле орундалды, баргандан үч күн өтпөй мейманкананын 7-кабаттагы балконунда турат эле, төмөн карай берип башы айланды, бир убакта жерге учуп, былч эле дей түштү. Тилеги кабыл, түбөлүк туулган жерине кайткыс болду. Аны ошол жерге көмүштү, түптүз бейишке чыгат экен, да бир өмүр бүттү ошентип...
***
Мырзабектин өмүрү өтүп жатат. Кез-кези менен кайындарына барып балдары менен үч-төрт күндөй болот. Өз эне-атасына учурашып, бир-эки күн конот. Ал жактарга барганда эч жакка чыкпайт, эч ким менен сүйлөшпөйт. Анын баары Болоттун да, министрликтин да көзөмөлүндө. "Өлүм апкелгендер" Москвага чейин жетип элдин номер биринчи жегичин өлтүрүп кеткенден кийин алар өтө чоң даярдыгы бар күчтүү кылмыш тобу же милийсанын же коопсуздук кызматынын жигиттери деген ойду Болот да ойлоп жүрдү. Бара-бара Мырзабек шек алдырчу ролун аткара албай калды, андан шек албай калышты.
Эне-атасы ушул уулу аял алып оокатын кылса жакшы болбойт беле дегенди күнү-түнү ойлогону менен а жөнүндө уулуна бирооз сөз айтыша элек. Мырзабек да үндөбөйт. Анын аял алайын деген ойу жок эле азырынча. Турмуш дегениң кеңешип отурмакпы, бир күнү өз билгенин жасайт эмеспи. Жыл кетти. Аялынын өлүмүнө өзүн күнөөлүү сезип жүрөгү мыкчылганы кала элек. Алы өлүмгө түрткөндөрдүн сөөгү небак чириген дечи, бирок башкы айбан Болот дале тирүү жүрөт. Жок, аны дароо өлтүрбөйт, андай жыргалды апкелалбайт ал жексурга, азапты тарттырып, боздотуп, сыздатып туруп, анан гана жакын алат. Мырзабек небак эле ушундай чечимге келген, Самат да билет ал жөнүндө...
Болот Бишкекке иш менен көп келет. Бирок ушул жердеги эң жакшы көргөн көңүлдөшүнүн өзү алып берген үйүнө келбегенине көп болду. Ал бул ирет Бишкекке он-онбеш күнгө келди. Отпускага чыккан. Кыштын кыраан чилдесинде беришпедиби анысын да...
Ушул көңүлдөшүнө кезиккенде Болот баарын унутат, анын сөздөрү, эркелегени менен эркелеткени, жасаган тамагы баары... баары жыргал болуп кетет. Кийин пенсияга чыкса мунусун алып бери дегенде Москвага же андан ары кетип жашашат. Ошонун камын көрүп каражат топтоп жүрбөйбү. Мына, бир жума мурун эле жыйырма миң доллар колго тийди. Бир чириген бай бизнесмендин көпкөн баласы бир кызды зордуктап анысы аз келгенсип кадимки эле кой мууздагандай мууздап салыптыр. Анын атасы уулу камалары менен эле Болотко келип жардам сурады. Экөө мурун чала тааныш эле. Эми жакындашып турушту. Тиги каничкичтин атасы уулунун эркиндигине он миң доллар сунуштады эле, "Баланын өлүмү үчүн оң миң өтө аз, кеминде жыйырма миң" деди Болот, - "уулуңуз атууга кетпесе да, 18-20 жыл кесилет, ал жактан тирүү кайтмай жок". Үч кыздан кийин көргөн жалгыз уулу экен да атанын. Болоттун баасына көнүп турду. Жалгыз эркек кымбат болот тура. Бул иш тергелип, кыз паркта белгисиз бандиттердин колунан мууздалган болуп чыкты. Бизнесмендин баласында "күнөө жок" экен. Кыздын аттуу-баштуу, колунда туугандары жок экен. Жалгыз агасы гана мен баары бир тигини соттотом же өз колум менен өлтүрөм деген сөзү менен калган. Бизнесмендин баласы кайсы бир чет өлкөгө окууга жиберилди дейт. Ушундай абийирсиз иши үчүн Болот жыйырма миң доллар алды. Керек болсо кийин да алса болот... Иликтөөдө жаңы фактылар чыкты, күбөлөр көрсөтмөсүн өзгөрттү дегендерди сууруп чыгып тиги айбан баланы алекизаматта камап койсо болот. Милийсаңдын укуругу каалагандай узара берет эмеспи...
Мырзабек бу министр жөнүндө көп укчу. Жакшы сөзүнө караганда жаман сөзү аябагандай көп эле. Элдин элеги ошондой кылган. Бу падышага өтө жакын министр өлкөбүздүн тээ эң эле буйткалуу алыс жеринен Бишкекке окууга келип, мээсинин күчтүүлүгүнөн эмес, карандай эмгегинин күчтүүлүгүнөн чоң окуу бүтүп, андан соң Академияда ишке өтөт. Тагдырын кара, ошо кезде ушу падыша да ал жакта иштечү да. Бу тоодон тоң бойдон түшүп эми-эми гана тамакты вилка менен сайып жегенди, бутундагы байпагын бир айда эмес, күн аттата жууганды үйрөнө баштаган неме кудайургандай элпек болчу. Антпеске чарасы жок эле да, ким эмне айтса дароо аткарууга даяр кези болчу. Дал ушундай абалда келечектеги падышага аябай жагып алды. Өп-чөп жашаса да өзүнө жетекчи болуп турган келечектеги падышаны туулуп-өскөн айылына мейманга чакырып, бир жума бою аябай сыйын көрсөттү. Эшегине мингизип ажайып кооз жерлерди көрсөттү, оозунан тамак өксүтпөй көзүнүн кареги менен теңайланды, жок, алдыраак айланды. Келечектеги падыша аккөңүл жан болчу, бул каратоголок аспиранты Сүйүнтбек Апталиев аябай жакшы, түбөлүк кайткыс жакты көрүнөт. Анткени ал колунда бийлиги бар өзүнө пайдасы тийчү адамды эч качан сатып кетпечү, анан да чоңунун кандай гана тапшырмасы болбосун суроо салбай, эмнеге дебей сокур сезим менен гана аткара турган неме экенин келечек падыша айныгыс сезди...
Ай өттү, жыл өттү. Баягы аспирантынын эшегин "аргымак" кылып минген окумуштуу падышалыкка отурду, түшпөс болуп. Ал эми эшегин туура тартып, аттандырып- түшүргөн аспирант падышанын көңүлүндө жүрөт. Мен деген кызматтан бери дегенде бешти иштеди, иштеп келет. Түркүгү күчтүү болсо иштей берет тура, дээри менен деңгээли жетеби, жокпу. Сүйүнтбек байлыкты дурус чогултту. Байлыгың батпай турса махабат издетет эркекти. Сүйүнтбекти да издетти. Тапты. Махабаты ырчы кызга такалып токтоду. Кызмат менен байлык махабат майданында да тоскоолдук көрбөйт. Ошондой болду. Күлгүнжаш күйөөсү, андан балдары бар бу ырчы келин секелектик кылдыбы, акча менен кызматтын азгырык-кысымыбы, айтор, Сүйүнтбекке аял болуп берип тынды.
Бу министр жөнүндө уккан сайын Мырзабектин жини аябай келчү. Бир күнү Самат менен кеңешип, "өлүм апкелем" кагазын дал ушу Сүйүнтбекке карматмай болду... Чын эле өлүмдү апкелүү жөнүндө Мырзабек биротоло чечкен эмес. Ошондой кагазды Сүйүнтбекке тезинен, ооба, өтө тезинен карматууну көздөдү.
Ошол жөнүндө чечим кабыл алынгандын эртеси Сүйүнтбек "Мен сага өлүм апкелем" деген коркунучтуу эскертүүсү бар аппак кагазды окуп анын коркунучун көп элес албай турду. Анткени, ал жөнүндө бир ирет өкмөттүн чогулушунда уккан, бирок ага көңүл токтотуп маани берген эмес, болбогон кеп деген. Бул сөздүн мааниси жөнүндө жаш аялы жакшы угуп жүргөн экен, күйөөсүнөн угар менен өң-алакеттен кетти. Уккандарын калтырбай айтты. Сүйүнтбек бул эскертүү оюнчук эмес экенине ишенип-ишенбей ички иштер министри менен телефондон сүйлөшүп, ошондон кийин гана бул накта коркунуч экенин, болгондо да дайым ишке аша келген эскертүү экенин толгон мисалдар менен укту. Эми жүрөгү катуулай согуп, эки жакты элеңдей караганга өттү, үйдөн да, сырттан да.
Падышанын сүймөнчүгү коркунучтуу эскертүү алгандан кийин ички иштер министри Сүйүнтбекти эки катар кайтарууга алууга буйрук берди. Биринчиси, анын мурунку телохранителдерине милийсадан дагы бирөө кошулду. Экинчиси, дагы беш-алты кызматкер Сүйүнтбекке билинбей аны акмалайт кезектешип. Кол салчу немени дал ушулар колго түшүрөт. Жок эле дегенде кол салууну үзгүлтүккө учуратат.
Сүйүнтбекти сыртынан кайтаргандарды министр өзү жеке тандады. Министрликтеги эң мыкты дегендеринен тандалды.
Коркунучтуу кабар жазылган кагаздын маанисин милийса министри жакшылап түшүндүргөндөн кийин Сүйүнтбек ошол кагаздан алып жарык дүйнө менен коштошкондордун бардыгы жөнүндө укту, кайра-кайра укту, ушул иш менен алпурушуп келаткан бир чыган оперден. Күн өткөн сайын жүрөгү түшкөнү күчөдү. Бөтөнчө гезиттен же телевизордон баланча дегенди сайып кетиптир, атып кетиптир дегенди көргөндө жаны өзүнүкү эмес. Мына-мына далыга бычак же ок жечүдөй элеңдейт... Мурун китептерден окуган, кинолордон көргөн киллерлердин окуялары көз алдыга чубалат. Өзүн өлүм тооруп турганын падышасына кантип угузду... Ал укса сонун болбойт беле. Милийсасы менен коопсуздук кызматынын шефтеринин жүрөгүнүн сары суусун алып "өлүм апкелгендерди" тез кармагыла дейт эле да.
-Алло, Майрамбек байке, азыр эле Жылдызбек байке чалды, эртең саат кечки төрттө өзү кезигет экен сиз менен. Мен саат үч жарымда алып кетем. Туура үч жарымда сыртта туруңуз. Түшүндүңүзбү?
-Түшүндүм. - Шум телефонун диванга таштап ойго батты. Чакырган жигиттерин кайра бара бергиле деди. "Жылдызбек" - генералдын Шум үчүн коюлган аты. Ал эмнеге келди болду экен. Жакшы кабар мененби же жаманбы? Шумдун санаасы санга бөлүнөт. Бу генералдан жаналгычтай коркот. Өтө коркунучтуу, канкор экенин билет, далай иштерин уккан. Андан качууга да болбойт, сөзүн эки кыла албайсың. Бу кең Москвада да анын көзөмөлүндө болсо керек. Шум кандай шум болсо дагы бүтүндөй бир өлкөнүн милийсасы менен жашырын кызматы кыңк этпей баш ийген генералдан жүрөгү түшкөнү түшкөн. Дагы бир айча убакыт өтсө, түбөлүк кете турган жерине кетип бу генерал баш болгон желмогуздардан да түбөлүк кутулмак. Ага чейин генералдын ар бир сөзүн кыңк этпей аткарганы аткарган.
Эртеси Шум болжошкон убакытта сүйлөшкөн боюнча үйдөн өзү жалгыз чыгып бир-эки мүнөт тургандан кийин ага жанаша такси токтоп, терезесинен бир жигит үн салды:
-Майрамбек байке, келиңиз, отуруңуз. Жылдызбек байке жиберген менмин.
Шум так#### отурду. Кыштын күнү эрте караңгы кирет эмеспи, үч жарым болсо да күн койу кеч болуп бараткан. Такси көчөдөн көчөгө өтүп кырк мүнөттөй жүрүп бир жерден экөөнү түшүрдү. Экөө бир-эки көчөө жөө басып, анан котельныйга киришти. Полковниктин жаңы эки дос кочегары экөөнү көрүп эпилдей тосуп алышты. Шумга барардан мурун полковник бул жерге келип экөөнү аябай сугарып кеткен. Кайра келем деген. Эки орус буттарына араң тургандай болгону менен көмүрдү олбурлуу ыргытып жатат.
Полковник Шумду бир бөлмөгө отургузуп коюп эки кочегарды дагы бир-эки жолудан стакан көтөрттү эле, ошондон он мүнөт өтпөй экөө тең бир бурчтагы тапчандын үстүнө кулашты. Аракка да тоюшкан, эс-учунан ажыратчу дарыдан пийва менен аябай ичишкен.
-Качан келет? -деди Шум сырттан кирген полковникке:
Полковник саатын карады:
-Он мүнөт калды. -Анан үстөлдөгү арактан эки стаканга куюп бирин Шумга сунду. -Алыңыз.
Шум тартты, полковник да. Шум столдогу бадыраңдан алып бир тиштеп кайра койду. Полковник ага катарлаша отуруп баратып мойундун оң жак күрөө тамырына колдун кыры менен шилтеп калды эле, тиги шылк этти. Ошол замат анын мойнуна бир байлам аркан сымал жип чалынып муунта тартылды. Аз өтпөй элүү миллион долларды оңой эле апэткен акула сындуу неме жансыз денеге айланды, эми ал өлүк болчу. Полковник аны ийинге сала көтөрүп барып дүркүрөп күйүп жаткан килейген мешке салып, темир менен нары түрттү. Эки-үч мүнөттөн кийин өлүктүн изи да калбады, үстүнө көмүр ыргытылды..
Полковник бөлмөгө кайра келип стакандар менен бөтөлкөнү отко ыргытты да, котельныйдан чыгып көчөдөн көчөгө өттү.
Жана Шум полковник "Азамат" менен жолугушам деп кеткенден кийин бир жаш бала Шумдун бир жигитине алакандай барак карматып чуркап кеткен. Жигит диванга отуруп окуса: "Мен сага өлүм апкелдим" деген жазуу бар экен. Бу жигит шериги экөө сыртка чуркап кагаз апкелген баланы да, Шумду да таппай калышты. Кийин булар Бишкекке кетип бу жерден милийсанын сурагына кабылганда ошол кагаз жөнүндө айтышкан...
Генерал болсо Шумдун өлүмүн "өлүм апкелем" деген бандиттерге шылтап салып аны бийлик кылды дегенди айттырбай, эми анын он миллион долларын кантип алуу жөнүндө баш катырып жүргөн убагы, баягы полковник экөө...
***
Ошентип Сатар талкаланган үйүн, кебетеси келишкен Асясын көрүп, "өлүм апкелгендер" көзүнө көрүнүп - баары кошул-ташыл болуп катуу жыгылды. Догдурга жатты далайга. Ася болсо Бишкектин эң чоң базарына көп байралып жүрүп кескиленген долларын баштыгы менен көтөрүп аккөңүлү кармаса көрүнгөнгө берип, кереги жок десе урушуп, жин оорусу күчөп анан кышкы суук күндөрдүн биринде дал ошол базардын четиндеги каналда тоңуп өлдү. Сөөгү моргдо биртопко жаткандан кийин ээси жок өлүк катары эптеп көөмп ташталды...
Сатар кийин укту аны. Убагында укса деле колу менен көммөк эмес, үй толо дүнүйөдөн, толгон жылкыдан айрылткан ушул, анан да көрсөтпөй он миңдеген долларды катып жүргөнүн карабайсыңбы! Жок Сатар бу аялын көммөк эмес!
Сатар ооруканада көпкө жатып, баскан жолун көп ойлоду. Ошол жолунда уялчу кылыктары бар экенин алгачкы жолу эсине алды. Мурун ал жөнүндө ойлоп көргөн эмес. Айбандык менен адамдыктын, арамдык менен адалдыктын, айкөлдүк менен наадандыктын, боорукердик менен ташбоордуктун ажырымын тактап-талдоого аракет кылгандай болду. Өзүнөн өзү минтпейт эле, өзү менен бир палатада жаткан бир ажы адам бар экен жалаң эле улуу сөздөн, ыймандан сүйлөгөн ошонун сөздөрү түрткү берди көрүнөт. Өзү чөөдөй жутунган, адамга жылдызы да жок неме болгону менен кеп сөздөрү мыкты экен да! Угуп эле тургуң келет. Дилиңди дароо тазалап салгандай кылат экен анын сөздөрү. Тамагын катып жегени, жаш токолу келгенде уу тили пайда болуп аны каарыганы, майдачылдыгы көргөн адамды жийирткени менен кооз сөздөрү цыгандардын картасындай экен, коенду тарткан удавдай экен, эритип таштайт экен эритип... Сатарды да эритти.
Догдурдан чыккандан бир ай өтпөй Сатар ажылыкка аттанды топкыргыз менен.
Сатар ажылыкка жөнөгөнчө бар байлыгын долларга айлантып Батыштын бир банкына которгон. Өзү ойлогондор ишке ашса, экинчи бул жакка, киндик кан тамган мекенине кайрылып келбейт. Ажылыктан тазаланат да башка турмушту баштайт... Сатардын бир тилеги дароо эле орундалды, баргандан үч күн өтпөй мейманкананын 7-кабаттагы балконунда турат эле, төмөн карай берип башы айланды, бир убакта жерге учуп, былч эле дей түштү. Тилеги кабыл, түбөлүк туулган жерине кайткыс болду. Аны ошол жерге көмүштү, түптүз бейишке чыгат экен, да бир өмүр бүттү ошентип...
***
Мырзабектин өмүрү өтүп жатат. Кез-кези менен кайындарына барып балдары менен үч-төрт күндөй болот. Өз эне-атасына учурашып, бир-эки күн конот. Ал жактарга барганда эч жакка чыкпайт, эч ким менен сүйлөшпөйт. Анын баары Болоттун да, министрликтин да көзөмөлүндө. "Өлүм апкелгендер" Москвага чейин жетип элдин номер биринчи жегичин өлтүрүп кеткенден кийин алар өтө чоң даярдыгы бар күчтүү кылмыш тобу же милийсанын же коопсуздук кызматынын жигиттери деген ойду Болот да ойлоп жүрдү. Бара-бара Мырзабек шек алдырчу ролун аткара албай калды, андан шек албай калышты.
Эне-атасы ушул уулу аял алып оокатын кылса жакшы болбойт беле дегенди күнү-түнү ойлогону менен а жөнүндө уулуна бирооз сөз айтыша элек. Мырзабек да үндөбөйт. Анын аял алайын деген ойу жок эле азырынча. Турмуш дегениң кеңешип отурмакпы, бир күнү өз билгенин жасайт эмеспи. Жыл кетти. Аялынын өлүмүнө өзүн күнөөлүү сезип жүрөгү мыкчылганы кала элек. Алы өлүмгө түрткөндөрдүн сөөгү небак чириген дечи, бирок башкы айбан Болот дале тирүү жүрөт. Жок, аны дароо өлтүрбөйт, андай жыргалды апкелалбайт ал жексурга, азапты тарттырып, боздотуп, сыздатып туруп, анан гана жакын алат. Мырзабек небак эле ушундай чечимге келген, Самат да билет ал жөнүндө...
Болот Бишкекке иш менен көп келет. Бирок ушул жердеги эң жакшы көргөн көңүлдөшүнүн өзү алып берген үйүнө келбегенине көп болду. Ал бул ирет Бишкекке он-онбеш күнгө келди. Отпускага чыккан. Кыштын кыраан чилдесинде беришпедиби анысын да...
Ушул көңүлдөшүнө кезиккенде Болот баарын унутат, анын сөздөрү, эркелегени менен эркелеткени, жасаган тамагы баары... баары жыргал болуп кетет. Кийин пенсияга чыкса мунусун алып бери дегенде Москвага же андан ары кетип жашашат. Ошонун камын көрүп каражат топтоп жүрбөйбү. Мына, бир жума мурун эле жыйырма миң доллар колго тийди. Бир чириген бай бизнесмендин көпкөн баласы бир кызды зордуктап анысы аз келгенсип кадимки эле кой мууздагандай мууздап салыптыр. Анын атасы уулу камалары менен эле Болотко келип жардам сурады. Экөө мурун чала тааныш эле. Эми жакындашып турушту. Тиги каничкичтин атасы уулунун эркиндигине он миң доллар сунуштады эле, "Баланын өлүмү үчүн оң миң өтө аз, кеминде жыйырма миң" деди Болот, - "уулуңуз атууга кетпесе да, 18-20 жыл кесилет, ал жактан тирүү кайтмай жок". Үч кыздан кийин көргөн жалгыз уулу экен да атанын. Болоттун баасына көнүп турду. Жалгыз эркек кымбат болот тура. Бул иш тергелип, кыз паркта белгисиз бандиттердин колунан мууздалган болуп чыкты. Бизнесмендин баласында "күнөө жок" экен. Кыздын аттуу-баштуу, колунда туугандары жок экен. Жалгыз агасы гана мен баары бир тигини соттотом же өз колум менен өлтүрөм деген сөзү менен калган. Бизнесмендин баласы кайсы бир чет өлкөгө окууга жиберилди дейт. Ушундай абийирсиз иши үчүн Болот жыйырма миң доллар алды. Керек болсо кийин да алса болот... Иликтөөдө жаңы фактылар чыкты, күбөлөр көрсөтмөсүн өзгөрттү дегендерди сууруп чыгып тиги айбан баланы алекизаматта камап койсо болот. Милийсаңдын укуругу каалагандай узара берет эмеспи...
Мырзабек бу министр жөнүндө көп укчу. Жакшы сөзүнө караганда жаман сөзү аябагандай көп эле. Элдин элеги ошондой кылган. Бу падышага өтө жакын министр өлкөбүздүн тээ эң эле буйткалуу алыс жеринен Бишкекке окууга келип, мээсинин күчтүүлүгүнөн эмес, карандай эмгегинин күчтүүлүгүнөн чоң окуу бүтүп, андан соң Академияда ишке өтөт. Тагдырын кара, ошо кезде ушу падыша да ал жакта иштечү да. Бу тоодон тоң бойдон түшүп эми-эми гана тамакты вилка менен сайып жегенди, бутундагы байпагын бир айда эмес, күн аттата жууганды үйрөнө баштаган неме кудайургандай элпек болчу. Антпеске чарасы жок эле да, ким эмне айтса дароо аткарууга даяр кези болчу. Дал ушундай абалда келечектеги падышага аябай жагып алды. Өп-чөп жашаса да өзүнө жетекчи болуп турган келечектеги падышаны туулуп-өскөн айылына мейманга чакырып, бир жума бою аябай сыйын көрсөттү. Эшегине мингизип ажайып кооз жерлерди көрсөттү, оозунан тамак өксүтпөй көзүнүн кареги менен теңайланды, жок, алдыраак айланды. Келечектеги падыша аккөңүл жан болчу, бул каратоголок аспиранты Сүйүнтбек Апталиев аябай жакшы, түбөлүк кайткыс жакты көрүнөт. Анткени ал колунда бийлиги бар өзүнө пайдасы тийчү адамды эч качан сатып кетпечү, анан да чоңунун кандай гана тапшырмасы болбосун суроо салбай, эмнеге дебей сокур сезим менен гана аткара турган неме экенин келечек падыша айныгыс сезди...
Ай өттү, жыл өттү. Баягы аспирантынын эшегин "аргымак" кылып минген окумуштуу падышалыкка отурду, түшпөс болуп. Ал эми эшегин туура тартып, аттандырып- түшүргөн аспирант падышанын көңүлүндө жүрөт. Мен деген кызматтан бери дегенде бешти иштеди, иштеп келет. Түркүгү күчтүү болсо иштей берет тура, дээри менен деңгээли жетеби, жокпу. Сүйүнтбек байлыкты дурус чогултту. Байлыгың батпай турса махабат издетет эркекти. Сүйүнтбекти да издетти. Тапты. Махабаты ырчы кызга такалып токтоду. Кызмат менен байлык махабат майданында да тоскоолдук көрбөйт. Ошондой болду. Күлгүнжаш күйөөсү, андан балдары бар бу ырчы келин секелектик кылдыбы, акча менен кызматтын азгырык-кысымыбы, айтор, Сүйүнтбекке аял болуп берип тынды.
Бу министр жөнүндө уккан сайын Мырзабектин жини аябай келчү. Бир күнү Самат менен кеңешип, "өлүм апкелем" кагазын дал ушу Сүйүнтбекке карматмай болду... Чын эле өлүмдү апкелүү жөнүндө Мырзабек биротоло чечкен эмес. Ошондой кагазды Сүйүнтбекке тезинен, ооба, өтө тезинен карматууну көздөдү.
Ошол жөнүндө чечим кабыл алынгандын эртеси Сүйүнтбек "Мен сага өлүм апкелем" деген коркунучтуу эскертүүсү бар аппак кагазды окуп анын коркунучун көп элес албай турду. Анткени, ал жөнүндө бир ирет өкмөттүн чогулушунда уккан, бирок ага көңүл токтотуп маани берген эмес, болбогон кеп деген. Бул сөздүн мааниси жөнүндө жаш аялы жакшы угуп жүргөн экен, күйөөсүнөн угар менен өң-алакеттен кетти. Уккандарын калтырбай айтты. Сүйүнтбек бул эскертүү оюнчук эмес экенине ишенип-ишенбей ички иштер министри менен телефондон сүйлөшүп, ошондон кийин гана бул накта коркунуч экенин, болгондо да дайым ишке аша келген эскертүү экенин толгон мисалдар менен укту. Эми жүрөгү катуулай согуп, эки жакты элеңдей караганга өттү, үйдөн да, сырттан да.
Падышанын сүймөнчүгү коркунучтуу эскертүү алгандан кийин ички иштер министри Сүйүнтбекти эки катар кайтарууга алууга буйрук берди. Биринчиси, анын мурунку телохранителдерине милийсадан дагы бирөө кошулду. Экинчиси, дагы беш-алты кызматкер Сүйүнтбекке билинбей аны акмалайт кезектешип. Кол салчу немени дал ушулар колго түшүрөт. Жок эле дегенде кол салууну үзгүлтүккө учуратат.
Сүйүнтбекти сыртынан кайтаргандарды министр өзү жеке тандады. Министрликтеги эң мыкты дегендеринен тандалды.
Коркунучтуу кабар жазылган кагаздын маанисин милийса министри жакшылап түшүндүргөндөн кийин Сүйүнтбек ошол кагаздан алып жарык дүйнө менен коштошкондордун бардыгы жөнүндө укту, кайра-кайра укту, ушул иш менен алпурушуп келаткан бир чыган оперден. Күн өткөн сайын жүрөгү түшкөнү күчөдү. Бөтөнчө гезиттен же телевизордон баланча дегенди сайып кетиптир, атып кетиптир дегенди көргөндө жаны өзүнүкү эмес. Мына-мына далыга бычак же ок жечүдөй элеңдейт... Мурун китептерден окуган, кинолордон көргөн киллерлердин окуялары көз алдыга чубалат. Өзүн өлүм тооруп турганын падышасына кантип угузду... Ал укса сонун болбойт беле. Милийсасы менен коопсуздук кызматынын шефтеринин жүрөгүнүн сары суусун алып "өлүм апкелгендерди" тез кармагыла дейт эле да.
Журоктор ыйманга толсун.
#36 13 Декабрь 2012 - 14:37
Кечинде өтө турган ар кыл банкеттерге,
кечелерге барбай турган болду. Өтө официалдуу болсо, айла жок барат, бирок санаасы башынан ашып, ойу бир гана жерде турат - өлүмдө, элесинде тапанча сундурган киллер. Аялын алып бир алыс-алыс чет элге кетип тынсачы. Жок, ал жактан деле табат. Эң туурасы - "өлүм апкелем" дегендерди кандай болгон күндө да таптыруу керек...
***
Мырзабек менен Самат падышанын сүймөнчүк министрине "Өлүм апкелемди" эскертип койушуп, андан ары эч кандай аракет кылышкан жок. Эмне болсо ошол болсун тийбейбиз деп чечишти.
Сүйүнтбекке коркунучтуу эскертүү түшкөнүн анын өз оозунан уккан өкмөт башчысы ачуусун катуу келтирип ошол эле күнү коопсуздук кызматынын жетекчиси менен ички иштер министрин чакырып тапшырманы катуу берди, кандай кылба, өл-тал ал бандиттерди кармагыла, тапкыла, болбосо президентке өзүм сунуштап туруп кызматыңардан кол жуудурам, а турсун жоопкерчилик тарттырам дегенди басым менен кайра-кайра айтты...
Эми эки тарап тең ишке катуу киришип турду...
***
Сүйүнтбектин тоо арасындагы айылында жашаган туугандар эл катары жашап келет. Кыйналган күндөрү алардын кээ бири Бишкекке чейин Сүйүнтбекти издеп келип жардам алып, болбосо бир ишин бүтүрүп кетет, анын жардамы менен. Кийин Сүйүнтбек мындай иштерден аябай жадады. Эми алардан кадимкидей качат, айылдаштары да анын жадаганын билип аздан келишет...
Сүйүнтбек менен анча жакын эмес бир инилери боло турган. Он сегизге чыгып-чыкпай үйлөнүп, келинчеги экөөнө берилген "алдыңды бала бассын, артыңды мал бассын" деген тилектин бала басканы дурус ишке ашып, келинчеги жылда бирден төрөбатып отузга чыгалек неме он балалуу болуп, артын мал баспай карандай түйшүк басып оокаты өтпөй бала-чакасы кийимге гана эмес, кара нанга жетпей турган абалга жетти. Мурда бул айылда аз иччү, төрт-беш жылдан бери эрди-катын эриш аркак ичип калган, улуу-кичүү бөлүнбөй ичип калган. Ичемди издемей жок. Ушул чакан айылда манталаңдаган төрт келин бар, облборбордон спирт ташыйт. Анысы арзан. Карызга каалашыңча берет. Кошуп иччү суу белен. Ана эмесе, каалашынча ичет. Жанагы Сүйүнтбектин мындайраак иниси, аты Жолду, жакшы ичип кетти. Чакыртып ичкенден аңдып ичкен деңгээлге бат эле жетти...
Бир күнү Жолду чогуу жүрчү Матен деген досу менен айыл өкмөтүнүн алдынан өтүп баратат эле, анын башчысы ошол жерде турган экен бир-экөө менен, чакырып калды:
-Эй, Жолду бери бас.
Жолду өзү кичипейил элпек болгону менен ичине бирдеме барганда кыялы чатагына айланып кежир болуп кетмейи бар эле:
-Эмне?! - деп басар-басмаксан болуп араң келди.
-Эй, кыспуруш, ушу сен ичкенди качан токтотосуң ыя?! - деди айыл өкмөтү акыл айткан болуп, - жериңди айдат дебедим беле?!
Жолдунун ичинде биртоп болчу, беркинин айтканы жинине катуу тийип турду, оройлонду:
-Эмне трактирим жок болсо катыным менен айдайт белем, же акчадан жок, же майдан жок болсо мага кайсы тракторис айдап берет.
-Ичкенге тапкан, айдатканга деле таппайсыңбы? ! - деп айылөкмөт жекирейин деди эле, тиги анын сөзүн бүтүрткөн жок:
-Сен таап бер, сен айыл өкмөтүсүңбү, тапканга милдеттүүсүң, - деп өзүнөн он жаштай улуу немени селейте айтып таштады. Дагы улады күйгүлтүк сөзүн: -Сүйүнтбек байкеме айтсам ишиңден кол жууп жүрбө!
-Сенин Сүйүнтбегиңде бекен кызматтын баары, - деди жини кайнаган айылөкмөт, -экөөңдү тең урганым жок. Эмне, Сүйүнтбектен башканын баары талаада калыппы. -Эми айылөкмөт өтө катуу айтып алды. Ачуусу менен оңбогондой кеп айтып алганын сезди. Анткени бу айылөкмөт укмуштуудай коркок, ошонун айынан кошоматчы неме эле. Далай малын чачып жатып ушул ишке орношкон. Падыша менен өтө жакын министр жердешине катуу сөз айтып алганына өкүнүп турду эле Жолду аны билип тургансып айтып турду:
-Сүйүнтбек акем келсин, анан эмне күндү көрөр экенсиң!
Эми айылөкмөт үн катпай калды. Жолдуну утурлай тосуп мындай жетеледи:
-Ай үкөм, сен эмне тамашаны түшүнбөй калгансыңбы, ыя? Билсең сен экөөбүз Сүкөм экөөбүз аркылуу ага-ини болуп кетебиз. Дегеним Сүкөм менин сыйлаган адамым. Бир сырдуу, бир кырдуу теңтуштардан да болуп кетебиз. -Муну калп айтты. Экөө эч качан теңтуш болгон эмес. Бу неме ал министрге жакындай албай жүрбөйбү.
-Сүйүн акем менен кабарлашып калсаңыз, айтып коюңузчу жерлерин иштете албай атыптыр деп.
-Айтам, -деди айылөкмөт, -жакында барып келем Сүкөмө. -Байкоостон ушинтип калп айтып салды. Барам деген ойду мына эми ойлоп жатпайбы.
Чын эле эки күндөн кийин айылөкмөт айылдаштарынын биртоп арыз-армандарын, өтүнүчтөрүн акчасына кошуп алып, өзүнөн да арбын акча чыгарып жөнөп калды. Анткени, райондун акими бир ирет тилдеп кеткен: "Сени эл шайлаганы менен мына мен түшүртөм" деп. Түшүртсө түшүртүп салат. Бул башка жактан келген аким бизди аябай кемсинтип жатат, министриңерге таянбагыла деп айткан деп жалааны жакшы жапмай болду айылөкмөт. Анан Сүйүнтбекке аны айттып, даярдап койгон бир тутам акчаны берсе достошуп кайтпайбы.
Айылөкмөт бир сутка дегенде Бишкекке жетип эртеси Сүйүнтбек иштеген министрликке барса эшик тоскондор киргизбей койушту, анын үстүнө Сүйүнтбек иште жок эле. Бу эпеңдей шектүү баскан немени министрликтин коопсуздук кызматында кызмат кылган бир жигит көрүп шек ала түштү. Эпеңдеп эки жагын каранат, кез-кези менен төшүн баса ички чөнтөктөгү бир нерсесин барбы дегендей текшере калат. Көчөнүн наркы тарабындагы калың бакты бойлой кеткен тротуарда наркы-терки басат, бак ичине кирип чөпкө көчүк басып кайра турат. Жанагы коопсуздук кызматынын жигити имараттын ичинде туруп тигинден көз албайт. Уламдан улам шектүү болуп баратат. Министрге кол салуу даярдалып жатканын угуп катуу көзөмөл жүргүзүш керек дегенди күн аттап угуп жаткан бу жаш жигит эрдик көрсөтүүнүн алдында турду. Бу министрди "аңдып" жаткан немени тапанчасы менен колго түшүрүп бир көзгө көрүнсө, экинчиден колунда оңбогондой дүнүйөсү бар министр бери дегенде бир машине мингизиши да ажеп эмес. Ошого даяр болуп бул жаш жигит өзүн Жеймс Бонддон кем көрбөй, улам-улам сол капталындагы тапанчасын акырын кармалап койот. Тигине тиги айылдан келген адамга окшомуш болууга аракет кылган киллер көкчөптөгү ордунан туруп төшүн басып анданы тапанчасын кармалап көзүн бу жактан албай наркы-терки басымыш этет. Министр келип машинеден түшөрү менен жетип келип басып-басып алып шуу койот. Тигине "киллер" наржакта токтоп турган машинага барып рулда отурган адамга эңкейе берип бир нерсе айтты да артка басты. Айылөкмөт саат ураган эле. Ошол машина менен качат болуш керек. "Качырбайм! " деди жаш Жеймс Бонд. Костюм ичинде капталдагы тапанчаны кабынан сууруп предохранителинен чыгарып, киндик тушка кыстарып топчулай сыртка чыкты. Дал ошол малда министрдин көз уялткан иномаркасы келип токтоп министр да, алдыда отурган телохранители да жерге түшүп жатканда айылөкмөт аны көздөй чуркады. Азыр кармап калбаса киргизбей койушат деген неме чуркай беркип ички чөнтөктөгү бир байлам акчага колун салыбатпайбы. Түшпөсүн дедиби, ким билди. Жанагы министрди коргоп атак менен машина алмак неме ычкыркашаттагы тапанчасын сууруп алып чуркап келаткан айылөкмөттү мээлей басып-басып алды. Ок тийген неме оңкодон сайылса, министр менен анын телохранители экөө тең жерге жата калышты...
Бул окуя жөнүндө Мырзабек менен Самат көптөн кийин угушту. Ал өзүнчө сөз...
***
Мырзабек менен Самат падышанын сүймөнчүк министрине "Өлүм апкелемди" эскертип койушуп, андан ары эч кандай аракет кылышкан жок. Эмне болсо ошол болсун тийбейбиз деп чечишти.
Сүйүнтбекке коркунучтуу эскертүү түшкөнүн анын өз оозунан уккан өкмөт башчысы ачуусун катуу келтирип ошол эле күнү коопсуздук кызматынын жетекчиси менен ички иштер министрин чакырып тапшырманы катуу берди, кандай кылба, өл-тал ал бандиттерди кармагыла, тапкыла, болбосо президентке өзүм сунуштап туруп кызматыңардан кол жуудурам, а турсун жоопкерчилик тарттырам дегенди басым менен кайра-кайра айтты...
Эми эки тарап тең ишке катуу киришип турду...
***
Сүйүнтбектин тоо арасындагы айылында жашаган туугандар эл катары жашап келет. Кыйналган күндөрү алардын кээ бири Бишкекке чейин Сүйүнтбекти издеп келип жардам алып, болбосо бир ишин бүтүрүп кетет, анын жардамы менен. Кийин Сүйүнтбек мындай иштерден аябай жадады. Эми алардан кадимкидей качат, айылдаштары да анын жадаганын билип аздан келишет...
Сүйүнтбек менен анча жакын эмес бир инилери боло турган. Он сегизге чыгып-чыкпай үйлөнүп, келинчеги экөөнө берилген "алдыңды бала бассын, артыңды мал бассын" деген тилектин бала басканы дурус ишке ашып, келинчеги жылда бирден төрөбатып отузга чыгалек неме он балалуу болуп, артын мал баспай карандай түйшүк басып оокаты өтпөй бала-чакасы кийимге гана эмес, кара нанга жетпей турган абалга жетти. Мурда бул айылда аз иччү, төрт-беш жылдан бери эрди-катын эриш аркак ичип калган, улуу-кичүү бөлүнбөй ичип калган. Ичемди издемей жок. Ушул чакан айылда манталаңдаган төрт келин бар, облборбордон спирт ташыйт. Анысы арзан. Карызга каалашыңча берет. Кошуп иччү суу белен. Ана эмесе, каалашынча ичет. Жанагы Сүйүнтбектин мындайраак иниси, аты Жолду, жакшы ичип кетти. Чакыртып ичкенден аңдып ичкен деңгээлге бат эле жетти...
Бир күнү Жолду чогуу жүрчү Матен деген досу менен айыл өкмөтүнүн алдынан өтүп баратат эле, анын башчысы ошол жерде турган экен бир-экөө менен, чакырып калды:
-Эй, Жолду бери бас.
Жолду өзү кичипейил элпек болгону менен ичине бирдеме барганда кыялы чатагына айланып кежир болуп кетмейи бар эле:
-Эмне?! - деп басар-басмаксан болуп араң келди.
-Эй, кыспуруш, ушу сен ичкенди качан токтотосуң ыя?! - деди айыл өкмөтү акыл айткан болуп, - жериңди айдат дебедим беле?!
Жолдунун ичинде биртоп болчу, беркинин айтканы жинине катуу тийип турду, оройлонду:
-Эмне трактирим жок болсо катыным менен айдайт белем, же акчадан жок, же майдан жок болсо мага кайсы тракторис айдап берет.
-Ичкенге тапкан, айдатканга деле таппайсыңбы? ! - деп айылөкмөт жекирейин деди эле, тиги анын сөзүн бүтүрткөн жок:
-Сен таап бер, сен айыл өкмөтүсүңбү, тапканга милдеттүүсүң, - деп өзүнөн он жаштай улуу немени селейте айтып таштады. Дагы улады күйгүлтүк сөзүн: -Сүйүнтбек байкеме айтсам ишиңден кол жууп жүрбө!
-Сенин Сүйүнтбегиңде бекен кызматтын баары, - деди жини кайнаган айылөкмөт, -экөөңдү тең урганым жок. Эмне, Сүйүнтбектен башканын баары талаада калыппы. -Эми айылөкмөт өтө катуу айтып алды. Ачуусу менен оңбогондой кеп айтып алганын сезди. Анткени бу айылөкмөт укмуштуудай коркок, ошонун айынан кошоматчы неме эле. Далай малын чачып жатып ушул ишке орношкон. Падыша менен өтө жакын министр жердешине катуу сөз айтып алганына өкүнүп турду эле Жолду аны билип тургансып айтып турду:
-Сүйүнтбек акем келсин, анан эмне күндү көрөр экенсиң!
Эми айылөкмөт үн катпай калды. Жолдуну утурлай тосуп мындай жетеледи:
-Ай үкөм, сен эмне тамашаны түшүнбөй калгансыңбы, ыя? Билсең сен экөөбүз Сүкөм экөөбүз аркылуу ага-ини болуп кетебиз. Дегеним Сүкөм менин сыйлаган адамым. Бир сырдуу, бир кырдуу теңтуштардан да болуп кетебиз. -Муну калп айтты. Экөө эч качан теңтуш болгон эмес. Бу неме ал министрге жакындай албай жүрбөйбү.
-Сүйүн акем менен кабарлашып калсаңыз, айтып коюңузчу жерлерин иштете албай атыптыр деп.
-Айтам, -деди айылөкмөт, -жакында барып келем Сүкөмө. -Байкоостон ушинтип калп айтып салды. Барам деген ойду мына эми ойлоп жатпайбы.
Чын эле эки күндөн кийин айылөкмөт айылдаштарынын биртоп арыз-армандарын, өтүнүчтөрүн акчасына кошуп алып, өзүнөн да арбын акча чыгарып жөнөп калды. Анткени, райондун акими бир ирет тилдеп кеткен: "Сени эл шайлаганы менен мына мен түшүртөм" деп. Түшүртсө түшүртүп салат. Бул башка жактан келген аким бизди аябай кемсинтип жатат, министриңерге таянбагыла деп айткан деп жалааны жакшы жапмай болду айылөкмөт. Анан Сүйүнтбекке аны айттып, даярдап койгон бир тутам акчаны берсе достошуп кайтпайбы.
Айылөкмөт бир сутка дегенде Бишкекке жетип эртеси Сүйүнтбек иштеген министрликке барса эшик тоскондор киргизбей койушту, анын үстүнө Сүйүнтбек иште жок эле. Бу эпеңдей шектүү баскан немени министрликтин коопсуздук кызматында кызмат кылган бир жигит көрүп шек ала түштү. Эпеңдеп эки жагын каранат, кез-кези менен төшүн баса ички чөнтөктөгү бир нерсесин барбы дегендей текшере калат. Көчөнүн наркы тарабындагы калың бакты бойлой кеткен тротуарда наркы-терки басат, бак ичине кирип чөпкө көчүк басып кайра турат. Жанагы коопсуздук кызматынын жигити имараттын ичинде туруп тигинден көз албайт. Уламдан улам шектүү болуп баратат. Министрге кол салуу даярдалып жатканын угуп катуу көзөмөл жүргүзүш керек дегенди күн аттап угуп жаткан бу жаш жигит эрдик көрсөтүүнүн алдында турду. Бу министрди "аңдып" жаткан немени тапанчасы менен колго түшүрүп бир көзгө көрүнсө, экинчиден колунда оңбогондой дүнүйөсү бар министр бери дегенде бир машине мингизиши да ажеп эмес. Ошого даяр болуп бул жаш жигит өзүн Жеймс Бонддон кем көрбөй, улам-улам сол капталындагы тапанчасын акырын кармалап койот. Тигине тиги айылдан келген адамга окшомуш болууга аракет кылган киллер көкчөптөгү ордунан туруп төшүн басып анданы тапанчасын кармалап көзүн бу жактан албай наркы-терки басымыш этет. Министр келип машинеден түшөрү менен жетип келип басып-басып алып шуу койот. Тигине "киллер" наржакта токтоп турган машинага барып рулда отурган адамга эңкейе берип бир нерсе айтты да артка басты. Айылөкмөт саат ураган эле. Ошол машина менен качат болуш керек. "Качырбайм! " деди жаш Жеймс Бонд. Костюм ичинде капталдагы тапанчаны кабынан сууруп предохранителинен чыгарып, киндик тушка кыстарып топчулай сыртка чыкты. Дал ошол малда министрдин көз уялткан иномаркасы келип токтоп министр да, алдыда отурган телохранители да жерге түшүп жатканда айылөкмөт аны көздөй чуркады. Азыр кармап калбаса киргизбей койушат деген неме чуркай беркип ички чөнтөктөгү бир байлам акчага колун салыбатпайбы. Түшпөсүн дедиби, ким билди. Жанагы министрди коргоп атак менен машина алмак неме ычкыркашаттагы тапанчасын сууруп алып чуркап келаткан айылөкмөттү мээлей басып-басып алды. Ок тийген неме оңкодон сайылса, министр менен анын телохранители экөө тең жерге жата калышты...
Бул окуя жөнүндө Мырзабек менен Самат көптөн кийин угушту. Ал өзүнчө сөз...
Журоктор ыйманга толсун.
#37 22 Декабрь 2012 - 02:25
Eger Janil eje uruksat berse men kalganin ulantip koyoyun taba albagandarga , anan a9gin okuuy albagandaarga ...Emne deysiner???
#38 22 Декабрь 2012 - 17:53
Оо де, бу төртөө ошол жылыаябагандай көпкөн эмеспи. Кыргызыңды да, орусуң менен казагыңды өзбегине кошупадам катары санашпай турушту. Эки жыл чамасында Бишкекте өз үйүндө жүргөндөйжойлоп,
далай өмүрдү кыйып жиберишти. Жергиликтүү ортозаар бандиттер он жылдатапчу кирешени булар эки жылга жетип-жетпей табышты. Булар чечендер болчу. Көпжыл бойу Чеченстанда орустун аскерлери менен согушуп, ал согуштан небак тажапбүтүп бу кайдан жоош өлкө эсептелген кыргыз мамлекетине жашырын жер оодарыпкелишкен.
Бул жакта төрт бандиттин экөөнүн алыс туугандарынан бар болчу, аларчаайтканда тейпалаштарынан.
Төртөө келгенден бир жума өтпөй эле майда-бараткакоротор акча керек деп орустар андайды "на маленькие расходы" депкоюшат, бир бизнесмендин офисине таламандын так түшүндө барып анын эки жансакчысыношол эле жерден торойто чаап, өзүн да чалөлүк кыла тепкилеп сейфиндеги бешжарым миң долларын, жыйырма беш миң сомун алып баса беришти. Төртөөнүн мингенмашинеси да жок болчу. Жөө келип жөө кетишти. Кеткенде да желип-жортуп чуркабайэле шашпай басып кетишти.
***
Бу төрт чечен аябай кутурду.Шаардагы майда-барат топторду чымын катары көрбөй бир-эки топтун лидерлерин жоккылып жиберишти. Булар маскасы жок эле таламандын тал түшүндө барып талап-тонопкете беришчү. Бишкектин үч жеринен айына жүз доллардан төлөп эки бөлмөлүүквартираларда турушат. Ошол үч квартиранын каалаган жерине конуп-түнөйт. Төртөөтең бойдок, каалаган убакта көңүл аччу кыздар даяр, көбү сойкулар. Бу төртайбан кыргыздын нечен бир сонун кыздарын кор кылып ташташпадыбы. Алардан запкыжегендердин бири да милийсага арызданып барбады.
Бир ирет төрт чечендин экөө биркафеде шашпай тамак ичип, анан пиво ууртап олтурат эле, аларга жанаша бошстолго бир жигит менен кыз келип олтуруп тамакка заказ беришти. Эки чечендинулуурагы жаңы эле олтурган кызды теше тиктей калып ага болгон кумары ашып-ташыпкеткендей болду. Бу көпкөн неме "ал бирөөнүн сүйгөнү экен, жаш экен,бактысына балта чаппайын" деген ойдон кайдан ойломок. Бу азыр отузга чыгыпкалган неме он сегиз жашынан колуна курал алып орус менен согушкан, далайсолдаттын каны мойнунда. Эми бу жерге келип кыргыздын канына кана турган ойубар, ал иш башталган эмеспи. Бу Ваха деген чеченде айоо деген да, уялуу,тартынуу деген да сезимдери жок эле. Өлүм дал маңдайынан чыкканда гана кайратартпаса беттегенин бербегендерден эле. Ваха шериктери менен Бишкектеги же агажакын башка жердегиби аялзатты бир көрүп жактырып калдыбы, ал ким экенинекарабай зордуктап тынчу.. . Бүтүндөй "жалпыүйдү" жайлап койо таштадыбу төрт чечен.. .
Ошентип Ваха сурун сугунупжиберчүдөй сулуу кыздан көңүл албайт. Аны байкаган жанындагы жигит айтты:
- Жактыбы?
- Ананчы.
- Азыр элеби?
- Койо тур. Тамактарын шашпайичишсин. Эмкисин качан ичерин ким билет.. .
Ушундай көпкүлөңкү сөз. Ваханынжигитинин айтканын кара - "азыр элеби" дегени азыр эле сүйрөп алыпкетелиби дегени кыздын жанындагы жигит да, кафеде отурган жыйырмадан ашуунаял-эркек буларга кеп эмес. Аны кой, кафенин босого тарабында эки милийсатамактанып жатат, аларды тоотуп койбойт.
Жарым саатча убакыт өттү. Кыз-жигитшашпай тамактанып чайдан ичишти. Анан экөө орундарынан туруп жетелеше сырткачыкты. Эки чечен алардын артында. Кыз-жигит кафеге жанаша жайгашкан парктыкөздөй шашпай басты да, бир топ тереңдеп барышып ээнирээк өңдөнгөн орундуккаотурушту. А тегеректе эч ким көрүнбөйт.
Эки чечен кыз-жигиттин эки тарабынааларды кыса олтурушту.
Жаш жигит булардын кылыгына чыдабайкетти:
- Бу эмне кылганыңыздар? !
Ваханын жигити жооп айтпастанүлбүрөгөн кыргызды жакадан алып өзүнө күч менен тарта тушмукка сүзүп калды.Тумшукка баш менен жеген жигит ошол эле жерден шылк этти, эси ооду. Ваха болсомуш жебей эле эси оогон кызды капшыра-качырата кучактап бакты аралай басты. Кызчаңырды. Ваха кызды жерге жыгып алып кыз экенине, назиктигине карабай беттенары бирди берди эле, кыз тынчыды. Айбан ишин жасады.. .
Кыздын жигити эсине келип ордунанатып турмакчы болду эле Ваханын шериги аны бир эле шилтеп тынчытып бычагы мененичке бышты. Жигит тынчыды. Чечендер кетти шашпай, кыз далайда эсине келип кансуудай агып сулк жаткан жигитин көрүп ачуу чаңырды.
Бу төрт чечен мындай иштердиндалайын жасап куралдуу кол салуулары андан көп болуп, чээнден аябай чыккандагана биздин милийса ишке киришти. Аларды кармап кылмыш тарыхынын толгонэпизоддорун мойунга койуп сотко ашырышты эле, абийирден акчаны жогору койупнебак көнүп бүткөн сот күнөөсүн күч менен мойунга алдырыптыр деп алты жылданараң кести. Бери дегенде өлүм жазасын бериш керек эле.
Бул бүт кыргыздын канын кайнатканишти Мырзабек менен Самат да уккан. Анда экөө тең милийсада иштечү да. Ал төртчечендин айбандыгы жөнүндө жергиликтүү кримдүйнөнүн лидери да угуп, кыргыздыкнамысы козголуп, төртөөнү тең өлүм жазасына буйурган. Бирок алар үлгүрбөйкалышкан, милийсанын колуна түшүп кутулду да чечендер.
***
Эми ошол төрт чечен алты жылдыкмөөнөтүн эки жылдан бир аз ашыра өтөп бошоп чыгыбатпайбы. Ага себеп ортодоөлчөөсүз акча ойноп кетти.
Бул төрт чечен кадимкидей эле ээнбашиштерин жасаганга өттү. Бул тууралуу милийса да, кримдүйнө да кабардар эле. Бултөрт чеченди кор кылбайбыз деп бу жерде түптөнүп калган чечендердин кримтопторуда аларды колдомой болду. Алардын түбүнө жетебиз деп сөз бергенбиз депкыргыздын кримкыраандары аракетин баштады, милийсасы да жөн жаткан жок.
Төрт чечен түрмөдөн чыккандан үч күнөткөндө алар соттолгондо коркпой күбөгө өткөн бир кафенин ээси отуздан эмиөткөн кыргыз жигит дал өзүнүн кафесиндеги чакан бөлмө-кабинетинде мууздалды.Ошол күндүн эртеси дагы бир күбө - май куйуучу жайдын ээси элүүлөргө чыгыпнеберелүү болуп өзүн бактылуумун деп сезе жашап жүргөн киши ошол май куйуучужайдын жанынан ок жеди дал башка. Бул окуя элдин баары түштөнүп жаткан маалдаболду. Эки өлүм окуясында тең кенедей илинчек калган жок дасыккан оперлерге,бул эки өлүмдү чечендер өтө дыкат пландаштырып жасашты.
Ошондон эки күн өткөндө Мырзабек азжерден ошол чечендердин колунан өлбөй калды. Дүйнөнүн тардыгын кара - мурун тээалыс жерде өзү таптакыр көрбөчүдөй болгон ал шүмшүктөр бетмебет келгенин.
Мырзабек башында турган жайга не биртүркүн адамдар машина койот: аялы бар, эркеги бар, жакшысы бар сылыксыпаа, айбаны бар кепке келбей керейген. Үч-төрт күндөн бери кавказдыктар кочкул жашыптүстөгү "Ауди" машинасын койушат. Жапжаңы, азыр эле заводдундарбазасынан айдап чыккандан көзтайгылта жалтылдайт. Бир күнү эртең менен ошол"Аудини" койуп жүргөндөрдүн бири Мырзабектин түн күзөткөнжигиттеринин бирин чакырып:
- Эй сука, момуну ким жасады, - депмашинасынын алдыңкы эшик тарабын көрсөтүп жакындай келген жигитти табарсыкталаштыра бир тепти. Тиги бир бакырып алып бут таамай тийген жерин мыкчый бүктүштү. Мырзабек наркы-терки басып турат эле, жигитине чуркай жетип өйдө тургузакалды. Тиги кавказың көрсө чечен экен, болгондо да Ваханын оң колу жигити экеннакта баш кесер.
Мырзабек ага:
- Эй бу эмне кылганың ыя?! - деп эмнедеп тилдээрдин ыгып таппай буйдала калды эле тиги:
- Ии, сага да керекпи, сука?! - депМырзабекти качырып тепмекчи болду эле. Андайдын неченинен оңой эле буйтапкетүүгө жарамдуу Мырзабек буйтай берип:
- Эй, койо турчу, эмне болду? - депмуш менен же бут менен жооп кайтарбады.
Чечен Мырзабекти берки жигиттитепкендей тебе албай калганына ашып-ташып:
- Эмне болду дейт, энеңдин көтүболду! - деп эми бир ирет качырды.
Ана эмесе, эр болсоң Мырзабектитоктотуп, шилтенген буту асмандан берип дал чечендин ээгинен токтоду.Кадимкидей "карс" деген үн чыгып чечениң оңкосунан сайылды. Ачуугаалдырган Мырзабек эми бир тепти, бу жолу жерге тийген башынын жаагы талкаланыпкетти.
Ошол жерде машинасына келгендердинончактысы чогула калды, тегеректе жүргөндөр да чогулду. Ошондо олбурлуу бир жашжигит Мырзабекти мындай чакырып акырын сурады:
- Тигини кимиңер торойттуңар?
- Мен, - деди Мырзабек камырабай.
- Эмнеге?
- Жөндөнжөн эле биздин бир кароолчужигитти табарсыкка тээп салыбатпайбы.
- Туура кылгансыз, - деди тиги жигитыраазы боло, -бирок эми аябай сак болуңуз. Жок дегенде бир-эки күн болуңуз.
- Эмнеге?
- Ал көп сөз. Бул Ваха деген бандитчечендин оң колу болот. Сизди тирүү койбойт, сак болбосоңуз.
Ошону менен Мырзабек тереңдеп сурабады,тиги жигит да сөз улабады, кете берди…
***
Жаагы талкаланган жигит биртоптоэсине келип теңселе басып машинасын ачты да ичинен тапанча алып чыгып кароолүйдүн жанында турган Мырзабектерди көздөй басты:
- Суки, баарыңды кырам, баранкыргыздар, баарыңарды кырабыз!
Жанкечти неме экен топту мээлейбир-эки ирет атып да алды. Дал ошол учурда кайдан-жайдан пайда болду көзгөилинбей калды, жанагы Мырзабекке эскерткен олбурлуу жигит чечендин артынанжетип колго чапты. Жыгылган немени бети-башын ажыратпай тээп-тээп алып нарааккаыргыган тапанчаны алып ок салгычын чыгарып алып тапанчаны кайра таштады. Ананжаткан немени эми бир кабелтең тээп ылдамдай басып кете берди. Наркы көчөдөтурган боз түстөгү "Жигулиге" түшүп кеткенин көрдү Мырзабек.
Ким чалганы белгисиз аз өтпөймилийсадан опер топ келип бир саат чамасында окуя болгон жерди көрүп, күбөлөрдүсурап, алар чакырткан "тез жардамга" көргүлүктү көргөн чеченди бирмилийсаны кошо салып жөнөтүп кете беришти.. .
Ооруканага жеткирилген чечен кимэкени билингенден кийин аны бир эмес төрт милийса кайтарууга алды. Алар жөнөкөйжигиттерден эмес эле, атайын даярдыгы бар, бири бешөөнө каршылык көрсөтө алчуөлөрман жигиттерден эле.
Машинага кеткен жигити кечиккениненартынан дагы бир жигитин жөнөтүп, болгон окуянын четбучкагын угуп, бир эселекорус баланын "кыргыздар чеченди жайлады" кошо угуп түз эле ооруканагакелишти, байагы чыр башы болуп берген "Ауди" менен. Келишти дакирүүгө мүмкүндүк алалбай эле кутурган немелер куралдуу кол сала албай бирсааттай наркы-терки жүрүшүп анан кетип калышты.
Үч чечен башка чечен тобунунубашчысына байланашып болгон ишти түшүндүрүп, жардам сурашты. Алардан бат элекелген дагы төртөө болуп машине койчу жайга - Мырзабектерге келишти.Машиналарын көчө бойуна токтотуп баары жерге түшүп байкоо салышты. Ваханын жиникайнаган ойунда бу жерде иштегендердин баарын жайлап кетмек. Кароолчулар турчуүйдүн жанында беш-алты, анын сол жагындагы ончакты метр алысыраактагы килейгенкараталдын көлөкөсүндөгү узун орундукта дагы ошончо жигит турат. Алар бекер элетурган жок. Муну далайды көргөн Ваха дароо эле байкады. Анангыча бактүбүндөгүлөр да, үйдүн жанындагылар да жайыла басышты, чечендерди көздөй. Ваха:
- Кеттик, - деп шаша басыпмашинасына отурду. Жети чечен эки машина менен куйрук түйдү. Аша чаападыраңдаганы менен чеченге да жан керек.. .
Аларды көздөй баскандар таза элекыргыздан турган эргулдар болчу, алардын арасында Мырзабекти эскертип, чечендитепкилеп, огун чыгарып кеткен жанагы олбуржигит да бар болчу.. . анан да мынданүч жарым жыл мурун паркта бычак жеп өлгөн жигиттин агасы да бар эле. Баса, Вахазордуктаган кыз ошол күндүн эртеси эле уксус ичип, ал жетпей калчудай болупвенасын кошо кыйып өлгөн.
Өлгөн жигиттин агасы кыргыздынанабашы кримавторитетинин жигиттери менен жүргөн жөнүнүн тарыхы мындай.. .
Өлгөн жигит Бишкектеги бир университеткежаңы эле өткөн. Анан калса он жыл чогуу окуп, бирисиз бири туралбачу сүйгөнкызы менен чогуу өткөн жаңы гана окуунун кызыгына батып, жанында жан жыргатарыбар жапжаш жигит бу борборго келгенине ай толбой жайрабадыбы. Эки бир тууганэле бу шордуу. Улуусу он жыл чамасы бу шаарда турчу. Ошондон бери аздап соодакылып, нечен ирет банкрот болуп оңколо калып, кайра оңолуп, кийинки эки жылдаиши дурус боло баштаган банкрот деген балээден улам алыстай чаап.. . Инисин өзүжылдап апкелип каалаган окуусуна өткөздү. Контракт деген балакетин төлөдү,каалашынча төлөйм деди. Жалгыз инисин окутпаганда кимди окутат. Бу жалгыз инисиөзүнөн он эки жаш кичүү эле. Ата-энесине ошол экөө эле буйуруптур да, болбособайкуш энеси туура сегизди төрөгөн экен. Таңкалыштуусу төрөгөндөн ай айланбайчарчап калчу алты наристеси тең эркек экен. Эки баласынын бири, болгондо да жашкетип баратканда көргөн эрке сүймөнчүгү өлгөндөгү эне-атанын маанайы өтөайанычтуу эле. Көздөн эзели жаш чыгарбаган мерестер да жашына ээ боло албай туруштуго. Агасы да аябай күйдү, өрттөндү да тим эле. Ошондо сөз берди: инисинөлтүргөндү өмүрүн сайса да таап өлтүрөт, антмейин эркек эмес, акыркы шымынсайса да бүт каражатын инисин өлтүргөндөрдөн өч алууга сарптайт.
Бу отузга чыккан жигит инисин жандайсүйчү, далай ай боздогондон кийин иниси алардан бир жыл мурун ишке киришкенчакан дүкөнүн, жаңы эле алган "Жигулисин" сатып он миң доллар кылыпкыргызкримдүйнөсүнүн анабашы менен жолугууга жол издеди. Ошол кримдүйнөнүнанабашы жакшы киришсе гана инисин кимдер өлтүргөнүн таап, өч алып берет.Милийсаң болсо закондон чыга албайт, законуң болсо жаза эмес эле шылдың го бирзапкы тарткандарга, атып салчуларга алты жыл берип отурса.
***
Бу төрт чечен аябай кутурду.Шаардагы майда-барат топторду чымын катары көрбөй бир-эки топтун лидерлерин жоккылып жиберишти. Булар маскасы жок эле таламандын тал түшүндө барып талап-тонопкете беришчү. Бишкектин үч жеринен айына жүз доллардан төлөп эки бөлмөлүүквартираларда турушат. Ошол үч квартиранын каалаган жерине конуп-түнөйт. Төртөөтең бойдок, каалаган убакта көңүл аччу кыздар даяр, көбү сойкулар. Бу төртайбан кыргыздын нечен бир сонун кыздарын кор кылып ташташпадыбы. Алардан запкыжегендердин бири да милийсага арызданып барбады.
Бир ирет төрт чечендин экөө биркафеде шашпай тамак ичип, анан пиво ууртап олтурат эле, аларга жанаша бошстолго бир жигит менен кыз келип олтуруп тамакка заказ беришти. Эки чечендинулуурагы жаңы эле олтурган кызды теше тиктей калып ага болгон кумары ашып-ташыпкеткендей болду. Бу көпкөн неме "ал бирөөнүн сүйгөнү экен, жаш экен,бактысына балта чаппайын" деген ойдон кайдан ойломок. Бу азыр отузга чыгыпкалган неме он сегиз жашынан колуна курал алып орус менен согушкан, далайсолдаттын каны мойнунда. Эми бу жерге келип кыргыздын канына кана турган ойубар, ал иш башталган эмеспи. Бу Ваха деген чеченде айоо деген да, уялуу,тартынуу деген да сезимдери жок эле. Өлүм дал маңдайынан чыкканда гана кайратартпаса беттегенин бербегендерден эле. Ваха шериктери менен Бишкектеги же агажакын башка жердегиби аялзатты бир көрүп жактырып калдыбы, ал ким экенинекарабай зордуктап тынчу.. . Бүтүндөй "жалпыүйдү" жайлап койо таштадыбу төрт чечен.. .
Ошентип Ваха сурун сугунупжиберчүдөй сулуу кыздан көңүл албайт. Аны байкаган жанындагы жигит айтты:
- Жактыбы?
- Ананчы.
- Азыр элеби?
- Койо тур. Тамактарын шашпайичишсин. Эмкисин качан ичерин ким билет.. .
Ушундай көпкүлөңкү сөз. Ваханынжигитинин айтканын кара - "азыр элеби" дегени азыр эле сүйрөп алыпкетелиби дегени кыздын жанындагы жигит да, кафеде отурган жыйырмадан ашуунаял-эркек буларга кеп эмес. Аны кой, кафенин босого тарабында эки милийсатамактанып жатат, аларды тоотуп койбойт.
Жарым саатча убакыт өттү. Кыз-жигитшашпай тамактанып чайдан ичишти. Анан экөө орундарынан туруп жетелеше сырткачыкты. Эки чечен алардын артында. Кыз-жигит кафеге жанаша жайгашкан парктыкөздөй шашпай басты да, бир топ тереңдеп барышып ээнирээк өңдөнгөн орундуккаотурушту. А тегеректе эч ким көрүнбөйт.
Эки чечен кыз-жигиттин эки тарабынааларды кыса олтурушту.
Жаш жигит булардын кылыгына чыдабайкетти:
- Бу эмне кылганыңыздар? !
Ваханын жигити жооп айтпастанүлбүрөгөн кыргызды жакадан алып өзүнө күч менен тарта тушмукка сүзүп калды.Тумшукка баш менен жеген жигит ошол эле жерден шылк этти, эси ооду. Ваха болсомуш жебей эле эси оогон кызды капшыра-качырата кучактап бакты аралай басты. Кызчаңырды. Ваха кызды жерге жыгып алып кыз экенине, назиктигине карабай беттенары бирди берди эле, кыз тынчыды. Айбан ишин жасады.. .
Кыздын жигити эсине келип ордунанатып турмакчы болду эле Ваханын шериги аны бир эле шилтеп тынчытып бычагы мененичке бышты. Жигит тынчыды. Чечендер кетти шашпай, кыз далайда эсине келип кансуудай агып сулк жаткан жигитин көрүп ачуу чаңырды.
Бу төрт чечен мындай иштердиндалайын жасап куралдуу кол салуулары андан көп болуп, чээнден аябай чыккандагана биздин милийса ишке киришти. Аларды кармап кылмыш тарыхынын толгонэпизоддорун мойунга койуп сотко ашырышты эле, абийирден акчаны жогору койупнебак көнүп бүткөн сот күнөөсүн күч менен мойунга алдырыптыр деп алты жылданараң кести. Бери дегенде өлүм жазасын бериш керек эле.
Бул бүт кыргыздын канын кайнатканишти Мырзабек менен Самат да уккан. Анда экөө тең милийсада иштечү да. Ал төртчечендин айбандыгы жөнүндө жергиликтүү кримдүйнөнүн лидери да угуп, кыргыздыкнамысы козголуп, төртөөнү тең өлүм жазасына буйурган. Бирок алар үлгүрбөйкалышкан, милийсанын колуна түшүп кутулду да чечендер.
***
Эми ошол төрт чечен алты жылдыкмөөнөтүн эки жылдан бир аз ашыра өтөп бошоп чыгыбатпайбы. Ага себеп ортодоөлчөөсүз акча ойноп кетти.
Бул төрт чечен кадимкидей эле ээнбашиштерин жасаганга өттү. Бул тууралуу милийса да, кримдүйнө да кабардар эле. Бултөрт чеченди кор кылбайбыз деп бу жерде түптөнүп калган чечендердин кримтопторуда аларды колдомой болду. Алардын түбүнө жетебиз деп сөз бергенбиз депкыргыздын кримкыраандары аракетин баштады, милийсасы да жөн жаткан жок.
Төрт чечен түрмөдөн чыккандан үч күнөткөндө алар соттолгондо коркпой күбөгө өткөн бир кафенин ээси отуздан эмиөткөн кыргыз жигит дал өзүнүн кафесиндеги чакан бөлмө-кабинетинде мууздалды.Ошол күндүн эртеси дагы бир күбө - май куйуучу жайдын ээси элүүлөргө чыгыпнеберелүү болуп өзүн бактылуумун деп сезе жашап жүргөн киши ошол май куйуучужайдын жанынан ок жеди дал башка. Бул окуя элдин баары түштөнүп жаткан маалдаболду. Эки өлүм окуясында тең кенедей илинчек калган жок дасыккан оперлерге,бул эки өлүмдү чечендер өтө дыкат пландаштырып жасашты.
Ошондон эки күн өткөндө Мырзабек азжерден ошол чечендердин колунан өлбөй калды. Дүйнөнүн тардыгын кара - мурун тээалыс жерде өзү таптакыр көрбөчүдөй болгон ал шүмшүктөр бетмебет келгенин.
Мырзабек башында турган жайга не биртүркүн адамдар машина койот: аялы бар, эркеги бар, жакшысы бар сылыксыпаа, айбаны бар кепке келбей керейген. Үч-төрт күндөн бери кавказдыктар кочкул жашыптүстөгү "Ауди" машинасын койушат. Жапжаңы, азыр эле заводдундарбазасынан айдап чыккандан көзтайгылта жалтылдайт. Бир күнү эртең менен ошол"Аудини" койуп жүргөндөрдүн бири Мырзабектин түн күзөткөнжигиттеринин бирин чакырып:
- Эй сука, момуну ким жасады, - депмашинасынын алдыңкы эшик тарабын көрсөтүп жакындай келген жигитти табарсыкталаштыра бир тепти. Тиги бир бакырып алып бут таамай тийген жерин мыкчый бүктүштү. Мырзабек наркы-терки басып турат эле, жигитине чуркай жетип өйдө тургузакалды. Тиги кавказың көрсө чечен экен, болгондо да Ваханын оң колу жигити экеннакта баш кесер.
Мырзабек ага:
- Эй бу эмне кылганың ыя?! - деп эмнедеп тилдээрдин ыгып таппай буйдала калды эле тиги:
- Ии, сага да керекпи, сука?! - депМырзабекти качырып тепмекчи болду эле. Андайдын неченинен оңой эле буйтапкетүүгө жарамдуу Мырзабек буйтай берип:
- Эй, койо турчу, эмне болду? - депмуш менен же бут менен жооп кайтарбады.
Чечен Мырзабекти берки жигиттитепкендей тебе албай калганына ашып-ташып:
- Эмне болду дейт, энеңдин көтүболду! - деп эми бир ирет качырды.
Ана эмесе, эр болсоң Мырзабектитоктотуп, шилтенген буту асмандан берип дал чечендин ээгинен токтоду.Кадимкидей "карс" деген үн чыгып чечениң оңкосунан сайылды. Ачуугаалдырган Мырзабек эми бир тепти, бу жолу жерге тийген башынын жаагы талкаланыпкетти.
Ошол жерде машинасына келгендердинончактысы чогула калды, тегеректе жүргөндөр да чогулду. Ошондо олбурлуу бир жашжигит Мырзабекти мындай чакырып акырын сурады:
- Тигини кимиңер торойттуңар?
- Мен, - деди Мырзабек камырабай.
- Эмнеге?
- Жөндөнжөн эле биздин бир кароолчужигитти табарсыкка тээп салыбатпайбы.
- Туура кылгансыз, - деди тиги жигитыраазы боло, -бирок эми аябай сак болуңуз. Жок дегенде бир-эки күн болуңуз.
- Эмнеге?
- Ал көп сөз. Бул Ваха деген бандитчечендин оң колу болот. Сизди тирүү койбойт, сак болбосоңуз.
Ошону менен Мырзабек тереңдеп сурабады,тиги жигит да сөз улабады, кете берди…
***
Жаагы талкаланган жигит биртоптоэсине келип теңселе басып машинасын ачты да ичинен тапанча алып чыгып кароолүйдүн жанында турган Мырзабектерди көздөй басты:
- Суки, баарыңды кырам, баранкыргыздар, баарыңарды кырабыз!
Жанкечти неме экен топту мээлейбир-эки ирет атып да алды. Дал ошол учурда кайдан-жайдан пайда болду көзгөилинбей калды, жанагы Мырзабекке эскерткен олбурлуу жигит чечендин артынанжетип колго чапты. Жыгылган немени бети-башын ажыратпай тээп-тээп алып нарааккаыргыган тапанчаны алып ок салгычын чыгарып алып тапанчаны кайра таштады. Ананжаткан немени эми бир кабелтең тээп ылдамдай басып кете берди. Наркы көчөдөтурган боз түстөгү "Жигулиге" түшүп кеткенин көрдү Мырзабек.
Ким чалганы белгисиз аз өтпөймилийсадан опер топ келип бир саат чамасында окуя болгон жерди көрүп, күбөлөрдүсурап, алар чакырткан "тез жардамга" көргүлүктү көргөн чеченди бирмилийсаны кошо салып жөнөтүп кете беришти.. .
Ооруканага жеткирилген чечен кимэкени билингенден кийин аны бир эмес төрт милийса кайтарууга алды. Алар жөнөкөйжигиттерден эмес эле, атайын даярдыгы бар, бири бешөөнө каршылык көрсөтө алчуөлөрман жигиттерден эле.
Машинага кеткен жигити кечиккениненартынан дагы бир жигитин жөнөтүп, болгон окуянын четбучкагын угуп, бир эселекорус баланын "кыргыздар чеченди жайлады" кошо угуп түз эле ооруканагакелишти, байагы чыр башы болуп берген "Ауди" менен. Келишти дакирүүгө мүмкүндүк алалбай эле кутурган немелер куралдуу кол сала албай бирсааттай наркы-терки жүрүшүп анан кетип калышты.
Үч чечен башка чечен тобунунубашчысына байланашып болгон ишти түшүндүрүп, жардам сурашты. Алардан бат элекелген дагы төртөө болуп машине койчу жайга - Мырзабектерге келишти.Машиналарын көчө бойуна токтотуп баары жерге түшүп байкоо салышты. Ваханын жиникайнаган ойунда бу жерде иштегендердин баарын жайлап кетмек. Кароолчулар турчуүйдүн жанында беш-алты, анын сол жагындагы ончакты метр алысыраактагы килейгенкараталдын көлөкөсүндөгү узун орундукта дагы ошончо жигит турат. Алар бекер элетурган жок. Муну далайды көргөн Ваха дароо эле байкады. Анангыча бактүбүндөгүлөр да, үйдүн жанындагылар да жайыла басышты, чечендерди көздөй. Ваха:
- Кеттик, - деп шаша басыпмашинасына отурду. Жети чечен эки машина менен куйрук түйдү. Аша чаападыраңдаганы менен чеченге да жан керек.. .
Аларды көздөй баскандар таза элекыргыздан турган эргулдар болчу, алардын арасында Мырзабекти эскертип, чечендитепкилеп, огун чыгарып кеткен жанагы олбуржигит да бар болчу.. . анан да мынданүч жарым жыл мурун паркта бычак жеп өлгөн жигиттин агасы да бар эле. Баса, Вахазордуктаган кыз ошол күндүн эртеси эле уксус ичип, ал жетпей калчудай болупвенасын кошо кыйып өлгөн.
Өлгөн жигиттин агасы кыргыздынанабашы кримавторитетинин жигиттери менен жүргөн жөнүнүн тарыхы мындай.. .
Өлгөн жигит Бишкектеги бир университеткежаңы эле өткөн. Анан калса он жыл чогуу окуп, бирисиз бири туралбачу сүйгөнкызы менен чогуу өткөн жаңы гана окуунун кызыгына батып, жанында жан жыргатарыбар жапжаш жигит бу борборго келгенине ай толбой жайрабадыбы. Эки бир тууганэле бу шордуу. Улуусу он жыл чамасы бу шаарда турчу. Ошондон бери аздап соодакылып, нечен ирет банкрот болуп оңколо калып, кайра оңолуп, кийинки эки жылдаиши дурус боло баштаган банкрот деген балээден улам алыстай чаап.. . Инисин өзүжылдап апкелип каалаган окуусуна өткөздү. Контракт деген балакетин төлөдү,каалашынча төлөйм деди. Жалгыз инисин окутпаганда кимди окутат. Бу жалгыз инисиөзүнөн он эки жаш кичүү эле. Ата-энесине ошол экөө эле буйуруптур да, болбособайкуш энеси туура сегизди төрөгөн экен. Таңкалыштуусу төрөгөндөн ай айланбайчарчап калчу алты наристеси тең эркек экен. Эки баласынын бири, болгондо да жашкетип баратканда көргөн эрке сүймөнчүгү өлгөндөгү эне-атанын маанайы өтөайанычтуу эле. Көздөн эзели жаш чыгарбаган мерестер да жашына ээ боло албай туруштуго. Агасы да аябай күйдү, өрттөндү да тим эле. Ошондо сөз берди: инисинөлтүргөндү өмүрүн сайса да таап өлтүрөт, антмейин эркек эмес, акыркы шымынсайса да бүт каражатын инисин өлтүргөндөрдөн өч алууга сарптайт.
Бу отузга чыккан жигит инисин жандайсүйчү, далай ай боздогондон кийин иниси алардан бир жыл мурун ишке киришкенчакан дүкөнүн, жаңы эле алган "Жигулисин" сатып он миң доллар кылыпкыргызкримдүйнөсүнүн анабашы менен жолугууга жол издеди. Ошол кримдүйнөнүнанабашы жакшы киришсе гана инисин кимдер өлтүргөнүн таап, өч алып берет.Милийсаң болсо закондон чыга албайт, законуң болсо жаза эмес эле шылдың го бирзапкы тарткандарга, атып салчуларга алты жыл берип отурса.
#39 22 Декабрь 2012 - 18:00
Анысын ким өлтүргөнүн таптыңарбы депмилийсаны тажата сурап жүрдү. Аны менен катар кримавторитетке байланышуу жолуниздеди.
Кандай жол менен тапты ким билди бир күнү жөнөкөй эле ашканада өлкөнүдүң кылган авторитеттердин дал маңдайында калтырай да, сүйүнө да отурду.Эңгезердей дөөнү, көзүнөн кантамган бир коркунучтуу немени элестеткен немеавторитеттин кадимки жигиттердин бириндей экенин байкады. Өзүнөн биртоптой улуукөрүндү.
- Өз оозуңдан угайын, айтчы, - дедиавторитет чыныга куйулган чайдан ууртап.
Күйгөн жигит ата-энеси жөнүндө,жалгыз инисинин жакындарынын кашайткан өлүмүн, анын өчүн алуу үчүн дүкөнүнмашинасына кошуп сатканын.. . баарын, баарын айтып берип отуруп жашып да кетти,анан буркурап жиберди, бирбоорунан айрылгандын деми суубайт го.
- Ошентип мага канча доллар мененкелдиң? - деди авторитет.
- Туура он миң менен.
- Жетпейт аның.. .
Авторитеттин бул сөзү жигитти жиндикыла баштады. Эми эле жакын көрүнгөн, ыймандуу көрүнгөн, тайанар тоосундай сезетүшкөн немени жек көрүп кеткендей болду:
- Дагы канча керек? - деди акырын.
- Жүз миң!
Жигиттин оозунан сөз түштү. Эмнеайтарды билбей буулугуп турду. Авторитет аны сынай биртоп көз албай турду даайтты:
- Эй, мен деген азабы бар адамданакча алып иш бүтүргөндөй коррупционер чиновник айбан эмесмин, мени түшүндүңбү?
- Түшүндүм.
- Дүкөнүңдү сатып алган неме кандайнеме? Оруспы, кыргызбы?
- Кыргыз бала, жакшы неме.
- Кете бер, - деди авторитет жигиткебашын жаңсай, - сага барышат.
Ошондон эки күн өткөндө эки-үч жигиткелип иниси өлгөн жигитке дүкөнүн кайтарып бердирди. Сатып алган неме нааразыболбосуп деп баягы акысына өз чөнтөктөрүнөн миң доллар кошуп беришти, машина даалперишти ошол эле жумада. Ага беш жүз доллар кошту.
Жардам сурап он миң доллар көтөрүпбарса, авторитет аны алмак турсун кайра бир жарым миңге чыгым болгону жигиттижинди болгондой таңдандырды. Анын кулу болууга, өмүр бойу таманынын астындажүрүүгө даяр болуп турду.
Авторитет төрт чечендин эмнекылганын баарын алар соттолгондон кийин уккан бир оңой эмес милийса чоңунан." Инимди өлтүргөндү жазалап бериңиз" деп ал жөнүндө тизмектеп айтабаштаганда эле аны Ваханын жигиттери өлтүргөнүн билди.
Авторитет бул төртөөнү түрмөдөн элежайлатмак, бирок ал жөнүндө милийсаларга учуруп, алар түрмө чоңдоруна эскертип,а турсун чечендердин өздөрү да билип артараптан саксактап калганда өлүм өкүмүнкийинкиге калтырышкан. Инимдин өчүн алып бергиле деген жигит келгенден кийинтуура бир жылдан кийин бошонушту төрт чечен. Алар чыгары менен катуу көзөмөлгөалынды авторитеттин жигиттери аркылуу. Бир-эки күндө өкүм ишке ашырыла турганболгондо жанагы окуя болуп кетти Мырзабек аралашкан.. .
Мырзабек Самат экөө эми төртчечендин тарыхын толук угуп, Мырзабек бирин өз көзү менен көрүп, тээп көрүп,аларга өлүм апкелмей болушту эч токтоосуз, эскертүүсүз. Кыргыз жигиттерининканы кандай болорун көрүшсүн, чеченде "канга кан" кыргызда андай эмесбекен. Кыргыз да намыстуу эл.
Чечен ооруканага жаткандын эртесикечте Мырзабек менен Самат париктерин кийип, муруттарын тагынып, өз жаштарынан15- 16 жаш улуу көрүнүп, экөө эки башка киши болуп ооруканага келишти. Келсеанын алдында котологон эл, милийсасы батпайт. Көрсө, жыйырма мүнөт мурун бужерде кайтарууда жаткан оору чеченди атып кетишиптир. Анан да алардан мурун алнеменин эркектик энегин түбүнөн кесип салышыптыр - муну Мырзабектер кийинчерээкугушту. Бу чечендер белгилүү авторитет тарабынан өлүм жазасына тартылганын, милийса тарап мейли деп тоскоол кылууга аракет көрбөй турганын да Мырзабекменен Самат кийин угушту. Ошону менен чечендерди жайына койушту, "өлүмапкерчүлөр" бар экен, болгондо да ал иште аки-чүкү дебей бүтүрчүлөр.
***
Ваха бу жерде эми ээн-эркин койчусузкороо койдо карышкырча жүрө албасын билди, жергиликтүү чечен бандиттерининкеңеш- чечими менен Ваха калган эки жигити менен белгисиз мөөнөткө чейинКазакстанда башкалкалап турмай болушту.. .
Ваха "Аудинин" артындаүргүлөйт. Бир жигити рулда, экинчиси анын жанында. Ваха өздөрүн өлүмгөкыйгандардын түбүнө бүгүн болбосо эртең сөзсүз жетем деп тишин кычыратасөгүнөт. Бүт кыргыз кылым эстегендей кылбаса элеби. Бу баш кесер бүгүн кетимишболуп баратканы менен жума айланбай күчтөнө куралданып келип бир-эки түндөбаарын кырмак.. .
Шашке чен. Асфальт жол бир дөңсөөгөсозулуп кайра жерге түшкөн жерде автоинспектор тозду. Токтоп турганмикроавтобустан дагы бирөө түшүп, экөөлөп машийнаны текшерүүгө алышты,багажникти ачтырышты. Документ сурашкан жок. Рулда отурганды микроавтобускакиргизишти, тазасыңбы же ичкенсиңби врач-нарколог текшерет деп. Анысы автобускакирип эле башка бирди жеп, оозу чапталып, башына картөшкө салчу ак мүшөк кийгизилди. Аз өтпөй башка жеген Ваха менен дагы бир жигити мүшөк кийди. "Ауди"чоң жолдон буйткараак айдалып, өрттөлдү.
Ошол асфальт жолдон төрт-беш чакырымалыс азыр ураганы турган сарайдын ичинде Ваха эки жигити менен чөгөлөйотургузулду, буту-кол байланган жок. Кайда качмак. Кол кайтарганга аракеттенсеавторитеттин жети жигитинин эки-үчөө эле жетет тынчытып койууга.
Авторитет сурап турду кыжырдуу,кекерлүү:
- Ии, Ваха белең, эй аңги, кыргыздынканча кызын какшаттың?
- Эсептеген эмесмин, - деди Вахаорой.
Анын артында турган авторитеттин биржигити төбөдөн ары басты эле Вахаң каша боло жаздады, эси ооду.
- А силерчи? - деди авторитетВаханын эки жигитине. Алар үн каткан жок. Антсе да башка бирден жеп эстери оопкайра оңолушту.
Авторитет сөзүн улады, ал Вахагабагышталды:
- Ии, энеңди гана, сука! Азыр канчакыздын убалына калганды эстейсиң, энеңди гана урайын эшек десе! Кана, баштагын,- деди жигиттерине, - эй, эшек сен азыр биттелесиң!
Жанатан тоотпогондой турган неме эмисезди накта коркунучту. Андан ары ойлонууга чамасы келбей калды, эки жигит аныэки жактан кабыштыра кармап бурч жакка алпарышып чалкадан салышты. Сырттанкелген акхалатчан жигит сумкасын ачып жабдыктарын алды.. . Бир бакырды Ваха,сарай урап түшчүдөй бакырды. Аз өтпөй сөгүнгөнгө өттү. Берки экөө да ачуучаңырык менен биттелди. Эми гана кол-буттары чечкис чырмала байланды.
Сырттан баягы иниси өлгөн жигиттиавторитеттин алдына алып келишти.
- Тигине, - деди авторитет кудайгаүнү угулуп жаткандарды көрсөтүп, -иниңди өлтүргөндөр ушулар, азыр эле биттелди,бирөөсү ооруканадан атылды. Ме, кааласаң өз колуң менен атып сал. - Авторитетжигитке тапанча сунду эле, тиги чочуп кетти:
- Аталбайм, байке.
- Мейлиң аталбасаң. Өчүң кандыбы?
- Канды.. . Сизге аябай ыраазымын,байке, өмүр бойу кызматыңызга даярмын.
- Мага кызматыңдын кереги жок. Өзүңаман жүр, бар эми кете бер.
Жигиттин көкүрөгү жеңишке толуптурду, көксөсү сууду, иниси тирилгендей болду, жашып кетти баары бир.. .
Ошол эле күнү атасына жетип болгоништи айтып берди эле а дагы жеңилдеп алгандай болду. "Канга кан"деген дары тура көксөөнү суутканга.. .
Бу жолу авторитет жинине алдырды,мыкаачы болуп кетти, тиги үчөөнү бирден атып тынчытуунун ордуна өлбөс жерлеринеэки- үчтөн аттырып жарадар бойунча канын суудай агызып таштап кетти. Жандынтаттуулугун, мыкаачылык көркөөлук, зордуктаган эмнеге апкелерин билсин деди.Жок дегенде өлүп баратып билсин адам өмүрү, жаны өтө эле таттуу болорун.. .Өлүктөр эки күн өткөндө табылды. Адегенде өрттөлгөн машина табылып анан дагыиздөө салынып жатып сарайдагы өлүктөр табылды. Судмедэксперт булардын өлгөнүнөбеш- алты саат эле болгонун аныктады. Кан агып бир суткадай өлөлбай жатышкан гокебетеси. . .
Бу өлүктөрдү тапкан оперлердин биридароо эле айтты дейт калгандарына: "Ушундай болмок дейм да.. . Бир аз кечигипөлүштү окшойт менин эсебимде" деп.
***
Мындан ары окуя өтө тез уланды,биртоп бандиттердин баштары кетти. Алардын көбү кыргыз эмес эле.
Авторитет жигит эми чечендертараптан сокку болорун күттү. Эпадам алар "канга кан" дебей тынчысаэчнерсе кылбайт, ал эми өч алабыз деп чыгышса анда алардын биртобун тынчытыпэкинчи бул жерде тынч жүргөндөй кылат.. .
Үч чечендин өлүгү сарайдантабылгандан кийин авторитет борбордон 60-70 чакырым жердеги бир дос жигитининэнесине топурак салып келаткан. Алдындагы "Мерседеси" орто ылдамдыктакелатат. Авторитет арткы орунда отуруп жол жээгин карайт, ойго батат.Кашкарайып калган убак, машинанын жарыгы күйгүзүлгөн. Бир маалда аларды бир БМВкууп өтө берип жолун торой жол жээгине кысты да андан автоматтын огу жаапкирди. Авторитет жата калды, шопуру машина токтоп баратканда окко учту, анынжанындагы жигити ок биринчи атылганда эле жан бериптир. Машина жолдон чыгыпбадалдарды аралай барып токтоду. Авторитет эшикти ачып сыртка чыгып, бадалдардыаралады. БМВдан эки автоматчан чуркай түшүп, "Мерседести" дагы бирсыйра чайкап анан баары өлдүбү дегендей текшерип көрүштү. Авторитет жок ичинде.Дал кереги жогуна жинденген экөө наркы-терки чуркап бадал аралатып чайкапжүрүшөт.
Авторитет анча алыс эмес жердеги топболуп өскөн бадалдын ортосунда эле. Автоматчандын бири түз эле аны көздөйбасты. Аралык он метрдей эле калган. Дал ошондо Авторитет тигини дал көкүрөккөмээлеп тапанчасы менен басып-басып алды эле, оңкосунан сайылды, октун бири далжүрөккө тийип мүрт кеткен. БМВда бешөө экен. Эми калган төртөө тапанчанын огучыккан жакка чуркашты. Авторитет бадалдарды аралап тереңдеп кетпей, жолдужээктей чуркады. Издегендер болсо шеригинин өлүк денесин көрүп бадалдардыаралай издеп жүрүштү, кезек-кезек атып койуп.. .
Авторитет бир өлүмдөн калды. Жанагыжерден бир чакырымдай узагандан кийин сотовыйын алып дароо оң колуна чалып иштикыскача түшүндүрүп буйругун берди. Ошондон кырк мүнөт өткөндөн кийин алжигиттери менен "Мерседеси" атылган жерде турду.. .
Авторитет эки жигитин жайга тапшыруунукүтүп отурган жок, ошол эле түнү чечендер менен орустардан турган бир чоңтоптун анабашын төрт-беш жигити менен тынчытты. Калган ончакты орус, чеченКазакстанды көздөй качып кутулду окшойт.. .
Чечен тобу жок кылынып, алардын өчүналчулар өздөрү араң кутулуп Мырзабектер аман-соо калышты. Бир-эки иреттергөөчүнүн сурагы болбосо.. .
***
Мырзабек аялынан айрылганына үчжылга чукулдап барат. Аял алуу азырынча ойуна келелек. А турсун айалга жолойэлек. Кырктын жоон ортосуна эми чыккан эркектер аялсыз кайдан жүрсүн,дени- карды соо туруп.
Мырзабекке аялынын өлүмү өтө катуутийген эле, анүстүнө анын өлүмүнө түздөн-түз өзү күнөөлүү да. Аялынын кайгысыбашы менен кетчү иш болуп калды да көрүнөт.. .
Кыштын ызгаары баралына келиптүкүрүк жерге жетпей тоңуп турган кез эле. Бул убакта машиналар дээрлик эки эсеаз койулат. Айыл-ападан машина менен каттабай калышат го кебетеси.. .
Бул жерге бир жылдан бери машинакойчу келин бар. Бир күнү ошол кароолканага баш багып өтүнүп калды:
- Машинанын эшиги ачылбай жатат, жардамберсеңиздер.
Мырзабек төркү үйдөн жаңы элечыккан:
- Жүрүңүз, - деди берки эки жигиттинордуна, - замогуңуз тоңуп калган го.
- Ошондой го, - деди келин.
Экөө анын машинасына келип Мырзабеккелиндин колунан ачкычты алып кийип турган пальтосун санына жабыштыра берипачкычты сүртө берди. Мүнөтчө ошентти окшойт. Анан эшикке салып бурады эле эшикшарт ачылып кетти.
- Рахмат, сизге, - деди келинжароокер жылмайып, акын Анатай айтмакчы "бир бетин өпсө, бир бетикалчу" периште экен. Мырзабектин аны жакындан көрүшү ушул.
***
- Өзүңүз ачсаңыз деле ачылмак, -деди Мырзабек.
- Эмеле ачалбай койбодумбу.
- А сиз пальтоңузга сүрүп ачышыңызкерек болчу, - деп күлдү Мырзабек.
- Мындан ары эсимде болот. - Аял дажылмайды. -А сиздин аялыңыз барбы?
Мырзабек мындай суроону эч күткөнэмес. Жок, чээнден чыккан жаман деле суроо эмес, бирок ким ойлоптур ушинтипсурайт деп.
- Каза болуп калган, - деди Мырзабекэмелеги күлкүнүн изи сыдыргандай жок. - Каза болуп калбадыбы. - Муну келингеэмес, өзүнө айткандай болду.
Келин ыңгайсыздана кетти. Мырзабектинебактан жактырып ана-мына таанышам деп жүргөн. Бүгүн батынды. Аялынын казаболгонун кайдан билди. "Аялым бар" десе, мени менен турупсүйлөшкөндөн коркпойсузбу деп тамашаламак да.
Келин сөздү эмне деп улантардыбилбей турду эле, Мырзабек:
- Сиздин күйөөңүз барбы? - деди.
- Бар.. . Эгерде ал мени сиз менентурганымды көрсө, түз эле атып таштайт.
- Мылтыгы барбы, күйөөңүздүн?
☞ 7-бөлүм >>>
- Мылтыгы да, тапанчасы да бар.
- Бандитпи?
- Жок. Бандиттердин сазайын берет,прокурор.
- А мен эски милийсамын, - депжиберди Мырзабек байкоостон эле.
- А, анда сизде да мылтык менентапанча бар турбайбы, - деди келин күлүп.
- Жок. Алыбалышкан.
- Көрүшкөнчө, - деди келин.
- Көрүшкөнчө, - деди Мырзабек.
***
Бир күнү келин Мырзабекке дагыкайрылды күлүп:
- Эшигимди ачып бериңизчи?
- Эмне, дагы тоңуп калыппы?
- Машинаныкын эмес, үйдүкүн, - дедикелин дагы күлүп, -сиз гана ача аласыз, башка бир дагы киши ачалбайт.
Мырзабек келиндин сөзүн терең түшүнөалбай, тамашасы кай жерден башталып кай жерден бүтөрдү билбей кызык болуп туратэле келин кебин дааналады:
- Сизди үйгө чакырып келдим. Бирчыны чайга. Барасызбы?
- Барам.
- Жүрүңүз анда.
- Азыр элеби?
- Азыр эле.
Мырзабектин айласы кете түштү.Ушинтип эле карп-күрп бирөөнүкүнө, болгондо да чала тааныш келиндикине меймангадеп кирип барабы? Ооба, келинди алгач көргөндөн эле жылуу жүзүн ойлоп койгон.Андан ары тереңдете ойлогон эмес. Өгүнү машинасынын эшигин ачып бергенден кийинбул келинди көп эстейт. Ачык-айрым, жайдары мүнөзү, кериле басканы, узунунанкелген келишимдүү мүчөсү Мырзабекти өзүнө имерип бараткандай болот. Бүгүн эртеңменен атайын эле сыртка чыгып келинди көрүп ыгына жараша сүйлөшмөк. Анан келинкезигери менен үйүнө чакырарын дегеле ойлобоптур.
Кызык болуп кетибаратат келишкенкелин менен. "Күйөөм прокурор, кызганып атып салышы мүмкүн" дептамашалабады беле.. .
Экөө батэле беш этаж кирпич үйлөрдүнбирине кирип, экинчи этажга көтөрүлүштү.
- Мына, ачып бериңизчи, - келинМырзабекке ачкыч сунду.
Ал ачкычты алып эшикти ачты, анданкийин темир тор экен, аны ачты, башка ачкычы менен. Үйгө киришти. Мырзабекадегенде келиндин пальтосун чечип илди, анан өзү чечинди. Төркү үйгө өтүштү.Бул типтеги үйлөрдө мындай чоң бөлмө болбош керек эле. Эки бөлмөнү кошконөңдөнөт, кенендигин айтпа. Мырзабек көрсөтүлгөн килейген диванга отурду. Келин"Мен азыр" деп ашканага кетти көрүнөт.
Мырзабек бөлмөгө көз чаптырат.Балакет баскырдыкы мындай дүнүйөсүбү же жасалгасыбы, ким көрүптүр. Кинодонкөргөнүң го бир жөн. Кооз шкафтар, килейген кумаралар, вазалар, килейгентелевизор жана башка толгон музыкалык аппараттар, картиналар, баары элежылтылдайт, жерге салынган килемдин ажайып кооздугун айт, опера театрдынлюстрасындай болгон люстрасын айт. Стулдар падышанын тагындай кайкайат. Эсептепбүткүс көроокат. Күйөөсү чын эле прокурор болсо кылмышкердин канын кактабайсоргон экен, күнөөсүн жеңилдетип. . .
***
Мырзабектин келин менен болгонокуясын койо туруп бир орус жөнүндө сөз улайлы, анткени бу келин менен ошолкөпкөн орустун байланышы бар эле да.. . Бу - Борис Петрович Кидаев дегенэңгезердей сары орус бүтүндөй кыргызыңды бучкагына теңебей оголе жашкы көптү.Жаратылышынан өтө куу, митаам жаралган неме улам бой тарткан сайын ошол куулугуменен митаамдыгы ашынды, анан калса бу кыргыз дегениңди канчатебелеп- тепселесең да мыңк этпей жүрө берчү макулук катары көрдү, аларды адамкатарына санабады. Антпейт эле, кыргыз өзү ошенттирди окемдерди мойнунамингизип анан төбөсүнө чыгарып алат эмеспи.
Бу чочко сындуу Борис кыргыздынтөбөсүнө кааласа футбол ойнойт, кааласа сулууларды жарым жылаңач кылып конкурсөткөзөт, кааласа тутам-тутам акчаны дал ошол төбөгө төгүп туруп өрттөп жиберет.Эрке орус каалаган кызматын алып турду. Бүтүндөй бир мамлекеттин көзгө басарборборун кыргызда бычакка сап бирөө калбагандай ушул сары оруска башкартыпотуруп беришпедиби. Дал мына ушул жерде бу кудай урган неме акчаны жанына жакшысолоду, кең мекендүү Орусиясына жөнөтүп турду, дагы далай акчаны каалаганындайчачты. Каны тарткан каапырың далай орустун чөнтөгүн арам акчага толтурду.Борбор шаарды каалагандай бийлеп, падышаны эмес кудайды тоготпой бараткан буорусту дайым жасап койуп аттиң дечү кыргыздар катуу кеңешип, коркуп-үркүп жатыпөкмөткө чектешти, көтөрүлдүң кылып. Ал орусуңдун көпкөнүндө чек жок шапар тепчүойунзоокторду ченемсиз уюштуруп, ачка борбордогу кыргызды шылдыңдап турду, алойунзоокторго миллиондорду чачып. Ай ушу кыргызың, кудай бардыр.. . Канчаорусту төбөсүнө чыгарып ойнотподу дейсиң! Аларың ойноп ойуну кангандан кийинкыргыздын эсебинен орус жерине кабат-кабат үйүн салып, банктарга акчасынаманаттатып анан "бу энеңдурайын кыргызыңдын намысы бир күнү ойноп кетсе,соо калбасмын" деп биринин көтүнөн бири Маскөөсүн көздөй жылып турду, ырыс-кешигибиздиэңшерип кетишпедиби а айбандар. А балким алар туура кылып жатат, деле ушукыргызга сооп, айоо жок!
Бу көпкөн Борис шаардын мыктыжерлерин кимиси акчаны көп берсе ошого сатты. Укмуштуудай имараттарды, ишканаларды, дүкөн-мүкөндөрдү менчиктештирүүдөн миллиондорго марыды.Менчиктештирүү убактысынча "кан буугандай токтосун" деп бир иретпрезидент буйрук берди эле, Бокең уруп ойногон жок а буйрукту. Каалаган адамынаменчигине бергенди улантып турду.. .
Бир күнү өз эсебине түшүп Орусиямеен дагы бир катар чет элдин банктарына ишенимдүү орун алган акчаларын эсептепкөрсө бу ал үчүн кыкка турбаган кыргыз мамлекетиңдин жылдык бюджетиненалда- канча ашык экен. Ушул жетер деди. "Бу энеңдурайын койлордун арасынанбир кочкору чыгып көчүгүмдү чукубасын" деп алеки саатта Маскөөгө кетеберди. Ал жакка американын акчасынан миллиондоп берип койгон экен, түз элебарып эңгезердей кызматка отуруп калды кез-кези ал үчүн абореген эсебиндегикыргызыңды эскерип койуп, бул жакта калган куйруктары телефон чалса сөздөрүнугуп койуп, алар өтүнгөн иштерди Маскөөдө жатып эле бүтүрүп койуп жашоосунулайт.
Бир ирет ал кетелекте кайсы бирбанкетте өлкөнүн генпрокурору Кидаевди тамашалап калды: "Ия, БорисПетрович, ээнбаш гезиттер, генпрокурор Боряга качан кайырмак илет" депжаза баштады, эмне деп тамтаңдап атышат, ыя? Сени балык деңгээлине түшүргөндөрүэмнеси? Кит десе го бир жөн, анан.. . " Борисиңе ушул азыр генпрокурорэмес президент Манастын арбагын эмес, өзүн ээрчитип келсе да тоотмок эмес,жообу даяр экен, айтты: "Мырза генеральный, мен официалдуу эле айтыпкойойунчу мени чабак десеңер тор жайгыла же кайырмак салгыла, кит дечүңөргарпун менен атып алгыла, албетте, колуңардан келсе дечи.. . " Муну уккангенпрокурор чыртыйды: "Колдон келчү иш, ырасында" . Борис "Мырзагенеральный, эмдиги жумада орус президенти келеринен кабарың барбы?" дедиэле генпрокурор "ии" деп сөз күттү. "Аны билсең, - деди Кидаевсөз улап, улаганда да мылтыңдагандай мыйыгынан күлүп турбайбы, - а кишикайырмак салбай эле бир жутуп койсо не дедиң?!" . Кидаев генпрокурордукөчүккө жукканча көрбөй кайкайа басып кетти. Генпрокурор мунун тоотпогонкебетесин көрүп жиндене баштаган "не дедиңине" "энеңдин көтүдедим" деп аз жерден айтып сала жаздагандай болду. Өзү да чочуп кетти.Бирок бу генпрокурор эч качан антип айтмак эмес, көчүгү кууш төрөлгөн көпкыргыздын бири болчу. Өзүнөн чоңдорго бел ийгенди мыкты билчү. Азыр болсо ичтеойногон коньяк кудайдан коркпой көөп турган Боряга тийиштирип атпайбы. Жаманойунда ал оруска "мен баарын билем, бирок сага жамандыгым жок, кийин ошонубиле жүрсөң" маанисинде баштаган да тамашасын. Анысы оңдуу болбойкалбадыбы.
***
Мырзабектин автожайына ар дайыммашина койуп жүрчү бир Токтаалы деген ак чач адам бар эле. Өзү жетимиштен өтсөда баласындай болгон немелерди да "сиз" деп сүйлөгөн кебездей жумшакадам. Өмүр бойу Акүйдө иштептир. Азыр Акүй, а мурун болсо ЦК дечү, СССР убагынайтабыз. Ошентип Токо байке пенсияга чыкканча да, чыккандан кийин да бир топжыл Акүйдө кагаз менен иштеп өкмөт башкарып жүргөндөрдүн бүт бардыгынын басканжолун, кылык-жоруктарын, мүнөзүн, адамдык, айбандык сапаттарын мыкты билчү.
Бир ирет Токо байке Мырзабек мененжакын жердеги кафеден пиво ичип отуруп, ошол Акүйдөгү тири шумдук окуялардыайтып отурду. Мырзабек деле көптү уккан, бирок Токо байкече кайдан билсин! Анынайткандары укмуштуу жомок сындуу - коркунучтуу да, кызыктуу да угулду. Кез-кезименен орундуу суроо берип койуп жакшы укту Мырзабек. Ошондо Токо байке Кидаевжөнүндө, анын кылыктары жөнүндө уккан адамдын кыжырын келтирип жинди кылыпташтачу маанайга жеткире айтканда Мырзабек кыргыз болгону үчүн намыстана дакетти. Ошол Кидаев жакын жерде болсо кууп жетип баса калып жантаслим кылыпсалгысы бар.. .
Ошол күндөн Мырзабек Кидаевди көпойлочу болду. Саматка да айткан. Анан экөө бир чечимге келишти - бүтүндөй бир элдитеңине албай шылдын кылганы аз келгенсип, миллиондогон акчаларын да уурдаганнемени дагы да шапар тээп жашоого акысы жок - өлүм барышы керек ага тез арада.
Бир күнү Мырзабек телевизордонжаңылыктарды көрүп жатып баягы Кидаев Бишкекке келгенин, келгенде да Москванынатынан келип Көлдөн ылайыктуу жер тандап ал жерге пансионат саларын укту. Анытегеректеген өзүбүздүн чоңдор бөйтөктөйт тим эле, илгерки француз королдорунунмаскарапоздоруна окшоп турбайбы. Бул кабарда айтылды - Кидаев Көлдө эки-үч күнэс алып анан кетет экен. Дал ушул жерден тынчытыш керек көпкөн өмүрдү.
Самат экөө ал операцияны кылдатпландаштырып көрүштү. Самат бир күнгө Чолпонатага да барып келди. Өлүмдү ишкеашыруу азырынча болбойт деген чечимге келишти. Анткени өмүрү коркунучта экенинсезген сымал аны Маскөөсүнөн коштой келген эки жигити көз ирмем жалгызкалтырбай кайтарганы аз келгенсип кошомат кыргызың дагы үч-төртөөнү кайтартыпжатпайбы. Анын үстүнө эки күндөн кийин кетет.
Кидаевдин өлүмү Маскөөсүнүн өзүнөнишке ашса оңойураак болчудай көрүнөт.
Мырзабек менен Самат көпкө кеңешипМосквага Самат бармай болуп, үч-төрт күндө учмак болуп жатканда "КидаевЫсыккөлгө эс алууга келди" деген кабарды угушту. Эми ушул мүмкүнчүлүктөнпайдаланып Кидаевди Маскөөсүнө сөөгүн алпарууга шарт түзүш керек.
Кидаев эс алганы келгенден эки күнөткөндөн кийин Мырзабек стоянканын кожойунунан төрт күнгө Көлгө түшүп келүүгөсуранып жөнөп калды. Ал жакка барып Чолпонатадагы бир пансионаттан орун алыпбайкоосун жүргүздү. Кидаев өкмөткө караштуу пансионаттардын биринде эс алатэкен. Өзү эле келиптир, үй бүлөсүз. Анан белгилүү да бул жерден орус, еврейанан кыпкыргыз достору түсү тайгылтчу кыздардан төрт-бешөөнү тандап койушканнебак. Үч-төрт улуттан бар, кыргыз сулуусун кошкондо.
Кидаев эки күндөй эч ким менен сүйлөшпөйкөлгө түшкөн болот. Төртүнчү күнү гана даярдалган кыздан бирди алдырды.Кайтарган эки жигити артынан калбайт. Сырткы үйдө жатышат. Бу күнү Кидаевжигиттерин башка бөлмөгө айдады. Жанында эрмеги болсо уят да бир.. .
Мырзабек бу кайтарылчу пансионаткапляж жагындагы сетка тордон үч күн бойу ашып түшүп, Кидаевдин кай жердежатканын, көлгө кай убакта түшүп, кай убакта эс аларын, баарын-баарын шашпайкөрдү, сарэсеп салды.
Төртүнчү күнү Кидаев кыргыздын бирсулуусун койнуна алган күнү үчүнчү этаждагы узун балконго чыкты Мырзабек.Балкондон балконго бат эле чыкчудай салынган экен да бул имарат. Саат төрткө азкалган. Аз өтсө таңдын белгиси келет. Бул убакта элдин баары кызуу уйкуда.. .
Мырзабек ысылап ачылып койулганбалкондун эшигинен бөлмөгө кирди, мышык басыш. Оңбогон орусуң мына мен булжерде жатам дегендей коңуругун бөлмөнү урата тургандай тартыбатат. Анынкоңуругун уруп ойнобой бир сулуу бутун бу оруска арта салып уктап жатат. Айжарык эле, баары даана көрүнөт, кудай ургандар дырдай жылаңач эле.
Мырзабек чалкадан түшкөн орусту далчекеге бир эле басты. Глушителден үн көп чыкпайт. Бутун оруска арта салып өзүчалкадан түшүп, башы тескери бурулган кыз тапанчанын үнүн сезген да жок.
Мырзабек келген жолуна түштү.. .
***
Кечинде шапар тебээр алдында Кидаевжигиттерине катуу эскерткен "саат туура 5. 00дө ойготуп койгула" деп.Анткени эл тура электе бу койнунда балык болчу чүрөктү кетириши керек,аптеретти сакташ керек да. Кидаев антип сактанганы менен ошол жерде эс алганмаанилүү кыргыз чиновниктеринин бир тобу аялдары менен кошо бул көпкөн сарыорус бөлмөсүндө ким менен экенин небак билишкен.. .
Ошентип саат туура 5. 00дө Кидаевдинбир жигити анын эшигин какты акырын. Да бир аз күтүп дагы кайталады. Бу жолукатуураак тыкылдатты. Жооп жок, жигит дагы бир мүнөтчө туруп эшикти катуу-катуутарсылдатып тыңшады, ошондо кыздын чаңырган үнү чыкты. Жигиттин жүрөгү түштү,шеригине чуркай жетип ээрчитип келди. Бу убакта кыз эшикти ача берип чаңырыпжүрөт.
- Өлтүрүптүр. . . өлтүрүптүр. . .
Жигиттер бөлмөгө чуркап кирипкыймылсыз жаткан шефинин денесин көрүштү. Бир жигит кыймылсыз дененижулкулдатып жиберди:
- Борис Петрович, Борис Петрович!
Жооп жок. Баштан агып аппак шейшепкеаккан канды көрүштү, атып кетиптир да.. .
Аз өтпөй райондун прокуратурасынан, милийсасы менен кыгыбысынан, аким-сакимдери менен келип бу жерге батпайкетишти. Өлсө бир сарорус өлгөндүр, чочко кейпинде, анан булар эмнеге ызы-чуутүшөт десең, бир опертоп келсе жетмек да, кайра тирилтип албагандан кийин. Басаопертоптун жетекчиси бир майор жанындагы жолдошуна шыбырап турду: "Энеңдигана урайын, бул чочкого сооп эле болуптур, биттеп кетишпейт да!". Мунуайткан майор намыстуу кыргыз жигиттеринин бири эле, өзүндө мындай бүтүм барболчу: эч качан бу чочкону атып кеткен кыргызды таппайт. Ооба, кыргызды. Кыргызатты деп ишенгени бул орустун ажалы кыргыздан эле да.. . Кыргыздын кылмышкерида, атылганы менен тонолгону да кыргыздан болсун! Көрүнгөн улутка кор болгонужетет эми.
Ошол эле күнү түшкө маал өкмөттүнбир вицеси, генпрокурору, ички иштер министри, коопсуздук кызматынын төрагасытолгон- токой куйруктары менен Кидаевдин өлүгүн көрүүгө келишти. Өлүгүн көрүүгөдегени ошол, бу жерде болуп, иликтөө-изилдөө ишине башкөз болгонсуп, колалдындагыларды айкырта сөккөн болуп көз көрсөтүп койуу да. Миң чамалуу, он миңчамалуу келсе да аткан адам кармалбас!
Ошондон эки күн өтүп Маскөө тараптанда бир короо шимшүүрлөр келди - генпрокуратурадан, милийсасы менен ФСБсы кошо.Кадимки эле Орусиянын алыскы бир районуна келгендей келишти. Бу Кыргызстандеген өз алдынча мамлекет экенин, бул орусиялыктар үчүн Англия менен Япониясыяктуу эле четөлкө болуп саналарын эсептебей эске алгысы келбейт, теңсинбейт. Бу жоон топ шүмшүңдөген шүмшүүр орустар Бишкектеги эң мыкты деген мейманканаданорун алышты, Чолпонатадан да буларга мыкты пансионаттан орун беришти, кааласаБишкекте, кааласа Көл жээгинде болушат. Алардын алдына чет элдик мен дегенмашиналары туура тартылды. Каалаганын минишет. Булардын жетекчи####нпрокуратурасынын полковниги орустан башканын баарын, бөтөнчө азиаттардыжининдей көргөн неме экен, жардамдашып жүргөн кыргыз жигиттерди теңине албайт,кагып- согуп адам катарында санабайт.
Кидаевдин сөөгүн Маскөөгө жөнөтүптынышты. Иликтөө тобу кетелек.
Ал топтун иши жөнүндө, жетекчисинин" ит неме" экендиги жөнүндө Самат бир досунан угуп келген. Мырзабек даукту. Өңгө жерде өз үйүндөй жүрүп көнгөн орустардан Мырзабек да көп капа болгонадамдарды билет, көп уккан. Совет доору болуп турганда орусуң чынчынынакелгенде кыргыздын жонунан кайыш тилип, мал катары көргөнүн, эмдигиче эле ошолмаанайда экенин Мырзабек билет. Бир күнү Мырзабек Самат экөө ушул жөнүндөсүйлөшүп жатып мындай күтүүсүз чечимге келишти - Кидаевди ким өлтүргөнүнкамырдан кыл сууругандай кылмакчы болгон жанагы полковниктин айласын түгөтмөйболушту азга.
Бу полковник ырасында мыктыпрофессионал эле. Бир кемчилиги, же кемчилик эмеспи, ким билди, аялдарга өтөжакын эле, киндиги туташтай, же дагы бир жери.. .
Самат акырын аңдуу салып ошолполковник өздөрү жаткан ресторанда ырдаган, бийлеген орус кызды жактырып калганын,анан күндө түн ортосунан оогон кезде экөө полковниктин номеринен кезигишеринбилди.
Самат бардык тараптан көзөмөл салыпбүгүн ишти бүтүрөм деген күнү полковник саат кечки тогуздар чамасындаресторанга кирип аздан тамак жеп, таза арактан согуп отурду. Кол алдындагыларизилдөөсүн көлдө жүргүзүп, көлгө жакшы түшүп кайра келип атышкан, полковниккааласа күнү барып түшүп келет.
Саат он экиден өтүп калган.Полковниктин кызы жарым саат мурун өзүнө тиешелүү ырларын ырдап бүтүп,бети-башын тазалап. душка шапшынып, кийим которуп полковнигинин жанына келди.Экөө ичип-жеп дагы жарым сааттай отуруп номерге келишти. Кыз чарчаган экен, түзэле төркү бөлмөдөгү кенен керебетке кулады, чечинип-чечинбей. Полковник болсодушка кетти, бир сыйра чайканып келүүгө.. .
Полковник кечигип атты. Кыз биртопкокүтүп, анан чарчаган неменин көзү илинип кетиптир, эртең менен бирөө чачтанжула тартып ойготту.. .
***
Кызды ойготкон полковниктиноперлеринин бири эле. Чачтан катуу тартылган неменин уйкусу умачтай ачылды.Эмне болгонун түшүнбөй жылаңач денесине одеял тартканга эптеп жарады:
- Эй, шлюха, Сергей Петрович кайда?!
Кыз бүрүшүп жанжагын карады:
- Билбейм.
- Ким билет анан?! - Тиги немекыздын бетине алакан басып чалкадан түртүп жиберди да, ванна тарапка басыпэшигин ача берип жүрөгү шуу этти. Сергей Петрович ваннада жатат. Чекеденсыбызгыган кан беттен ылдый агып катый түшкөн. Атып кеткен тура.
Опер түз эле келип кайдан-жайданкишен таап кыздын колуна салып батареяга экинчи жагын бекитти, чала-булабир- эки тээп да алды. Чуркап барып жолдошторун чакырды, коңшу номерден. Жарымсаат өтпөй кыргызыңдын мен деген прокурору менен милийсасы ушул жердекотолоду. . .
Дагы бир орустун өлүгү Маскөөсүнөжол тартты. Өлтүргөндөр шеги жок ың-жың.. .
Өмүр бойу кыргызды кыкча көрбөгөнКидаев Москванын бир жерине койулуп, "жакшы адам болчу" дегенденаздап айтылып, эртеси ошол маркумга жакшы сөз арнаган немелердин эсиненКидаевиң небак чыкты. Кыргызга кырдуу көрүнүп, опсуздана жүргөнү мененМаскөөсүндө кумурска эсебинде экен аның.. .
***
Баягы прокурордун аялымын дегенсулуу кез-кези Мырзабекти үйүнө чакырат, экөө чай ичишет, тамактанышат, азданарактан согот.. . Мырзабек ал аялды жактырып барат, бирок аны айтпайт, колунназик кармабайт, жүзүнөн сүйбөйт. Аял болсо ошону күткөндөй. Бу эркек ойбойунакойбой кычырата кучактап эзип турса.. . Анан имере тартып бети-башынанкалтырбай өпсө, сорсо..
А бирок бу токтоо тарткан карылуу,татына жигит ал жолго барбай турат.. .
Бир күнү ал сулуу Мырзабек отурганкароолканага түз эле кирип келди Аппак шым, аппак футболка кийген. Шымысандарын тырыштырып узун бутун белгилеп көрсөткөндөй, төшүндөгү кош белгидааналанып, ээсинин деми менен кыймылдап.. .
- Саламатсызбы. . .
- Саламат. - Мырзабек бу сулуунункелатканын айнектен көргөн. Сыртка чыгып жолун тосконго үлгүрбөй калган.
- Дагы чакырып келдим, - деди келин.- Дайыма эле мен чакырып, а сиз качан чакырасыз?
Мырзабек эмне айтарын билбей,анүстүнө кароолдо турган жигиттен да ыңгайсыз болуп кетти:
- Жүрүңүзчү.. .
Мырзабек келинди карабай сырткачыкты, келин болсо артынан басты.
- Эмне, мага таарынып калдыңызбы? -деди келин Мырзабекке катарлаша басып.
- Жок. Эмнеге таарынмакмын.
- Мен сизди тоого баралы деп чакырыпкелгем. Быйыл бара элекмин. Бүгүн чыгындым. Анан сиз менен баргым келди.
"А күйөөңүз барбайбы?" депсурабала жаздады Мырзабек, башка сөз айтты:
- Кеттик анда.
- Кеттик, - келин жылмайды.
Келин машинасын зуулдатат экен.Кенедейинен рулду кармап көнгөн Мырзабек келиндин шыктуу шоопур экенин дарооэле байкады. Болгондо да автобазаларда пенсияга чыкканча иштеген шоопурлардайкыймылы.
Барчу тоосуна жарым сааттан аз өтүпэле жетишти. Суу бойлоп өскөн бадал арасынан жер тандап жата калып оонап-оонапалгың келчү көкмайсандан орун алышты. Келин небак эле даярданган экен. Алдыгааппапак көлдөлөңдөр салынды эчкинин. Дасторкон жайылып биринен бири укукталашчу тамактар койулду. Арагы турду койкойуп.
Тоонун салкын жели, чакан дайраныншоокуму, нараакта кол сермесең жетчүдөй аскалар, этектей кеткен карагайлуужылгалар, маңдайында тамак сунуп отурган аппак сулуу, баары-баары Мырзабектиндене- бойун балкытып жиберди. Адегенде көңүлсүз ичкен арагын эми эки ирет жакшыкайталады. Дене нымшыйт, делебе козголот.
- Ырдап берейинби? - Келиндин бусөзүнө:
- Ырдап бериңизчи, - дегенди айтыпбүтө электе анын укмуштуудай үнү Мырзабекти муйутуп таштады. Сөзү кайрыгынажарашкан, анан да жүрөктү мыкчып, эзип-эзип жиберчү үн экен.. . сүйүүнүнарманы, кылым карытып келаткан арманы боздоп жатты. Ага туруштук бералар бекенуккан адам, сезген жүрөк?!.
Келинге маңдайлаш отурган Мырзабекага катарлаша отурду. Колу келиндин белине акырын оролду, ырдап жаткан келиндинобон ыргагы калтырай түшкөндөй болду, жароокер жалынган үнгө окшоп кетти.. .
***
Мырзабек менен Самат бу бандиттинебактан билишет. Азыр анын бандит аты унутта калып урматтуу, кадыр-барктууадамга айланып барат. Элдин атынан сүйлөгөн депутат. Анан калса ар-ар кимгекатталган үч-төрт фирмасы, май куйуучу жайлары бар. Өзү туулуп өскөн жериненкилейген сарай сатып алып, ал жерде үч жүздөй кой, жыйырма чамалуу жылкы,кыркча уй бактырат экен. Айтор, бу депутат-бандиттин байлыгын эсептеп, саресепсалып отуруш оңойго турбайт. Анын колу канга чыланган. Ошол кандуу колу менентоптогон жанагынча дүйнөнү. Айтса, депутаттардын ичинен биринчи болуп чет элдикбанкка акча салган да ушул. Азыр ал дүйнөгө карк болуп, көзүнө ойсоктогонойношунан башка эч ким көрүнбөй, көпкөнчүлүктүн тээ бийик чокусуна чыккандайэле. . .
Бу бандит-депутат Борош, азанчакыргандагы аты - Борончу. Айылындагы тың бүлөнүн жалгыз уулу эле. Атасы өмүрбойу майда актип болуп иштегени менен айыл бойунча эң байлардын бири болчу.Агылып- чачылып мейман чакырчу эмес, жыртык өтүк менен батинке эч качаныргытылбай жамалып-жаскалып кийилчү, аялы жаңы көйнөк кийерден жарым жыл мурун,кийгенден кийин жыл чамасында кызыл кыргын болушчу. "Ай, баягы жылыБишкектен өз колум менен алып келип берген көйнөгүң кайда, ыя?!" - аялыкөйнөккө акча сураганда. "Э кокуй, ал деген жыртылбадыбы ыя, андан бериканча өттү, ошол жылы төрөлгөн тиги Шерботонун уулу катын-балалуу болбодубу?! "- дейт аялы. "А берки чаарала гүлдүү көйнөгүңчү, Бектурсун аял алгандакийгизген? !".
"Ай жакшылык көрбөгөн каапыр, -дейт аялы туталана, - андан бери канча жыл өттү, Бектурсундун ошол биринчиаялынан туулган кызы быйыл туура үч күйөөдөн чыкпадыбы" . Ошентипабышкасына аргумент калтырбаган аялы айда-жылда бир көйнөк алдырып тынат. Алкөйнөгү жыл чамалуу чыр башы, эриктирбейт экөөнү, кошуналарды да.
Ушундай бүлөдө Борош жалгыз туулду.Атасы жалгыз уулун көңүлүндө көп эркелеткени менен, обу жок чалчактатып ашыкнерсе сатып бербейт. А турсун мектебине керектүүлөрдү да ичинен кан өтүп жатыпалперет. Бул ата эки күндүн биринде же болбосо күндө эле мектепте. Себеп бу -Борош төрөлгөндө эптеп эки кил төрөлүп ошол бойдон арык. Балдардын баарынантаяк жейт. Үйүнө ыйлап кирет. Көчөдө жөн келет да дарбазадан кире берипаркыратат. Үнү да жаман. Анан атасы же ошол күнү, же эртеси адегенде мектепке,анан урган баланын үйүнө барат. Чаңын чыгара салат чатакты. Кийин Бороштунденсоолугу оңоло баштады. Тогузунчу класска келгенде мектеп бойунча эң олбурлуубала болуп, мурунку тайак жеген балдардан өч ала берип хулиган да болуп кетти...
Мектебин айактаганда атасы түз элезоотехниктин окуусуна отургузуп койду. Дале болсо атасы ал окууну беш жыл"окуду" , экзаменине да, зачетуна да кошо чуркап.
Зоотехниктин атын алган Борош алиште бир күн да иштеген жок. Атасы акчасын ашкере чачып, аны шаардынрайкомдорунун бирине ишке орноштурду. Битин сыгып канын жалачу атасы баласынынокуусунан да, кызматынан да акча аяган жок. Ага өзү да, уулу да аябай таң калыпжүрүштү.
Аз өтпөй кайра куруу дегени, агаудаа эгемендик деген эмеси келип райкому куулуп, кубулуп акимиатка айланды.Борош пайдалуу орунга жетип, жегенди атасынан алты эсе ашык үйрөндү. Шаардагыжерлерди бөлүштүрөт, үй салчу, кафе, ресторан сыяктуу түрдүү жайларды салчу.Бороштун жүрөгү тоо экен, параны ченемсиз алды. Бат эле бул акчаларды эмнекылсам деген маселе баш оорутуп турду. Ошондо, азыркы фирмаларынын, май куйуучужайларынын пайдубалы түптөлгөн эле.
Дал ошондой убакта рэкеттер жамыраппайда болуп жер-жерлерди бөлүшүп жаткан убагы эле. Андайлардын алды Борошкокелгенде баланча күнү келгиле деп алдап, ошол баланча күнү келгенде аларды,экөөнү чочубай эле өлтүртүп, сөөктөрүн шаардан беш-алты чакырымдай жердеги суусактагычка чөктүрүп жиберди. Ошондо канга булганган үч жигити кийин анынбандасынын өзөгүн түздү.
Адегенде рэкеттерден коргонуу үчүнтүзүлгөн тобу кийин өздөрү рэкетчиликке өтүп кетишти. Акчага кызыкпаган жан барбекен. Борош, бир ирет жигиттерин дагы бир май куйуучу жайга жумшап, аларданайына акча өндүрө баштаган. Аз өтпөй Бороштун жигиттерине төлөп турчу ондогонбизнесмендер пайда болду. Ошентип жүрүп Борош шаардагы эң ири банда-топтунатасы болду. Бандадагы тартип аябагандай күчтүү эле. Башкаларга үлгү болсун үчүнБорош бир болбогон күнөөсү үчүн бир жигитин баарынын көзүнчө атып салганданкийин андан аябай коркушчу. Бандадагы жигиттерди бири-бири менен достоштурбайортолорунда көралбастыкты улам-улам тутантып турчу. Бүгүн бир жигитин өзүнөжакындатса, эртең анын ордун экинчи жигити ээлечү.. . Бороштун түздөн-түзбуйругу менен баягы экөөнөн кийин дагы үчөө өлүм тапкан. Бирок Борош тазабойдон. Үч жигити соттолгондо да Бороштун аты далдоодо калды.
Кийин коррупционерлердин, бандиттердин көбү депутаттыкка көрсөтүлүп жатканда чыгаан "бизнесмен" катары Борош да өзүн көрсөтүп, шайланып тынды. Акырындап бандиттиги унутулуп,бизнесмен- депутаттыгы көрүнүп турду.
Мырзабек да, Самат да бу Бороштунбир айбандык, мыкаачылык ишин билишет эле. Экөө тең бу борборго келелек милийсаболуп иштеп жүргөндө министрликтеги кесиптештеринен угушкан.. .
Борош зөөкүрлүгүн эркектерге гана эмес, аялдарга дажасачу..
DOSTOR ULANDISIN BUGUN TUNU 12DEN KIYIN ULANTAM BAARIN JAZGANI BOLBOYT EKEN BATBAY ATAT... KUNUNO 3 ELE BILDIRUU JAZA ALAT EKENMIN...KE4IRESIZDER KOLUMDAN KELGINE UWU... RAHMAT!!!
- Өз оозуңдан угайын, айтчы, - дедиавторитет чыныга куйулган чайдан ууртап.
Күйгөн жигит ата-энеси жөнүндө,жалгыз инисинин жакындарынын кашайткан өлүмүн, анын өчүн алуу үчүн дүкөнүнмашинасына кошуп сатканын.. . баарын, баарын айтып берип отуруп жашып да кетти,анан буркурап жиберди, бирбоорунан айрылгандын деми суубайт го.
- Ошентип мага канча доллар мененкелдиң? - деди авторитет.
- Туура он миң менен.
- Жетпейт аның.. .
Авторитеттин бул сөзү жигитти жиндикыла баштады. Эми эле жакын көрүнгөн, ыймандуу көрүнгөн, тайанар тоосундай сезетүшкөн немени жек көрүп кеткендей болду:
- Дагы канча керек? - деди акырын.
- Жүз миң!
Жигиттин оозунан сөз түштү. Эмнеайтарды билбей буулугуп турду. Авторитет аны сынай биртоп көз албай турду даайтты:
- Эй, мен деген азабы бар адамданакча алып иш бүтүргөндөй коррупционер чиновник айбан эмесмин, мени түшүндүңбү?
- Түшүндүм.
- Дүкөнүңдү сатып алган неме кандайнеме? Оруспы, кыргызбы?
- Кыргыз бала, жакшы неме.
- Кете бер, - деди авторитет жигиткебашын жаңсай, - сага барышат.
Ошондон эки күн өткөндө эки-үч жигиткелип иниси өлгөн жигитке дүкөнүн кайтарып бердирди. Сатып алган неме нааразыболбосуп деп баягы акысына өз чөнтөктөрүнөн миң доллар кошуп беришти, машина даалперишти ошол эле жумада. Ага беш жүз доллар кошту.
Жардам сурап он миң доллар көтөрүпбарса, авторитет аны алмак турсун кайра бир жарым миңге чыгым болгону жигиттижинди болгондой таңдандырды. Анын кулу болууга, өмүр бойу таманынын астындажүрүүгө даяр болуп турду.
Авторитет төрт чечендин эмнекылганын баарын алар соттолгондон кийин уккан бир оңой эмес милийса чоңунан." Инимди өлтүргөндү жазалап бериңиз" деп ал жөнүндө тизмектеп айтабаштаганда эле аны Ваханын жигиттери өлтүргөнүн билди.
Авторитет бул төртөөнү түрмөдөн элежайлатмак, бирок ал жөнүндө милийсаларга учуруп, алар түрмө чоңдоруна эскертип,а турсун чечендердин өздөрү да билип артараптан саксактап калганда өлүм өкүмүнкийинкиге калтырышкан. Инимдин өчүн алып бергиле деген жигит келгенден кийинтуура бир жылдан кийин бошонушту төрт чечен. Алар чыгары менен катуу көзөмөлгөалынды авторитеттин жигиттери аркылуу. Бир-эки күндө өкүм ишке ашырыла турганболгондо жанагы окуя болуп кетти Мырзабек аралашкан.. .
Мырзабек Самат экөө эми төртчечендин тарыхын толук угуп, Мырзабек бирин өз көзү менен көрүп, тээп көрүп,аларга өлүм апкелмей болушту эч токтоосуз, эскертүүсүз. Кыргыз жигиттерининканы кандай болорун көрүшсүн, чеченде "канга кан" кыргызда андай эмесбекен. Кыргыз да намыстуу эл.
Чечен ооруканага жаткандын эртесикечте Мырзабек менен Самат париктерин кийип, муруттарын тагынып, өз жаштарынан15- 16 жаш улуу көрүнүп, экөө эки башка киши болуп ооруканага келишти. Келсеанын алдында котологон эл, милийсасы батпайт. Көрсө, жыйырма мүнөт мурун бужерде кайтарууда жаткан оору чеченди атып кетишиптир. Анан да алардан мурун алнеменин эркектик энегин түбүнөн кесип салышыптыр - муну Мырзабектер кийинчерээкугушту. Бу чечендер белгилүү авторитет тарабынан өлүм жазасына тартылганын, милийса тарап мейли деп тоскоол кылууга аракет көрбөй турганын да Мырзабекменен Самат кийин угушту. Ошону менен чечендерди жайына койушту, "өлүмапкерчүлөр" бар экен, болгондо да ал иште аки-чүкү дебей бүтүрчүлөр.
***
Ваха бу жерде эми ээн-эркин койчусузкороо койдо карышкырча жүрө албасын билди, жергиликтүү чечен бандиттерининкеңеш- чечими менен Ваха калган эки жигити менен белгисиз мөөнөткө чейинКазакстанда башкалкалап турмай болушту.. .
Ваха "Аудинин" артындаүргүлөйт. Бир жигити рулда, экинчиси анын жанында. Ваха өздөрүн өлүмгөкыйгандардын түбүнө бүгүн болбосо эртең сөзсүз жетем деп тишин кычыратасөгүнөт. Бүт кыргыз кылым эстегендей кылбаса элеби. Бу баш кесер бүгүн кетимишболуп баратканы менен жума айланбай күчтөнө куралданып келип бир-эки түндөбаарын кырмак.. .
Шашке чен. Асфальт жол бир дөңсөөгөсозулуп кайра жерге түшкөн жерде автоинспектор тозду. Токтоп турганмикроавтобустан дагы бирөө түшүп, экөөлөп машийнаны текшерүүгө алышты,багажникти ачтырышты. Документ сурашкан жок. Рулда отурганды микроавтобускакиргизишти, тазасыңбы же ичкенсиңби врач-нарколог текшерет деп. Анысы автобускакирип эле башка бирди жеп, оозу чапталып, башына картөшкө салчу ак мүшөк кийгизилди. Аз өтпөй башка жеген Ваха менен дагы бир жигити мүшөк кийди. "Ауди"чоң жолдон буйткараак айдалып, өрттөлдү.
Ошол асфальт жолдон төрт-беш чакырымалыс азыр ураганы турган сарайдын ичинде Ваха эки жигити менен чөгөлөйотургузулду, буту-кол байланган жок. Кайда качмак. Кол кайтарганга аракеттенсеавторитеттин жети жигитинин эки-үчөө эле жетет тынчытып койууга.
Авторитет сурап турду кыжырдуу,кекерлүү:
- Ии, Ваха белең, эй аңги, кыргыздынканча кызын какшаттың?
- Эсептеген эмесмин, - деди Вахаорой.
Анын артында турган авторитеттин биржигити төбөдөн ары басты эле Вахаң каша боло жаздады, эси ооду.
- А силерчи? - деди авторитетВаханын эки жигитине. Алар үн каткан жок. Антсе да башка бирден жеп эстери оопкайра оңолушту.
Авторитет сөзүн улады, ал Вахагабагышталды:
- Ии, энеңди гана, сука! Азыр канчакыздын убалына калганды эстейсиң, энеңди гана урайын эшек десе! Кана, баштагын,- деди жигиттерине, - эй, эшек сен азыр биттелесиң!
Жанатан тоотпогондой турган неме эмисезди накта коркунучту. Андан ары ойлонууга чамасы келбей калды, эки жигит аныэки жактан кабыштыра кармап бурч жакка алпарышып чалкадан салышты. Сырттанкелген акхалатчан жигит сумкасын ачып жабдыктарын алды.. . Бир бакырды Ваха,сарай урап түшчүдөй бакырды. Аз өтпөй сөгүнгөнгө өттү. Берки экөө да ачуучаңырык менен биттелди. Эми гана кол-буттары чечкис чырмала байланды.
Сырттан баягы иниси өлгөн жигиттиавторитеттин алдына алып келишти.
- Тигине, - деди авторитет кудайгаүнү угулуп жаткандарды көрсөтүп, -иниңди өлтүргөндөр ушулар, азыр эле биттелди,бирөөсү ооруканадан атылды. Ме, кааласаң өз колуң менен атып сал. - Авторитетжигитке тапанча сунду эле, тиги чочуп кетти:
- Аталбайм, байке.
- Мейлиң аталбасаң. Өчүң кандыбы?
- Канды.. . Сизге аябай ыраазымын,байке, өмүр бойу кызматыңызга даярмын.
- Мага кызматыңдын кереги жок. Өзүңаман жүр, бар эми кете бер.
Жигиттин көкүрөгү жеңишке толуптурду, көксөсү сууду, иниси тирилгендей болду, жашып кетти баары бир.. .
Ошол эле күнү атасына жетип болгоништи айтып берди эле а дагы жеңилдеп алгандай болду. "Канга кан"деген дары тура көксөөнү суутканга.. .
Бу жолу авторитет жинине алдырды,мыкаачы болуп кетти, тиги үчөөнү бирден атып тынчытуунун ордуна өлбөс жерлеринеэки- үчтөн аттырып жарадар бойунча канын суудай агызып таштап кетти. Жандынтаттуулугун, мыкаачылык көркөөлук, зордуктаган эмнеге апкелерин билсин деди.Жок дегенде өлүп баратып билсин адам өмүрү, жаны өтө эле таттуу болорун.. .Өлүктөр эки күн өткөндө табылды. Адегенде өрттөлгөн машина табылып анан дагыиздөө салынып жатып сарайдагы өлүктөр табылды. Судмедэксперт булардын өлгөнүнөбеш- алты саат эле болгонун аныктады. Кан агып бир суткадай өлөлбай жатышкан гокебетеси. . .
Бу өлүктөрдү тапкан оперлердин биридароо эле айтты дейт калгандарына: "Ушундай болмок дейм да.. . Бир аз кечигипөлүштү окшойт менин эсебимде" деп.
***
Мындан ары окуя өтө тез уланды,биртоп бандиттердин баштары кетти. Алардын көбү кыргыз эмес эле.
Авторитет жигит эми чечендертараптан сокку болорун күттү. Эпадам алар "канга кан" дебей тынчысаэчнерсе кылбайт, ал эми өч алабыз деп чыгышса анда алардын биртобун тынчытыпэкинчи бул жерде тынч жүргөндөй кылат.. .
Үч чечендин өлүгү сарайдантабылгандан кийин авторитет борбордон 60-70 чакырым жердеги бир дос жигитининэнесине топурак салып келаткан. Алдындагы "Мерседеси" орто ылдамдыктакелатат. Авторитет арткы орунда отуруп жол жээгин карайт, ойго батат.Кашкарайып калган убак, машинанын жарыгы күйгүзүлгөн. Бир маалда аларды бир БМВкууп өтө берип жолун торой жол жээгине кысты да андан автоматтын огу жаапкирди. Авторитет жата калды, шопуру машина токтоп баратканда окко учту, анынжанындагы жигити ок биринчи атылганда эле жан бериптир. Машина жолдон чыгыпбадалдарды аралай барып токтоду. Авторитет эшикти ачып сыртка чыгып, бадалдардыаралады. БМВдан эки автоматчан чуркай түшүп, "Мерседести" дагы бирсыйра чайкап анан баары өлдүбү дегендей текшерип көрүштү. Авторитет жок ичинде.Дал кереги жогуна жинденген экөө наркы-терки чуркап бадал аралатып чайкапжүрүшөт.
Авторитет анча алыс эмес жердеги топболуп өскөн бадалдын ортосунда эле. Автоматчандын бири түз эле аны көздөйбасты. Аралык он метрдей эле калган. Дал ошондо Авторитет тигини дал көкүрөккөмээлеп тапанчасы менен басып-басып алды эле, оңкосунан сайылды, октун бири далжүрөккө тийип мүрт кеткен. БМВда бешөө экен. Эми калган төртөө тапанчанын огучыккан жакка чуркашты. Авторитет бадалдарды аралап тереңдеп кетпей, жолдужээктей чуркады. Издегендер болсо шеригинин өлүк денесин көрүп бадалдардыаралай издеп жүрүштү, кезек-кезек атып койуп.. .
Авторитет бир өлүмдөн калды. Жанагыжерден бир чакырымдай узагандан кийин сотовыйын алып дароо оң колуна чалып иштикыскача түшүндүрүп буйругун берди. Ошондон кырк мүнөт өткөндөн кийин алжигиттери менен "Мерседеси" атылган жерде турду.. .
Авторитет эки жигитин жайга тапшыруунукүтүп отурган жок, ошол эле түнү чечендер менен орустардан турган бир чоңтоптун анабашын төрт-беш жигити менен тынчытты. Калган ончакты орус, чеченКазакстанды көздөй качып кутулду окшойт.. .
Чечен тобу жок кылынып, алардын өчүналчулар өздөрү араң кутулуп Мырзабектер аман-соо калышты. Бир-эки иреттергөөчүнүн сурагы болбосо.. .
***
Мырзабек аялынан айрылганына үчжылга чукулдап барат. Аял алуу азырынча ойуна келелек. А турсун айалга жолойэлек. Кырктын жоон ортосуна эми чыккан эркектер аялсыз кайдан жүрсүн,дени- карды соо туруп.
Мырзабекке аялынын өлүмү өтө катуутийген эле, анүстүнө анын өлүмүнө түздөн-түз өзү күнөөлүү да. Аялынын кайгысыбашы менен кетчү иш болуп калды да көрүнөт.. .
Кыштын ызгаары баралына келиптүкүрүк жерге жетпей тоңуп турган кез эле. Бул убакта машиналар дээрлик эки эсеаз койулат. Айыл-ападан машина менен каттабай калышат го кебетеси.. .
Бул жерге бир жылдан бери машинакойчу келин бар. Бир күнү ошол кароолканага баш багып өтүнүп калды:
- Машинанын эшиги ачылбай жатат, жардамберсеңиздер.
Мырзабек төркү үйдөн жаңы элечыккан:
- Жүрүңүз, - деди берки эки жигиттинордуна, - замогуңуз тоңуп калган го.
- Ошондой го, - деди келин.
Экөө анын машинасына келип Мырзабеккелиндин колунан ачкычты алып кийип турган пальтосун санына жабыштыра берипачкычты сүртө берди. Мүнөтчө ошентти окшойт. Анан эшикке салып бурады эле эшикшарт ачылып кетти.
- Рахмат, сизге, - деди келинжароокер жылмайып, акын Анатай айтмакчы "бир бетин өпсө, бир бетикалчу" периште экен. Мырзабектин аны жакындан көрүшү ушул.
***
- Өзүңүз ачсаңыз деле ачылмак, -деди Мырзабек.
- Эмеле ачалбай койбодумбу.
- А сиз пальтоңузга сүрүп ачышыңызкерек болчу, - деп күлдү Мырзабек.
- Мындан ары эсимде болот. - Аял дажылмайды. -А сиздин аялыңыз барбы?
Мырзабек мындай суроону эч күткөнэмес. Жок, чээнден чыккан жаман деле суроо эмес, бирок ким ойлоптур ушинтипсурайт деп.
- Каза болуп калган, - деди Мырзабекэмелеги күлкүнүн изи сыдыргандай жок. - Каза болуп калбадыбы. - Муну келингеэмес, өзүнө айткандай болду.
Келин ыңгайсыздана кетти. Мырзабектинебактан жактырып ана-мына таанышам деп жүргөн. Бүгүн батынды. Аялынын казаболгонун кайдан билди. "Аялым бар" десе, мени менен турупсүйлөшкөндөн коркпойсузбу деп тамашаламак да.
Келин сөздү эмне деп улантардыбилбей турду эле, Мырзабек:
- Сиздин күйөөңүз барбы? - деди.
- Бар.. . Эгерде ал мени сиз менентурганымды көрсө, түз эле атып таштайт.
- Мылтыгы барбы, күйөөңүздүн?
☞ 7-бөлүм >>>
- Мылтыгы да, тапанчасы да бар.
- Бандитпи?
- Жок. Бандиттердин сазайын берет,прокурор.
- А мен эски милийсамын, - депжиберди Мырзабек байкоостон эле.
- А, анда сизде да мылтык менентапанча бар турбайбы, - деди келин күлүп.
- Жок. Алыбалышкан.
- Көрүшкөнчө, - деди келин.
- Көрүшкөнчө, - деди Мырзабек.
***
Бир күнү келин Мырзабекке дагыкайрылды күлүп:
- Эшигимди ачып бериңизчи?
- Эмне, дагы тоңуп калыппы?
- Машинаныкын эмес, үйдүкүн, - дедикелин дагы күлүп, -сиз гана ача аласыз, башка бир дагы киши ачалбайт.
Мырзабек келиндин сөзүн терең түшүнөалбай, тамашасы кай жерден башталып кай жерден бүтөрдү билбей кызык болуп туратэле келин кебин дааналады:
- Сизди үйгө чакырып келдим. Бирчыны чайга. Барасызбы?
- Барам.
- Жүрүңүз анда.
- Азыр элеби?
- Азыр эле.
Мырзабектин айласы кете түштү.Ушинтип эле карп-күрп бирөөнүкүнө, болгондо да чала тааныш келиндикине меймангадеп кирип барабы? Ооба, келинди алгач көргөндөн эле жылуу жүзүн ойлоп койгон.Андан ары тереңдете ойлогон эмес. Өгүнү машинасынын эшигин ачып бергенден кийинбул келинди көп эстейт. Ачык-айрым, жайдары мүнөзү, кериле басканы, узунунанкелген келишимдүү мүчөсү Мырзабекти өзүнө имерип бараткандай болот. Бүгүн эртеңменен атайын эле сыртка чыгып келинди көрүп ыгына жараша сүйлөшмөк. Анан келинкезигери менен үйүнө чакырарын дегеле ойлобоптур.
Кызык болуп кетибаратат келишкенкелин менен. "Күйөөм прокурор, кызганып атып салышы мүмкүн" дептамашалабады беле.. .
Экөө батэле беш этаж кирпич үйлөрдүнбирине кирип, экинчи этажга көтөрүлүштү.
- Мына, ачып бериңизчи, - келинМырзабекке ачкыч сунду.
Ал ачкычты алып эшикти ачты, анданкийин темир тор экен, аны ачты, башка ачкычы менен. Үйгө киришти. Мырзабекадегенде келиндин пальтосун чечип илди, анан өзү чечинди. Төркү үйгө өтүштү.Бул типтеги үйлөрдө мындай чоң бөлмө болбош керек эле. Эки бөлмөнү кошконөңдөнөт, кенендигин айтпа. Мырзабек көрсөтүлгөн килейген диванга отурду. Келин"Мен азыр" деп ашканага кетти көрүнөт.
Мырзабек бөлмөгө көз чаптырат.Балакет баскырдыкы мындай дүнүйөсүбү же жасалгасыбы, ким көрүптүр. Кинодонкөргөнүң го бир жөн. Кооз шкафтар, килейген кумаралар, вазалар, килейгентелевизор жана башка толгон музыкалык аппараттар, картиналар, баары элежылтылдайт, жерге салынган килемдин ажайып кооздугун айт, опера театрдынлюстрасындай болгон люстрасын айт. Стулдар падышанын тагындай кайкайат. Эсептепбүткүс көроокат. Күйөөсү чын эле прокурор болсо кылмышкердин канын кактабайсоргон экен, күнөөсүн жеңилдетип. . .
***
Мырзабектин келин менен болгонокуясын койо туруп бир орус жөнүндө сөз улайлы, анткени бу келин менен ошолкөпкөн орустун байланышы бар эле да.. . Бу - Борис Петрович Кидаев дегенэңгезердей сары орус бүтүндөй кыргызыңды бучкагына теңебей оголе жашкы көптү.Жаратылышынан өтө куу, митаам жаралган неме улам бой тарткан сайын ошол куулугуменен митаамдыгы ашынды, анан калса бу кыргыз дегениңди канчатебелеп- тепселесең да мыңк этпей жүрө берчү макулук катары көрдү, аларды адамкатарына санабады. Антпейт эле, кыргыз өзү ошенттирди окемдерди мойнунамингизип анан төбөсүнө чыгарып алат эмеспи.
Бу чочко сындуу Борис кыргыздынтөбөсүнө кааласа футбол ойнойт, кааласа сулууларды жарым жылаңач кылып конкурсөткөзөт, кааласа тутам-тутам акчаны дал ошол төбөгө төгүп туруп өрттөп жиберет.Эрке орус каалаган кызматын алып турду. Бүтүндөй бир мамлекеттин көзгө басарборборун кыргызда бычакка сап бирөө калбагандай ушул сары оруска башкартыпотуруп беришпедиби. Дал мына ушул жерде бу кудай урган неме акчаны жанына жакшысолоду, кең мекендүү Орусиясына жөнөтүп турду, дагы далай акчаны каалаганындайчачты. Каны тарткан каапырың далай орустун чөнтөгүн арам акчага толтурду.Борбор шаарды каалагандай бийлеп, падышаны эмес кудайды тоготпой бараткан буорусту дайым жасап койуп аттиң дечү кыргыздар катуу кеңешип, коркуп-үркүп жатыпөкмөткө чектешти, көтөрүлдүң кылып. Ал орусуңдун көпкөнүндө чек жок шапар тепчүойунзоокторду ченемсиз уюштуруп, ачка борбордогу кыргызды шылдыңдап турду, алойунзоокторго миллиондорду чачып. Ай ушу кыргызың, кудай бардыр.. . Канчаорусту төбөсүнө чыгарып ойнотподу дейсиң! Аларың ойноп ойуну кангандан кийинкыргыздын эсебинен орус жерине кабат-кабат үйүн салып, банктарга акчасынаманаттатып анан "бу энеңдурайын кыргызыңдын намысы бир күнү ойноп кетсе,соо калбасмын" деп биринин көтүнөн бири Маскөөсүн көздөй жылып турду, ырыс-кешигибиздиэңшерип кетишпедиби а айбандар. А балким алар туура кылып жатат, деле ушукыргызга сооп, айоо жок!
Бу көпкөн Борис шаардын мыктыжерлерин кимиси акчаны көп берсе ошого сатты. Укмуштуудай имараттарды, ишканаларды, дүкөн-мүкөндөрдү менчиктештирүүдөн миллиондорго марыды.Менчиктештирүү убактысынча "кан буугандай токтосун" деп бир иретпрезидент буйрук берди эле, Бокең уруп ойногон жок а буйрукту. Каалаган адамынаменчигине бергенди улантып турду.. .
Бир күнү өз эсебине түшүп Орусиямеен дагы бир катар чет элдин банктарына ишенимдүү орун алган акчаларын эсептепкөрсө бу ал үчүн кыкка турбаган кыргыз мамлекетиңдин жылдык бюджетиненалда- канча ашык экен. Ушул жетер деди. "Бу энеңдурайын койлордун арасынанбир кочкору чыгып көчүгүмдү чукубасын" деп алеки саатта Маскөөгө кетеберди. Ал жакка американын акчасынан миллиондоп берип койгон экен, түз элебарып эңгезердей кызматка отуруп калды кез-кези ал үчүн абореген эсебиндегикыргызыңды эскерип койуп, бул жакта калган куйруктары телефон чалса сөздөрүнугуп койуп, алар өтүнгөн иштерди Маскөөдө жатып эле бүтүрүп койуп жашоосунулайт.
Бир ирет ал кетелекте кайсы бирбанкетте өлкөнүн генпрокурору Кидаевди тамашалап калды: "Ия, БорисПетрович, ээнбаш гезиттер, генпрокурор Боряга качан кайырмак илет" депжаза баштады, эмне деп тамтаңдап атышат, ыя? Сени балык деңгээлине түшүргөндөрүэмнеси? Кит десе го бир жөн, анан.. . " Борисиңе ушул азыр генпрокурорэмес президент Манастын арбагын эмес, өзүн ээрчитип келсе да тоотмок эмес,жообу даяр экен, айтты: "Мырза генеральный, мен официалдуу эле айтыпкойойунчу мени чабак десеңер тор жайгыла же кайырмак салгыла, кит дечүңөргарпун менен атып алгыла, албетте, колуңардан келсе дечи.. . " Муну уккангенпрокурор чыртыйды: "Колдон келчү иш, ырасында" . Борис "Мырзагенеральный, эмдиги жумада орус президенти келеринен кабарың барбы?" дедиэле генпрокурор "ии" деп сөз күттү. "Аны билсең, - деди Кидаевсөз улап, улаганда да мылтыңдагандай мыйыгынан күлүп турбайбы, - а кишикайырмак салбай эле бир жутуп койсо не дедиң?!" . Кидаев генпрокурордукөчүккө жукканча көрбөй кайкайа басып кетти. Генпрокурор мунун тоотпогонкебетесин көрүп жиндене баштаган "не дедиңине" "энеңдин көтүдедим" деп аз жерден айтып сала жаздагандай болду. Өзү да чочуп кетти.Бирок бу генпрокурор эч качан антип айтмак эмес, көчүгү кууш төрөлгөн көпкыргыздын бири болчу. Өзүнөн чоңдорго бел ийгенди мыкты билчү. Азыр болсо ичтеойногон коньяк кудайдан коркпой көөп турган Боряга тийиштирип атпайбы. Жаманойунда ал оруска "мен баарын билем, бирок сага жамандыгым жок, кийин ошонубиле жүрсөң" маанисинде баштаган да тамашасын. Анысы оңдуу болбойкалбадыбы.
***
Мырзабектин автожайына ар дайыммашина койуп жүрчү бир Токтаалы деген ак чач адам бар эле. Өзү жетимиштен өтсөда баласындай болгон немелерди да "сиз" деп сүйлөгөн кебездей жумшакадам. Өмүр бойу Акүйдө иштептир. Азыр Акүй, а мурун болсо ЦК дечү, СССР убагынайтабыз. Ошентип Токо байке пенсияга чыкканча да, чыккандан кийин да бир топжыл Акүйдө кагаз менен иштеп өкмөт башкарып жүргөндөрдүн бүт бардыгынын басканжолун, кылык-жоруктарын, мүнөзүн, адамдык, айбандык сапаттарын мыкты билчү.
Бир ирет Токо байке Мырзабек мененжакын жердеги кафеден пиво ичип отуруп, ошол Акүйдөгү тири шумдук окуялардыайтып отурду. Мырзабек деле көптү уккан, бирок Токо байкече кайдан билсин! Анынайткандары укмуштуу жомок сындуу - коркунучтуу да, кызыктуу да угулду. Кез-кезименен орундуу суроо берип койуп жакшы укту Мырзабек. Ошондо Токо байке Кидаевжөнүндө, анын кылыктары жөнүндө уккан адамдын кыжырын келтирип жинди кылыпташтачу маанайга жеткире айтканда Мырзабек кыргыз болгону үчүн намыстана дакетти. Ошол Кидаев жакын жерде болсо кууп жетип баса калып жантаслим кылыпсалгысы бар.. .
Ошол күндөн Мырзабек Кидаевди көпойлочу болду. Саматка да айткан. Анан экөө бир чечимге келишти - бүтүндөй бир элдитеңине албай шылдын кылганы аз келгенсип, миллиондогон акчаларын да уурдаганнемени дагы да шапар тээп жашоого акысы жок - өлүм барышы керек ага тез арада.
Бир күнү Мырзабек телевизордонжаңылыктарды көрүп жатып баягы Кидаев Бишкекке келгенин, келгенде да Москванынатынан келип Көлдөн ылайыктуу жер тандап ал жерге пансионат саларын укту. Анытегеректеген өзүбүздүн чоңдор бөйтөктөйт тим эле, илгерки француз королдорунунмаскарапоздоруна окшоп турбайбы. Бул кабарда айтылды - Кидаев Көлдө эки-үч күнэс алып анан кетет экен. Дал ушул жерден тынчытыш керек көпкөн өмүрдү.
Самат экөө ал операцияны кылдатпландаштырып көрүштү. Самат бир күнгө Чолпонатага да барып келди. Өлүмдү ишкеашыруу азырынча болбойт деген чечимге келишти. Анткени өмүрү коркунучта экенинсезген сымал аны Маскөөсүнөн коштой келген эки жигити көз ирмем жалгызкалтырбай кайтарганы аз келгенсип кошомат кыргызың дагы үч-төртөөнү кайтартыпжатпайбы. Анын үстүнө эки күндөн кийин кетет.
Кидаевдин өлүмү Маскөөсүнүн өзүнөнишке ашса оңойураак болчудай көрүнөт.
Мырзабек менен Самат көпкө кеңешипМосквага Самат бармай болуп, үч-төрт күндө учмак болуп жатканда "КидаевЫсыккөлгө эс алууга келди" деген кабарды угушту. Эми ушул мүмкүнчүлүктөнпайдаланып Кидаевди Маскөөсүнө сөөгүн алпарууга шарт түзүш керек.
Кидаев эс алганы келгенден эки күнөткөндөн кийин Мырзабек стоянканын кожойунунан төрт күнгө Көлгө түшүп келүүгөсуранып жөнөп калды. Ал жакка барып Чолпонатадагы бир пансионаттан орун алыпбайкоосун жүргүздү. Кидаев өкмөткө караштуу пансионаттардын биринде эс алатэкен. Өзү эле келиптир, үй бүлөсүз. Анан белгилүү да бул жерден орус, еврейанан кыпкыргыз достору түсү тайгылтчу кыздардан төрт-бешөөнү тандап койушканнебак. Үч-төрт улуттан бар, кыргыз сулуусун кошкондо.
Кидаев эки күндөй эч ким менен сүйлөшпөйкөлгө түшкөн болот. Төртүнчү күнү гана даярдалган кыздан бирди алдырды.Кайтарган эки жигити артынан калбайт. Сырткы үйдө жатышат. Бу күнү Кидаевжигиттерин башка бөлмөгө айдады. Жанында эрмеги болсо уят да бир.. .
Мырзабек бу кайтарылчу пансионаткапляж жагындагы сетка тордон үч күн бойу ашып түшүп, Кидаевдин кай жердежатканын, көлгө кай убакта түшүп, кай убакта эс аларын, баарын-баарын шашпайкөрдү, сарэсеп салды.
Төртүнчү күнү Кидаев кыргыздын бирсулуусун койнуна алган күнү үчүнчү этаждагы узун балконго чыкты Мырзабек.Балкондон балконго бат эле чыкчудай салынган экен да бул имарат. Саат төрткө азкалган. Аз өтсө таңдын белгиси келет. Бул убакта элдин баары кызуу уйкуда.. .
Мырзабек ысылап ачылып койулганбалкондун эшигинен бөлмөгө кирди, мышык басыш. Оңбогон орусуң мына мен булжерде жатам дегендей коңуругун бөлмөнү урата тургандай тартыбатат. Анынкоңуругун уруп ойнобой бир сулуу бутун бу оруска арта салып уктап жатат. Айжарык эле, баары даана көрүнөт, кудай ургандар дырдай жылаңач эле.
Мырзабек чалкадан түшкөн орусту далчекеге бир эле басты. Глушителден үн көп чыкпайт. Бутун оруска арта салып өзүчалкадан түшүп, башы тескери бурулган кыз тапанчанын үнүн сезген да жок.
Мырзабек келген жолуна түштү.. .
***
Кечинде шапар тебээр алдында Кидаевжигиттерине катуу эскерткен "саат туура 5. 00дө ойготуп койгула" деп.Анткени эл тура электе бу койнунда балык болчу чүрөктү кетириши керек,аптеретти сакташ керек да. Кидаев антип сактанганы менен ошол жерде эс алганмаанилүү кыргыз чиновниктеринин бир тобу аялдары менен кошо бул көпкөн сарыорус бөлмөсүндө ким менен экенин небак билишкен.. .
Ошентип саат туура 5. 00дө Кидаевдинбир жигити анын эшигин какты акырын. Да бир аз күтүп дагы кайталады. Бу жолукатуураак тыкылдатты. Жооп жок, жигит дагы бир мүнөтчө туруп эшикти катуу-катуутарсылдатып тыңшады, ошондо кыздын чаңырган үнү чыкты. Жигиттин жүрөгү түштү,шеригине чуркай жетип ээрчитип келди. Бу убакта кыз эшикти ача берип чаңырыпжүрөт.
- Өлтүрүптүр. . . өлтүрүптүр. . .
Жигиттер бөлмөгө чуркап кирипкыймылсыз жаткан шефинин денесин көрүштү. Бир жигит кыймылсыз дененижулкулдатып жиберди:
- Борис Петрович, Борис Петрович!
Жооп жок. Баштан агып аппак шейшепкеаккан канды көрүштү, атып кетиптир да.. .
Аз өтпөй райондун прокуратурасынан, милийсасы менен кыгыбысынан, аким-сакимдери менен келип бу жерге батпайкетишти. Өлсө бир сарорус өлгөндүр, чочко кейпинде, анан булар эмнеге ызы-чуутүшөт десең, бир опертоп келсе жетмек да, кайра тирилтип албагандан кийин. Басаопертоптун жетекчиси бир майор жанындагы жолдошуна шыбырап турду: "Энеңдигана урайын, бул чочкого сооп эле болуптур, биттеп кетишпейт да!". Мунуайткан майор намыстуу кыргыз жигиттеринин бири эле, өзүндө мындай бүтүм барболчу: эч качан бу чочкону атып кеткен кыргызды таппайт. Ооба, кыргызды. Кыргызатты деп ишенгени бул орустун ажалы кыргыздан эле да.. . Кыргыздын кылмышкерида, атылганы менен тонолгону да кыргыздан болсун! Көрүнгөн улутка кор болгонужетет эми.
Ошол эле күнү түшкө маал өкмөттүнбир вицеси, генпрокурору, ички иштер министри, коопсуздук кызматынын төрагасытолгон- токой куйруктары менен Кидаевдин өлүгүн көрүүгө келишти. Өлүгүн көрүүгөдегени ошол, бу жерде болуп, иликтөө-изилдөө ишине башкөз болгонсуп, колалдындагыларды айкырта сөккөн болуп көз көрсөтүп койуу да. Миң чамалуу, он миңчамалуу келсе да аткан адам кармалбас!
Ошондон эки күн өтүп Маскөө тараптанда бир короо шимшүүрлөр келди - генпрокуратурадан, милийсасы менен ФСБсы кошо.Кадимки эле Орусиянын алыскы бир районуна келгендей келишти. Бу Кыргызстандеген өз алдынча мамлекет экенин, бул орусиялыктар үчүн Англия менен Япониясыяктуу эле четөлкө болуп саналарын эсептебей эске алгысы келбейт, теңсинбейт. Бу жоон топ шүмшүңдөген шүмшүүр орустар Бишкектеги эң мыкты деген мейманканаданорун алышты, Чолпонатадан да буларга мыкты пансионаттан орун беришти, кааласаБишкекте, кааласа Көл жээгинде болушат. Алардын алдына чет элдик мен дегенмашиналары туура тартылды. Каалаганын минишет. Булардын жетекчи####нпрокуратурасынын полковниги орустан башканын баарын, бөтөнчө азиаттардыжининдей көргөн неме экен, жардамдашып жүргөн кыргыз жигиттерди теңине албайт,кагып- согуп адам катарында санабайт.
Кидаевдин сөөгүн Маскөөгө жөнөтүптынышты. Иликтөө тобу кетелек.
Ал топтун иши жөнүндө, жетекчисинин" ит неме" экендиги жөнүндө Самат бир досунан угуп келген. Мырзабек даукту. Өңгө жерде өз үйүндөй жүрүп көнгөн орустардан Мырзабек да көп капа болгонадамдарды билет, көп уккан. Совет доору болуп турганда орусуң чынчынынакелгенде кыргыздын жонунан кайыш тилип, мал катары көргөнүн, эмдигиче эле ошолмаанайда экенин Мырзабек билет. Бир күнү Мырзабек Самат экөө ушул жөнүндөсүйлөшүп жатып мындай күтүүсүз чечимге келишти - Кидаевди ким өлтүргөнүнкамырдан кыл сууругандай кылмакчы болгон жанагы полковниктин айласын түгөтмөйболушту азга.
Бу полковник ырасында мыктыпрофессионал эле. Бир кемчилиги, же кемчилик эмеспи, ким билди, аялдарга өтөжакын эле, киндиги туташтай, же дагы бир жери.. .
Самат акырын аңдуу салып ошолполковник өздөрү жаткан ресторанда ырдаган, бийлеген орус кызды жактырып калганын,анан күндө түн ортосунан оогон кезде экөө полковниктин номеринен кезигишеринбилди.
Самат бардык тараптан көзөмөл салыпбүгүн ишти бүтүрөм деген күнү полковник саат кечки тогуздар чамасындаресторанга кирип аздан тамак жеп, таза арактан согуп отурду. Кол алдындагыларизилдөөсүн көлдө жүргүзүп, көлгө жакшы түшүп кайра келип атышкан, полковниккааласа күнү барып түшүп келет.
Саат он экиден өтүп калган.Полковниктин кызы жарым саат мурун өзүнө тиешелүү ырларын ырдап бүтүп,бети-башын тазалап. душка шапшынып, кийим которуп полковнигинин жанына келди.Экөө ичип-жеп дагы жарым сааттай отуруп номерге келишти. Кыз чарчаган экен, түзэле төркү бөлмөдөгү кенен керебетке кулады, чечинип-чечинбей. Полковник болсодушка кетти, бир сыйра чайканып келүүгө.. .
Полковник кечигип атты. Кыз биртопкокүтүп, анан чарчаган неменин көзү илинип кетиптир, эртең менен бирөө чачтанжула тартып ойготту.. .
***
Кызды ойготкон полковниктиноперлеринин бири эле. Чачтан катуу тартылган неменин уйкусу умачтай ачылды.Эмне болгонун түшүнбөй жылаңач денесине одеял тартканга эптеп жарады:
- Эй, шлюха, Сергей Петрович кайда?!
Кыз бүрүшүп жанжагын карады:
- Билбейм.
- Ким билет анан?! - Тиги немекыздын бетине алакан басып чалкадан түртүп жиберди да, ванна тарапка басыпэшигин ача берип жүрөгү шуу этти. Сергей Петрович ваннада жатат. Чекеденсыбызгыган кан беттен ылдый агып катый түшкөн. Атып кеткен тура.
Опер түз эле келип кайдан-жайданкишен таап кыздын колуна салып батареяга экинчи жагын бекитти, чала-булабир- эки тээп да алды. Чуркап барып жолдошторун чакырды, коңшу номерден. Жарымсаат өтпөй кыргызыңдын мен деген прокурору менен милийсасы ушул жердекотолоду. . .
Дагы бир орустун өлүгү Маскөөсүнөжол тартты. Өлтүргөндөр шеги жок ың-жың.. .
Өмүр бойу кыргызды кыкча көрбөгөнКидаев Москванын бир жерине койулуп, "жакшы адам болчу" дегенденаздап айтылып, эртеси ошол маркумга жакшы сөз арнаган немелердин эсиненКидаевиң небак чыкты. Кыргызга кырдуу көрүнүп, опсуздана жүргөнү мененМаскөөсүндө кумурска эсебинде экен аның.. .
***
Баягы прокурордун аялымын дегенсулуу кез-кези Мырзабекти үйүнө чакырат, экөө чай ичишет, тамактанышат, азданарактан согот.. . Мырзабек ал аялды жактырып барат, бирок аны айтпайт, колунназик кармабайт, жүзүнөн сүйбөйт. Аял болсо ошону күткөндөй. Бу эркек ойбойунакойбой кычырата кучактап эзип турса.. . Анан имере тартып бети-башынанкалтырбай өпсө, сорсо..
А бирок бу токтоо тарткан карылуу,татына жигит ал жолго барбай турат.. .
Бир күнү ал сулуу Мырзабек отурганкароолканага түз эле кирип келди Аппак шым, аппак футболка кийген. Шымысандарын тырыштырып узун бутун белгилеп көрсөткөндөй, төшүндөгү кош белгидааналанып, ээсинин деми менен кыймылдап.. .
- Саламатсызбы. . .
- Саламат. - Мырзабек бу сулуунункелатканын айнектен көргөн. Сыртка чыгып жолун тосконго үлгүрбөй калган.
- Дагы чакырып келдим, - деди келин.- Дайыма эле мен чакырып, а сиз качан чакырасыз?
Мырзабек эмне айтарын билбей,анүстүнө кароолдо турган жигиттен да ыңгайсыз болуп кетти:
- Жүрүңүзчү.. .
Мырзабек келинди карабай сырткачыкты, келин болсо артынан басты.
- Эмне, мага таарынып калдыңызбы? -деди келин Мырзабекке катарлаша басып.
- Жок. Эмнеге таарынмакмын.
- Мен сизди тоого баралы деп чакырыпкелгем. Быйыл бара элекмин. Бүгүн чыгындым. Анан сиз менен баргым келди.
"А күйөөңүз барбайбы?" депсурабала жаздады Мырзабек, башка сөз айтты:
- Кеттик анда.
- Кеттик, - келин жылмайды.
Келин машинасын зуулдатат экен.Кенедейинен рулду кармап көнгөн Мырзабек келиндин шыктуу шоопур экенин дарооэле байкады. Болгондо да автобазаларда пенсияга чыкканча иштеген шоопурлардайкыймылы.
Барчу тоосуна жарым сааттан аз өтүпэле жетишти. Суу бойлоп өскөн бадал арасынан жер тандап жата калып оонап-оонапалгың келчү көкмайсандан орун алышты. Келин небак эле даярданган экен. Алдыгааппапак көлдөлөңдөр салынды эчкинин. Дасторкон жайылып биринен бири укукталашчу тамактар койулду. Арагы турду койкойуп.
Тоонун салкын жели, чакан дайраныншоокуму, нараакта кол сермесең жетчүдөй аскалар, этектей кеткен карагайлуужылгалар, маңдайында тамак сунуп отурган аппак сулуу, баары-баары Мырзабектиндене- бойун балкытып жиберди. Адегенде көңүлсүз ичкен арагын эми эки ирет жакшыкайталады. Дене нымшыйт, делебе козголот.
- Ырдап берейинби? - Келиндин бусөзүнө:
- Ырдап бериңизчи, - дегенди айтыпбүтө электе анын укмуштуудай үнү Мырзабекти муйутуп таштады. Сөзү кайрыгынажарашкан, анан да жүрөктү мыкчып, эзип-эзип жиберчү үн экен.. . сүйүүнүнарманы, кылым карытып келаткан арманы боздоп жатты. Ага туруштук бералар бекенуккан адам, сезген жүрөк?!.
Келинге маңдайлаш отурган Мырзабекага катарлаша отурду. Колу келиндин белине акырын оролду, ырдап жаткан келиндинобон ыргагы калтырай түшкөндөй болду, жароокер жалынган үнгө окшоп кетти.. .
***
Мырзабек менен Самат бу бандиттинебактан билишет. Азыр анын бандит аты унутта калып урматтуу, кадыр-барктууадамга айланып барат. Элдин атынан сүйлөгөн депутат. Анан калса ар-ар кимгекатталган үч-төрт фирмасы, май куйуучу жайлары бар. Өзү туулуп өскөн жериненкилейген сарай сатып алып, ал жерде үч жүздөй кой, жыйырма чамалуу жылкы,кыркча уй бактырат экен. Айтор, бу депутат-бандиттин байлыгын эсептеп, саресепсалып отуруш оңойго турбайт. Анын колу канга чыланган. Ошол кандуу колу менентоптогон жанагынча дүйнөнү. Айтса, депутаттардын ичинен биринчи болуп чет элдикбанкка акча салган да ушул. Азыр ал дүйнөгө карк болуп, көзүнө ойсоктогонойношунан башка эч ким көрүнбөй, көпкөнчүлүктүн тээ бийик чокусуна чыккандайэле. . .
Бу бандит-депутат Борош, азанчакыргандагы аты - Борончу. Айылындагы тың бүлөнүн жалгыз уулу эле. Атасы өмүрбойу майда актип болуп иштегени менен айыл бойунча эң байлардын бири болчу.Агылып- чачылып мейман чакырчу эмес, жыртык өтүк менен батинке эч качаныргытылбай жамалып-жаскалып кийилчү, аялы жаңы көйнөк кийерден жарым жыл мурун,кийгенден кийин жыл чамасында кызыл кыргын болушчу. "Ай, баягы жылыБишкектен өз колум менен алып келип берген көйнөгүң кайда, ыя?!" - аялыкөйнөккө акча сураганда. "Э кокуй, ал деген жыртылбадыбы ыя, андан бериканча өттү, ошол жылы төрөлгөн тиги Шерботонун уулу катын-балалуу болбодубу?! "- дейт аялы. "А берки чаарала гүлдүү көйнөгүңчү, Бектурсун аял алгандакийгизген? !".
"Ай жакшылык көрбөгөн каапыр, -дейт аялы туталана, - андан бери канча жыл өттү, Бектурсундун ошол биринчиаялынан туулган кызы быйыл туура үч күйөөдөн чыкпадыбы" . Ошентипабышкасына аргумент калтырбаган аялы айда-жылда бир көйнөк алдырып тынат. Алкөйнөгү жыл чамалуу чыр башы, эриктирбейт экөөнү, кошуналарды да.
Ушундай бүлөдө Борош жалгыз туулду.Атасы жалгыз уулун көңүлүндө көп эркелеткени менен, обу жок чалчактатып ашыкнерсе сатып бербейт. А турсун мектебине керектүүлөрдү да ичинен кан өтүп жатыпалперет. Бул ата эки күндүн биринде же болбосо күндө эле мектепте. Себеп бу -Борош төрөлгөндө эптеп эки кил төрөлүп ошол бойдон арык. Балдардын баарынантаяк жейт. Үйүнө ыйлап кирет. Көчөдө жөн келет да дарбазадан кире берипаркыратат. Үнү да жаман. Анан атасы же ошол күнү, же эртеси адегенде мектепке,анан урган баланын үйүнө барат. Чаңын чыгара салат чатакты. Кийин Бороштунденсоолугу оңоло баштады. Тогузунчу класска келгенде мектеп бойунча эң олбурлуубала болуп, мурунку тайак жеген балдардан өч ала берип хулиган да болуп кетти...
Мектебин айактаганда атасы түз элезоотехниктин окуусуна отургузуп койду. Дале болсо атасы ал окууну беш жыл"окуду" , экзаменине да, зачетуна да кошо чуркап.
Зоотехниктин атын алган Борош алиште бир күн да иштеген жок. Атасы акчасын ашкере чачып, аны шаардынрайкомдорунун бирине ишке орноштурду. Битин сыгып канын жалачу атасы баласынынокуусунан да, кызматынан да акча аяган жок. Ага өзү да, уулу да аябай таң калыпжүрүштү.
Аз өтпөй кайра куруу дегени, агаудаа эгемендик деген эмеси келип райкому куулуп, кубулуп акимиатка айланды.Борош пайдалуу орунга жетип, жегенди атасынан алты эсе ашык үйрөндү. Шаардагыжерлерди бөлүштүрөт, үй салчу, кафе, ресторан сыяктуу түрдүү жайларды салчу.Бороштун жүрөгү тоо экен, параны ченемсиз алды. Бат эле бул акчаларды эмнекылсам деген маселе баш оорутуп турду. Ошондо, азыркы фирмаларынын, май куйуучужайларынын пайдубалы түптөлгөн эле.
Дал ошондой убакта рэкеттер жамыраппайда болуп жер-жерлерди бөлүшүп жаткан убагы эле. Андайлардын алды Борошкокелгенде баланча күнү келгиле деп алдап, ошол баланча күнү келгенде аларды,экөөнү чочубай эле өлтүртүп, сөөктөрүн шаардан беш-алты чакырымдай жердеги суусактагычка чөктүрүп жиберди. Ошондо канга булганган үч жигити кийин анынбандасынын өзөгүн түздү.
Адегенде рэкеттерден коргонуу үчүнтүзүлгөн тобу кийин өздөрү рэкетчиликке өтүп кетишти. Акчага кызыкпаган жан барбекен. Борош, бир ирет жигиттерин дагы бир май куйуучу жайга жумшап, аларданайына акча өндүрө баштаган. Аз өтпөй Бороштун жигиттерине төлөп турчу ондогонбизнесмендер пайда болду. Ошентип жүрүп Борош шаардагы эң ири банда-топтунатасы болду. Бандадагы тартип аябагандай күчтүү эле. Башкаларга үлгү болсун үчүнБорош бир болбогон күнөөсү үчүн бир жигитин баарынын көзүнчө атып салганданкийин андан аябай коркушчу. Бандадагы жигиттерди бири-бири менен достоштурбайортолорунда көралбастыкты улам-улам тутантып турчу. Бүгүн бир жигитин өзүнөжакындатса, эртең анын ордун экинчи жигити ээлечү.. . Бороштун түздөн-түзбуйругу менен баягы экөөнөн кийин дагы үчөө өлүм тапкан. Бирок Борош тазабойдон. Үч жигити соттолгондо да Бороштун аты далдоодо калды.
Кийин коррупционерлердин, бандиттердин көбү депутаттыкка көрсөтүлүп жатканда чыгаан "бизнесмен" катары Борош да өзүн көрсөтүп, шайланып тынды. Акырындап бандиттиги унутулуп,бизнесмен- депутаттыгы көрүнүп турду.
Мырзабек да, Самат да бу Бороштунбир айбандык, мыкаачылык ишин билишет эле. Экөө тең бу борборго келелек милийсаболуп иштеп жүргөндө министрликтеги кесиптештеринен угушкан.. .
Борош зөөкүрлүгүн эркектерге гана эмес, аялдарга дажасачу..
DOSTOR ULANDISIN BUGUN TUNU 12DEN KIYIN ULANTAM BAARIN JAZGANI BOLBOYT EKEN BATBAY ATAT... KUNUNO 3 ELE BILDIRUU JAZA ALAT EKENMIN...KE4IRESIZDER KOLUMDAN KELGINE UWU... RAHMAT!!!
Билдирүүнү түзөткөн: samamurza: 22 Декабрь 2012 - 18:09
#40 23 Декабрь 2012 - 15:29
Бир ирет Борош жаңы ачылып"жакшы экен" деп кепке алына баштаган ресторандан тамактанмай болупэки жигити менен келди. Кай жагын карасаң да сынга толуп тургандай жай экен.Бөтөнчө узун шыйрак, кымча бел сулуу официанткалары көз ирметпейт.. .
Эки жигитине кез-кези менен кепкеаралаштырган болуп Борош өздөрүн тейлеп жүргөн официант кыздан көз албайт. Көпсулууну көргөм деп жөн эле мактанып жүргөн тура, бу сулуудайды али көрелекэкен. Көргүсү келсе колунда да, эми көрөт.. .
Ченеми менен ичип көнгөн Борошкалыбынан жазбай орустун таза арагын ууртап-татыйт. Эки жигити да шефининалдына чыкпай ууртаган болушат. Тамакты болсо жакшы жешти. Кетерге жакын Борошжигиттерине айтты официант кызды жаңсай: "Бүгүн мени менен болсун".Борош аз жигиттери гана билчү жашырын квартирасына келип күттү.. .
Түн ортосуна жакындап калганда экижигити наркы-терки шалактаган кызды эки жагынан сүйрөй апкелишти. Килейгендиванга отургузулган кыз көптө барып эсине келди, элеңдей эки жагын каранды.Нараактагы креслодо терең чөгүп отурган бейтаныш адамды көрүп таңкала да,чочулай да карады.
- Чочуба, - деди Борош кызга, менсага жаман иш жасабайм, жакшыны гана жасайбыз.
Борош мылжыя жылмайды эле, анынчелектей кебетеси кыз үчүн ого бетер коркунучтуу көрүндү. Бороштун бет кебетесиненанын арамзалыгы, жакшылыктан алыстыгы, ташбоордугу көрүнүп турду, анысыжылмайган кезде ого бетер дааналана түшчү.
Аңгыча бир жигит бөлмөгө кирипдивандын алдына чакан стол койуп үстүн тамакка жайнатты, коньяк-шампанын койдуда экинчи кирген жок. Борош ордунан туруп кыздын катарына келип отурду.Коньяктан ачып эки рюмкага куйду, кызга сунду. Кыз алган жок. Тамактан дажебейт. Борош адегенде сыйсыпаа сүйлөп турду. Кызда үн-сөз жок. Биртоптон кийинБорош сыпааланганын сыйрып чыныгы кейпин кийди:
- Эй, ######, сен эмне бааланасыңыя? ! Мен сени эмес, сендейдин сексенин жалынткан кишимин. Сени да жалбартам,уктуңбу?
Кыз укту, бирок "уктум" деп айтпады, айталбады. Өмүрүндө мындай оройлукту, зөөкүрдүктү угуп-көргөнэмес. Жүрөгү түштү. Тили байланды, денеси калтырады.
- Ме, ич! - Борош рюмканы алыпкыздын оозуна такады.
Кыз жуткан болду. Борош дагы бирдикуйуп кызды зордоп ичирди. Ушул тапта кыз куурчак эле.. . Аздан соң Борош эмнеболуп жатканын билип-билбеген кызды баса жыгылды.. . Эзиле элек кыз эзилди,зөөкүрдүн зөөкүрүнөн. Эч ким жардамга келген жок, чаңырган үн үйдөн чыга алганжок.. .
Ошондон үч-төрт сааттан кийин Борошдушка түшүп чыкты. Кыз бүрүшө диванда отурат эле. Борош киргенде жиндиболгондой айтты:
- Сотко берем.. .
- Эмне-е?! - Борош таң калды. - Эй######, кайталасаң? !
- Сотко берем.
Борош азга үнсүз турду да, заардуужылмайа сүйлөдү:
- Эй, сучка, сотко бу жерден тирүүкетсең бересиң, а тирүү кетпесеңчи? !
Кыз дагы кайталады:
- Сотко берем.. .
Борош башка бөлмөдө буйрук күтүпотурган экөөнү чакырып:
- Бу силердики, - деп кызды көрсөттүда, кошумчалай айтты: - Аман кетсем сотко берем дейт.
Эки жигити эч нерсе айтпастан кыздыколдон- буттан алып көтөрүп кетишти.. .
Кыздын сөөгү эртеси шаардан беш-алтычакырымдай жердеги жай аккан өзөндөн табылды. Балык кармоого барган бирпенсионер орус чалдын кайырмагына илиниптир.. .
Кыз атасы жок өскөн болчу. Энесиушул кызын төрөгөндө күйөөсү менен ажырашып кеткен, аңдан бери күйөөгө чыкканэмес.
Кызын жанындай көрүп өмүрүн ошогоарнагандай эле. Кызы университетти сырттан окучу, энеси кой десе болбой жаңыачылган ресторанга официантка болуп конкурс менен өткөн. Айлыгы да дурус эле.
Кыздын атасы башка аял алып кеткен.Айда- жылда кызын бир көрбөсө анча деле үзүлүп түшчү эмес. Аздап акчаданкайрылып турчу. Ички иштер министрлигинде бул орточо кызмат ээлеп турчуполковник атасы кызынын киши колдуу болуп өлгөнүн угуп дароо министрге кирди.Министр болсо тиешелүү. кызматтардын бардыгын чогултуп кайдандыр болбосун кыздыөлтүргөндөрдү табууга катуу буйрук берди.
***
Ошондон бир ай чамасы өткөндөБороштун эки жигити камакка алынды. Алардын бири өпкөгө бир ирет жегенде элеболгонун болгондой кылып айтып салды. Экинчи жигит эч нерсени мойнуна албады.Борош да суралып турду. Бирок тереңдеп кеткен жок ал суралышы. Аз өтпөй Акүйтараптан министрге телефон чалынып, андан кийин кабинетке чакырылып айтылды -"Борошту жаман ишке аралаштырбаш керек" экен. Анын эки жигити он бешжылдан кесилип кетти. Бири "Эгер аман-эсен чыксам Бороштун каныничем" деп ачык айтып кетти. Жыл айланбай ал түрмөнүн ооруканасынан казатапты, жүрөгү "начар" тура.. .
Борош дагы бир кыздын өлүмүнөсебепкер болгон. Ал зордуктаган жаңы эле он сегизге толгон сулуу кыззордукталгандан кийин үйүнө жетип, баарын жазып туруп бешинчи кабаттан бойташтап өлдү. Өлгөндүн өз шору болду, Борош суралган да жок. Катта аты айтылганэмес. . . кыз билбейт эле. Бирок зордуктаган неме Борош экенин тергөөчү дарооэле түшүнгөн.. . эски "Жигулисин" "Аудиге" алмаштырып тындыал тергөөчү.
Биринчи өлгөн кыздын милийсаатасынын айласы кетти. Министриңдин да Бороштун жазасын колуна берүүгө дараметижетпесин жакшы түшүнгөн неме далай даярдыктан кийин Борошко өзү кол салды -атканы тийгени менен ал тирүү калган. Ким атканы аз өтпөй Борошторго да,милийсага да дайын болгон. Бирок эки жактан тең билмексенге салышкан." Экинчи бирөөнү атпай жүр" деген кагаз алган полковник ошол бойдондымыды. . .
Ал күйүттүү полковник Мырзабек менендурус мамиледе эле. Кызынын күйүтүн көздөн жаш ага айтып берген.. .
Мырзабек менен Самат кезектешипБороштун барган-келген жерлерине он күн чамасында байкоо салышты. Ошол кездеБороштун көңүлү көтөрүңкү эле. Аз күндө депутаттар жайкы каникулга чыгат.Таанышканы аз эле болгон дагы бир жаш чүрөктү ээрчитип бир катар Европаөлкөлөрүнүн курортторунда бир жумадан эс алат. Акчадан башка менен эгерим ишижок доңуздай аялы Американы кыдырам деп кеткен.
Борош акыркы күндөрү сессияда эргипдурус сүйлөдү. Ага өзү да ыраазы. Каникулдан келгенден кийин активдүүлүгүн дагыкүчөтөт. Элге президент сыяктуу эле белгилүү болуш керек, андан эмнеси кем.. .Бороштун ойу эми оголе терең кетти. Президент болсо эмне экен.. . Үйүнө ошол ойменен келди, баягы жашырын деген үйүнө. Жашырын болгону менен ал үйдү кийинмилийса да, башка бир топ бандиттер да билип алган.
Борош бүгүн ушул жерде чүрөгү мененкөңүл ачат.
Чүрөгүн апкелчү убакка чейин экисааттай убакыт бар, жигиттери салып келет. Борош ага чейин ваннага түшүп ананэс алат.
Бир жигити алдыга баштай басып эшикачты, экинчи жигити артта. Борош үйгө кирип дароо эле ваннага кирмей болупчечинди. Жигиттердин бири кетти, анан чүрөгүн апкелет. Экинчи жигити ашканагакетти. Ваннадан чыкканда Борошуң тамакты жакшы жечү. Жигит муздаткычты ачыпшефине эмне тамак бермегин ойлонуп жатты эле, төбөгө жеген неме ошол жергеоңколоду. Эч кандай үн чыккан жок кокуйлаган, эстен танды. Мырзабек менен Саматнебак эле үйдө болчу да. Эшикти Самат алеки саатта ачкан эмеспи.
Борош ваннада жатат эле. Ойу да,денеси да көшүлүп, көзү жумулуу болчу. Кирген адамдын дабышын сезди. Көзүначкан жок. Оройлонду:
- Эмне?!
- Темене?!
Борош шарт баш көтөрдү. Далмаңдайында экөө турат. Өзүнүн жаны үчүн келгенин дароо түшүндү. Ордунан атыптурмакчы болду эле, Самат аны мойундан капшыра кармап ылдый ныгырды. Борошайласыз тынчып берди. Өлүм даана келди көз алдына, денесин майда калтырак басты.Көзү тумандай берди.
- Сууну агыз! - деди Самат буйуруп.
Борош ваннанын суусун агызды. Дырдайжылаңач денеси бүрүшө түштү.
- Эки кыздын арбагы келди беле, ыяайбан?!
Бул сөздү Мырзабек айтты.
Борош үн каткан жок.
- Кыздын арбактары келди беле дейм?!- Мырзабек тапанчасынын сабы менен Борошту төбөгө бир салды эле, тийген жерденкан сыбызгып башы шалк этти. Аздан соң эсине келди Борош.
- Бүт дүйнөмдү алгыла, өлтүрбөгүлө, - деди Борош, - баарын алгыла, баарын.. .
- Канча дүнүйөң бар? - деди Мырзабек.
- Экөөңө тең кеңири жетет.. .
- Кеңири болгондо канча, эй эшек,даана айтпайсыңбы?
- Миллион.. . доллар.. .
- Ошол элеби?
- Дагы үйлөр, машиналар, мал.. .
- Жетпейт.
Мырзабектин бу сөзү Бороштун амалынтүгөттү. Эмне деп жансоога издерди билбейт.
- Эки кызды тирилтсең соо каласың,дүнүйөң да калат. Макулсуңбу? - деп Мырзабек калптан сурап турду.
- Кантип тирилтем? - Борош ушинттижаш баладай бышактай.
- Кантип өлтүрдүң эле?! - Мырзабекглушителдүү тапанча менен Борошту табарсыкка басты. Бир эмес, көп жолу, огутүгөнгөнчө басты. Ич менен табарсыктан тамтык калбады. Ваннанын ичи кызылжаян,Бороштун жаны чыкпай буту тыбырчылайт, колдору тамтыгы чыккан табарсык тарапта... табарсык да бүттү, кыздар да бүттү, жашоо да бүттү.. .
Үйдүн эшиги бекилип Мырзабек мененСамат экөө эки жакка житип жоголушту.. .
Ошондон бир сааттан ашыгыраак убактабаягы сулууга кеткен жигит келди анысын ээрчитип. Жигиттин да көңүлү ток.Анткени шефине чүрөгүн тапшырып койуп, өз чүрөгүнө кетет. Бүгүн бошоткон эс алдеп. Анын үстүнө шефи толтура акча берген сому, доллары менен.. .
Жигит коңгуроо басты, жооп жок. Дагыбасты. Жок. Он мүнөттөй турду, кайра-кайра шыңгыратып, тымтырс. Шефининсотовыйына чалды, жооп жок. Эшикти талкалап кирейин дейт, айла жок, эшикброндолгон. Бороштун оңколу өңдөнүп жүргөн Штангист деп койчу жигит бар эле,ага чалды.
Он мүнөт өтпөй Штангист келди экижигиттин коштоосунда. Болгон ишти угуп, эшикти талкалоого буйрук берди. Бат элекайдан-жайдан барскан-балталарын көтөргөн эңгезердей эки орусту алып келишти.Ана эмесе көрүп ал, эшикти талкалап киришти. Ошол этажда жашаган бир еврейкемпир бар эле, эшигинин тешигинен окуяны көрүп милийсага чалды "бандиттеркошунанын эшигин талкалап жатат" деп. Аз өтпөй милийса келди, опергруппа. Маселени угушуп күтүп турушту.
Жарым саат дегенде араң ачылды,брондолгон эшик. Ашканада башынан жаракат алган жигитти, анан көзүң жамандыктыкөрбөсүн, ваннада канга чыланган Борош депутаттын өлүгүн табышты.. .
Борош дүңгүрөтө койулду. Аза күтүүмитингинде далай чоңдор анын "мыктылыгын, эли үчүн
күйүмдүүлүгүн, чынчылдыгын,
мындай адамдар аз эле жараларын,депутаттар корпусу эңшериле түшкөнүн" заркакшап айтып турушту. Ошолайткандар да, уккандардын көбү да Бороштун айбан экенин, кызылдай бандит экенинбилишчү, кайдан айтмак. "Жоголгон бычактын сабы алтын", өлгөн адамайкөл, мыкты - жамандыгын өлүмү жууп кетет эмеспи.. . ушундай бир жазылбаганзакон адамдарда, бөтөнчө кыргыз болуп жаралгандарда. . .
Бороштун кырк күндүгү берилип жатканкүнү эл көп окуган гезиттердин бирине ал жөнүндө эки бет толтура материалчыкты. Бороштун бандиттигин, кой терисин жамынган карышкыр экенин жакшынакайкөрсөтүптүр. Анын буйругу менен кызды өлтүрүп түрмөдө жаткан эки жигитининбиринин сөзү да жүрөт. Экинчиси өлгөн. Бул макала коомчулук үчүн жарылганбомбадан кем болбоду көрүнөт. Макалага жакшы төлөп, көп нерсени айтып берипжаздырган - өлгөн кыздын полковник атасы.. .
***
Мырзабек менен Самат өлүмапкелгендерин бир күнү болбосо бир күнү сөзсүз токтотушу керек. Ар иштин аягыболот, жашоонун бүтөр күнү бар. Бирок качан? Азырынча алар ал ишти токтотоалышпайт, адамдардын айбандыгы күндөн күнгө өсүп барат. Адамды койчомууздагандар, бирөөнүн өлүмү менен акча тапкандар, кыз-келиндерди каалагандайкордогондор. . . Баса, кыз-келиндерден да укмуштуу окуялар чубалып жатат.Алардан да көбөйдү айбандары, мастандары. Ошондойлордун бири жөнүндө Мырзабекэски таанышы милийсадан, анан да бир пенсионерден жакшы укту. Бу пенсионер ошолкелинден көргүлүктү көрүптүр да. Сөз ырааты менен болсун.. .
Бу келинди Мырзабек күндө болбосо дакүн аттап көрөт. Бул жерге көз тайгылтчу "Аудисин" койот, анан дакызы бар "Мерседесин" койчу. Экөө тең карек талытчу сулуулардан. Эне,кыз болуп биринен бири өткөн сулуулар, периште бери дегенде. Бирок алар жөнүндөаныгын укканга чейин гана сулуулугу көрүнөт. Ал эми баскан -тургандарынуккандан кийин сулуулар мастанга айланат.
Ошентип бул Сайкал аттуу келин көпбалалуу бүлөдө өскөн. Ата-энеси же оокаттын ыгын билбеген же кепти келиштиреалбаган жүдөмүштөр эле.
Төрөлгөндөн баштап Сайкалдын курсагыашка тойбоду, кийимге жарыбады. Жокко айла жок. Кыз башы менен жутунуп тамакуурдаганга өттү. Энесинин тайагын тайак дебеди, улуу агаларынын соккусун датоотпойт. Калпты чындай соктурат. Кээде бирөө кайсы бир кылыгы үчүн какыскукускылса "эси ооп" калат, оозунан шилекейи куйулуп, жүрөктү түшүрөт. Алэми кээде этинен эт кессе да бир кың деп койбой мистейип, мелтейип туруп берет.Ошентип өстү Сайкал. Баса ал аты койулганда бир ирет айтылып ошол бойдонайтылбады, "Сакишке" айланган түбөлүк.
Анткен менен өңдүү-түстүү болупөскөн неменин артынан көп эркек ээрчиди. Чын сүйүп да ээрчиди, эрмек кылмаккада ээрчиди. Бара-бара бу маселеде Сакиш алдына аял салбачу абалга жетти, өтө кууболду. Нечен бир азамат жигиттер артында калды, өпкө-жүрөктөрүн, боор-соорлорунарнаган бойунча. Ошол эркектердин жардамы менен университетти бүттү, эсеп-кысапжагын. Ошол окуусун бүтүп жаткан күндөрү артынан жүргөн толгон жигиттин биринечыкты. А жигит өмүр бойу жетекчи болуп иштеген неменин көпкөн уулу экен, батэле тили менен колун тийгизди. Анын энеси колунда жокторду адам санындаэсептебеген неме эле. Сакиштин турмуштарын көрүп келинин биротоло чанды, адамэсебинен чыгарып таштады. Жыл айланбай Сакишти кетирип тынышты. Дагы үч айөткөндө Сакиш кыз төрөдү.. .
Ошол убакта Сакиш аябай кыйналды.Ижарада турат, эмчекте кызы. Эч жерден жардамы жок. Ачкадан өлгөн убак небакөткөн эмеспи, эптеп күндөр өттү. Эркектерден аздап жардам алды. Анан кызычоңойуп бала бакчага баргандан баштап Сакиш иштей баштады. Дале болсо сулуулугужардамга келди. Ошол орношкон фирманын кожойунунун чүрөгү болду. Жыл айланбайэки бөлмөлүү квартирага ээ болду. Кожойуну менен байланышы узакка созулган жок,башка бир жигитке азгырылып бир күнү аны колтуктай ресторанга кирип баратканынкөргөн кожойуну Сакишти эртеси ишинен да, койнунан да кууп чыкты.
Сакиштин жаңы жигити да оңой эмесбизнесмен окшоду. Акчасын чачат. Аз өтпөй ал Сакишти адегендегидей көрбөйбашкага кете турган баштанып калган. Эки бөлмөлүү үйүн төрт бөлмөлүү кылам,машине алперем дегенин да унутту. Ошондо Сакишке сонун ой келди. Өзү каалапалып бербесе, айласыз алперет.. .
Жигити ушул акыркы келгеним деп өзичинде ойлонуп келгенин Сакиш билген, мурун эле даярданган. Адегендебири- бирине эркелешкен болуп төшөктө бир сааттай убакыт өткөрүп, анан ашканаданкофе ичишти. Андан соң жигит кетти шашылыш иши бар экенин айтып.
Ал кеткенден кийин Сакиш экикапталын ойо чымчып, кызартты, эмчеккабын чала-була айрыды, турсийине жанагыжигитиникин аябай жугузган. Ушуларды гезитке ороп үйүнөн анча алыс эмес жердегимилийсага берди, "чалатаанышы зордуктап кеткенин" айтып. Жаначымчыганда кызарган жерлери көктартып калыптыр - аны көрсөттү, ич кийимдеринжайды, эксперттен өткөргүлө деп, келиштире арызын жазды. Мындай чечкиндүү,уялбаган сулууну арыз алган дежурный капитандын биринчи көрүшү, жандан түңүлүп,аны жек көрүп турду. Бирок айла жок, арызды алыш керек.
***
Эртеси жигит офисинде отурат эле,опергруппа айбуйга келтирбей салып кетти. Милийсаканага апкелип Сакиштин арызынокутушканда жигит жандан түңүлдү. Баары калп дегенде кечээги капитан оройайтты:
- Спермаңды тана албассың!
Жигиттин оозунан сөз түштү. Ананошол эле жерден капитан менен тил табыша кетти. Ал: "Эгерде тиги катынменен тил табышып арызын алдырсаң иш оңой эле бүтөт" деди.
Жигит сүйүндү. Балээ болуп"катын зордуктаганы" элге угулса, андан көрө өлүп калганы оң. Бөтөнчөжаш колуктусу менен анын эне-атасы, өзүнүн эне-атасы укса анда жашап керегижок. Тиги шүмшүктү көндүрүш керек. Акча десе жантыгынан жата калчу немени ошолакча менен бат эле эпке келтирбейби. Маселе канча акча менен келтириште. . .
Ошол эле күнү Сакиш менен жигиттинортосунда соода жүрдү, соода деле эмес, жигит Сакиштин баасына дароо көндү.Анда бар болчу.
Ошентип Сакиш"зордукталганы" үчүн төрт бөлмөлүү үй, анан да машинасын алды.. .
Сакиш ошол биринчи ирет"зордукталгандан" кийин дагы үч жолу "зордукталды" . Алардынжыйынтыгында шаардын эки жеринде эки дүкөнү, бир чакан кафеси ишке киришти.. .Эркектерди чекеден чертти. Кепке келбеген бирин соттотуп да жиберди.
Жылдар өттү. Сакиштин баягы кызы бойтартты. Он жети жашында Көлгө эс алганы кетип, кыз атынан өз каалоосу мененайрылып келди. Энеси аны дароо сезди, билди. Бирок болору болгон нерсени козгопне, урушкан жок. Ушул кызын бир чоңдун, болбосо мен деген бизнесмендин баласынаалып берсем деген ойу кайта түшкөндөй болду. Анан кайра демденип койду: "Азырким эле кыз барыбатыптыр. . . "
Бу кезде Сакиштин байлыгы ашып-ташыпбараткан. Кийинки жылдары ал колунда жокторго, ооба, атайын колунда жокторгопроцентке акча берет, проценти көп эмес. Алардын төлөй албасын билет. Аз өтпөйпроцент өсөт, тиги неме бир, эки бөлмөлүү үйүн Сакишке берип тынат. Ошондойдонондон ашыкты жасады. Алар жакшы сатылып турду. Жетишпеген эне-атасына жакшыкайрылышты. Аларды кой, деле өмүр бойу барчылыкта, кадыр-баркта жашагандайкаада күтүбатышпайбы, кудай бетин салбасын. Түшүнгөндөр күлүп, түшүнбөгөндөрсуктанып жүрдү.. .
Ошентип Сакиштин кызы көлдөн кызболбой келгенден кийин бу өтө куу шайтан аял жаңы теракт баштады. Эми кызын"зордуктатып" турмай болду. Акчанын кумарына ойда баткан эле, анынбийлигинде калган эле, ачкөздүгү ашып-ташып турган эле.. .
Ошол убакта кызы суйкайган сулуу элеэнесинен өтүп турган. Сакишке келген эркектер кызын көбүрөөк карап, каапыркарабашыңды жеген немелер "кызымдай эмеспи" дегенди ойлонбой кумарартышат.
Ушундай күндөрдүн биринде үйүндө биртатына жигит пайда болду. Акүйдө бир бөлүмгө орунбасар болуп иштейт экен. Жашыотуз бештерде. Кызын сүйүп калыптыр, көлдөн таанышкан экен. Ал жигит эки-үчжолу келгенден кийин Сакиш ал жөнүндө толук билгендей болду. Жигиттин атасыпенсия жашында болсо да бир барандуу кызматта иштейт экен. Опсуз акча тапчу чоңфирмасы, Бишкек, Каракол, Токмок, Балыкчы шаарларында бирден май куйуучу жайы,Чолпонатада килейген пансионаты бар экен. Жигиттин жашырбай айткандары ушулболду. Дагынкысы дагы барда.. .
Жигит эки балалуу экен. Сакиштинкызына түз эле айтыптыр: "Мен сени албайм, жардам берип жүрөм" деп.
Бир ирет ал жигит Аселге -Сакиштинкызынын аты ушундай - бир арзан эле шакек сатып бериптир. Анан Асел менен келипСакиш үчөө чай үстүндө отурганда ошол шакек жөнүндө айтып түгөтө албайт,"кооздугун, Аселдин колуна укмуш жарашарын, мурун эле алперем" депжүргөнүн толгон сөзгө кошуп божурайт. Мындай караганда колунда бар адамга кыккатурбагандай немени баса-баса белгилеп, кайра-кайра айтканы Сакиштин жининкелтирди, ичинен каарып отурду: "Ии өлүгүңдү көрөйүн, жаш######, мындайшакектерди биз колго эмес көткө салбайбыз" деп. Анан дагы ойлоду:"Бокко жарабаган шакекти алпергениңе мактана тур, каныңды тирилейсоробуз" .
Ошол эле күнү кечте Сакиш кызы мененплан түзүп турушту.
Көп өтпөй Акүйдүн жаш чиновнигишаардык прокуратурада сурак берүүгө чакыртылды. Адегенде тоотпой жатты элепрокуратуранын бир тергөөчүсү "иш жаман" экенин дурус түшүндүргөнсоң, ошол эле күнү Аселдин алдынан өтүүгө туура келди. Алдынан өтүү оңойготурбады, араң дегенде Сакиш менен кызын он миң долларга көндүрдү, анан да"мен сени экинчи жолу зордуктабайм" деген тил кат жаздырып, колкойдуруп алды Сакиштин кызы. Ошентип, "кокус сүйүүгө" кабылган булжаш чиновник капканга жакшы түштү. Али биротоло бошотулган жок.
***
Ошондон соң Асел да туура беш жолу"зордукталды" . Бешинчисин өмүр бойу министр болуп иштеп жүргөн бирчал жасап, элүү миң долларга "абийири жабылды". Зордуктабаганынаишендиргиси келген бир бизнесмен жигиттин абийири да кетти, жети жылга соттолупда кетти, он миң долларын айаганын кара.
Ошентип, бу кыз-эне биринин акчасынсорсо, бирин үйүнөн ажыратты, үчүнчүсүн соттотуп тынышты.. . Айтор, адамдыгынаннебак танып жезкемпирби же мастанбы, бир балээге айланышты. Мындай ойлоп көрсөңалардын жашоого акысы жок эле.
Мырзабек да, Самат да алардынтарыхын дурус угушту да, Сакишке "өлүм апкелмей" болушту. Кызы жүрөберсин. Жалаң жамандык кууп жашаган неме баары бир көрөрү бар жамандыкты.
***
"Мен сага өлүм апкелем"дегенди Сакиш машинасын койуп үйүнө кетип бараткан жолдо бир тамтыгы кеткеналкаштан алды.
Кагазды окуп жиберип алкаштансурады:
- Муну ким берди?
- Кимсиң деп сураган жокмун, магаанын ким экенинин кереги жок, мага акчасы керек. -Алкаш сүйрөлө басып кетеберди.
Сакиш бул кагаздын сырын билбесе даойлонуп келди үйгө чейин. Анан үйүнө келип эле бир оңой эмес милийсаначальнигине чалды. Ал "өлүм апкелемдин" сырын билчү. Аялдын жүрөгүнтүшүргүсү келген жок, "бир келесоонун тамашасы болсо керек" депкойду. "Тамаша" үч-төрт күндөн кийин башталды.. .
Сакиштин төрт бөлмө квартирасыүчүнчү кабатта жанагы евроремонт дегенден дурус өткөн. Эки катар эшигиброндолгон. Үчүнчү кабат болсо да терезе-балкондору темир менен тордолгон. Өзүуктоочу бөлмөдө код менен ачылчу чет элдик сейф бар, бүткүл акчасын: сомун,долларын, рублин, айсайын эле ала берчү алтын буйумдарын ошого катат.Долларынан эле жүз миңдей бар.. .
Бир маалда кызы келди кайдандыр.Экөө аздап сүйлөшүп чай ичилип жатканда Сакиш жанагы кагазды кызына сунду:
- Момуну окусаң.. .
Кыз окуп эле бир кыйкырып алды:
- Өлдү-үк! Мама, өлгөн турбайбызбы! - Кыз ордунан чуркай эшиктин бегин текшерип келди, экинчи эшикти да бекитти.
- Эй, сага эмне болду, ыя?! -Сакиштин оозу ачылды кызынын жоругуна.
- Эмне болду дейт, бизди өлтүрүшөт.
- Кимдер өлтүрөт экен?!
- Кимдер экенин айтмак беле. Ушундайкагаз жиберип өлтүргөн банда бар экен, эч ким кармай албай жүрөт экен. Көлдөнуккам.
Асел көлдөн бир милийса менентаанышып өзүн арнаган, аябай ынтымактуу жүрүштү, сүйүшө да кеткен. Мына ошолмилийса "өлүм апкелемдин" сырын жакшы, ишенимдүү кылып айтып берген.Өлгөндөрдүн көбүнүн кимдер экенине чейин айткан. Сакиш эми гана корко баштады.Жанагы барандуу милийсага кайра чалды, "бу коркунучтуу кагазтурбайбы" деп, сактап берчүсүн суранды, аздан жалына тиги неме эптеп-септепкутулду окшойт. Энеси да, кызы да мына-мына бандиттер кирип келип мууздап, жеатып кетчүдөй элеңдешет. Ошол түнү экөөндө эмненин уйкусу болсун.
Бу эне менен кызы иштешчү эмес. Кызыбир университетте сырттан окуйт. Экөө тең үч күн үйдөн чыгышкан жок.Муздаткычта тамактар түгөнө жаздаганда Сакиш элеңдей барып дүкөндөн бирдемеапкелген болот. Эртеси кызы бирөөнү телефон менен чакырып, ошонусу менен кетти.Анын эртеси Сакиш чыкты үйүнөн бир иш менен. Бара-бара коркунуч кайтып, бейпилкүндөрү келгендей болду. Коркутуп жазган "зордуктагандардын" бириболуш керек, ошентип өч албайбы.. .
- Келиңиз, - деди Самат залга кирипкелген Сакиштин жүрөгүн түшүрө.
Аял артка чегинип качмакчы болдуэле, Мырзабек алдын тосту:
- Качпаңыз, төргө өтүңүз.
Сакишти өз үйүндө тосуп алган экижигит маскачан эле. Биринин колунда тапанча жүрөт. Аны көргөн Сакиш эч нерсениойлой албай калды. Буттары чалыштап эптеп барып диванга отурду.
- Сени баш-аягы канча кишизордуктаган? - деди колунда тапанчасы бар неме.
- Билбейм.. .
- Эстечи?! - үн коркунучтуу чыкты.Тапанчанын муздак оозу чекеге такалды.
***
Мурда кийин тапанча чекеге такалыпкөрүпбү - Сакиштин жүрөгү оозуна тыгылды. Кимдер зордуктаганын эстемек тургай,өз атын унута жаздады. Денеси калтырап, үй ичи да, жанында сурап турганмаскачан неме да дааналанбай, үрүл-бүрүл.
- Эй, сенден сурап жатпайымбы, канчакиши зордуктады эле? - деди маскачан дале жүрөктү түшүрө.
Сакиште үн-сөз жок. Азыр эч нерсеайталбайт эле. Оозун ачып, үн чыгарууга кудуретсиз эле.
Маскачан эми суроосун кайталабай, бир топко аялды тиктеп турду. Ичинде жийиркенип да кетти көрүнөт. Анан айтты:
- Эй, болуптур, зордуктагандысанабасаң санаба, алардан тапкан акчаларың кайда, ыя?
Сакиш аздап эсине келип, тигининсураганына жооп берди:
- Үйдө эле.. .
- Үйдө болгондо кайда?!!
Сакиш бурч жакты көрсөтө баш ийкеди.Маскачандардын экөө тең ошол телевизор турган бурч жакка басып, анан катарындакооз кездеме менен жабылып, үстүндөгү хрусталь вазага салынган гүлү бар сейфтикөрүштү. Бири сурады:
- Мунун ачкычы кайда?
Сакиш өйдө болуп стенканын бирсуурмасынан топ ачкычты алып, тигиге сунду. Сейф ачылды. Кудай бетин салбасын,эки көздөн турган сейфтин ичи толо акча экен: доллар, сом, рубль, а турсунказактын теңгеси да жүрөт тутам-тутам болуп. Маскачандын бири ал акчалардытутамдай апкелип, Сакиштин алдына таштады. Сакиш ачкычты алып бергенден кийиндивандын жанына барып, отурбай эле туруп турган. Акча дал бутунун жанынаташталды, сейфтеги болгон акчалардын бардыгы ошол жерден орун алды.
- Кана, өз колуң мененби же эмнеңмененби тапкан акчаларыңды тытчы!
Сакиш делдейди. Тиги маскачан эмиүнүн катуурак чыгарып, буйура айтты: -Эй, тыт деп жатам сени, эмне укканжоксуңбу? Же мобуга айттырайынбы, - деп тапанча кезеди эле, Сакиште кайдан жанкалсын, юбкасын түрө салып, чөгөлөп, тутам акчалардан бирин сууруп, тытканболду. Кыргыздын миң сомдугу эле. Маскачан дагы кыйкырды:
- Эй шуркуя, андай тытпайт, тобуменен тыт!
Сакиш пачкадан бир тутамдан кармап,колу барып барбай, тытып тыталбай жинди болуп атты. Эми маскачандын жанатанбери үн катпай турганы аялга жанаша малдаш токунуп отуруп, тутам-тутамакчаларды майдалай, майдалай тытып, аялдын башына чача берди. Сакиштин колу даакча тытып атты. Аны менен кошо жаны суурулуп, жүрөгү канап, тирүү адам көргүс,чыдагыс кыйноо тартып атты.. .
Жарым саат тытылды акча, ашыраайтканда ошол тытындылар тоодой үйүлдү.
- Эми буларды өрттөш керек, - дедиакча тытышкан маскачан, -бар. чараң барбы, апкелчи!
Сакиш теңселе басып ашканадансүрөттүү кызыл чара көтөрүп келди. Тытылган акчаларды салса туптуура бир чарачокчо болду.
- Кана өрттө, - деди маскачанСакишке ширеңке сунуп.
Аял ширеңкени алып, чакты да,акчанын үстүнө таштады. Акча күйгөн жок.
- Сен акча өрттөгөндү билбейттурбайсыңбы, билбесең үйрөнүп ал. - Маскачан ордунан туруп, китеп салганшкафтан бир китепти алып келип, барактарын жулуп-жулуп, ушалады да, ширеңкетартты. Кагаз жалындай күйдү, ошондо маскачан чарадагы тытылган акчадантутамдап себелей баштады. Эми акча кагаз менен кошо жалындай күйдү. Паркет полкошо түтөдү. Дал ушул учурда эшиктин коңгуроосу шыңгырады, маскачандын бириэшиктин көзүнөн карап, Сакиштин кызы келгенин көрдү. Өзү жалгыз экен. Эшиктиачып, кызды үйгө киргизди. Чоочунду, болгондо да маскачан немени көргөн кыздынкөзү алайып, жүрөгү оозуна тыгылды.
- Кел, келегой, төргө өт, - дегенмаскачан кызды колтуктай апкелип, шору кайнап отурган Сакиштин жанынаотургузду, -мамаңа жардам бер.
Кыз эмне жардам экенин дароотүшүндү. Бирок эч кыймыл жасаган жок. Отурган орунда катты.
***
Эс тартканы эч нерседен куру болбой,энесинин эби менен, эси менен калыптанган бу жойпу кыз биринчи жолу өлүмдүнжакындыгын сезди, өлүмгө жанаша турду.
- Сени канча жигит зордуктаган? ! -деди маскачандын бири.
- Зордуктабай эле.. . - Кыз сөзүнуланта албайт, муун-жүүн небак бошогон, дененин калтыраганы гана сезилет.
- Зордуктабаса, анан эмне соткоберип жүрөсүң ыя?! - Бу жолу маскачандын үнү өтө каардуу чыкты.
Кыздын жүрөгү оозуна кептелди:
- Мамам.. . болбой..
- Эмне, жаздырып жүрдү беле?!
- Ии.. . - кыз өлөйүн деп үлбүрөйт.
Сакиштин жаны небак"чыккан" . Кызына акаарат айталбайт.
Кыз тытылып, акырындан өрттөлүпжаткан акчаларды карап, анан калтырай айтып жатпайбы:
- Тиякта да бар, акча.. .
- Каякта?
- Тиякта. - Кыз бир бөлмөнүн эшигинкөрсөттү.
Маскачан заңк этти:
- Бар апкел!
Кыз уча жөнөдү. "Тиякта да бар,акча" дегени жансоога издегени. Эпадам ошентип жашырбай өзүм айтып берсемтирүү калтырышат дегени го.. .
Кыз уктоочу бөлмөгө кирип жергесалынган килемдин диван-кроваттын астына төшөлгөн жеринен ачкыч алып чыгыпсейфти ачты. Бул жерде да оңбогондой көп акча бар экен, түрдүү элдин. Долларыбасымдуу.
Кыз эки ирет ташыды акчаларды. Ананмаскачандардын буйругу менен акча майдалаганга отурду.. . Сакиш да, кызы даакча тытып отуруп бир нерсеге мээлери жетпейт: ушунча акчаны тыттырбай эле алыпкетишпейби, накта келесоо экен бу экөө. Өлүм башына келибатса да акчаны ойлонупжанкечтиленет бу аялдарың.
Акча тытылып, өрттөлүп да бүттү. Алөрттөлгөн паркет полдун абийири кете түтөдү. Эми эки маскачан баягысын баштады:балкаларды колго алып кымбат хрусталь, фарфор, идиштерди четинен талкалашты. Эки аялга да талкалатышты. Дале болсо килем-пилемдер тилинди, мыкты кийимдер кескиленди. Баары бүттү. Ошондо маскачандар энеси менен кызынын турсийлерин гана калтырып,дырдай чечинтти. Ооздорун, көздөрүн скотч менен жакшылап чаптап, ала келген экибөтөлкөдөгү бир суйуктукту экөөнө чачты. Балыктай туйлашты. Эттери тирилейкүйүп жатат. Чачылган кислота эле. Маскачандар эшикти бекитпестен кете беришти.Экөө жанталаша бири-бирине жакындап, бирине бири далысын салып колдорунчечишти, ооздорундагы скотчторду сыйрып чаңырып-чаңырып алышты. Жандын ушунчакыйналарын билишпептир, жандары тирилей суурулуп турду. Милийсага эмес, тезжардамга эптеп телефон чалышты. Жарым саат өтпөй догдурлар келип экөөнү салыпкетти, милийсага билдиришти.
Эми ал экөөнүн азаптуу күндөрүбашталды. Милийсалар алардын арман-арыздарын угуп боор тарткан болгону менен ичтеринен" сооп болот!" деп табалап турушту. Анткени, алар бул экөөнүн"байма- бай зордуктала берген" тарыхын небактан угушуптур да.. . Экөөбир ай дегенде айыгып чыгышты. Бирөө бети менен эти адам тике карагыс каратүрмө, күйүк эле. Беттеги тырыкты операция жасаса болот дейт, бирок анысы жүрөктүшүргөн сумма экен. Акчалар тытылган, "зордукталып" тутам-тутам акчатапчу жол да буулган, эми аларды ким карайт, өңдөрү жомоктогу желмогуздукундайболсо. . Экөө тең муунуп өлөбүз дешти бир-эки ирет, бирок муунуп өлүү жан кыйууоголе оор экен. Андан көрө адам чочуткан, жийиркенткен өң менен жашоо керекэкен.. .
***
Булар жөнүндө кыргызда билиш керекдегендин баары билчү немелер эле. Бул бандиттердин тобу уйгур менен орустардантүзүлгөн. Аларды бир бүтүн кылып тыкыйта кармап, темирдей тартип орноткон жанада мыкаачынын мыкаачысы Керимакун деген неме эле. Акун деп айтылчу. Бул топтоанча көп киши жок эле, болгону үч уйгур, төрт орус болчу. Болгондо да жалаң башкесерлерденби, же мыкаачыларданбы топтолгондой болчу. Ошол жетөөнүн бири калбайэки-үчтөн отуруп келген. Акун болсо жети жылдан эки ирет кесилип, баш-аягы бешжылдан аз өтө отурган. Эки ирет тең акчанын күчү туберкулез деген оору"таап берип" бошонуп чыкты. Бу бандит Акундун тарыхынан аздап чубапкепти анан улабаса, ал жөнүндөгү байан толук болбостур.. .
Акун Кытайдагы уйгурлардан. Ошолжакта туулган. Мектепти бүткөндөн кийин Бээжинге барып бир институтка өтүп, жылайланбай кайра келген окубай. Кашкардан шоопурга үйрөнүп машийне айдап жүрүпуйгурларды боштондукка чыгаруу кыймылына мүчө болуп кирген. Аз өтпөй алты айтүрмөгө жатып да чыкты. Эми Кытайдын коопсуздук кызматынын тизмесинде илинип аркадамы эсеп-чотко алынып турду. Акунга мындай турмуштун кереги жок. Дилиндеуйгурларды боштондукка чыгаруу деген нерсе жок болчу, ал уюмга өткөнү жөн ганаромантиканын кылганы, көргөн кинолорунун таасиринен болду көрүнөт. Ал уюмданкайра чыгууга болбойт, чыккан күндө тирүү калбас. Ошентип айласы кетип жүргөнкүндөрдүн биринде бир жолдошу айтты, Кыргызстанга товар алпарып соодалапкелбейлиби деп. Ал неме кыргыздарга соода кылып үч-төрт курдай келип ал жактанжакшы оокат кылып кетүүгө боло турганын, кыргыздар уйгур эмес, өзбек да эмес,анан кытай да эмес экендигин, аларды алдап койуш башкаларга караганда оңойэкенин айныгыс билген. Дагы бир-эки жыл өткөрүп туруп биротоло Кыргызстандажашап калууну да пландаштырган. Акундун ал досу булар жөнүндө ачык айткан жок,жөн гана шерик кылмай болду. Кийинки күндөрү соодагерлерди тономой жемаданияттуу түрдө рэкеттик кылмай да көбөйүп кетти. Акун мушташты жакшы билгеннеме эле. Андыктан жанында караан болот, караан эмес коргоочусу болот. Ушинтипойлоду Акундун Саит досу. Бирок ал ойу туура чыккан жок, таптакыр тескерикетти. Өзүн коргойт деген Акун анын үч жарым миң долларын тоноп алды. Саит кыргызмилийсасына арыздангандан коркот: бир ирет биртоп акчасын уурдатып жиберипмилийсага арызданып, ошол милийсанын өзүнөн араң кутулган. Саит уйгур базардагыменмин деген уйгурдун бирине кайрылды эле, анысы Акун менен жакшы экен:"Сенин акчаң боштондук кыймылына кетет" деп Акунду коргоп турду.
Акун Бишкекке келгенден жыл айланбайбандасын калыптандырды. Өзүнө окшогон эки уйгур эки жагында, өлүмгө жумшасабарып берчү төрт орустуу болду. Эми уйгур базар Акундун колуна өттү. Ал жердегичатакты Акун чечет. Албетте, анысына олчойгон акы алат. Акчаны чыр чечпей даалат.
Адегенде Бишкектин борборунан үчбөлмө там алган Акун көп өтпөй заңгыраган эки кабат үй сатып алды. Жирафтынмойну жеткис дубалы бар. Экиден төрт кароолчу кезектешип кайтарат ал үйдү,тамагын даярдап, үй ичин тазалап турчу дагы эки аял бар орустардан.
Кыргыз жерине кай улуту келсе да түзэле төргө өтүп кутура жашайт эмеспи. Акун да ойда кутурду. Уйгур базарындагыда, башка бир топ жердеги соода кылган кыргыздарды кууратып турду, каалаганынтоноп алат. Анын үстүнөн милийсага арызданган адам болбоду. Акча менен кутулупкетип, кийин арызданган неменин сазайын бербейби.. .
Кытайдан келгени он жылдай болсо даал жакка кайрылып барган жок. Бишкек өз үйү, өлөң төшөгү боло тайраңдады. Чолпонатадан заңгыраган үй алган, ал жакка жайкысын барып эс алат. Ушу азыржашы кыркка чукулдаса да официалдуу түрдө үйлөнгөн жок. Анткен менен уйгурунанда, орус менен кыргызынан да толгон аялы бар.
Кыргыздарды ушунчалык жек көргөнүканында барбы же Бишкекке жаңы келгендеги окуя себепкер болдубу, айтор Акундалай кыргызды канкакшаткан, анысын улантып келет.. .
Ошол Бишкекке алгач келген күндөнбираз өтүп кечке жуук Саит экөө бир жерден тамактанып жатчу үйүнө келатышатэле, алдын беш-алты кыргыз балдар тосуп: "Эй, сарттар, соода кылыпкыргыздын канын соруп жүрөсүңөрбү, ыя энеңди!" деди алардын бири, кызуураккөрүнөт. Акун кыргызча билбейт эле, Саит түшүнчү, жооп берди: "Биз сартэмеспиз, уйгурбуз.. . Алдабай бизнес жасайбыз" . "Уйгурбу, сартпы,баары бир ит, энеңди урайындар, алдабай бизнес жасайбыз деп койот, энеңдинкөтү! ". Бир кыргыз Саитти кабелтең муштады эле, ал оңкодон сайылды, элейекалган Акунду да көмө чабышты. Бирди-жарымга беш-алтоо болуп тийишкенди жакшыкөрөт кыргыз баласы, көп болсо кыйын, аз болсо куйругун кыпчыппы, түйүппү,качып берет.. . Эки уйгурду алты кыргыз ойда ийледи, чөнтөктөрүндөгү акчаларыншыпырып алышты.
***
Бишкекти жандай орун алган орускыштакта туулган. Эне-атасы өмүр бойу көрүнгөн иште иштеп эптеп күн көрчү,тапкандарынын көбүн ичип ташташчу. Беш баланын үчүнчүсү болуп өскөн Скелеттинэзели курсагы ашка тойгон эмес. Ошондон улам жутунуп, жетим козунун кейпинде,курсагы чердейип турчу. Акундун жигити болгончо тегерегиндеги кыргыз балдарданар дайым токмок жеп, кемсинтүүлөрдүн түркүнүн көрүп келген неме кийин алардынкөбүнөн өч алды. Орус шериктерин ээрчитип алып далай кыргыз балдарды канкусдурду, муштумдан коркпогондорду тапанча менен чөгөлөттү. Далай күнөөсүзкыргыз Скелеттен кордук көрүп жатты.. . Эмне болгон күндө да бу төрт орускыргыздын накта крутой балдарына кабылбай келишет.. .
Саматтын бир жакшы тааныш милийсасыуйгур Акундун ойда көпкөндүгүн, отургузууга нечен себеп табылса түбүнө түшүрөказдырбай басып койчу крышалары аябай күчтүү экенин небак эле айткан. АнанСамат милийсасын таштап Бишкекке кетип калганда уйгур Акун жөнүндө далай угупжүрдү. Уккан сайын кыжыры кайначу эле. Кызыгы, ал жөнүндө Мырзабек да көп угуптиштенип жүргөн экен.
Бир күнү Мырзабекке машийне койупжүргөн бир жигит ага даттана кетти:
- Өз жерде жүрүп өңгөдөн кордуккөргөн жаман экен, байке, - деп.
- Ии, эмне болду?
- Эмне болсун, бир кутурган уйгурэки орусу менен өлтүрүп койо ташташты. - Жигит көзүндөгү кара көз айнекти алдыэле - бир көзү көпкөк.
- Мушташтыңбы? - деди Мырзабек.
- Мушташпай калайын, байке. Цирктинжанындагы светофорго келип токтосом арттан бирөө "карс" эле сүзүпжатпайбы. Түшө калдым. Алар үчөө экен: бир уйгур, эки орус, кеп-сөзгө келбейэле баса калышты. Мен кызылга токтотком десем да болбойт. Бизди сүзсүн депатайылап токтогонсуң дешет. "Бир жума срок - миң доллар апкелесиң, далушул жерге апкелесиң" деп кете беришти. "Мерседеси" деле эчнерсе болбоптур. Номурун эстеп алып сураштырсам уйгурдун Акун деген бандитиэкен, орустары менен. Берген мөөнөтүнө үч күн калды.
- Эмне мөөнөт? - Айттым го. Миңдоллар апкелесиң дешкенин. Энесинин көтүн да алпарбайм. - Жигит дагы далай сөзайтып уйгур Акунду орус-порусу менен кошо сөгүп турду. Жини кайнап тиштениптурду. Мырзабек да жини келди, бирок анысын айткан да, билдирген да жок.. .
Эмне ошол уйгурду кой-ай деп койуугакыргызда бир авторитет жок бекен дегенди айткандар да болду. Туура суроо. Андайжигиттер кыргызда бар, бирөө эмес, толгону бар.. .
Бир ирет уйгур Акундун кыргыздардыадам катарына көрбөй турганын, аны эскертүү керектигин, теске салып койуусунөтүнүп кыргыздын бир авторитетине эки жигит келген. Бул авторитеттекримдүйнөнүн укуругу бар эле. Аны менен бардык улуттагылар, анан да бүтүндөйкыргыз эсептешчү. Ал авторитет Акунду таанычу. Анткени ал түлкүдөн куу уйгуруңбир эмес эки ирет бу авторитеттин кадыр-баркын даана билип, сезип, эки ирет теңбеш миң доллардан алып келген.
Эки кыргыз жигит Акундун үстүнөнарызданып келгенде авторитет ал уйгур менен сүйлөшөрүн айтып узатып дароо элебир жигитине Акунду табууга буйрук берди..
Эртеси экөө Бишкектин бирресторанында тамак үстүндө сүйлөшүштү. Анча-мынча тамак жеген болуп, элүүграммдан таза арак алынгандан кийин эле айтты авторитет:
- Сени кыргызды жаман көрөт дешетго, ыя?! - деди эмелеки жайдары жүзү олуттуу тартып.
Акундун жүрөгү шуу этти. Бироканысын сыртына чыгарбаганга күчүн үрөп болушунча мээримдүү жылмайды:
- Шеф, сиз эмне деп жатасыз? Менмусулман баласымын, кантип эле кыргызды жаман көрөм. Кыргыздын нанын жеп, сыйынкөрүп жашап атсам.. . Кантип эле.. . - Акун авторитетти шеф дейт. Анткенибиринчи келгенде атын таппай калып шеф деген, ошондон бери шеф дейт.
- Кыргызды сыйлай жүр, - дедиавторитет токтоо, - сыйлагың келбейт экен - аны да айт. Бизде ар маселенинжакшы чечилишинин дарысы бар, уктуңбу?!
- Уктум, - деди Акун элеңдей.Авторитет ордунан турду: -Бул биринчи, анан акыркы эскерткеним, түшүндүңбү?
- Түшүндүм, шеф.. .
***
Адамдын бир нерсени түшүнгөнү бирбашка, а ишти кылганы бир башка. Ошонун сыңары Акун билгениндей жүрө берди.Кыргызыңды кыргыз деп санабайт.. .
Мырзабек бир күнү Самат экөө ээнжерде пиво ичип, шашлык жеп олтуруп Акундун сөзүнө кирип кетишти. Ошондочечилди Акундун тагдыры - анын жашоого акысы жок. Бир-эки жумага анынбаскан- турганына байкоо жүргүзүп, анан "өлүм апкелем" деп эскертпейэле тындым кылмай болушту.
Самат уйгурдун артынан үч эле күнжүрүп анын үйүн, күндө түштөнчү ресторанын билди. Уйгур эки этаж үйүндө туратэкен. Түштөнгөн жери болсо уйгурлардын рестораны экен. Көпчүлүк бандиттердинлидерлериндей үч-төрт адамды кайтартпай эле өзү жалгыз жүрөт экен. Шоопуру ганакошо жүрөт. Дагы үч күндү Мырзабек акмалады, эч өзгөрүү жок. Үйдөн чыгат, уйгурбазарга барат. Түштө ресторандан түштөнүп, кечинде кайра ресторанга келет. Алжерден кээде эрте, кээде кеч кайтат. Шоопуру аны үйүнө таштап кетет. КоңгуроонуАкун өзү басканда дарбаза ачылат, кароолчу даяр турат эмеспи.. .
Ошол күнү уйгур Акун саат онбирлерден өтүп кайтты ресторандан.
Көңүлү көтөрүңкү эле. Аз-аздап ичкенарагы менен эки уйгур бизнесмендин берген калың доллары көңүлдү көтөрбөйкойобу. . . Акун дарбазадагы коңгуроону басары менен эшик ачылды. Ачкан немегекөңүл бурбай эле түз эле үйгө кирип кетти. Кээде эле кароолчудан бирнерсе жөнүндөсурабаса, көбүнчө аларды карап да койбой кирип кетет.
Акун костюмун чечип ыргытып, жумшакдиванга чөгө олтурду. Маңдайындагы журналдык столдон телевизордун пультун алыпиштетти. Чатырында килейген тарелкалуу антенна күнү-түнү дебей толгон каналдантартат. Акун улам бир каналга которуп жатат.
Бир маалда эки кыргыз жигит бу залгакирип Акундун эки жагына турушту. Үн катпай телевизорду карамай. Олбурлуужигиттер экен. Акун делдейди, көз ирмем ойлонуп да жиберди түшүмбү деп. Жок,түшү эмес экен. Жигиттердин бири сүйлөдү орусчасынан:
- Эй, эшекчен эшек уйгур, биз кыргызболобуз!
Акун бул сөздү даана укту, бирокмаанисин түшүнгөн жок, үнсүз катты.
Экинчи жигит тиштенди:
- Эй эшек, биз кыргыз болобуздегенди уккан жоксуңбу, ыя?! - деп Акунду мойундан кармап кысты эле, анын жанычыгып кете таштады. Колу-буту тыбырчылай түшүп бир колу мойнундагы колгоасылды. Мойун дагы катуу кысылды. Эми уйгурдун жаны чыкканга аз калгандайболду. Ага көп жылдан бери мындай коркуу сезими келген эмес. Эми келди,келгенде да катуу келди, жүрөгүн сууруп, кайра оозуна тыккандай болду, жанынтирилей сууруп алчудай болгон экөөнүн сүрү жаман экен.
- Эшек, эмне, тилиң буулуп калдыбы,ыя?! - деп жигиттин экинчиси уйгурду өпкөгө бир берди эле, эми чын эле жанычыга жаздады. Өпкө-боору куушурулуп кетти. Минтип муш жей элеги он, он бешжылдай болгон.
Аздан соң эсине келген Акун араңдансүйлөгөн болду:
- Силерге эмне керек, акча болсотиги бөлмөдө, алгыла!
- Акчаңды көтүңө тык!
Жигиттин бири ушинтип айтты да эмибирди берди өпкө тарапка, уйгурдун эси дагы ооду. Эс алды. Анан жалооруйсүйлөдү:
- Эмне кылышым керек?
- Кыргызды сыйлашың керек! - дедижигиттин бири. Анан ордунан туруп уйгурду кулак түпкө бир басты. Уйгур оңкодонсайыла полго кулады, тыбырчылап барып токтоду. Жигиттин экинчиси кабыргагатепти. Сынды го бир-экөө, мындай тебиштен кантип соо калсын. Бу жолу уйгурбиртопко барып эсине келди. Көзүн ачты. Сунулган тапанчаны көрдү. Эми өлүмдаана келгенин сезди. Жалынып жиберди:
- Баарын алгыла.. . Мен кызматыңардыкылам. . . Өмүр бою силердин буйрукту.. .
Тапанча кармаган жигиттин бутутигинин араң сүйлөп жаткан оозуна кадала түштү. Кан жайа берди. Уйгур жана бирэси ооп анан ойгонду. Эсине келген немеден сурашты:
- Акчаларың кайда?!
***
Уйгур сүйүнүп кетти. Акчаны алышсаөлтүрбөйт деп сүйүндү. Баарын алышсын, тек гана жанын койушса болгону. Ордунанэптеп туруп жигиттерди баштай басты да, бир үйдө турган чакан сейфти көрсөттү.Бир чет элдик сейф чакан көрүнгөнү менен оңбогондой оор, ачкычсыз ачуу дакыйын, талкалоого болбойт. Уйгур ошол жердеги шкафтан ачкыч алып сейфти өз колуменен ачты. Ичи толо доллар экен. Бир-эки таңгак кыргыздын сомдору да жүрөт.
Жигиттердин бири залдагы столжабылган аппак дасмалды алып келип уйгурга сунду:
- Оро!
Уйгур акчаларды дасмалга ороду.
- Бу канча? - деди жигиттердин бири.
Уйгур ойлоно түшүп айтты:
- Беш жүз жетимиш миң доллар. Сом... билбейм канча экенин.
- А долларың эмнеге миллион эмес?! -деди жигит.
Уйгур делдейди:
- Билбейм.
- Эмнеге билбейсиң?
Жигит уйгурду бетке чапты:
- Айтпайсыңбы, эмнеге миллион эмес!
Уйгур колу менен бетин калкалайкүңк- мыңк:
- Көлдөн пансионат сатып алайындегем. Үч жүз миң долларды бергем. Уйгур ресторанын да алмакмын эки жүз миң,ага кетти.. . Анан.. .
Уйгур "ананын" айта албайкалды, жигиттин таш муштуму дагы орноду анын ичине. Уйгур бүк түштү.
Экинчи жигит сырттан желим бөтөлкөгөкуйулган бензинди уйгурга сунду, акча таңгакты көрсөтө:
- Ме, куй!
Уйгурдун бу сөздү угуп эси оопкетти.. . Э балакеттики, акчаны өрттөгөнү жатышабы. Булар эмне оорукчаннемелерби, уйгур эч качан акча өрттөмөк эмес, андан көрө эне-атасын же өзүнөрттөсө оңой болмок. Уйгур бензинди таңгакка куйду. Жигит эми ага ширеңкесунду:
- Ме, өрттө.
Уйгурдун жаны суурулду, өзүсызгырылчудай болот. Уйгур деген эл эч качан акча өрттөбөйт, жанбирге. Уйгурчакты ширеңкени, таңгакка таштады. От "дүрт" этти, жалындап кетти.Беш жүз жетимиш миң доллар.. . анан толгон сом.. . Уйгур кошо күйүп жатат,сызгырылып жатат.
- Эми сен өрттөлөсүң, кыргызды жеккөргөнүң үчүн! - деди жигиттердин бири.
Уйгур жалынып турду:
- Мен деген эч качан кыргызды жеккөрбөйм. Сонун элди, айкөл элди кантип жек көрөм. Дүйнөдөгү эң бир сонун элдикантип жек көрөм. Андан көрө уйгурлар жаман, кыргызды эмес, уйгурду жек көрөм,баарын эсептешет, байлыкка баарын сатышат.. .
Уйгур айта берди, жалына берди, жекежаны үчүн бүтүндөй өз элин сатып турду. Дагы канча сүйлөйт эле ким билди,Мырзабектин жини келип, жийиркенип кетти, тапанчасын тигинин чыкыйына басты. Окжеген уйгур ошону менен тирүүлүк парзын аяктап берди.. .
Таңгактан тутанган пол күйдү.Уктоочу диванга жетти, анан шифоньер тутанды.
Аз өтпөй эки кабат үй толугу мененалоолоп берди. Өрт өчүргүчтөр озондой келди, милийсасы да келди таңылган экикароолчуну өрт өчүргүчтөр бошоткондон кийин. Ал экөө милийсага урунттуу эчнерсе айтып бере алган жок, экөө тең башка бирден жеп, колу-буту, ооздорутаңылыптыр. Кол салгандар экөөбү, үчөөбү, оруспу, кыргызбы, эч бир суроого жоопбере албай көздөрүн элеңдетип туруп беришти.. .
Бир топко чейин: "Акундуөлтүргөндөр миллиондон көп долларын алыптыр. Алар Казакстандан келген уйгурларэкен, жок, өзүбүздүн эле уйгурлар экен, уйгур эмес эле кыргыздар экен, Кытайдынкоопсуздук кызматынын адамдары экен" сыяктуу бир топ "экендер" айтылып турду. Ага чейин момундай окуялар болуп кетти.. .
Шефи атылып анан өрттөнүп өлгөндөнкийин аз өтпөй анын эки уйгур жигитин уйгур базарындагы дагы бир жаш топ, мурунАкундан коркуп араң эле жүргөн топтун мүчөлөрү бир ирет кийиздей ийлешти эле,ошондон соң бул жердеги үй-жайын текейден арзан сатып Казакстанга кире качышты.
Акундун төрт орусу да жок болду.Скелет Акун барында өз айылындагы кыргыздардын бирин калтырбай сазайын окутупчыккан эле. Акундун өлүмүнөн кийин ошол кыргыз балдар жыйырма-отузу болупчогулуп Скелетти чоң суунун жээгине алпарып ташбараңга алып ташташты. Милийсабиртопко сурак жүргүзүп күнөөлүү тапкан жок, алар да билишчү Скелеттин кимэкенин.. . Берки үч орустун экөө ууру кылып, чөнтөктөрүнөн наркотик чыгып биртоп жылга кесилип кетишти, бирөө баш-оту менен аракка алдырып азыр базарлардынтургуну, кейпи кеткен тентимиш.. . Ушинтип бүттү уйгур Акундун көпкөнбандасынын күчү.
***
Акчаң болсо каалаганың болот, айбанболсоң аның билинбейт. Иштин көзүн таппаган неме болсоң акча аны да оңдойкойот, мээң жетпеген иштин анабашына туруп алышың бар акча күчү менен. Айтыпне, айтпаса не, акчанын күчүнө туруштук берчү күч жок го адам турмушунда. Ошолакчанын күчү бир чакан шаардагы милийса началынигин түз министрдин орунбасарлыгына алып келди. Төрт орун басардын бири. Министрге бир-эки жолу саламменен келип, келгенде да оңой эмес каражат менен келип, министр ал таңгактыкөргөндө жүрөгү жарыла жаздаган. Анткени буга чейин анча акчаны эч ким берипкөрө элек эле. Ошентип министрдин көзүн эки ирет чекчейтип туруп полковникБолот министрге орунбасар болуп тынды. Өзүнүн жаманбы, жакшыбы, ойунда дагы бираз чыдап койсо министрдин дал өзү болууга жолу ачык, акча болсо жетип берээр,жетпесе дагы убакыт бар, чогултуп алууга. Милийса министринин орун басарынатолгон акчаны бир жумада же эки күндө таап койсо колдон келет.. .
Ошентип Болот олчойгон орунгаотуруп, министрдин эркеси болду. Беш-алты райондун жөн эле отурганначальниктерин алмаштырып, министрине он миң долларды бир эле санап берди,эки-үч айдан кийин беш баланы милийса академиясына өткөздү, он баланы орто окуужайына өткөздү, дагы төрт адамдын наамын көтөрдү, мөөнөтүнөн мурда бирнаркобаронду 16 жылга кетчү жеринен таптаза алып чыкты, андан алынган 10килограмм героинди бир жигити соодалап берди, ушул сыяктуу иштерден чогулгандолларга көмүлүп кала жаздады, министрди эми бир көмдү долларга, эми бүтүндөйминистрликти өзү биле турган болду.
Албетте дечи, Болоттун былык иштеринминистрликтеги бир топ кызматкерлер, бөтөнчө министрдин башка орунбасарларыжакшы билишчү. Министрди кандай тойгузганына чейин, канча доллар кай жактанкелип жатканына чейин беш колундай билгендер да бар эле. Бирок эч кимиси ачыкайта албайт, Болотту сындаганы - министрди сындаганы. Министрди сындасаң,соодаң бүттү да.. .
Болоттун турмушу мыкты уланды.Талкаланган дүнүйөсү он эсе кайтарылгандай болду.. . Бирок "мен сага өлүмапкелемди" жасап жүргөндөрдү таппай келет. Шектенгендери бар, бироказырынча колго түшүрө элек. Аларды кармоо үчүн өтө жашыруун операция ишкекирген, аз күндө ийгиликтүү айакташы мүмкүн.. . Болотту оңой көргөндөргө кандайсокку урулар экен.. .
***
Мырзабек Болоттун көтөрүлүп келгениношонун эртеси эле телевизордон көргөн. Жашачу акыркы жериң менен кызматыңакелдиң деп койгон өзүнчө. Болотту жок кылуу оңойго турбайт, анткени ал мурдагышаар начальниги кезиндегидей ар кай жерге мейманга бара бербейт, көңүлдөшүменен да өтө жашырын жолугушат. Бирок азыр жок кылчу адамың болсо, аны ишкеашыруунун жолдору табылат.. .
Мырзабек менен Самат бул ишке аябайсак даярданышты. Милийсанын министринин орун басары оңой эмес да. Ошол оңойэмес деген ишеним маселени татаалдантат, болбосо оңой эле болушу да мүмкүн.Министр орун басарынын үйүнө ким даап барат, ал орун басар бөтөнчө милийсаныкы болсо.Даап барса оңой эле экен деп Мырзабек менен Самат ишке ашырмай болушту.
Бу кезде Болоттун аялы балдары мененКөлдө эс алып жүргөн. Үч-төрт күндөн кийин Болот бармак эки-үч күнгө эс алганы.
Болот үйүнө кеч келди. Бирок караңгыкиргени аз эле болгон, жай күнү караңгы кеч кирет эмеспи. Саат ондор болупкалган. Болот эшигин ачып үйгө кирди. Баса, Болот азырынча ушул үчбөлмө-тамында жашап жаткан. Башка да үйлөрү бар эмеспи. Аларды карап, кайтарыпжашагандар бар. Болот ашканага өтүп, муздаткычтан муздак пиводон бирди алыпачты да, түз эле оозунан кылкылдата жутту. Анан бөтөлкөнү көтөргөн бойдон төркүүйгө өттү, каадасынча телевизорду иштетти. Бүт эркектин үйүнө келгендеги адатыушул го азыр. Диванга чалкалай отуруп пивосун иче баштады эле "тарс"эткен үн чыгып колундагы бөтөлкө талкаланып кетти. Болот ордунан ыргып тургандамаңдайына келе калган бирөө аны дал тумшукка согуп отурган жерине кайра жыкты.Болот көзүн ачты. Глушителдүү тапанчасын колуна кармаган Мырзабекти көрдү. Эмибиротоло ишенди "Өлүм алып келип жүргөн" ушул экенин. Мырзабектинжанындагы Саматты да көрдү. Бүгүнкү күн, азыркы түн өмүрүнүн акыры экенинбилди. Бирок.. . А балким өлтүрүшпөс. "Өлүм апкелгендер" ушуларэкенин билмексенге салыш керек. Дагы жымыраган ойлор биринин артынан экинчиси чуурат... Эгер булардын өлтүрө турганы чын болсо, айла жок, коркпой мойун сунат өлүмгө,өлүмдү тике карап тайманбай кетет.
- Сен айбан, далай жандын убалынакалгансың! Сен деген милийсанын абийирин кетирип бүткөнсүң! Сенин айбандыгыңанменин айалым өлгөн, энеңди! - деп туруп Мырзабек Болоттун семиз кежигесинеалаканынын кыры менен келиштире урду эле, анын мойну жүлүнү менен кошо үзүлөташтады.
- Сенин жашоого кенедей да акың жок,айбан, уктуңбу, кенедей да акың жок!
Мырзабек тапанчасын тигинин чекесинетакады эле, Болоттун көзү эми чындап чекчейди. Мырзабектин сырын жакшы билет,өлүм апкелип жүргөнүнө эми биротоло ишенди. Өлтүрүп койушу бар. Жок, бугакерсейиштин кереги жок, кандай болсо да эптеп жатып аман калыш керек. Өз үйүнөнстакан толтура аракты сурап ичти. Эптеп аман калса анан.. .
Болот жанталаша, жалына сүйлөдү:
- Мырзабек, сен эмне, сен дегенмилийса офицерисиң да. Мырзабек, мен сени эч качан жаман көргөн эмесмин. Менсага жаманчылык каалаган эмесмин. Иште болот да.. . Мен кийин түшүндүм сенинастыңда күнөөлүү экенимди.. .
- Күнөөң кайсы, айтчы?! - Мырзабектапанчасын дагы да катуу такады.
Болот эмне деп айтмак, тактап айтаалбады:
- Күнөөлүүмүн. . . Күнөөлүү экем. Чоңсыр айтсам тирүү калтырат дедиби айтып турду:
- Сенин сырыңды бир айалдан сурайындегем. Көрдүңбү, өтө жашырын сырды айтып бердим. Керек болсо сени министрликкеорноштурам. Кааласаң бир районго же шаарга начальник болуп бар.. .
Мырзабек тапанчаны такабай кызыгасурады:
- Кайсы аял эле мага жиберген?
- Галя деген неме. Менин жекеагентим. -Тапанча чекеден алынды, Болот жеңилдей түштү. Жок, эми бу мениөлтүрбөй калды деген ойу бекиди.
- Ал жөнүндө дагы ким билет?
- Эч ким билбейт. Мен гана билем.Мен өзүм байланышмайын ал эч качан мага келбейт.
Мырзабек ойлоно калды. Эгер Болоттирүү калса, Самат экөө жок болуш керек. Анан Болоттун айбандык далай кылыктарыкөз алдынан өтүп турду. Өзүн токтото албай калды. Тапанча Болоттун чекесинежабыша түшүп бир эле басылды.. .
Болоттун атылганын анчалык чуукылышкан жок. Министр өзүнүн орунбасарларын жана башка чоңдорун чакырып,орунбасарын өлтүргөн немени жерде болсо жерден, көктө болсо көктөн табуусунбуйурду. Керек болсо көрдөн сууруп чыгыш керек деди. Кызык нерсени айтып коюшубузкерек. Болоттун өлүмү милийсанын азын гана капа кылган болду, көпчүлүгү анынкиши колдуу өлүмүн туура сыяктуу кабыл алышты.
Өлүм дегениң ит тура - миңдегенмилийсалар Болоттун карьерасы менен байлыгына, министр менен кийинчерээктегитеңата мамилесине суктана башташкан. Эми болсо ал суктануу жок. Жерге берердежийиркенткен гана өлүгүн көрүштү. Өлүк, генийден да, баатырдан да, сулуудан да,акылдуу менен айкөлдөн да жийиркентет. Ошон үчүн өлүк.. .
***
Мырзабекке көз сүзүп, каш кагыпжүргөн, үч-төрт курдай үйүнө чакырган келин Болоттун өзү гана билген агентиболчу. Мырзабектен аз кичүү, кыркка чыга элек неме. Ал чын эле прокуратурадаиштеген тергөөчү жигиттин аялы. Жигит болгону да курусун, эркек өңдөнүп аялынабир ирет короңдоп-ороңдоп көргөн эмес, көзүнүн кареги менен айланат, оту мененкирип күлү менен чыккан неме. Кай маселеде болбосун аялынын алдында балбырапотуруп берет. Ишинде болсо далайды ак жеринен какшаткан катаал, карышкырдайкапшыра тиштеген неме өңдөндү.
Эки жыл мурун бу тергөөчү Болот иштегеншаарда иштеп келген. Бир ирет бирөөнүкүндө мейманда олтуруп Болот а келин мененкөз кысыша кетип, аягында кызып калган күйөөсү экөөнү үйүнө чейин жеткизип, ажерден да ичкен болуп күйөөсүн оңкодон сайышып.. . ошентишкен. А келин мененжарым жылдай жүргөндөн кийин өзүндө иштеген бир жаш майор аны менен көңүлдөшүпкеткенин билип, а майорду кабинетине чакырып келип экөө баланча күнү түкүнчөжердеги саунага барып шапар тебүүсүн катуу тапшырып, антпесе жалгыз жылдызынсууруп аларын айтат. Анан жигит келин менен аракка тойуп кумарланып атышканынкалтырбай видеого тарттырат. Эми келин да, майор да кайырмактын учунда эле, эччыккыс эле.. .
Андан аз өтпөй Болот келиндикабинетине чакырат да кассетаны шашпай көрсөтөт. Келиндин жүрөгү түшөтадегенде, анан өзүнө пешка күйөөсүн эстеп, тартса тартыптыр да деген ойдо кайратоотпой күлөт. Ошондо Болот минтет да:
- Эй, ######, эгерде ушунуңду жалпыжурт телевизордон көрсө эмне болоруңду билесиңби, ыя?! Келин сийип жибереташтайт. Көз алдына телевизор тиктеген апасы менен атасынын элеси келет, аларменен өмүр бойу тирешип, кез-кези соттошуп келген маңдайкы кошунасын эстейт.. .Андан көрө өлүм артык, өлүм жыргал! Келин жалынат Болотко, иттей жалынат,таман- туманын жалабийе таштайт.
Болот айтат:
- Ии, эми жеттиби мээңе, ыя,көтжинди? ! Мындан ары көтүңдү кысып, оозуңду жаап мен айткандай болуп жүрөсүң,уктуңбу? ! "Уктумдан" жакшы айтат келин. Болот аны кабинетинин төркүбөлмөсүнө алпарып, жарым сааттан кийин койо берет.. . Келин терең ойжүгүртпөйт, "ал кассетаны телевизордон көрсөтүүгө акысы барбы мунун"дегенди ойлосо болмок. Болоттун: "Болуптур, көрсөттүрбөйм" дегенидилинде кайталанат, бир ажалдан калгандай сүйүнөт.. .
Ошондон соң Болот келинди кез-кезименен пайдаланып жүрдү. Майор менен болгон мамилеси сүйүүгө айлана жаздады эле,анысы кан буугандай токтоду. Болот майорду башка жерге которттуруп жиберген.
Прокуратура менен милийсаңабысындардай, кээде жакшы, кээде жаман. Кандай болгон күндө да экөө бирисизбири жашай албайт. Бири-биринен жашырган сырлары да көп. Болот шаарпрокуратурасындагы көп сырды келин аркылуу алып турду. "Кишичил" болгону менен катынга тап бере албаган күйөө катыны эмне сураса төкпөй-чачпайайтып берет.
Ошентип төрт жылдай кызмат кылдыкелин Болотко. Анан күйөөсү Бишкекке которулуп келди. Аз өтпөй Болот даБишкекке келди. Келээри менен келин кайрадан анын кызматын кыла баштады.
Бир күнү Болот келинди бир жашырынквартирадан кабыл алып беш-алты саат бойу мээсине тапшырмасын куйду. Адегенде" мен сага өлүм апкелем" деген кагазды алып өлгөндөрдү тизмектеди. Андай кагазды өзү да алганын айткан жок. Анан ал ишти Мырзабек деген мурдамилийсада иштеп кеткен немеден шек аларын, бирок эч кандай далил жок болупжатканын, ал азыр бир машина койуучу жайда иштээрин, ал кандай адам экенинайтты. Келиндин милдети Мырзабек менен өтө жакын мамиле түзүп, керек болсотөшөккө чейин жетип "өлүм апкелген" ошол экенин далилдөө керек. Келинбул тапшырманы катуу алды. Тапшырма аткарылбаса кассета көрсөткөндү кой"аттырып сала" турганын айтты.
Ошентип бу келин машинасын Мырзабеккекойо баштады. Биртоп өткөндөн кийин өзү демилге көтөрүп таанышты. Эки-үч иретүйүнө да чакырды. Бирби, экиби ирет Мырзабек анын үйүнөн чай ичти. Ал кездекелиндин тергөөчү күйөөсү алыс жактарга кеткен болот. Эпадам капыстан келипаялы бирөө менен чай ичип отурганын көрсө деле эчнерсе болмок эмес, а балкимтөшөктөн тапса да таарынып, бир-эки күн тултуйуп тим болмок.. .
Келин Мырзабекти ушул күнү дачакырды. Мырзабек бу сулуу келиндин Болоттун шимшүүрү экенин билген. Болоттунөлгөнүнө үч күн болгон. Келин ал жөнүндө уга элек го, кебетеси. Эгер укканболсо Мырзабекти балким чакырбас беле.
Бу жолу келин столду аябайдайардаптыр, түркүн тамактан стол столдугунан эле чыдап тургандай.
- Бүгүн туулган күнүм, - деди келинкөзүн сүзө жароокер жылмайып, - сизди ошого чакырдым.
- Канчага чыктыңыз? - деди Мырзабек.
- Аялдын жашын сурабайт, - дедикелин. Орустан жабышкан салтты айтып турду.
- А, кечирип коюңуз, - деди Мырзабеккүлүп, - аялдар ар дайым он сегизде болорун унутканымды кара. Өмүрлүү болуңуз.
Экөө эки-үч ирет ичкен болушту. Көпачылышпай сүйлөшкөн болушат.
- Мен сизди өтө жакын адамымдайкөргүм келет, - деди бир маалда келин, - өмүр бойу өтө жакын адамым болуп жүрсөдейм. - Келин бул сөздү калптан айткан жок. Болоттун тапшырмасын аткарганы мененМырзабекти бир көргөндө эле жактыргандай болгон. Болоттон корккону андан күчтүүболгону үчүн тапшырма үстүндө иштеп жүрбөйбү. Буга чейин эки-үч ирет "өлүмапкелем" жөнүндө сөз баштап, ал жөнүндө укканын айткан болуп Мырзабектинкабак- башына көз салган, шек-шыбаа көрө албады, ал жөнүндө сөз да уланбады.
- Мен да сизди жакын адамымдайкөргүм келет, - деди Мырзабек жооп берип. -Эчактан эле ошенткем.
Мырзабек да калп айткан жок. Келиндижактырып жүргөнү да ырас эле. Бирок бу келиндин милдетин Болоттон укканданкийин көңүлү кайткыс карарган. Мынчалык алданып келген үмүтүнө бир эсе жаныкүйүп турду. Дүйүм тамак убаранын карасындай сезилди. Бир-эки жолу көтөрүлгөнтостту ачуу жутуп, анан капысынан эле:
- Мен анда барайын ишке. Балдаркүтүп калды го, - деп шылтоо айтты. Айалдын чебелектеген азгырыгына алдырганжок бу жолу баягы тоодогу сымал. Бек турду.
Келбетине жана ажарына бекем ишенипалган айалга Мырзабектин бу кылыгы таптакыр түшүнүксүз болду. Акыры кармапкалалбасына көзү жетти бейм:
- Мейлиңиз. Бирок кийинкижолугушаарыбызда ишиңизди жакшылап бекемдеп келээрсиз, - деп жылмайымыш болду.
Сырткы эшик жабылганда телефончырылдап калды. Алса күйөөсү чалып жатыптыр:
- Бир орунбасарды атып кетишкенэкен. Таанышым деп жүрөт белең..
Айал андан ары уккан жок. Атылганданда жаман болуп, жүрөгү барча-барча тилинип турду. Өзүн саткынчы сезди. Бактысынсатып жибергенсип, жайнаган столду тиктеп отуруп калды.. .
***
Качантан экенин ким билди, бу биржарым центнер келген тарыхтын тээ тереңинде калган балталуу баш кесердиэлестеткен, караган адамды коркунучтуу өң-келбети менен бир силкинтип алчуаялды баары "мама" дешет, тегерегиндеги аял-эркек дебей, чоң-кичинедебей. Коркунучтуу кебетесине куп келген катаал-каардуу мүнөзү, аялзатында жокташбоорлугу далайдын үшүн алган. Кээ бир жапжаш кыздар анын ташбоорлугунан, канкорлугунан өмүрүнөн ажыраса, кээ бири өмүр бойу жарым эс, жарымбаа болуп,майып болуп да калышкан.. .
Мама "мама" бололектеБишкекке жакын айылдардын биринде кедей-дыйкандын үйбүлөсүндө туулуп өскөн. Апасыколхоздо саанчы эле, атасы болсо уйчу. Экөө тең керээли кечке ошол колхоздунортолук уйлары менен алек. Күнүнө бир-эки маал апасы үйгө чуркай келип, чуркайкетет, атасы болсо кашкарайганда араң келет.
Мамаша болсо өзүн-өзү билет, өзүнөнкийинки ини-сиңдилерин каалагандай башкарып, тамактын бүрдүүсүн өзү термелепжеп тигилерге күн көрсөтпөйт. "Апама айтам" дегендерин айткыс кылыпжанчат, кызбашы менен баса калып муунтуп салат, чала өлүк кебетесине жеткизип.Анан биртуугандарынын баары андан өлгүдөй коркот. Айтканы айткан, дегени деген.Мамада сабак окумай жок. Ата-энеси тапкан акчаны өзү билип коротот, каалаганкийимин сатып кийет шаарга эки күндүн биринде каттап. Мектебинин мугалимдеринебак жадап бүткөн. Кыз төртүнчү-бешинчи класста экенде класс жетекчиси анынэне-атасына арызданып келишчү, кийин келбей калышкан. Эне-атасы элжирегеннемелер болсо, кызы аларды тоотпосо келип не?..
Ошентип далактай качкан кыз бир күнүулуу балдардын отурушуна барып таңга жуук чын эле "мама" болуп келди.Аскерге кетем деп жаткан бир бала "сени аскерден келип эле алам, тойдуБишкектен эң чоң ресторанда өткөрөм" деп туруп жатып койду. Ошентип Маманыкыз белгисинен сегизинчи класста кашайтышкан. Ошондон соң далай жигиттинкойнунда жүрдү баланча күнү "свадьба" өткөрүшмөй болуп. "Эмкижылы аялымды кетирем, сени алам" деп үч-төрт бүлөлүү эркек да"оозтийип" калышты бу аты кыздан.. .
Мама онду бүтүп, бүткөндө дабүтүндөй бир мектептин мугалимдерин опсуз кубанычка бөлөй бүтүп Бишкекке келди.Анткен менен акылы бар окшойт, чоң окууну самабады, окуй албасын, дегелеандайдан түшүнүгү жогун түшүндү. Кездеме токуган фабрикага орношуп, жатаканаалды. Ырасында заңкылдап-даңкылдап дурус иштеди, айлыкты дурус алат.Ата-энесинин да тапканы кошумча, бир-эки жылда дурус акча чогултту да, өзү иштегенжерине жакын жерден жерүй сатып алды.
Ана эмесе, шапар тепкенди көрүп ал,күндө майрам, күндө той. Өзү менен иштеген үч-төрт кызды башкарып алган, үйүнөапкелет, аларга жигит табат, бекер эмес, тамак-ашка акча алат. Кийинчерээктамакка дебей эле "баланча төлөйсүң" деп түз эле айтат."Мамаша" дейт кыздар, жигиттер да ошентет аларга келген. Мамаша болсомурун эле эткээл неме эми тегирмендин ташындай болду, ар сөзүндө буйруктундеми, илеби бар. Кай бирде мас болуп чатак чыгарган эркектерди бир колу мененжелкеден, экинчи колу менен көттөн алып ыргытканда ал неме камгактай учат.Анысы тура калып кол кайтармак болсо тумшуктан ары бирди басканда бүттү,түгөнөт эркектик кайрат, бүрүшүп туруп берет.
Күндөрдүн бир күнүндө Мамаша ойлонупотуруп жумуштан чыгып алды, иштеп не керек. Ошол ишинде тер төгүп, бел түзөбөйтапкан акчаңды кыздарынын аркасы менен бир күндө таап койсоң болот. Бүттү,иштебейт. Ошол Совет доору кезинде колу-буту соо туруп иштебей жатканды катуусурачу да. Бир күнү участкалык милийса келди короңдоп. Мамаша көчүк менен каштыбирдей серпип, анын астына чучук баш болгон биртоп тамагын койуп, кымбатарактан куйуп, кетээринде акча карматып узатты. Ал милийсаң ошондон кийин көпкелет, мамашанын сыйын көп көрөт, ага тийише тургандар болсо коргоп алат. Атурсун бир-эки ирет "мамаша, бүгүн түнү сенин үйүңдү текшеребиз" депэскертти эле, ошол күндөрү кармап, жоопко тартабыз деп келген биртоп милийсамамашаны жоопко тартмак турсун, анын ачуу тилинен араң кутулушпадыбы. Кийиношол өз киши болуп калган милийсаны башка жерге которуп, башкасын чектешти. Алкапитан неме эки-үч ирет келип Мамашанын чарасын көрмөй болду. Анан а да өзкиши болуп кетти. Мамашаныкына келип курсагын тойгузат, чөнтөгү акчага толот,анан кумарын жазат. Накта "крыша" ошол капитан болду.
Ошол кезде Мамаша эттенип, анысыузун бойуна куп жарашып, өңдүү-түстүү тартып, биртоп эркектин шилекейинкуйултуп таштачу. Бир эле маалда үч-төрт эркек менен жүрө берчү.
Кыз саткан ишин баштагандан ончактыжыл айланып эми мурунку үйүнө жанаша Россияга кетчү орустун килейген алтыбөлмөлүү үйүн кабагым-кашым дебей сатып алды. Мончосу, гаражы, времянкасы, алмабагы, погреби - деги укмуш короо жай. Мамаша эми үйүндө бир малай, короосундабир малай күттү. Чоң үйдүн бир бөлмөсү өзүнө тиешелүү, ага өзүнөн башка эч кимкирбейт, улуксаатсыз. Үч бөлмөдө кыздар иштейт, күнү болсо күнү, түнү болсотүнү. Эки бөлмөдө каалагандар тамактанат, ырдап, бийлейт, телевизор көрөт,көбүнчө секс.. . Ырас эле десең, Мамаша бу чоң үйдү өлкөбүздүн эркиндиги мененкошо сатып алды. Мамашанын үйү кирешеден киреше апкеле баштаса, өлкөбүздүнэкономикасы кыйрагандан кыйрап жатты.
Дагы бир аз убакыт өтүп Мамаша жигиткүттү. Эңгезердей үч жигит, үчөөнө тең төшөктөн даамын алдырды. Каалаган убактатаң атырып койот, кимиси менен болбосун. Бирок бирин да теңата кылбайт.Төшөктөн турдубу, бүттү колбаласы, камчы чабар жигити. Мамашанын кыз сатуу ишиэми кадимкидей жөнгө койулду. Туш келди кыз алынбайт, өңү-түсүнө карайт,жаштарын тандайт. Бир гинеколог врач текшерип турат аларды. Ким кайсы күнүиштейт, качан эсалат, отпуска беришеби, жокпу, канча акча төлөнөт, эмне кийимкийиш керек ж. б. толгон-токой жоболорду киргизген Мамаша. Тартип аябай катуу.Кыздар азга эле мойун толгосо, бүттү, кийиздей жанчылат. Милийсагаарыздангандар чыкса кайра өздөрү күнөөлөнөт, антүүгө Мамашанын акчасы жетипберет.
Маманын итчиликтерин Мырзабек мененСамат оголе көп угушту. Маселен, момундай да бир окуясы бар:
Бир жолу үч-төрт кыз чогуу отурупкалышты. Кылган иштерин, Мамаша, келечек жөнүндө сүйлөшөт. Мамашанын айбандыгынайтышат. Кийин ушул ыплас иштен кетип бүлө күтөрүн, бала төрөп эне болушарынкеп кылышат. Алардын арасында бирөө эч сөз айтпай, талкууга аралашпай отуратда, болгон сөздү чыпчыргасын коротпой Мамага жеткирет. Ана эмесе, Мама эң жаманишти ойлоп, ошол кыздардын тагдырына балта чабат: жамандаган үч кызга күч мененоперация жасатып, эне болуу ырыскысынан ажыратат. Анан ал кыздарды жумуштан даайдап салат. Ошондо кыздарын үчөөнүн бири муунуп өлүп, берки экөө көчө-көчөкыдырып ичип кетти дешет.
Ушундай айбандык иштерди жасаганайалдын, жок, айалдын эмес, желмогуздун жашоого кенедей да акысы жок!
***
Мама саат онбирлерде туруп, жуунуп,дайардалган килейген столго жалгыз отуруп оозун эпсиз толтура тамак жебатат.Бир айал чимирик болуп чайын куйуп, тамактарынан улам бирди Мамага жылдырып,бошогон тарелкаларды алып, стол үстүн тазалай калып жаны тынбайт.
Мама бир саатка жакын тамактанды. Анан ынтыга туруп килейген залдагы мамык диванга кырдана жатып, телевизор көрөбаштады. Аз өтпөй анын күн күркүрөгөндөй коңуругу жаңырды. Үй кызматчы айалайар басып телевизорду өчүрүп, Маманын үстүн одейал менен жаап койду.
Мама кээде уйкуга алдырып койот.Түндө уктап, шашкеде туруп тамак ичип, анан телевизор көрүмүш болуп, кайрауктайт. Бүгүн да ошентти. Уйкудан бешим ченде турду, кайрадан жуунган болуп,дале болсо тамакка отурду. Жалаң эт жеди: тооктун, койдун, жылкынын.. . Тазаарактан эки жүздү сокту. Көңүлү чаап турса бу горилладай түрү менен сүрү барайал бир бөтөлкөнү бир эле тартат. Дагы ичти арактан. Аздан соң нымшып, денесида, көңүлү да жибиди. Үй кызматчы айалга айтты:
- Эй катын, чакыр, массаж жасасын!
Мама ордунан туруп, короодогусаунага кирди. Артынан массаж жасачу жигит кирди. Бу неме үйдү да, Маманы дакайтаргандардын бири, анан массажын да жасайт. Бу жигитти Мама кээде уктоочубөлмөсүнө да алып калат.. .
Мама массажын жасатты, саунасынатүштү. Андан соң дароо кечки тамакка отурду - арааны айабай ачылып турган.Жарылганча жеди тамакты. Эми дале болсо үргүлөй телевизор тиктеген болот.Ошентти. Бат эле үргүлөп барып уктай кетти. Ордуңа барып жат деп эчким айтаалбайт. Эми ал беш-алты саат замбирек атса да ойгонбойт.
Үй кызматчы айал, дагы бир тамакжасаган кыз, үйдү, короо-жайды кайтарган эки жигит болуп ошол төртөө тамактанбели ийилген столго отуруп жеп, ичип жатышты. Бу жердеги телевизорго уйатыарбын кинокассетана койуп анын кумарына батыбатышат.
Короодогу үйдө да кароолучу барайалы менен. Короодо килейген эки дөбөт наркы-терки ээн басат. Бул үйгө даапкиши кире албас.. .
Бир маалда сырт жактан дабышчыккандай болуп, эки дөбөт ошол тушка келип үрө баштады. Анан удаасы менен экижолу үнү пасталган ок чыгып, эки дөбөт эки жерге сулады. Ага удаа эки адамкороого секирип түүшүштү да, түз эле кароолчунун үйүнө киришти.
Кароолчу эки ирет стакан көтөрүп,килейген тарелкага салынган тууралган этти жеп, эми бирди сокмой болуп стакандыколуна алган.
Кирип келген эки маскачанды көрүпжүрөгү оозуна тыгылды. Стаканы колунда калтырайт. Анын айалы уктабаткан, ортокызуу. Ичкени менен көтөрө албайт, аз эле ичип кулайт.
Эки маскачан эч сөз айткан жок.Шашпай кароолчунун колу-бутун бышык жип менен байлап, анан бири айтты:
- Үнүң чыкса өлдүң! Тигиниңе да айт,ойгонсо, түшүндүңбү?
Кароолчу небак тилооздон калган да,үнү чыкпай башын ийкегиледи.
Экөө акырын басып үйгө киришти.төртөө чардаганын улантып жатышкан. Колдорунда тапанча маскачандарды көргөндөтигилердин көчүгү түшүп калды, келмелери оозунан түштү.
Эки эркектин колдору, буттарыбайланды залга алынып келип. Бу жерде Мама уктап жаткан да. Эки айал дакиргизилди. Төртөө жерге эле отургузулду. Анан маскачандын бири курткасынынэтегин жылдыра берип курунан кыска саптуу камчы алып, тоодой болуп жатканайалды келиштире шилтеди эле, айал бакырган бойдон тура калам деп жерге кулады.Эми бир жеди куйрук талаш. Кудайга үнү жете чаңырды, жанталашты. Дагы жеди,дагы чаңырды.. . дагы.. .
Карап отурган төртөө жандан түңүлдү.
Таңылуу эки жигит маскачандартарабынан өлүм жазасына өкүм кылынган эле, анткени бул экөө Маманын тилин албайкачып кеткен эки кызды таап муунтуп өлтүрүшкөн. Анан да Маманын буйругу мененкыздарды зордуктап, көгала койдой тепкилеп турчу.
Ошолор жөнүндө маскачандын бириайтып, өлүмгө татыгансыңар деп экөөнү чекеге басып-басып алды.
- Эми кезек сеники, - дедимаскачандын бири Мамага. - Айтар сөзүң барбы акыркы ирет. Кыздарды кантипкордогондугуңду айтып берчи?!
Маманын жаны оозуна тыгылды. Айласы куруп,байкуштун оозуна кеп келбеди. Эмне деп айталат эле.
- Мен.. . мен.. - Мама ушинтиптитирейт.
- Эмне сен?!
Мама сөз улай албайт. Калчылдайт:
- Өлтүрбөгүлө! Баарын алгыла..
- Эмненин баарын?!
- Акчанын. Мен азыр. - Мама өзү ганакирчү бөлмөсүнө барып сейфтеги доллардан беш-алты таңгак көтөрүп келди эле,беркинин бири сурады:
- Баарыбы?
- Азыр.. . - Мама барып баарынкөтөрүп келди. Сейфте жүз элүү миң доллары бар эле.
Маскачандын бири долларлардыарчындаган резинкаларынан бошотуп, бириндете үйдү да, чөнтөгүнөн кичинекейбөтөлкөдөгү бензинден куйуп ширеңке чакты. Доллар алоолоно күйдү.
Маманын өлүмдөн коркконун ачкөздүгүжеңип кетти:
- Эмне өрттөйсүң?!
Ошону айтаары менен тизесин мыкчыйжыгылды. Удаа эле экинчи тизесине ок тийди. Чаңырык. Жансоога. Өлүм көрүнөт.бирок айалды өлтүрүшпөдү. Үйлөрү бүт өрттөлдү. Өзү доктурга жатып, буттарыайыгып чыкты, бирок эки буту тең бүгүлбөй калган. Кийин көчөдө калып, иткөрбөгөн кордукту көрүп, адам санында жок турмуш өтөдү.. .
***
Ошондон көп өтпөй Мырзабек Саматменен жеке отуруп сүйлөшүп жатып минтти:
- Самат, сен өзүңдү өлүм апкелчүжаналгычка окшош сезген жоксуңбу?
- Билбейм.. Антүү ойума келбесекерек.
- А мага андай ой күн санап келетурган болду.
Экөө бир топко дымып тургандан кийинМырзабек айтты:
- Өлүм апкелгенибиздитоктотпойбузбу, ыя Самат?
- Ошентелиби?
- Ошентели.
- Макулмун.
Ошону менен сөз бүттү.
***
Ошол сөздөн төрт жыл өттү. Булубакта экөө дымыды. Анан бир ирет экөөнүн ортосунда мындай сөз болду:
- Мырзаке, чоңуң да, бандитиң даэлдин канын соргонун күчөттү го. Аздап болсо да кой дебейбизби?
- Мен да ойлой баштадым эле. Койдесе кой дейли.
- Өлүм апкелиппи?
- Башка жол жок экен да буларга, -деди Мырзабек.
Ал өзүнчө тарых.. .
Аягы.
Эки жигитине кез-кези менен кепкеаралаштырган болуп Борош өздөрүн тейлеп жүргөн официант кыздан көз албайт. Көпсулууну көргөм деп жөн эле мактанып жүргөн тура, бу сулуудайды али көрелекэкен. Көргүсү келсе колунда да, эми көрөт.. .
Ченеми менен ичип көнгөн Борошкалыбынан жазбай орустун таза арагын ууртап-татыйт. Эки жигити да шефининалдына чыкпай ууртаган болушат. Тамакты болсо жакшы жешти. Кетерге жакын Борошжигиттерине айтты официант кызды жаңсай: "Бүгүн мени менен болсун".Борош аз жигиттери гана билчү жашырын квартирасына келип күттү.. .
Түн ортосуна жакындап калганда экижигити наркы-терки шалактаган кызды эки жагынан сүйрөй апкелишти. Килейгендиванга отургузулган кыз көптө барып эсине келди, элеңдей эки жагын каранды.Нараактагы креслодо терең чөгүп отурган бейтаныш адамды көрүп таңкала да,чочулай да карады.
- Чочуба, - деди Борош кызга, менсага жаман иш жасабайм, жакшыны гана жасайбыз.
Борош мылжыя жылмайды эле, анынчелектей кебетеси кыз үчүн ого бетер коркунучтуу көрүндү. Бороштун бет кебетесиненанын арамзалыгы, жакшылыктан алыстыгы, ташбоордугу көрүнүп турду, анысыжылмайган кезде ого бетер дааналана түшчү.
Аңгыча бир жигит бөлмөгө кирипдивандын алдына чакан стол койуп үстүн тамакка жайнатты, коньяк-шампанын койдуда экинчи кирген жок. Борош ордунан туруп кыздын катарына келип отурду.Коньяктан ачып эки рюмкага куйду, кызга сунду. Кыз алган жок. Тамактан дажебейт. Борош адегенде сыйсыпаа сүйлөп турду. Кызда үн-сөз жок. Биртоптон кийинБорош сыпааланганын сыйрып чыныгы кейпин кийди:
- Эй, ######, сен эмне бааланасыңыя? ! Мен сени эмес, сендейдин сексенин жалынткан кишимин. Сени да жалбартам,уктуңбу?
Кыз укту, бирок "уктум" деп айтпады, айталбады. Өмүрүндө мындай оройлукту, зөөкүрдүктү угуп-көргөнэмес. Жүрөгү түштү. Тили байланды, денеси калтырады.
- Ме, ич! - Борош рюмканы алыпкыздын оозуна такады.
Кыз жуткан болду. Борош дагы бирдикуйуп кызды зордоп ичирди. Ушул тапта кыз куурчак эле.. . Аздан соң Борош эмнеболуп жатканын билип-билбеген кызды баса жыгылды.. . Эзиле элек кыз эзилди,зөөкүрдүн зөөкүрүнөн. Эч ким жардамга келген жок, чаңырган үн үйдөн чыга алганжок.. .
Ошондон үч-төрт сааттан кийин Борошдушка түшүп чыкты. Кыз бүрүшө диванда отурат эле. Борош киргенде жиндиболгондой айтты:
- Сотко берем.. .
- Эмне-е?! - Борош таң калды. - Эй######, кайталасаң? !
- Сотко берем.
Борош азга үнсүз турду да, заардуужылмайа сүйлөдү:
- Эй, сучка, сотко бу жерден тирүүкетсең бересиң, а тирүү кетпесеңчи? !
Кыз дагы кайталады:
- Сотко берем.. .
Борош башка бөлмөдө буйрук күтүпотурган экөөнү чакырып:
- Бу силердики, - деп кызды көрсөттүда, кошумчалай айтты: - Аман кетсем сотко берем дейт.
Эки жигити эч нерсе айтпастан кыздыколдон- буттан алып көтөрүп кетишти.. .
Кыздын сөөгү эртеси шаардан беш-алтычакырымдай жердеги жай аккан өзөндөн табылды. Балык кармоого барган бирпенсионер орус чалдын кайырмагына илиниптир.. .
Кыз атасы жок өскөн болчу. Энесиушул кызын төрөгөндө күйөөсү менен ажырашып кеткен, аңдан бери күйөөгө чыкканэмес.
Кызын жанындай көрүп өмүрүн ошогоарнагандай эле. Кызы университетти сырттан окучу, энеси кой десе болбой жаңыачылган ресторанга официантка болуп конкурс менен өткөн. Айлыгы да дурус эле.
Кыздын атасы башка аял алып кеткен.Айда- жылда кызын бир көрбөсө анча деле үзүлүп түшчү эмес. Аздап акчаданкайрылып турчу. Ички иштер министрлигинде бул орточо кызмат ээлеп турчуполковник атасы кызынын киши колдуу болуп өлгөнүн угуп дароо министрге кирди.Министр болсо тиешелүү. кызматтардын бардыгын чогултуп кайдандыр болбосун кыздыөлтүргөндөрдү табууга катуу буйрук берди.
***
Ошондон бир ай чамасы өткөндөБороштун эки жигити камакка алынды. Алардын бири өпкөгө бир ирет жегенде элеболгонун болгондой кылып айтып салды. Экинчи жигит эч нерсени мойнуна албады.Борош да суралып турду. Бирок тереңдеп кеткен жок ал суралышы. Аз өтпөй Акүйтараптан министрге телефон чалынып, андан кийин кабинетке чакырылып айтылды -"Борошту жаман ишке аралаштырбаш керек" экен. Анын эки жигити он бешжылдан кесилип кетти. Бири "Эгер аман-эсен чыксам Бороштун каныничем" деп ачык айтып кетти. Жыл айланбай ал түрмөнүн ооруканасынан казатапты, жүрөгү "начар" тура.. .
Борош дагы бир кыздын өлүмүнөсебепкер болгон. Ал зордуктаган жаңы эле он сегизге толгон сулуу кыззордукталгандан кийин үйүнө жетип, баарын жазып туруп бешинчи кабаттан бойташтап өлдү. Өлгөндүн өз шору болду, Борош суралган да жок. Катта аты айтылганэмес. . . кыз билбейт эле. Бирок зордуктаган неме Борош экенин тергөөчү дарооэле түшүнгөн.. . эски "Жигулисин" "Аудиге" алмаштырып тындыал тергөөчү.
Биринчи өлгөн кыздын милийсаатасынын айласы кетти. Министриңдин да Бороштун жазасын колуна берүүгө дараметижетпесин жакшы түшүнгөн неме далай даярдыктан кийин Борошко өзү кол салды -атканы тийгени менен ал тирүү калган. Ким атканы аз өтпөй Борошторго да,милийсага да дайын болгон. Бирок эки жактан тең билмексенге салышкан." Экинчи бирөөнү атпай жүр" деген кагаз алган полковник ошол бойдондымыды. . .
Ал күйүттүү полковник Мырзабек менендурус мамиледе эле. Кызынын күйүтүн көздөн жаш ага айтып берген.. .
Мырзабек менен Самат кезектешипБороштун барган-келген жерлерине он күн чамасында байкоо салышты. Ошол кездеБороштун көңүлү көтөрүңкү эле. Аз күндө депутаттар жайкы каникулга чыгат.Таанышканы аз эле болгон дагы бир жаш чүрөктү ээрчитип бир катар Европаөлкөлөрүнүн курортторунда бир жумадан эс алат. Акчадан башка менен эгерим ишижок доңуздай аялы Американы кыдырам деп кеткен.
Борош акыркы күндөрү сессияда эргипдурус сүйлөдү. Ага өзү да ыраазы. Каникулдан келгенден кийин активдүүлүгүн дагыкүчөтөт. Элге президент сыяктуу эле белгилүү болуш керек, андан эмнеси кем.. .Бороштун ойу эми оголе терең кетти. Президент болсо эмне экен.. . Үйүнө ошол ойменен келди, баягы жашырын деген үйүнө. Жашырын болгону менен ал үйдү кийинмилийса да, башка бир топ бандиттер да билип алган.
Борош бүгүн ушул жерде чүрөгү мененкөңүл ачат.
Чүрөгүн апкелчү убакка чейин экисааттай убакыт бар, жигиттери салып келет. Борош ага чейин ваннага түшүп ананэс алат.
Бир жигити алдыга баштай басып эшикачты, экинчи жигити артта. Борош үйгө кирип дароо эле ваннага кирмей болупчечинди. Жигиттердин бири кетти, анан чүрөгүн апкелет. Экинчи жигити ашканагакетти. Ваннадан чыкканда Борошуң тамакты жакшы жечү. Жигит муздаткычты ачыпшефине эмне тамак бермегин ойлонуп жатты эле, төбөгө жеген неме ошол жергеоңколоду. Эч кандай үн чыккан жок кокуйлаган, эстен танды. Мырзабек менен Саматнебак эле үйдө болчу да. Эшикти Самат алеки саатта ачкан эмеспи.
Борош ваннада жатат эле. Ойу да,денеси да көшүлүп, көзү жумулуу болчу. Кирген адамдын дабышын сезди. Көзүначкан жок. Оройлонду:
- Эмне?!
- Темене?!
Борош шарт баш көтөрдү. Далмаңдайында экөө турат. Өзүнүн жаны үчүн келгенин дароо түшүндү. Ордунан атыптурмакчы болду эле, Самат аны мойундан капшыра кармап ылдый ныгырды. Борошайласыз тынчып берди. Өлүм даана келди көз алдына, денесин майда калтырак басты.Көзү тумандай берди.
- Сууну агыз! - деди Самат буйуруп.
Борош ваннанын суусун агызды. Дырдайжылаңач денеси бүрүшө түштү.
- Эки кыздын арбагы келди беле, ыяайбан?!
Бул сөздү Мырзабек айтты.
Борош үн каткан жок.
- Кыздын арбактары келди беле дейм?!- Мырзабек тапанчасынын сабы менен Борошту төбөгө бир салды эле, тийген жерденкан сыбызгып башы шалк этти. Аздан соң эсине келди Борош.
- Бүт дүйнөмдү алгыла, өлтүрбөгүлө, - деди Борош, - баарын алгыла, баарын.. .
- Канча дүнүйөң бар? - деди Мырзабек.
- Экөөңө тең кеңири жетет.. .
- Кеңири болгондо канча, эй эшек,даана айтпайсыңбы?
- Миллион.. . доллар.. .
- Ошол элеби?
- Дагы үйлөр, машиналар, мал.. .
- Жетпейт.
Мырзабектин бу сөзү Бороштун амалынтүгөттү. Эмне деп жансоога издерди билбейт.
- Эки кызды тирилтсең соо каласың,дүнүйөң да калат. Макулсуңбу? - деп Мырзабек калптан сурап турду.
- Кантип тирилтем? - Борош ушинттижаш баладай бышактай.
- Кантип өлтүрдүң эле?! - Мырзабекглушителдүү тапанча менен Борошту табарсыкка басты. Бир эмес, көп жолу, огутүгөнгөнчө басты. Ич менен табарсыктан тамтык калбады. Ваннанын ичи кызылжаян,Бороштун жаны чыкпай буту тыбырчылайт, колдору тамтыгы чыккан табарсык тарапта... табарсык да бүттү, кыздар да бүттү, жашоо да бүттү.. .
Үйдүн эшиги бекилип Мырзабек мененСамат экөө эки жакка житип жоголушту.. .
Ошондон бир сааттан ашыгыраак убактабаягы сулууга кеткен жигит келди анысын ээрчитип. Жигиттин да көңүлү ток.Анткени шефине чүрөгүн тапшырып койуп, өз чүрөгүнө кетет. Бүгүн бошоткон эс алдеп. Анын үстүнө шефи толтура акча берген сому, доллары менен.. .
Жигит коңгуроо басты, жооп жок. Дагыбасты. Жок. Он мүнөттөй турду, кайра-кайра шыңгыратып, тымтырс. Шефининсотовыйына чалды, жооп жок. Эшикти талкалап кирейин дейт, айла жок, эшикброндолгон. Бороштун оңколу өңдөнүп жүргөн Штангист деп койчу жигит бар эле,ага чалды.
Он мүнөт өтпөй Штангист келди экижигиттин коштоосунда. Болгон ишти угуп, эшикти талкалоого буйрук берди. Бат элекайдан-жайдан барскан-балталарын көтөргөн эңгезердей эки орусту алып келишти.Ана эмесе көрүп ал, эшикти талкалап киришти. Ошол этажда жашаган бир еврейкемпир бар эле, эшигинин тешигинен окуяны көрүп милийсага чалды "бандиттеркошунанын эшигин талкалап жатат" деп. Аз өтпөй милийса келди, опергруппа. Маселени угушуп күтүп турушту.
Жарым саат дегенде араң ачылды,брондолгон эшик. Ашканада башынан жаракат алган жигитти, анан көзүң жамандыктыкөрбөсүн, ваннада канга чыланган Борош депутаттын өлүгүн табышты.. .
Борош дүңгүрөтө койулду. Аза күтүүмитингинде далай чоңдор анын "мыктылыгын, эли үчүн
күйүмдүүлүгүн, чынчылдыгын,
мындай адамдар аз эле жараларын,депутаттар корпусу эңшериле түшкөнүн" заркакшап айтып турушту. Ошолайткандар да, уккандардын көбү да Бороштун айбан экенин, кызылдай бандит экенинбилишчү, кайдан айтмак. "Жоголгон бычактын сабы алтын", өлгөн адамайкөл, мыкты - жамандыгын өлүмү жууп кетет эмеспи.. . ушундай бир жазылбаганзакон адамдарда, бөтөнчө кыргыз болуп жаралгандарда. . .
Бороштун кырк күндүгү берилип жатканкүнү эл көп окуган гезиттердин бирине ал жөнүндө эки бет толтура материалчыкты. Бороштун бандиттигин, кой терисин жамынган карышкыр экенин жакшынакайкөрсөтүптүр. Анын буйругу менен кызды өлтүрүп түрмөдө жаткан эки жигитининбиринин сөзү да жүрөт. Экинчиси өлгөн. Бул макала коомчулук үчүн жарылганбомбадан кем болбоду көрүнөт. Макалага жакшы төлөп, көп нерсени айтып берипжаздырган - өлгөн кыздын полковник атасы.. .
***
Мырзабек менен Самат өлүмапкелгендерин бир күнү болбосо бир күнү сөзсүз токтотушу керек. Ар иштин аягыболот, жашоонун бүтөр күнү бар. Бирок качан? Азырынча алар ал ишти токтотоалышпайт, адамдардын айбандыгы күндөн күнгө өсүп барат. Адамды койчомууздагандар, бирөөнүн өлүмү менен акча тапкандар, кыз-келиндерди каалагандайкордогондор. . . Баса, кыз-келиндерден да укмуштуу окуялар чубалып жатат.Алардан да көбөйдү айбандары, мастандары. Ошондойлордун бири жөнүндө Мырзабекэски таанышы милийсадан, анан да бир пенсионерден жакшы укту. Бу пенсионер ошолкелинден көргүлүктү көрүптүр да. Сөз ырааты менен болсун.. .
Бу келинди Мырзабек күндө болбосо дакүн аттап көрөт. Бул жерге көз тайгылтчу "Аудисин" койот, анан дакызы бар "Мерседесин" койчу. Экөө тең карек талытчу сулуулардан. Эне,кыз болуп биринен бири өткөн сулуулар, периште бери дегенде. Бирок алар жөнүндөаныгын укканга чейин гана сулуулугу көрүнөт. Ал эми баскан -тургандарынуккандан кийин сулуулар мастанга айланат.
Ошентип бул Сайкал аттуу келин көпбалалуу бүлөдө өскөн. Ата-энеси же оокаттын ыгын билбеген же кепти келиштиреалбаган жүдөмүштөр эле.
Төрөлгөндөн баштап Сайкалдын курсагыашка тойбоду, кийимге жарыбады. Жокко айла жок. Кыз башы менен жутунуп тамакуурдаганга өттү. Энесинин тайагын тайак дебеди, улуу агаларынын соккусун датоотпойт. Калпты чындай соктурат. Кээде бирөө кайсы бир кылыгы үчүн какыскукускылса "эси ооп" калат, оозунан шилекейи куйулуп, жүрөктү түшүрөт. Алэми кээде этинен эт кессе да бир кың деп койбой мистейип, мелтейип туруп берет.Ошентип өстү Сайкал. Баса ал аты койулганда бир ирет айтылып ошол бойдонайтылбады, "Сакишке" айланган түбөлүк.
Анткен менен өңдүү-түстүү болупөскөн неменин артынан көп эркек ээрчиди. Чын сүйүп да ээрчиди, эрмек кылмаккада ээрчиди. Бара-бара бу маселеде Сакиш алдына аял салбачу абалга жетти, өтө кууболду. Нечен бир азамат жигиттер артында калды, өпкө-жүрөктөрүн, боор-соорлорунарнаган бойунча. Ошол эркектердин жардамы менен университетти бүттү, эсеп-кысапжагын. Ошол окуусун бүтүп жаткан күндөрү артынан жүргөн толгон жигиттин биринечыкты. А жигит өмүр бойу жетекчи болуп иштеген неменин көпкөн уулу экен, батэле тили менен колун тийгизди. Анын энеси колунда жокторду адам санындаэсептебеген неме эле. Сакиштин турмуштарын көрүп келинин биротоло чанды, адамэсебинен чыгарып таштады. Жыл айланбай Сакишти кетирип тынышты. Дагы үч айөткөндө Сакиш кыз төрөдү.. .
Ошол убакта Сакиш аябай кыйналды.Ижарада турат, эмчекте кызы. Эч жерден жардамы жок. Ачкадан өлгөн убак небакөткөн эмеспи, эптеп күндөр өттү. Эркектерден аздап жардам алды. Анан кызычоңойуп бала бакчага баргандан баштап Сакиш иштей баштады. Дале болсо сулуулугужардамга келди. Ошол орношкон фирманын кожойунунун чүрөгү болду. Жыл айланбайэки бөлмөлүү квартирага ээ болду. Кожойуну менен байланышы узакка созулган жок,башка бир жигитке азгырылып бир күнү аны колтуктай ресторанга кирип баратканынкөргөн кожойуну Сакишти эртеси ишинен да, койнунан да кууп чыкты.
Сакиштин жаңы жигити да оңой эмесбизнесмен окшоду. Акчасын чачат. Аз өтпөй ал Сакишти адегендегидей көрбөйбашкага кете турган баштанып калган. Эки бөлмөлүү үйүн төрт бөлмөлүү кылам,машине алперем дегенин да унутту. Ошондо Сакишке сонун ой келди. Өзү каалапалып бербесе, айласыз алперет.. .
Жигити ушул акыркы келгеним деп өзичинде ойлонуп келгенин Сакиш билген, мурун эле даярданган. Адегендебири- бирине эркелешкен болуп төшөктө бир сааттай убакыт өткөрүп, анан ашканаданкофе ичишти. Андан соң жигит кетти шашылыш иши бар экенин айтып.
Ал кеткенден кийин Сакиш экикапталын ойо чымчып, кызартты, эмчеккабын чала-була айрыды, турсийине жанагыжигитиникин аябай жугузган. Ушуларды гезитке ороп үйүнөн анча алыс эмес жердегимилийсага берди, "чалатаанышы зордуктап кеткенин" айтып. Жаначымчыганда кызарган жерлери көктартып калыптыр - аны көрсөттү, ич кийимдеринжайды, эксперттен өткөргүлө деп, келиштире арызын жазды. Мындай чечкиндүү,уялбаган сулууну арыз алган дежурный капитандын биринчи көрүшү, жандан түңүлүп,аны жек көрүп турду. Бирок айла жок, арызды алыш керек.
***
Эртеси жигит офисинде отурат эле,опергруппа айбуйга келтирбей салып кетти. Милийсаканага апкелип Сакиштин арызынокутушканда жигит жандан түңүлдү. Баары калп дегенде кечээги капитан оройайтты:
- Спермаңды тана албассың!
Жигиттин оозунан сөз түштү. Ананошол эле жерден капитан менен тил табыша кетти. Ал: "Эгерде тиги катынменен тил табышып арызын алдырсаң иш оңой эле бүтөт" деди.
Жигит сүйүндү. Балээ болуп"катын зордуктаганы" элге угулса, андан көрө өлүп калганы оң. Бөтөнчөжаш колуктусу менен анын эне-атасы, өзүнүн эне-атасы укса анда жашап керегижок. Тиги шүмшүктү көндүрүш керек. Акча десе жантыгынан жата калчу немени ошолакча менен бат эле эпке келтирбейби. Маселе канча акча менен келтириште. . .
Ошол эле күнү Сакиш менен жигиттинортосунда соода жүрдү, соода деле эмес, жигит Сакиштин баасына дароо көндү.Анда бар болчу.
Ошентип Сакиш"зордукталганы" үчүн төрт бөлмөлүү үй, анан да машинасын алды.. .
Сакиш ошол биринчи ирет"зордукталгандан" кийин дагы үч жолу "зордукталды" . Алардынжыйынтыгында шаардын эки жеринде эки дүкөнү, бир чакан кафеси ишке киришти.. .Эркектерди чекеден чертти. Кепке келбеген бирин соттотуп да жиберди.
Жылдар өттү. Сакиштин баягы кызы бойтартты. Он жети жашында Көлгө эс алганы кетип, кыз атынан өз каалоосу мененайрылып келди. Энеси аны дароо сезди, билди. Бирок болору болгон нерсени козгопне, урушкан жок. Ушул кызын бир чоңдун, болбосо мен деген бизнесмендин баласынаалып берсем деген ойу кайта түшкөндөй болду. Анан кайра демденип койду: "Азырким эле кыз барыбатыптыр. . . "
Бу кезде Сакиштин байлыгы ашып-ташыпбараткан. Кийинки жылдары ал колунда жокторго, ооба, атайын колунда жокторгопроцентке акча берет, проценти көп эмес. Алардын төлөй албасын билет. Аз өтпөйпроцент өсөт, тиги неме бир, эки бөлмөлүү үйүн Сакишке берип тынат. Ошондойдонондон ашыкты жасады. Алар жакшы сатылып турду. Жетишпеген эне-атасына жакшыкайрылышты. Аларды кой, деле өмүр бойу барчылыкта, кадыр-баркта жашагандайкаада күтүбатышпайбы, кудай бетин салбасын. Түшүнгөндөр күлүп, түшүнбөгөндөрсуктанып жүрдү.. .
Ошентип Сакиштин кызы көлдөн кызболбой келгенден кийин бу өтө куу шайтан аял жаңы теракт баштады. Эми кызын"зордуктатып" турмай болду. Акчанын кумарына ойда баткан эле, анынбийлигинде калган эле, ачкөздүгү ашып-ташып турган эле.. .
Ошол убакта кызы суйкайган сулуу элеэнесинен өтүп турган. Сакишке келген эркектер кызын көбүрөөк карап, каапыркарабашыңды жеген немелер "кызымдай эмеспи" дегенди ойлонбой кумарартышат.
Ушундай күндөрдүн биринде үйүндө биртатына жигит пайда болду. Акүйдө бир бөлүмгө орунбасар болуп иштейт экен. Жашыотуз бештерде. Кызын сүйүп калыптыр, көлдөн таанышкан экен. Ал жигит эки-үчжолу келгенден кийин Сакиш ал жөнүндө толук билгендей болду. Жигиттин атасыпенсия жашында болсо да бир барандуу кызматта иштейт экен. Опсуз акча тапчу чоңфирмасы, Бишкек, Каракол, Токмок, Балыкчы шаарларында бирден май куйуучу жайы,Чолпонатада килейген пансионаты бар экен. Жигиттин жашырбай айткандары ушулболду. Дагынкысы дагы барда.. .
Жигит эки балалуу экен. Сакиштинкызына түз эле айтыптыр: "Мен сени албайм, жардам берип жүрөм" деп.
Бир ирет ал жигит Аселге -Сакиштинкызынын аты ушундай - бир арзан эле шакек сатып бериптир. Анан Асел менен келипСакиш үчөө чай үстүндө отурганда ошол шакек жөнүндө айтып түгөтө албайт,"кооздугун, Аселдин колуна укмуш жарашарын, мурун эле алперем" депжүргөнүн толгон сөзгө кошуп божурайт. Мындай караганда колунда бар адамга кыккатурбагандай немени баса-баса белгилеп, кайра-кайра айтканы Сакиштин жининкелтирди, ичинен каарып отурду: "Ии өлүгүңдү көрөйүн, жаш######, мындайшакектерди биз колго эмес көткө салбайбыз" деп. Анан дагы ойлоду:"Бокко жарабаган шакекти алпергениңе мактана тур, каныңды тирилейсоробуз" .
Ошол эле күнү кечте Сакиш кызы мененплан түзүп турушту.
Көп өтпөй Акүйдүн жаш чиновнигишаардык прокуратурада сурак берүүгө чакыртылды. Адегенде тоотпой жатты элепрокуратуранын бир тергөөчүсү "иш жаман" экенин дурус түшүндүргөнсоң, ошол эле күнү Аселдин алдынан өтүүгө туура келди. Алдынан өтүү оңойготурбады, араң дегенде Сакиш менен кызын он миң долларга көндүрдү, анан да"мен сени экинчи жолу зордуктабайм" деген тил кат жаздырып, колкойдуруп алды Сакиштин кызы. Ошентип, "кокус сүйүүгө" кабылган булжаш чиновник капканга жакшы түштү. Али биротоло бошотулган жок.
***
Ошондон соң Асел да туура беш жолу"зордукталды" . Бешинчисин өмүр бойу министр болуп иштеп жүргөн бирчал жасап, элүү миң долларга "абийири жабылды". Зордуктабаганынаишендиргиси келген бир бизнесмен жигиттин абийири да кетти, жети жылга соттолупда кетти, он миң долларын айаганын кара.
Ошентип, бу кыз-эне биринин акчасынсорсо, бирин үйүнөн ажыратты, үчүнчүсүн соттотуп тынышты.. . Айтор, адамдыгынаннебак танып жезкемпирби же мастанбы, бир балээге айланышты. Мындай ойлоп көрсөңалардын жашоого акысы жок эле.
Мырзабек да, Самат да алардынтарыхын дурус угушту да, Сакишке "өлүм апкелмей" болушту. Кызы жүрөберсин. Жалаң жамандык кууп жашаган неме баары бир көрөрү бар жамандыкты.
***
"Мен сага өлүм апкелем"дегенди Сакиш машинасын койуп үйүнө кетип бараткан жолдо бир тамтыгы кеткеналкаштан алды.
Кагазды окуп жиберип алкаштансурады:
- Муну ким берди?
- Кимсиң деп сураган жокмун, магаанын ким экенинин кереги жок, мага акчасы керек. -Алкаш сүйрөлө басып кетеберди.
Сакиш бул кагаздын сырын билбесе даойлонуп келди үйгө чейин. Анан үйүнө келип эле бир оңой эмес милийсаначальнигине чалды. Ал "өлүм апкелемдин" сырын билчү. Аялдын жүрөгүнтүшүргүсү келген жок, "бир келесоонун тамашасы болсо керек" депкойду. "Тамаша" үч-төрт күндөн кийин башталды.. .
Сакиштин төрт бөлмө квартирасыүчүнчү кабатта жанагы евроремонт дегенден дурус өткөн. Эки катар эшигиброндолгон. Үчүнчү кабат болсо да терезе-балкондору темир менен тордолгон. Өзүуктоочу бөлмөдө код менен ачылчу чет элдик сейф бар, бүткүл акчасын: сомун,долларын, рублин, айсайын эле ала берчү алтын буйумдарын ошого катат.Долларынан эле жүз миңдей бар.. .
Бир маалда кызы келди кайдандыр.Экөө аздап сүйлөшүп чай ичилип жатканда Сакиш жанагы кагазды кызына сунду:
- Момуну окусаң.. .
Кыз окуп эле бир кыйкырып алды:
- Өлдү-үк! Мама, өлгөн турбайбызбы! - Кыз ордунан чуркай эшиктин бегин текшерип келди, экинчи эшикти да бекитти.
- Эй, сага эмне болду, ыя?! -Сакиштин оозу ачылды кызынын жоругуна.
- Эмне болду дейт, бизди өлтүрүшөт.
- Кимдер өлтүрөт экен?!
- Кимдер экенин айтмак беле. Ушундайкагаз жиберип өлтүргөн банда бар экен, эч ким кармай албай жүрөт экен. Көлдөнуккам.
Асел көлдөн бир милийса менентаанышып өзүн арнаган, аябай ынтымактуу жүрүштү, сүйүшө да кеткен. Мына ошолмилийса "өлүм апкелемдин" сырын жакшы, ишенимдүү кылып айтып берген.Өлгөндөрдүн көбүнүн кимдер экенине чейин айткан. Сакиш эми гана корко баштады.Жанагы барандуу милийсага кайра чалды, "бу коркунучтуу кагазтурбайбы" деп, сактап берчүсүн суранды, аздан жалына тиги неме эптеп-септепкутулду окшойт. Энеси да, кызы да мына-мына бандиттер кирип келип мууздап, жеатып кетчүдөй элеңдешет. Ошол түнү экөөндө эмненин уйкусу болсун.
Бу эне менен кызы иштешчү эмес. Кызыбир университетте сырттан окуйт. Экөө тең үч күн үйдөн чыгышкан жок.Муздаткычта тамактар түгөнө жаздаганда Сакиш элеңдей барып дүкөндөн бирдемеапкелген болот. Эртеси кызы бирөөнү телефон менен чакырып, ошонусу менен кетти.Анын эртеси Сакиш чыкты үйүнөн бир иш менен. Бара-бара коркунуч кайтып, бейпилкүндөрү келгендей болду. Коркутуп жазган "зордуктагандардын" бириболуш керек, ошентип өч албайбы.. .
- Келиңиз, - деди Самат залга кирипкелген Сакиштин жүрөгүн түшүрө.
Аял артка чегинип качмакчы болдуэле, Мырзабек алдын тосту:
- Качпаңыз, төргө өтүңүз.
Сакишти өз үйүндө тосуп алган экижигит маскачан эле. Биринин колунда тапанча жүрөт. Аны көргөн Сакиш эч нерсениойлой албай калды. Буттары чалыштап эптеп барып диванга отурду.
- Сени баш-аягы канча кишизордуктаган? - деди колунда тапанчасы бар неме.
- Билбейм.. .
- Эстечи?! - үн коркунучтуу чыкты.Тапанчанын муздак оозу чекеге такалды.
***
Мурда кийин тапанча чекеге такалыпкөрүпбү - Сакиштин жүрөгү оозуна тыгылды. Кимдер зордуктаганын эстемек тургай,өз атын унута жаздады. Денеси калтырап, үй ичи да, жанында сурап турганмаскачан неме да дааналанбай, үрүл-бүрүл.
- Эй, сенден сурап жатпайымбы, канчакиши зордуктады эле? - деди маскачан дале жүрөктү түшүрө.
Сакиште үн-сөз жок. Азыр эч нерсеайталбайт эле. Оозун ачып, үн чыгарууга кудуретсиз эле.
Маскачан эми суроосун кайталабай, бир топко аялды тиктеп турду. Ичинде жийиркенип да кетти көрүнөт. Анан айтты:
- Эй, болуптур, зордуктагандысанабасаң санаба, алардан тапкан акчаларың кайда, ыя?
Сакиш аздап эсине келип, тигининсураганына жооп берди:
- Үйдө эле.. .
- Үйдө болгондо кайда?!!
Сакиш бурч жакты көрсөтө баш ийкеди.Маскачандардын экөө тең ошол телевизор турган бурч жакка басып, анан катарындакооз кездеме менен жабылып, үстүндөгү хрусталь вазага салынган гүлү бар сейфтикөрүштү. Бири сурады:
- Мунун ачкычы кайда?
Сакиш өйдө болуп стенканын бирсуурмасынан топ ачкычты алып, тигиге сунду. Сейф ачылды. Кудай бетин салбасын,эки көздөн турган сейфтин ичи толо акча экен: доллар, сом, рубль, а турсунказактын теңгеси да жүрөт тутам-тутам болуп. Маскачандын бири ал акчалардытутамдай апкелип, Сакиштин алдына таштады. Сакиш ачкычты алып бергенден кийиндивандын жанына барып, отурбай эле туруп турган. Акча дал бутунун жанынаташталды, сейфтеги болгон акчалардын бардыгы ошол жерден орун алды.
- Кана, өз колуң мененби же эмнеңмененби тапкан акчаларыңды тытчы!
Сакиш делдейди. Тиги маскачан эмиүнүн катуурак чыгарып, буйура айтты: -Эй, тыт деп жатам сени, эмне укканжоксуңбу? Же мобуга айттырайынбы, - деп тапанча кезеди эле, Сакиште кайдан жанкалсын, юбкасын түрө салып, чөгөлөп, тутам акчалардан бирин сууруп, тытканболду. Кыргыздын миң сомдугу эле. Маскачан дагы кыйкырды:
- Эй шуркуя, андай тытпайт, тобуменен тыт!
Сакиш пачкадан бир тутамдан кармап,колу барып барбай, тытып тыталбай жинди болуп атты. Эми маскачандын жанатанбери үн катпай турганы аялга жанаша малдаш токунуп отуруп, тутам-тутамакчаларды майдалай, майдалай тытып, аялдын башына чача берди. Сакиштин колу даакча тытып атты. Аны менен кошо жаны суурулуп, жүрөгү канап, тирүү адам көргүс,чыдагыс кыйноо тартып атты.. .
Жарым саат тытылды акча, ашыраайтканда ошол тытындылар тоодой үйүлдү.
- Эми буларды өрттөш керек, - дедиакча тытышкан маскачан, -бар. чараң барбы, апкелчи!
Сакиш теңселе басып ашканадансүрөттүү кызыл чара көтөрүп келди. Тытылган акчаларды салса туптуура бир чарачокчо болду.
- Кана өрттө, - деди маскачанСакишке ширеңке сунуп.
Аял ширеңкени алып, чакты да,акчанын үстүнө таштады. Акча күйгөн жок.
- Сен акча өрттөгөндү билбейттурбайсыңбы, билбесең үйрөнүп ал. - Маскачан ордунан туруп, китеп салганшкафтан бир китепти алып келип, барактарын жулуп-жулуп, ушалады да, ширеңкетартты. Кагаз жалындай күйдү, ошондо маскачан чарадагы тытылган акчадантутамдап себелей баштады. Эми акча кагаз менен кошо жалындай күйдү. Паркет полкошо түтөдү. Дал ушул учурда эшиктин коңгуроосу шыңгырады, маскачандын бириэшиктин көзүнөн карап, Сакиштин кызы келгенин көрдү. Өзү жалгыз экен. Эшиктиачып, кызды үйгө киргизди. Чоочунду, болгондо да маскачан немени көргөн кыздынкөзү алайып, жүрөгү оозуна тыгылды.
- Кел, келегой, төргө өт, - дегенмаскачан кызды колтуктай апкелип, шору кайнап отурган Сакиштин жанынаотургузду, -мамаңа жардам бер.
Кыз эмне жардам экенин дароотүшүндү. Бирок эч кыймыл жасаган жок. Отурган орунда катты.
***
Эс тартканы эч нерседен куру болбой,энесинин эби менен, эси менен калыптанган бу жойпу кыз биринчи жолу өлүмдүнжакындыгын сезди, өлүмгө жанаша турду.
- Сени канча жигит зордуктаган? ! -деди маскачандын бири.
- Зордуктабай эле.. . - Кыз сөзүнуланта албайт, муун-жүүн небак бошогон, дененин калтыраганы гана сезилет.
- Зордуктабаса, анан эмне соткоберип жүрөсүң ыя?! - Бу жолу маскачандын үнү өтө каардуу чыкты.
Кыздын жүрөгү оозуна кептелди:
- Мамам.. . болбой..
- Эмне, жаздырып жүрдү беле?!
- Ии.. . - кыз өлөйүн деп үлбүрөйт.
Сакиштин жаны небак"чыккан" . Кызына акаарат айталбайт.
Кыз тытылып, акырындан өрттөлүпжаткан акчаларды карап, анан калтырай айтып жатпайбы:
- Тиякта да бар, акча.. .
- Каякта?
- Тиякта. - Кыз бир бөлмөнүн эшигинкөрсөттү.
Маскачан заңк этти:
- Бар апкел!
Кыз уча жөнөдү. "Тиякта да бар,акча" дегени жансоога издегени. Эпадам ошентип жашырбай өзүм айтып берсемтирүү калтырышат дегени го.. .
Кыз уктоочу бөлмөгө кирип жергесалынган килемдин диван-кроваттын астына төшөлгөн жеринен ачкыч алып чыгыпсейфти ачты. Бул жерде да оңбогондой көп акча бар экен, түрдүү элдин. Долларыбасымдуу.
Кыз эки ирет ташыды акчаларды. Ананмаскачандардын буйругу менен акча майдалаганга отурду.. . Сакиш да, кызы даакча тытып отуруп бир нерсеге мээлери жетпейт: ушунча акчаны тыттырбай эле алыпкетишпейби, накта келесоо экен бу экөө. Өлүм башына келибатса да акчаны ойлонупжанкечтиленет бу аялдарың.
Акча тытылып, өрттөлүп да бүттү. Алөрттөлгөн паркет полдун абийири кете түтөдү. Эми эки маскачан баягысын баштады:балкаларды колго алып кымбат хрусталь, фарфор, идиштерди четинен талкалашты. Эки аялга да талкалатышты. Дале болсо килем-пилемдер тилинди, мыкты кийимдер кескиленди. Баары бүттү. Ошондо маскачандар энеси менен кызынын турсийлерин гана калтырып,дырдай чечинтти. Ооздорун, көздөрүн скотч менен жакшылап чаптап, ала келген экибөтөлкөдөгү бир суйуктукту экөөнө чачты. Балыктай туйлашты. Эттери тирилейкүйүп жатат. Чачылган кислота эле. Маскачандар эшикти бекитпестен кете беришти.Экөө жанталаша бири-бирине жакындап, бирине бири далысын салып колдорунчечишти, ооздорундагы скотчторду сыйрып чаңырып-чаңырып алышты. Жандын ушунчакыйналарын билишпептир, жандары тирилей суурулуп турду. Милийсага эмес, тезжардамга эптеп телефон чалышты. Жарым саат өтпөй догдурлар келип экөөнү салыпкетти, милийсага билдиришти.
Эми ал экөөнүн азаптуу күндөрүбашталды. Милийсалар алардын арман-арыздарын угуп боор тарткан болгону менен ичтеринен" сооп болот!" деп табалап турушту. Анткени, алар бул экөөнүн"байма- бай зордуктала берген" тарыхын небактан угушуптур да.. . Экөөбир ай дегенде айыгып чыгышты. Бирөө бети менен эти адам тике карагыс каратүрмө, күйүк эле. Беттеги тырыкты операция жасаса болот дейт, бирок анысы жүрөктүшүргөн сумма экен. Акчалар тытылган, "зордукталып" тутам-тутам акчатапчу жол да буулган, эми аларды ким карайт, өңдөрү жомоктогу желмогуздукундайболсо. . Экөө тең муунуп өлөбүз дешти бир-эки ирет, бирок муунуп өлүү жан кыйууоголе оор экен. Андан көрө адам чочуткан, жийиркенткен өң менен жашоо керекэкен.. .
***
Булар жөнүндө кыргызда билиш керекдегендин баары билчү немелер эле. Бул бандиттердин тобу уйгур менен орустардантүзүлгөн. Аларды бир бүтүн кылып тыкыйта кармап, темирдей тартип орноткон жанада мыкаачынын мыкаачысы Керимакун деген неме эле. Акун деп айтылчу. Бул топтоанча көп киши жок эле, болгону үч уйгур, төрт орус болчу. Болгондо да жалаң башкесерлерденби, же мыкаачыларданбы топтолгондой болчу. Ошол жетөөнүн бири калбайэки-үчтөн отуруп келген. Акун болсо жети жылдан эки ирет кесилип, баш-аягы бешжылдан аз өтө отурган. Эки ирет тең акчанын күчү туберкулез деген оору"таап берип" бошонуп чыкты. Бу бандит Акундун тарыхынан аздап чубапкепти анан улабаса, ал жөнүндөгү байан толук болбостур.. .
Акун Кытайдагы уйгурлардан. Ошолжакта туулган. Мектепти бүткөндөн кийин Бээжинге барып бир институтка өтүп, жылайланбай кайра келген окубай. Кашкардан шоопурга үйрөнүп машийне айдап жүрүпуйгурларды боштондукка чыгаруу кыймылына мүчө болуп кирген. Аз өтпөй алты айтүрмөгө жатып да чыкты. Эми Кытайдын коопсуздук кызматынын тизмесинде илинип аркадамы эсеп-чотко алынып турду. Акунга мындай турмуштун кереги жок. Дилиндеуйгурларды боштондукка чыгаруу деген нерсе жок болчу, ал уюмга өткөнү жөн ганаромантиканын кылганы, көргөн кинолорунун таасиринен болду көрүнөт. Ал уюмданкайра чыгууга болбойт, чыккан күндө тирүү калбас. Ошентип айласы кетип жүргөнкүндөрдүн биринде бир жолдошу айтты, Кыргызстанга товар алпарып соодалапкелбейлиби деп. Ал неме кыргыздарга соода кылып үч-төрт курдай келип ал жактанжакшы оокат кылып кетүүгө боло турганын, кыргыздар уйгур эмес, өзбек да эмес,анан кытай да эмес экендигин, аларды алдап койуш башкаларга караганда оңойэкенин айныгыс билген. Дагы бир-эки жыл өткөрүп туруп биротоло Кыргызстандажашап калууну да пландаштырган. Акундун ал досу булар жөнүндө ачык айткан жок,жөн гана шерик кылмай болду. Кийинки күндөрү соодагерлерди тономой жемаданияттуу түрдө рэкеттик кылмай да көбөйүп кетти. Акун мушташты жакшы билгеннеме эле. Андыктан жанында караан болот, караан эмес коргоочусу болот. Ушинтипойлоду Акундун Саит досу. Бирок ал ойу туура чыккан жок, таптакыр тескерикетти. Өзүн коргойт деген Акун анын үч жарым миң долларын тоноп алды. Саит кыргызмилийсасына арыздангандан коркот: бир ирет биртоп акчасын уурдатып жиберипмилийсага арызданып, ошол милийсанын өзүнөн араң кутулган. Саит уйгур базардагыменмин деген уйгурдун бирине кайрылды эле, анысы Акун менен жакшы экен:"Сенин акчаң боштондук кыймылына кетет" деп Акунду коргоп турду.
Акун Бишкекке келгенден жыл айланбайбандасын калыптандырды. Өзүнө окшогон эки уйгур эки жагында, өлүмгө жумшасабарып берчү төрт орустуу болду. Эми уйгур базар Акундун колуна өттү. Ал жердегичатакты Акун чечет. Албетте, анысына олчойгон акы алат. Акчаны чыр чечпей даалат.
Адегенде Бишкектин борборунан үчбөлмө там алган Акун көп өтпөй заңгыраган эки кабат үй сатып алды. Жирафтынмойну жеткис дубалы бар. Экиден төрт кароолчу кезектешип кайтарат ал үйдү,тамагын даярдап, үй ичин тазалап турчу дагы эки аял бар орустардан.
Кыргыз жерине кай улуту келсе да түзэле төргө өтүп кутура жашайт эмеспи. Акун да ойда кутурду. Уйгур базарындагыда, башка бир топ жердеги соода кылган кыргыздарды кууратып турду, каалаганынтоноп алат. Анын үстүнөн милийсага арызданган адам болбоду. Акча менен кутулупкетип, кийин арызданган неменин сазайын бербейби.. .
Кытайдан келгени он жылдай болсо даал жакка кайрылып барган жок. Бишкек өз үйү, өлөң төшөгү боло тайраңдады. Чолпонатадан заңгыраган үй алган, ал жакка жайкысын барып эс алат. Ушу азыржашы кыркка чукулдаса да официалдуу түрдө үйлөнгөн жок. Анткен менен уйгурунанда, орус менен кыргызынан да толгон аялы бар.
Кыргыздарды ушунчалык жек көргөнүканында барбы же Бишкекке жаңы келгендеги окуя себепкер болдубу, айтор Акундалай кыргызды канкакшаткан, анысын улантып келет.. .
Ошол Бишкекке алгач келген күндөнбираз өтүп кечке жуук Саит экөө бир жерден тамактанып жатчу үйүнө келатышатэле, алдын беш-алты кыргыз балдар тосуп: "Эй, сарттар, соода кылыпкыргыздын канын соруп жүрөсүңөрбү, ыя энеңди!" деди алардын бири, кызуураккөрүнөт. Акун кыргызча билбейт эле, Саит түшүнчү, жооп берди: "Биз сартэмеспиз, уйгурбуз.. . Алдабай бизнес жасайбыз" . "Уйгурбу, сартпы,баары бир ит, энеңди урайындар, алдабай бизнес жасайбыз деп койот, энеңдинкөтү! ". Бир кыргыз Саитти кабелтең муштады эле, ал оңкодон сайылды, элейекалган Акунду да көмө чабышты. Бирди-жарымга беш-алтоо болуп тийишкенди жакшыкөрөт кыргыз баласы, көп болсо кыйын, аз болсо куйругун кыпчыппы, түйүппү,качып берет.. . Эки уйгурду алты кыргыз ойда ийледи, чөнтөктөрүндөгү акчаларыншыпырып алышты.
***
Бишкекти жандай орун алган орускыштакта туулган. Эне-атасы өмүр бойу көрүнгөн иште иштеп эптеп күн көрчү,тапкандарынын көбүн ичип ташташчу. Беш баланын үчүнчүсү болуп өскөн Скелеттинэзели курсагы ашка тойгон эмес. Ошондон улам жутунуп, жетим козунун кейпинде,курсагы чердейип турчу. Акундун жигити болгончо тегерегиндеги кыргыз балдарданар дайым токмок жеп, кемсинтүүлөрдүн түркүнүн көрүп келген неме кийин алардынкөбүнөн өч алды. Орус шериктерин ээрчитип алып далай кыргыз балдарды канкусдурду, муштумдан коркпогондорду тапанча менен чөгөлөттү. Далай күнөөсүзкыргыз Скелеттен кордук көрүп жатты.. . Эмне болгон күндө да бу төрт орускыргыздын накта крутой балдарына кабылбай келишет.. .
Саматтын бир жакшы тааныш милийсасыуйгур Акундун ойда көпкөндүгүн, отургузууга нечен себеп табылса түбүнө түшүрөказдырбай басып койчу крышалары аябай күчтүү экенин небак эле айткан. АнанСамат милийсасын таштап Бишкекке кетип калганда уйгур Акун жөнүндө далай угупжүрдү. Уккан сайын кыжыры кайначу эле. Кызыгы, ал жөнүндө Мырзабек да көп угуптиштенип жүргөн экен.
Бир күнү Мырзабекке машийне койупжүргөн бир жигит ага даттана кетти:
- Өз жерде жүрүп өңгөдөн кордуккөргөн жаман экен, байке, - деп.
- Ии, эмне болду?
- Эмне болсун, бир кутурган уйгурэки орусу менен өлтүрүп койо ташташты. - Жигит көзүндөгү кара көз айнекти алдыэле - бир көзү көпкөк.
- Мушташтыңбы? - деди Мырзабек.
- Мушташпай калайын, байке. Цирктинжанындагы светофорго келип токтосом арттан бирөө "карс" эле сүзүпжатпайбы. Түшө калдым. Алар үчөө экен: бир уйгур, эки орус, кеп-сөзгө келбейэле баса калышты. Мен кызылга токтотком десем да болбойт. Бизди сүзсүн депатайылап токтогонсуң дешет. "Бир жума срок - миң доллар апкелесиң, далушул жерге апкелесиң" деп кете беришти. "Мерседеси" деле эчнерсе болбоптур. Номурун эстеп алып сураштырсам уйгурдун Акун деген бандитиэкен, орустары менен. Берген мөөнөтүнө үч күн калды.
- Эмне мөөнөт? - Айттым го. Миңдоллар апкелесиң дешкенин. Энесинин көтүн да алпарбайм. - Жигит дагы далай сөзайтып уйгур Акунду орус-порусу менен кошо сөгүп турду. Жини кайнап тиштениптурду. Мырзабек да жини келди, бирок анысын айткан да, билдирген да жок.. .
Эмне ошол уйгурду кой-ай деп койуугакыргызда бир авторитет жок бекен дегенди айткандар да болду. Туура суроо. Андайжигиттер кыргызда бар, бирөө эмес, толгону бар.. .
Бир ирет уйгур Акундун кыргыздардыадам катарына көрбөй турганын, аны эскертүү керектигин, теске салып койуусунөтүнүп кыргыздын бир авторитетине эки жигит келген. Бул авторитеттекримдүйнөнүн укуругу бар эле. Аны менен бардык улуттагылар, анан да бүтүндөйкыргыз эсептешчү. Ал авторитет Акунду таанычу. Анткени ал түлкүдөн куу уйгуруңбир эмес эки ирет бу авторитеттин кадыр-баркын даана билип, сезип, эки ирет теңбеш миң доллардан алып келген.
Эки кыргыз жигит Акундун үстүнөнарызданып келгенде авторитет ал уйгур менен сүйлөшөрүн айтып узатып дароо элебир жигитине Акунду табууга буйрук берди..
Эртеси экөө Бишкектин бирресторанында тамак үстүндө сүйлөшүштү. Анча-мынча тамак жеген болуп, элүүграммдан таза арак алынгандан кийин эле айтты авторитет:
- Сени кыргызды жаман көрөт дешетго, ыя?! - деди эмелеки жайдары жүзү олуттуу тартып.
Акундун жүрөгү шуу этти. Бироканысын сыртына чыгарбаганга күчүн үрөп болушунча мээримдүү жылмайды:
- Шеф, сиз эмне деп жатасыз? Менмусулман баласымын, кантип эле кыргызды жаман көрөм. Кыргыздын нанын жеп, сыйынкөрүп жашап атсам.. . Кантип эле.. . - Акун авторитетти шеф дейт. Анткенибиринчи келгенде атын таппай калып шеф деген, ошондон бери шеф дейт.
- Кыргызды сыйлай жүр, - дедиавторитет токтоо, - сыйлагың келбейт экен - аны да айт. Бизде ар маселенинжакшы чечилишинин дарысы бар, уктуңбу?!
- Уктум, - деди Акун элеңдей.Авторитет ордунан турду: -Бул биринчи, анан акыркы эскерткеним, түшүндүңбү?
- Түшүндүм, шеф.. .
***
Адамдын бир нерсени түшүнгөнү бирбашка, а ишти кылганы бир башка. Ошонун сыңары Акун билгениндей жүрө берди.Кыргызыңды кыргыз деп санабайт.. .
Мырзабек бир күнү Самат экөө ээнжерде пиво ичип, шашлык жеп олтуруп Акундун сөзүнө кирип кетишти. Ошондочечилди Акундун тагдыры - анын жашоого акысы жок. Бир-эки жумага анынбаскан- турганына байкоо жүргүзүп, анан "өлүм апкелем" деп эскертпейэле тындым кылмай болушту.
Самат уйгурдун артынан үч эле күнжүрүп анын үйүн, күндө түштөнчү ресторанын билди. Уйгур эки этаж үйүндө туратэкен. Түштөнгөн жери болсо уйгурлардын рестораны экен. Көпчүлүк бандиттердинлидерлериндей үч-төрт адамды кайтартпай эле өзү жалгыз жүрөт экен. Шоопуру ганакошо жүрөт. Дагы үч күндү Мырзабек акмалады, эч өзгөрүү жок. Үйдөн чыгат, уйгурбазарга барат. Түштө ресторандан түштөнүп, кечинде кайра ресторанга келет. Алжерден кээде эрте, кээде кеч кайтат. Шоопуру аны үйүнө таштап кетет. КоңгуроонуАкун өзү басканда дарбаза ачылат, кароолчу даяр турат эмеспи.. .
Ошол күнү уйгур Акун саат онбирлерден өтүп кайтты ресторандан.
Көңүлү көтөрүңкү эле. Аз-аздап ичкенарагы менен эки уйгур бизнесмендин берген калың доллары көңүлдү көтөрбөйкойобу. . . Акун дарбазадагы коңгуроону басары менен эшик ачылды. Ачкан немегекөңүл бурбай эле түз эле үйгө кирип кетти. Кээде эле кароолчудан бирнерсе жөнүндөсурабаса, көбүнчө аларды карап да койбой кирип кетет.
Акун костюмун чечип ыргытып, жумшакдиванга чөгө олтурду. Маңдайындагы журналдык столдон телевизордун пультун алыпиштетти. Чатырында килейген тарелкалуу антенна күнү-түнү дебей толгон каналдантартат. Акун улам бир каналга которуп жатат.
Бир маалда эки кыргыз жигит бу залгакирип Акундун эки жагына турушту. Үн катпай телевизорду карамай. Олбурлуужигиттер экен. Акун делдейди, көз ирмем ойлонуп да жиберди түшүмбү деп. Жок,түшү эмес экен. Жигиттердин бири сүйлөдү орусчасынан:
- Эй, эшекчен эшек уйгур, биз кыргызболобуз!
Акун бул сөздү даана укту, бирокмаанисин түшүнгөн жок, үнсүз катты.
Экинчи жигит тиштенди:
- Эй эшек, биз кыргыз болобуздегенди уккан жоксуңбу, ыя?! - деп Акунду мойундан кармап кысты эле, анын жанычыгып кете таштады. Колу-буту тыбырчылай түшүп бир колу мойнундагы колгоасылды. Мойун дагы катуу кысылды. Эми уйгурдун жаны чыкканга аз калгандайболду. Ага көп жылдан бери мындай коркуу сезими келген эмес. Эми келди,келгенде да катуу келди, жүрөгүн сууруп, кайра оозуна тыккандай болду, жанынтирилей сууруп алчудай болгон экөөнүн сүрү жаман экен.
- Эшек, эмне, тилиң буулуп калдыбы,ыя?! - деп жигиттин экинчиси уйгурду өпкөгө бир берди эле, эми чын эле жанычыга жаздады. Өпкө-боору куушурулуп кетти. Минтип муш жей элеги он, он бешжылдай болгон.
Аздан соң эсине келген Акун араңдансүйлөгөн болду:
- Силерге эмне керек, акча болсотиги бөлмөдө, алгыла!
- Акчаңды көтүңө тык!
Жигиттин бири ушинтип айтты да эмибирди берди өпкө тарапка, уйгурдун эси дагы ооду. Эс алды. Анан жалооруйсүйлөдү:
- Эмне кылышым керек?
- Кыргызды сыйлашың керек! - дедижигиттин бири. Анан ордунан туруп уйгурду кулак түпкө бир басты. Уйгур оңкодонсайыла полго кулады, тыбырчылап барып токтоду. Жигиттин экинчиси кабыргагатепти. Сынды го бир-экөө, мындай тебиштен кантип соо калсын. Бу жолу уйгурбиртопко барып эсине келди. Көзүн ачты. Сунулган тапанчаны көрдү. Эми өлүмдаана келгенин сезди. Жалынып жиберди:
- Баарын алгыла.. . Мен кызматыңардыкылам. . . Өмүр бою силердин буйрукту.. .
Тапанча кармаган жигиттин бутутигинин араң сүйлөп жаткан оозуна кадала түштү. Кан жайа берди. Уйгур жана бирэси ооп анан ойгонду. Эсине келген немеден сурашты:
- Акчаларың кайда?!
***
Уйгур сүйүнүп кетти. Акчаны алышсаөлтүрбөйт деп сүйүндү. Баарын алышсын, тек гана жанын койушса болгону. Ордунанэптеп туруп жигиттерди баштай басты да, бир үйдө турган чакан сейфти көрсөттү.Бир чет элдик сейф чакан көрүнгөнү менен оңбогондой оор, ачкычсыз ачуу дакыйын, талкалоого болбойт. Уйгур ошол жердеги шкафтан ачкыч алып сейфти өз колуменен ачты. Ичи толо доллар экен. Бир-эки таңгак кыргыздын сомдору да жүрөт.
Жигиттердин бири залдагы столжабылган аппак дасмалды алып келип уйгурга сунду:
- Оро!
Уйгур акчаларды дасмалга ороду.
- Бу канча? - деди жигиттердин бири.
Уйгур ойлоно түшүп айтты:
- Беш жүз жетимиш миң доллар. Сом... билбейм канча экенин.
- А долларың эмнеге миллион эмес?! -деди жигит.
Уйгур делдейди:
- Билбейм.
- Эмнеге билбейсиң?
Жигит уйгурду бетке чапты:
- Айтпайсыңбы, эмнеге миллион эмес!
Уйгур колу менен бетин калкалайкүңк- мыңк:
- Көлдөн пансионат сатып алайындегем. Үч жүз миң долларды бергем. Уйгур ресторанын да алмакмын эки жүз миң,ага кетти.. . Анан.. .
Уйгур "ананын" айта албайкалды, жигиттин таш муштуму дагы орноду анын ичине. Уйгур бүк түштү.
Экинчи жигит сырттан желим бөтөлкөгөкуйулган бензинди уйгурга сунду, акча таңгакты көрсөтө:
- Ме, куй!
Уйгурдун бу сөздү угуп эси оопкетти.. . Э балакеттики, акчаны өрттөгөнү жатышабы. Булар эмне оорукчаннемелерби, уйгур эч качан акча өрттөмөк эмес, андан көрө эне-атасын же өзүнөрттөсө оңой болмок. Уйгур бензинди таңгакка куйду. Жигит эми ага ширеңкесунду:
- Ме, өрттө.
Уйгурдун жаны суурулду, өзүсызгырылчудай болот. Уйгур деген эл эч качан акча өрттөбөйт, жанбирге. Уйгурчакты ширеңкени, таңгакка таштады. От "дүрт" этти, жалындап кетти.Беш жүз жетимиш миң доллар.. . анан толгон сом.. . Уйгур кошо күйүп жатат,сызгырылып жатат.
- Эми сен өрттөлөсүң, кыргызды жеккөргөнүң үчүн! - деди жигиттердин бири.
Уйгур жалынып турду:
- Мен деген эч качан кыргызды жеккөрбөйм. Сонун элди, айкөл элди кантип жек көрөм. Дүйнөдөгү эң бир сонун элдикантип жек көрөм. Андан көрө уйгурлар жаман, кыргызды эмес, уйгурду жек көрөм,баарын эсептешет, байлыкка баарын сатышат.. .
Уйгур айта берди, жалына берди, жекежаны үчүн бүтүндөй өз элин сатып турду. Дагы канча сүйлөйт эле ким билди,Мырзабектин жини келип, жийиркенип кетти, тапанчасын тигинин чыкыйына басты. Окжеген уйгур ошону менен тирүүлүк парзын аяктап берди.. .
Таңгактан тутанган пол күйдү.Уктоочу диванга жетти, анан шифоньер тутанды.
Аз өтпөй эки кабат үй толугу мененалоолоп берди. Өрт өчүргүчтөр озондой келди, милийсасы да келди таңылган экикароолчуну өрт өчүргүчтөр бошоткондон кийин. Ал экөө милийсага урунттуу эчнерсе айтып бере алган жок, экөө тең башка бирден жеп, колу-буту, ооздорутаңылыптыр. Кол салгандар экөөбү, үчөөбү, оруспу, кыргызбы, эч бир суроого жоопбере албай көздөрүн элеңдетип туруп беришти.. .
Бир топко чейин: "Акундуөлтүргөндөр миллиондон көп долларын алыптыр. Алар Казакстандан келген уйгурларэкен, жок, өзүбүздүн эле уйгурлар экен, уйгур эмес эле кыргыздар экен, Кытайдынкоопсуздук кызматынын адамдары экен" сыяктуу бир топ "экендер" айтылып турду. Ага чейин момундай окуялар болуп кетти.. .
Шефи атылып анан өрттөнүп өлгөндөнкийин аз өтпөй анын эки уйгур жигитин уйгур базарындагы дагы бир жаш топ, мурунАкундан коркуп араң эле жүргөн топтун мүчөлөрү бир ирет кийиздей ийлешти эле,ошондон соң бул жердеги үй-жайын текейден арзан сатып Казакстанга кире качышты.
Акундун төрт орусу да жок болду.Скелет Акун барында өз айылындагы кыргыздардын бирин калтырбай сазайын окутупчыккан эле. Акундун өлүмүнөн кийин ошол кыргыз балдар жыйырма-отузу болупчогулуп Скелетти чоң суунун жээгине алпарып ташбараңга алып ташташты. Милийсабиртопко сурак жүргүзүп күнөөлүү тапкан жок, алар да билишчү Скелеттин кимэкенин.. . Берки үч орустун экөө ууру кылып, чөнтөктөрүнөн наркотик чыгып биртоп жылга кесилип кетишти, бирөө баш-оту менен аракка алдырып азыр базарлардынтургуну, кейпи кеткен тентимиш.. . Ушинтип бүттү уйгур Акундун көпкөнбандасынын күчү.
***
Акчаң болсо каалаганың болот, айбанболсоң аның билинбейт. Иштин көзүн таппаган неме болсоң акча аны да оңдойкойот, мээң жетпеген иштин анабашына туруп алышың бар акча күчү менен. Айтыпне, айтпаса не, акчанын күчүнө туруштук берчү күч жок го адам турмушунда. Ошолакчанын күчү бир чакан шаардагы милийса началынигин түз министрдин орунбасарлыгына алып келди. Төрт орун басардын бири. Министрге бир-эки жолу саламменен келип, келгенде да оңой эмес каражат менен келип, министр ал таңгактыкөргөндө жүрөгү жарыла жаздаган. Анткени буга чейин анча акчаны эч ким берипкөрө элек эле. Ошентип министрдин көзүн эки ирет чекчейтип туруп полковникБолот министрге орунбасар болуп тынды. Өзүнүн жаманбы, жакшыбы, ойунда дагы бираз чыдап койсо министрдин дал өзү болууга жолу ачык, акча болсо жетип берээр,жетпесе дагы убакыт бар, чогултуп алууга. Милийса министринин орун басарынатолгон акчаны бир жумада же эки күндө таап койсо колдон келет.. .
Ошентип Болот олчойгон орунгаотуруп, министрдин эркеси болду. Беш-алты райондун жөн эле отурганначальниктерин алмаштырып, министрине он миң долларды бир эле санап берди,эки-үч айдан кийин беш баланы милийса академиясына өткөздү, он баланы орто окуужайына өткөздү, дагы төрт адамдын наамын көтөрдү, мөөнөтүнөн мурда бирнаркобаронду 16 жылга кетчү жеринен таптаза алып чыкты, андан алынган 10килограмм героинди бир жигити соодалап берди, ушул сыяктуу иштерден чогулгандолларга көмүлүп кала жаздады, министрди эми бир көмдү долларга, эми бүтүндөйминистрликти өзү биле турган болду.
Албетте дечи, Болоттун былык иштеринминистрликтеги бир топ кызматкерлер, бөтөнчө министрдин башка орунбасарларыжакшы билишчү. Министрди кандай тойгузганына чейин, канча доллар кай жактанкелип жатканына чейин беш колундай билгендер да бар эле. Бирок эч кимиси ачыкайта албайт, Болотту сындаганы - министрди сындаганы. Министрди сындасаң,соодаң бүттү да.. .
Болоттун турмушу мыкты уланды.Талкаланган дүнүйөсү он эсе кайтарылгандай болду.. . Бирок "мен сага өлүмапкелемди" жасап жүргөндөрдү таппай келет. Шектенгендери бар, бироказырынча колго түшүрө элек. Аларды кармоо үчүн өтө жашыруун операция ишкекирген, аз күндө ийгиликтүү айакташы мүмкүн.. . Болотту оңой көргөндөргө кандайсокку урулар экен.. .
***
Мырзабек Болоттун көтөрүлүп келгениношонун эртеси эле телевизордон көргөн. Жашачу акыркы жериң менен кызматыңакелдиң деп койгон өзүнчө. Болотту жок кылуу оңойго турбайт, анткени ал мурдагышаар начальниги кезиндегидей ар кай жерге мейманга бара бербейт, көңүлдөшүменен да өтө жашырын жолугушат. Бирок азыр жок кылчу адамың болсо, аны ишкеашыруунун жолдору табылат.. .
Мырзабек менен Самат бул ишке аябайсак даярданышты. Милийсанын министринин орун басары оңой эмес да. Ошол оңойэмес деген ишеним маселени татаалдантат, болбосо оңой эле болушу да мүмкүн.Министр орун басарынын үйүнө ким даап барат, ал орун басар бөтөнчө милийсаныкы болсо.Даап барса оңой эле экен деп Мырзабек менен Самат ишке ашырмай болушту.
Бу кезде Болоттун аялы балдары мененКөлдө эс алып жүргөн. Үч-төрт күндөн кийин Болот бармак эки-үч күнгө эс алганы.
Болот үйүнө кеч келди. Бирок караңгыкиргени аз эле болгон, жай күнү караңгы кеч кирет эмеспи. Саат ондор болупкалган. Болот эшигин ачып үйгө кирди. Баса, Болот азырынча ушул үчбөлмө-тамында жашап жаткан. Башка да үйлөрү бар эмеспи. Аларды карап, кайтарыпжашагандар бар. Болот ашканага өтүп, муздаткычтан муздак пиводон бирди алыпачты да, түз эле оозунан кылкылдата жутту. Анан бөтөлкөнү көтөргөн бойдон төркүүйгө өттү, каадасынча телевизорду иштетти. Бүт эркектин үйүнө келгендеги адатыушул го азыр. Диванга чалкалай отуруп пивосун иче баштады эле "тарс"эткен үн чыгып колундагы бөтөлкө талкаланып кетти. Болот ордунан ыргып тургандамаңдайына келе калган бирөө аны дал тумшукка согуп отурган жерине кайра жыкты.Болот көзүн ачты. Глушителдүү тапанчасын колуна кармаган Мырзабекти көрдү. Эмибиротоло ишенди "Өлүм алып келип жүргөн" ушул экенин. Мырзабектинжанындагы Саматты да көрдү. Бүгүнкү күн, азыркы түн өмүрүнүн акыры экенинбилди. Бирок.. . А балким өлтүрүшпөс. "Өлүм апкелгендер" ушуларэкенин билмексенге салыш керек. Дагы жымыраган ойлор биринин артынан экинчиси чуурат... Эгер булардын өлтүрө турганы чын болсо, айла жок, коркпой мойун сунат өлүмгө,өлүмдү тике карап тайманбай кетет.
- Сен айбан, далай жандын убалынакалгансың! Сен деген милийсанын абийирин кетирип бүткөнсүң! Сенин айбандыгыңанменин айалым өлгөн, энеңди! - деп туруп Мырзабек Болоттун семиз кежигесинеалаканынын кыры менен келиштире урду эле, анын мойну жүлүнү менен кошо үзүлөташтады.
- Сенин жашоого кенедей да акың жок,айбан, уктуңбу, кенедей да акың жок!
Мырзабек тапанчасын тигинин чекесинетакады эле, Болоттун көзү эми чындап чекчейди. Мырзабектин сырын жакшы билет,өлүм апкелип жүргөнүнө эми биротоло ишенди. Өлтүрүп койушу бар. Жок, бугакерсейиштин кереги жок, кандай болсо да эптеп жатып аман калыш керек. Өз үйүнөнстакан толтура аракты сурап ичти. Эптеп аман калса анан.. .
Болот жанталаша, жалына сүйлөдү:
- Мырзабек, сен эмне, сен дегенмилийса офицерисиң да. Мырзабек, мен сени эч качан жаман көргөн эмесмин. Менсага жаманчылык каалаган эмесмин. Иште болот да.. . Мен кийин түшүндүм сенинастыңда күнөөлүү экенимди.. .
- Күнөөң кайсы, айтчы?! - Мырзабектапанчасын дагы да катуу такады.
Болот эмне деп айтмак, тактап айтаалбады:
- Күнөөлүүмүн. . . Күнөөлүү экем. Чоңсыр айтсам тирүү калтырат дедиби айтып турду:
- Сенин сырыңды бир айалдан сурайындегем. Көрдүңбү, өтө жашырын сырды айтып бердим. Керек болсо сени министрликкеорноштурам. Кааласаң бир районго же шаарга начальник болуп бар.. .
Мырзабек тапанчаны такабай кызыгасурады:
- Кайсы аял эле мага жиберген?
- Галя деген неме. Менин жекеагентим. -Тапанча чекеден алынды, Болот жеңилдей түштү. Жок, эми бу мениөлтүрбөй калды деген ойу бекиди.
- Ал жөнүндө дагы ким билет?
- Эч ким билбейт. Мен гана билем.Мен өзүм байланышмайын ал эч качан мага келбейт.
Мырзабек ойлоно калды. Эгер Болоттирүү калса, Самат экөө жок болуш керек. Анан Болоттун айбандык далай кылыктарыкөз алдынан өтүп турду. Өзүн токтото албай калды. Тапанча Болоттун чекесинежабыша түшүп бир эле басылды.. .
Болоттун атылганын анчалык чуукылышкан жок. Министр өзүнүн орунбасарларын жана башка чоңдорун чакырып,орунбасарын өлтүргөн немени жерде болсо жерден, көктө болсо көктөн табуусунбуйурду. Керек болсо көрдөн сууруп чыгыш керек деди. Кызык нерсени айтып коюшубузкерек. Болоттун өлүмү милийсанын азын гана капа кылган болду, көпчүлүгү анынкиши колдуу өлүмүн туура сыяктуу кабыл алышты.
Өлүм дегениң ит тура - миңдегенмилийсалар Болоттун карьерасы менен байлыгына, министр менен кийинчерээктегитеңата мамилесине суктана башташкан. Эми болсо ал суктануу жок. Жерге берердежийиркенткен гана өлүгүн көрүштү. Өлүк, генийден да, баатырдан да, сулуудан да,акылдуу менен айкөлдөн да жийиркентет. Ошон үчүн өлүк.. .
***
Мырзабекке көз сүзүп, каш кагыпжүргөн, үч-төрт курдай үйүнө чакырган келин Болоттун өзү гана билген агентиболчу. Мырзабектен аз кичүү, кыркка чыга элек неме. Ал чын эле прокуратурадаиштеген тергөөчү жигиттин аялы. Жигит болгону да курусун, эркек өңдөнүп аялынабир ирет короңдоп-ороңдоп көргөн эмес, көзүнүн кареги менен айланат, оту мененкирип күлү менен чыккан неме. Кай маселеде болбосун аялынын алдында балбырапотуруп берет. Ишинде болсо далайды ак жеринен какшаткан катаал, карышкырдайкапшыра тиштеген неме өңдөндү.
Эки жыл мурун бу тергөөчү Болот иштегеншаарда иштеп келген. Бир ирет бирөөнүкүндө мейманда олтуруп Болот а келин мененкөз кысыша кетип, аягында кызып калган күйөөсү экөөнү үйүнө чейин жеткизип, ажерден да ичкен болуп күйөөсүн оңкодон сайышып.. . ошентишкен. А келин мененжарым жылдай жүргөндөн кийин өзүндө иштеген бир жаш майор аны менен көңүлдөшүпкеткенин билип, а майорду кабинетине чакырып келип экөө баланча күнү түкүнчөжердеги саунага барып шапар тебүүсүн катуу тапшырып, антпесе жалгыз жылдызынсууруп аларын айтат. Анан жигит келин менен аракка тойуп кумарланып атышканынкалтырбай видеого тарттырат. Эми келин да, майор да кайырмактын учунда эле, эччыккыс эле.. .
Андан аз өтпөй Болот келиндикабинетине чакырат да кассетаны шашпай көрсөтөт. Келиндин жүрөгү түшөтадегенде, анан өзүнө пешка күйөөсүн эстеп, тартса тартыптыр да деген ойдо кайратоотпой күлөт. Ошондо Болот минтет да:
- Эй, ######, эгерде ушунуңду жалпыжурт телевизордон көрсө эмне болоруңду билесиңби, ыя?! Келин сийип жибереташтайт. Көз алдына телевизор тиктеген апасы менен атасынын элеси келет, аларменен өмүр бойу тирешип, кез-кези соттошуп келген маңдайкы кошунасын эстейт.. .Андан көрө өлүм артык, өлүм жыргал! Келин жалынат Болотко, иттей жалынат,таман- туманын жалабийе таштайт.
Болот айтат:
- Ии, эми жеттиби мээңе, ыя,көтжинди? ! Мындан ары көтүңдү кысып, оозуңду жаап мен айткандай болуп жүрөсүң,уктуңбу? ! "Уктумдан" жакшы айтат келин. Болот аны кабинетинин төркүбөлмөсүнө алпарып, жарым сааттан кийин койо берет.. . Келин терең ойжүгүртпөйт, "ал кассетаны телевизордон көрсөтүүгө акысы барбы мунун"дегенди ойлосо болмок. Болоттун: "Болуптур, көрсөттүрбөйм" дегенидилинде кайталанат, бир ажалдан калгандай сүйүнөт.. .
Ошондон соң Болот келинди кез-кезименен пайдаланып жүрдү. Майор менен болгон мамилеси сүйүүгө айлана жаздады эле,анысы кан буугандай токтоду. Болот майорду башка жерге которттуруп жиберген.
Прокуратура менен милийсаңабысындардай, кээде жакшы, кээде жаман. Кандай болгон күндө да экөө бирисизбири жашай албайт. Бири-биринен жашырган сырлары да көп. Болот шаарпрокуратурасындагы көп сырды келин аркылуу алып турду. "Кишичил" болгону менен катынга тап бере албаган күйөө катыны эмне сураса төкпөй-чачпайайтып берет.
Ошентип төрт жылдай кызмат кылдыкелин Болотко. Анан күйөөсү Бишкекке которулуп келди. Аз өтпөй Болот даБишкекке келди. Келээри менен келин кайрадан анын кызматын кыла баштады.
Бир күнү Болот келинди бир жашырынквартирадан кабыл алып беш-алты саат бойу мээсине тапшырмасын куйду. Адегенде" мен сага өлүм апкелем" деген кагазды алып өлгөндөрдү тизмектеди. Андай кагазды өзү да алганын айткан жок. Анан ал ишти Мырзабек деген мурдамилийсада иштеп кеткен немеден шек аларын, бирок эч кандай далил жок болупжатканын, ал азыр бир машина койуучу жайда иштээрин, ал кандай адам экенинайтты. Келиндин милдети Мырзабек менен өтө жакын мамиле түзүп, керек болсотөшөккө чейин жетип "өлүм апкелген" ошол экенин далилдөө керек. Келинбул тапшырманы катуу алды. Тапшырма аткарылбаса кассета көрсөткөндү кой"аттырып сала" турганын айтты.
Ошентип бу келин машинасын Мырзабеккекойо баштады. Биртоп өткөндөн кийин өзү демилге көтөрүп таанышты. Эки-үч иретүйүнө да чакырды. Бирби, экиби ирет Мырзабек анын үйүнөн чай ичти. Ал кездекелиндин тергөөчү күйөөсү алыс жактарга кеткен болот. Эпадам капыстан келипаялы бирөө менен чай ичип отурганын көрсө деле эчнерсе болмок эмес, а балкимтөшөктөн тапса да таарынып, бир-эки күн тултуйуп тим болмок.. .
Келин Мырзабекти ушул күнү дачакырды. Мырзабек бу сулуу келиндин Болоттун шимшүүрү экенин билген. Болоттунөлгөнүнө үч күн болгон. Келин ал жөнүндө уга элек го, кебетеси. Эгер укканболсо Мырзабекти балким чакырбас беле.
Бу жолу келин столду аябайдайардаптыр, түркүн тамактан стол столдугунан эле чыдап тургандай.
- Бүгүн туулган күнүм, - деди келинкөзүн сүзө жароокер жылмайып, - сизди ошого чакырдым.
- Канчага чыктыңыз? - деди Мырзабек.
- Аялдын жашын сурабайт, - дедикелин. Орустан жабышкан салтты айтып турду.
- А, кечирип коюңуз, - деди Мырзабеккүлүп, - аялдар ар дайым он сегизде болорун унутканымды кара. Өмүрлүү болуңуз.
Экөө эки-үч ирет ичкен болушту. Көпачылышпай сүйлөшкөн болушат.
- Мен сизди өтө жакын адамымдайкөргүм келет, - деди бир маалда келин, - өмүр бойу өтө жакын адамым болуп жүрсөдейм. - Келин бул сөздү калптан айткан жок. Болоттун тапшырмасын аткарганы мененМырзабекти бир көргөндө эле жактыргандай болгон. Болоттон корккону андан күчтүүболгону үчүн тапшырма үстүндө иштеп жүрбөйбү. Буга чейин эки-үч ирет "өлүмапкелем" жөнүндө сөз баштап, ал жөнүндө укканын айткан болуп Мырзабектинкабак- башына көз салган, шек-шыбаа көрө албады, ал жөнүндө сөз да уланбады.
- Мен да сизди жакын адамымдайкөргүм келет, - деди Мырзабек жооп берип. -Эчактан эле ошенткем.
Мырзабек да калп айткан жок. Келиндижактырып жүргөнү да ырас эле. Бирок бу келиндин милдетин Болоттон укканданкийин көңүлү кайткыс карарган. Мынчалык алданып келген үмүтүнө бир эсе жаныкүйүп турду. Дүйүм тамак убаранын карасындай сезилди. Бир-эки жолу көтөрүлгөнтостту ачуу жутуп, анан капысынан эле:
- Мен анда барайын ишке. Балдаркүтүп калды го, - деп шылтоо айтты. Айалдын чебелектеген азгырыгына алдырганжок бу жолу баягы тоодогу сымал. Бек турду.
Келбетине жана ажарына бекем ишенипалган айалга Мырзабектин бу кылыгы таптакыр түшүнүксүз болду. Акыры кармапкалалбасына көзү жетти бейм:
- Мейлиңиз. Бирок кийинкижолугушаарыбызда ишиңизди жакшылап бекемдеп келээрсиз, - деп жылмайымыш болду.
Сырткы эшик жабылганда телефончырылдап калды. Алса күйөөсү чалып жатыптыр:
- Бир орунбасарды атып кетишкенэкен. Таанышым деп жүрөт белең..
Айал андан ары уккан жок. Атылганданда жаман болуп, жүрөгү барча-барча тилинип турду. Өзүн саткынчы сезди. Бактысынсатып жибергенсип, жайнаган столду тиктеп отуруп калды.. .
***
Качантан экенин ким билди, бу биржарым центнер келген тарыхтын тээ тереңинде калган балталуу баш кесердиэлестеткен, караган адамды коркунучтуу өң-келбети менен бир силкинтип алчуаялды баары "мама" дешет, тегерегиндеги аял-эркек дебей, чоң-кичинедебей. Коркунучтуу кебетесине куп келген катаал-каардуу мүнөзү, аялзатында жокташбоорлугу далайдын үшүн алган. Кээ бир жапжаш кыздар анын ташбоорлугунан, канкорлугунан өмүрүнөн ажыраса, кээ бири өмүр бойу жарым эс, жарымбаа болуп,майып болуп да калышкан.. .
Мама "мама" бололектеБишкекке жакын айылдардын биринде кедей-дыйкандын үйбүлөсүндө туулуп өскөн. Апасыколхоздо саанчы эле, атасы болсо уйчу. Экөө тең керээли кечке ошол колхоздунортолук уйлары менен алек. Күнүнө бир-эки маал апасы үйгө чуркай келип, чуркайкетет, атасы болсо кашкарайганда араң келет.
Мамаша болсо өзүн-өзү билет, өзүнөнкийинки ини-сиңдилерин каалагандай башкарып, тамактын бүрдүүсүн өзү термелепжеп тигилерге күн көрсөтпөйт. "Апама айтам" дегендерин айткыс кылыпжанчат, кызбашы менен баса калып муунтуп салат, чала өлүк кебетесине жеткизип.Анан биртуугандарынын баары андан өлгүдөй коркот. Айтканы айткан, дегени деген.Мамада сабак окумай жок. Ата-энеси тапкан акчаны өзү билип коротот, каалаганкийимин сатып кийет шаарга эки күндүн биринде каттап. Мектебинин мугалимдеринебак жадап бүткөн. Кыз төртүнчү-бешинчи класста экенде класс жетекчиси анынэне-атасына арызданып келишчү, кийин келбей калышкан. Эне-атасы элжирегеннемелер болсо, кызы аларды тоотпосо келип не?..
Ошентип далактай качкан кыз бир күнүулуу балдардын отурушуна барып таңга жуук чын эле "мама" болуп келди.Аскерге кетем деп жаткан бир бала "сени аскерден келип эле алам, тойдуБишкектен эң чоң ресторанда өткөрөм" деп туруп жатып койду. Ошентип Маманыкыз белгисинен сегизинчи класста кашайтышкан. Ошондон соң далай жигиттинкойнунда жүрдү баланча күнү "свадьба" өткөрүшмөй болуп. "Эмкижылы аялымды кетирем, сени алам" деп үч-төрт бүлөлүү эркек да"оозтийип" калышты бу аты кыздан.. .
Мама онду бүтүп, бүткөндө дабүтүндөй бир мектептин мугалимдерин опсуз кубанычка бөлөй бүтүп Бишкекке келди.Анткен менен акылы бар окшойт, чоң окууну самабады, окуй албасын, дегелеандайдан түшүнүгү жогун түшүндү. Кездеме токуган фабрикага орношуп, жатаканаалды. Ырасында заңкылдап-даңкылдап дурус иштеди, айлыкты дурус алат.Ата-энесинин да тапканы кошумча, бир-эки жылда дурус акча чогултту да, өзү иштегенжерине жакын жерден жерүй сатып алды.
Ана эмесе, шапар тепкенди көрүп ал,күндө майрам, күндө той. Өзү менен иштеген үч-төрт кызды башкарып алган, үйүнөапкелет, аларга жигит табат, бекер эмес, тамак-ашка акча алат. Кийинчерээктамакка дебей эле "баланча төлөйсүң" деп түз эле айтат."Мамаша" дейт кыздар, жигиттер да ошентет аларга келген. Мамаша болсомурун эле эткээл неме эми тегирмендин ташындай болду, ар сөзүндө буйруктундеми, илеби бар. Кай бирде мас болуп чатак чыгарган эркектерди бир колу мененжелкеден, экинчи колу менен көттөн алып ыргытканда ал неме камгактай учат.Анысы тура калып кол кайтармак болсо тумшуктан ары бирди басканда бүттү,түгөнөт эркектик кайрат, бүрүшүп туруп берет.
Күндөрдүн бир күнүндө Мамаша ойлонупотуруп жумуштан чыгып алды, иштеп не керек. Ошол ишинде тер төгүп, бел түзөбөйтапкан акчаңды кыздарынын аркасы менен бир күндө таап койсоң болот. Бүттү,иштебейт. Ошол Совет доору кезинде колу-буту соо туруп иштебей жатканды катуусурачу да. Бир күнү участкалык милийса келди короңдоп. Мамаша көчүк менен каштыбирдей серпип, анын астына чучук баш болгон биртоп тамагын койуп, кымбатарактан куйуп, кетээринде акча карматып узатты. Ал милийсаң ошондон кийин көпкелет, мамашанын сыйын көп көрөт, ага тийише тургандар болсо коргоп алат. Атурсун бир-эки ирет "мамаша, бүгүн түнү сенин үйүңдү текшеребиз" депэскертти эле, ошол күндөрү кармап, жоопко тартабыз деп келген биртоп милийсамамашаны жоопко тартмак турсун, анын ачуу тилинен араң кутулушпадыбы. Кийиношол өз киши болуп калган милийсаны башка жерге которуп, башкасын чектешти. Алкапитан неме эки-үч ирет келип Мамашанын чарасын көрмөй болду. Анан а да өзкиши болуп кетти. Мамашаныкына келип курсагын тойгузат, чөнтөгү акчага толот,анан кумарын жазат. Накта "крыша" ошол капитан болду.
Ошол кезде Мамаша эттенип, анысыузун бойуна куп жарашып, өңдүү-түстүү тартып, биртоп эркектин шилекейинкуйултуп таштачу. Бир эле маалда үч-төрт эркек менен жүрө берчү.
Кыз саткан ишин баштагандан ончактыжыл айланып эми мурунку үйүнө жанаша Россияга кетчү орустун килейген алтыбөлмөлүү үйүн кабагым-кашым дебей сатып алды. Мончосу, гаражы, времянкасы, алмабагы, погреби - деги укмуш короо жай. Мамаша эми үйүндө бир малай, короосундабир малай күттү. Чоң үйдүн бир бөлмөсү өзүнө тиешелүү, ага өзүнөн башка эч кимкирбейт, улуксаатсыз. Үч бөлмөдө кыздар иштейт, күнү болсо күнү, түнү болсотүнү. Эки бөлмөдө каалагандар тамактанат, ырдап, бийлейт, телевизор көрөт,көбүнчө секс.. . Ырас эле десең, Мамаша бу чоң үйдү өлкөбүздүн эркиндиги мененкошо сатып алды. Мамашанын үйү кирешеден киреше апкеле баштаса, өлкөбүздүнэкономикасы кыйрагандан кыйрап жатты.
Дагы бир аз убакыт өтүп Мамаша жигиткүттү. Эңгезердей үч жигит, үчөөнө тең төшөктөн даамын алдырды. Каалаган убактатаң атырып койот, кимиси менен болбосун. Бирок бирин да теңата кылбайт.Төшөктөн турдубу, бүттү колбаласы, камчы чабар жигити. Мамашанын кыз сатуу ишиэми кадимкидей жөнгө койулду. Туш келди кыз алынбайт, өңү-түсүнө карайт,жаштарын тандайт. Бир гинеколог врач текшерип турат аларды. Ким кайсы күнүиштейт, качан эсалат, отпуска беришеби, жокпу, канча акча төлөнөт, эмне кийимкийиш керек ж. б. толгон-токой жоболорду киргизген Мамаша. Тартип аябай катуу.Кыздар азга эле мойун толгосо, бүттү, кийиздей жанчылат. Милийсагаарыздангандар чыкса кайра өздөрү күнөөлөнөт, антүүгө Мамашанын акчасы жетипберет.
Маманын итчиликтерин Мырзабек мененСамат оголе көп угушту. Маселен, момундай да бир окуясы бар:
Бир жолу үч-төрт кыз чогуу отурупкалышты. Кылган иштерин, Мамаша, келечек жөнүндө сүйлөшөт. Мамашанын айбандыгынайтышат. Кийин ушул ыплас иштен кетип бүлө күтөрүн, бала төрөп эне болушарынкеп кылышат. Алардын арасында бирөө эч сөз айтпай, талкууга аралашпай отуратда, болгон сөздү чыпчыргасын коротпой Мамага жеткирет. Ана эмесе, Мама эң жаманишти ойлоп, ошол кыздардын тагдырына балта чабат: жамандаган үч кызга күч мененоперация жасатып, эне болуу ырыскысынан ажыратат. Анан ал кыздарды жумуштан даайдап салат. Ошондо кыздарын үчөөнүн бири муунуп өлүп, берки экөө көчө-көчөкыдырып ичип кетти дешет.
Ушундай айбандык иштерди жасаганайалдын, жок, айалдын эмес, желмогуздун жашоого кенедей да акысы жок!
***
Мама саат онбирлерде туруп, жуунуп,дайардалган килейген столго жалгыз отуруп оозун эпсиз толтура тамак жебатат.Бир айал чимирик болуп чайын куйуп, тамактарынан улам бирди Мамага жылдырып,бошогон тарелкаларды алып, стол үстүн тазалай калып жаны тынбайт.
Мама бир саатка жакын тамактанды. Анан ынтыга туруп килейген залдагы мамык диванга кырдана жатып, телевизор көрөбаштады. Аз өтпөй анын күн күркүрөгөндөй коңуругу жаңырды. Үй кызматчы айалайар басып телевизорду өчүрүп, Маманын үстүн одейал менен жаап койду.
Мама кээде уйкуга алдырып койот.Түндө уктап, шашкеде туруп тамак ичип, анан телевизор көрүмүш болуп, кайрауктайт. Бүгүн да ошентти. Уйкудан бешим ченде турду, кайрадан жуунган болуп,дале болсо тамакка отурду. Жалаң эт жеди: тооктун, койдун, жылкынын.. . Тазаарактан эки жүздү сокту. Көңүлү чаап турса бу горилладай түрү менен сүрү барайал бир бөтөлкөнү бир эле тартат. Дагы ичти арактан. Аздан соң нымшып, денесида, көңүлү да жибиди. Үй кызматчы айалга айтты:
- Эй катын, чакыр, массаж жасасын!
Мама ордунан туруп, короодогусаунага кирди. Артынан массаж жасачу жигит кирди. Бу неме үйдү да, Маманы дакайтаргандардын бири, анан массажын да жасайт. Бу жигитти Мама кээде уктоочубөлмөсүнө да алып калат.. .
Мама массажын жасатты, саунасынатүштү. Андан соң дароо кечки тамакка отурду - арааны айабай ачылып турган.Жарылганча жеди тамакты. Эми дале болсо үргүлөй телевизор тиктеген болот.Ошентти. Бат эле үргүлөп барып уктай кетти. Ордуңа барып жат деп эчким айтаалбайт. Эми ал беш-алты саат замбирек атса да ойгонбойт.
Үй кызматчы айал, дагы бир тамакжасаган кыз, үйдү, короо-жайды кайтарган эки жигит болуп ошол төртөө тамактанбели ийилген столго отуруп жеп, ичип жатышты. Бу жердеги телевизорго уйатыарбын кинокассетана койуп анын кумарына батыбатышат.
Короодогу үйдө да кароолучу барайалы менен. Короодо килейген эки дөбөт наркы-терки ээн басат. Бул үйгө даапкиши кире албас.. .
Бир маалда сырт жактан дабышчыккандай болуп, эки дөбөт ошол тушка келип үрө баштады. Анан удаасы менен экижолу үнү пасталган ок чыгып, эки дөбөт эки жерге сулады. Ага удаа эки адамкороого секирип түүшүштү да, түз эле кароолчунун үйүнө киришти.
Кароолчу эки ирет стакан көтөрүп,килейген тарелкага салынган тууралган этти жеп, эми бирди сокмой болуп стакандыколуна алган.
Кирип келген эки маскачанды көрүпжүрөгү оозуна тыгылды. Стаканы колунда калтырайт. Анын айалы уктабаткан, ортокызуу. Ичкени менен көтөрө албайт, аз эле ичип кулайт.
Эки маскачан эч сөз айткан жок.Шашпай кароолчунун колу-бутун бышык жип менен байлап, анан бири айтты:
- Үнүң чыкса өлдүң! Тигиниңе да айт,ойгонсо, түшүндүңбү?
Кароолчу небак тилооздон калган да,үнү чыкпай башын ийкегиледи.
Экөө акырын басып үйгө киришти.төртөө чардаганын улантып жатышкан. Колдорунда тапанча маскачандарды көргөндөтигилердин көчүгү түшүп калды, келмелери оозунан түштү.
Эки эркектин колдору, буттарыбайланды залга алынып келип. Бу жерде Мама уктап жаткан да. Эки айал дакиргизилди. Төртөө жерге эле отургузулду. Анан маскачандын бири курткасынынэтегин жылдыра берип курунан кыска саптуу камчы алып, тоодой болуп жатканайалды келиштире шилтеди эле, айал бакырган бойдон тура калам деп жерге кулады.Эми бир жеди куйрук талаш. Кудайга үнү жете чаңырды, жанталашты. Дагы жеди,дагы чаңырды.. . дагы.. .
Карап отурган төртөө жандан түңүлдү.
Таңылуу эки жигит маскачандартарабынан өлүм жазасына өкүм кылынган эле, анткени бул экөө Маманын тилин албайкачып кеткен эки кызды таап муунтуп өлтүрүшкөн. Анан да Маманын буйругу мененкыздарды зордуктап, көгала койдой тепкилеп турчу.
Ошолор жөнүндө маскачандын бириайтып, өлүмгө татыгансыңар деп экөөнү чекеге басып-басып алды.
- Эми кезек сеники, - дедимаскачандын бири Мамага. - Айтар сөзүң барбы акыркы ирет. Кыздарды кантипкордогондугуңду айтып берчи?!
Маманын жаны оозуна тыгылды. Айласы куруп,байкуштун оозуна кеп келбеди. Эмне деп айталат эле.
- Мен.. . мен.. - Мама ушинтиптитирейт.
- Эмне сен?!
Мама сөз улай албайт. Калчылдайт:
- Өлтүрбөгүлө! Баарын алгыла..
- Эмненин баарын?!
- Акчанын. Мен азыр. - Мама өзү ганакирчү бөлмөсүнө барып сейфтеги доллардан беш-алты таңгак көтөрүп келди эле,беркинин бири сурады:
- Баарыбы?
- Азыр.. . - Мама барып баарынкөтөрүп келди. Сейфте жүз элүү миң доллары бар эле.
Маскачандын бири долларлардыарчындаган резинкаларынан бошотуп, бириндете үйдү да, чөнтөгүнөн кичинекейбөтөлкөдөгү бензинден куйуп ширеңке чакты. Доллар алоолоно күйдү.
Маманын өлүмдөн коркконун ачкөздүгүжеңип кетти:
- Эмне өрттөйсүң?!
Ошону айтаары менен тизесин мыкчыйжыгылды. Удаа эле экинчи тизесине ок тийди. Чаңырык. Жансоога. Өлүм көрүнөт.бирок айалды өлтүрүшпөдү. Үйлөрү бүт өрттөлдү. Өзү доктурга жатып, буттарыайыгып чыкты, бирок эки буту тең бүгүлбөй калган. Кийин көчөдө калып, иткөрбөгөн кордукту көрүп, адам санында жок турмуш өтөдү.. .
***
Ошондон көп өтпөй Мырзабек Саматменен жеке отуруп сүйлөшүп жатып минтти:
- Самат, сен өзүңдү өлүм апкелчүжаналгычка окшош сезген жоксуңбу?
- Билбейм.. Антүү ойума келбесекерек.
- А мага андай ой күн санап келетурган болду.
Экөө бир топко дымып тургандан кийинМырзабек айтты:
- Өлүм апкелгенибиздитоктотпойбузбу, ыя Самат?
- Ошентелиби?
- Ошентели.
- Макулмун.
Ошону менен сөз бүттү.
***
Ошол сөздөн төрт жыл өттү. Булубакта экөө дымыды. Анан бир ирет экөөнүн ортосунда мындай сөз болду:
- Мырзаке, чоңуң да, бандитиң даэлдин канын соргонун күчөттү го. Аздап болсо да кой дебейбизби?
- Мен да ойлой баштадым эле. Койдесе кой дейли.
- Өлүм апкелиппи?
- Башка жол жок экен да буларга, -деди Мырзабек.
Ал өзүнчө тарых.. .
Аягы.