Басмачылык. Сиздин оюңуз кандай?
#101 18 Декабрь 2012 - 00:46
Кайран омур эскирер
#102 20 Декабрь 2012 - 16:28
#103 20 Декабрь 2012 - 16:31
#104 21 Декабрь 2012 - 16:13
#105 21 Декабрь 2012 - 16:15
#106 28 Декабрь 2012 - 10:42
Молдо Нияз орус баскынчыларынын жанкыйгыч иштерин, ыплас аракеттерин айтып келип «Алыстан келген басмачы Ада болупкалса экен» деген тилек-каргышын билдирип, чыныгы басмачылар ошолор экендигинырастаган. Орус басмачылар эл ичиндеги баш көтөргөн, билерман дегендердикалтырбай кырып («Катка түштү үйүбүз, Калбады жакшы бийибиз. Тартылды танапжерлерге, Тынбас болду эрлерге, Жаман иш болду марттарга» ), ар түрдүүкордуктарды көрсөткөнүн («Салат мүшкүл ойнуга, Мусулманды бутпарас Буйлалап хамноктолоп, минип алды мойнуга») ченем жеткис кыжыр, өлчөмсүз ыза менен жазат.
Орусташтыруу саясаты ошондо эле жүрүп(«Кафирди Кудай зор кылып, Мусулманды кор кылып, Омар атын Бор (Боря О. С.) кылып,Бор үстүндө сыр кылып»), Сатыбалды, Зиябүдүн, Мамыталы, Атабек, Аширнаип,Үрүстөмбек, Хидеяткан ж. б. азаматтардын көздөрү тазаланып, атүгүл айрымжурттун эли бүт бойдон дайынсыз жок кылынганын айтып («Өмүрбек журту атылып,Кырылганга күйөмүн») ызаланат. Орус колонизаторлор мусулмандардын жүрөктөрүнүнүшүн алгандыгы ушунчалык «Орус келет!» деп койсо, Олтура албай адамдар»качканын айтып ичи сыйрылат.
Ошондой,ар кандай зордук-зомбулуктагы, ачуу-арай күндөргө күбө болгон акын «Көгөөндөйкөгөргөн Көзүң курусун бутпарас! Балдыр-балдыр сүйлөгөн Сөзүң курсун бутпарас! »— деп каргап:
«Албарскафир заманы
Арзанболбойт галабыз (эгин, дан),
Адептибилбет балабыз.
Акыретинбербесе,
Ара жолдокалабыз» —
дептынчсызданат. Ушулардын баарына өзүбүз күнөөлүбүз деп мойнуна ала «Катка түштүүйүбүз, Каттык болду күнүбүз. Кооп сийген кафирге Кошулуп кетти бийибиз» — депжазып, мунун баары кошоматчылыктан («Сарт баласы кумарбаз Саркер болуп кафиргеГаласыны көтөрөт. Малай болуп пул алып, Баласыны көтөрөт»), аргасыздыктан( «Оягыдан сурасаң Оруска казак жол берди») болгондугун жашырбайт. Мындай абалдыМолдо Нияз мусулмандардын биримдиги жоктугуна байланыштырып келип, минтипотурсак «Сейил күндө кыш түшөт, Мусулмандар башыга Муңайтып кандай күн түшөт!?Кудайым асан кылбаса, кутулбаган кун түшөт» деген жыйынтык чыгарат.
Молдо Нияздын «Санат дигарасттар» китеби жарык көргөндөн кийин мындан бир жарым кылымча мурдатан берки орусбасмачылары кыргызга карата жасап келген баскынчыл, кыргынчы мамилелери көркөмдокумент катары тартууланып, ачык айтылып атат. Демек, Молдо Нияздын кагазгачегелеп жазып кеткен мурастары көркөм бийиктиги жагынан гана эмес, тарыхтынжазууга түшпөй калган айрым деталдарын эске салганы, кыраакы болгонго чакырганыөтө маанилүү кызматтардан болуп саналат.
«I санат дигар» деп аталган Алымкулаталык туурасындагы дастанда орус баскынчылары менен мусулмандардын беттешүүсүжөнүндө айтылат. Алымкул баштаган мусулман кокондуктардын орус баскынчыларыменен болгон биринчи айкашы тең чыгуу менен аяктап, эки жылдан кийинки экинчиайкашта өз кишилери колдуу болуп, ок жеп, Алымкул көз жумат. Сөөгү Миң-Өрүктөкалат. Кол жазмалар фондусундагы 1619-номурлуу папкада Суван Жутанов 1954-жылы76 жаштагы Шерматов Шамурза аксакалдан сурап жазып алганына караганда Байказакдеген мусулман Никелейдин шпиону болуп, Алымкулдун аскерлерин кыдырган экен,ошондон улам Алымкул аталык Байказакты замбирекке салып аттырып ийген экен.Байказактын бир тууганы Алымкул байкабай турганда тууганынын өчүн алыш үчүнатып таштаган деп айтылат. Ал эми Төлөгөн Касымбековдун «Сынган кылыч»романында Алымкулдун өзүнүн удайчысы байкатпай туруп атып салган деп айтылат.Канткенде да аталыктын өз кишиси тарабынан ок жегени Молдо Нияздын чыгармасыарквшуу тастыкталып турат.
Молдо Нияздын «I Санат дигариндеги» Алымкул кыргыз адабиятындагы атайын көңүл бура турган образ, тарыхвш чындыккасалганда бүткүл Орто Азия, Кавказ,
Сибирдибасып алган орустун өтө күчтүү согуштук машинасына каршы үч жолу казат кылган(«Кафирге карап үч жолу Казат кылды Алымкул») теңдешсиз баатыр экенин көрөбүз.Бул кыргыз адамдарын чыныгы баатырдыкка, өз жеринин нагыз патриоту болуугатарбиялоого табылгыс үлгү болот. Өз уруусунан, өз колотунан башы чыкпаган«баатырларды» көбөйткөнчө ушул Алымкулдай азаматтарыбызды даңазалап, баскынчыларгакаршы турган кайратынын алдында курчутсак жаштарыбызга жугумдуу, таасирдүүболот эле. Бул бир айыл менен экинчи айыл же бир атадан тараган бир уруу мененэкинчи уруу, бир киши менен экинчи кишинин чатагында көрүнө коюп, баатыр наамыналгандардан эмес.
Четэлдик баскынчылардын (орустардын) мусулман жерин, Орто Азияны, тепсеп киргенинеАлымкулдун каны кайнап, жаалы күчөгөн учурду акын мындайча айтат:
«Караданчыккан Алымкул
Камандиркайдан келди деп,
Кайратыгакуп келди.
Куюшкансалбай ат минип,
Кутура чыкканАлымкул
Кубандар кайданкелди деп
Курушуга купкелди»
Келтирген саптардан да, чыгарманынмазмунунан да Молдо Нияздын Алымкул баштаган казаттарды жакындан көргөнү,атүгүл баскынчылардын аскердик составын, аскер башчыларынын аталыштарына чейинанализдеп, өз аты менен «Кубандык» (Казактар), «Командир» деп чакырып атканытарыхый чындыктын ичинен аңтарыла так, даана көрсөтүлгөнүн далилдейт.
«IV санат дигарда» Молдо Нияз орусбаскынчыларынын XIX кылым соңундагы «Анжиян көтөрүлүшү» деген аталыш алганмыкаачылык саясатын ашкерелейт. Башталышында «Арка журттун баарисин Сардариникөргөмүн. Атантай менен Тайлактын балдарыны көргөмүн...» «Жантай баатыр баласыШабдандарды көргөмүн», «Алымбек менен Койчунун улфетини көргөмүн» дегендейөзүнө замандаш бүткүл кыргыз жакшыларын көрүп, баарлашканын, дубаларын алганынсанаттап келип, баскынчылардын элге көрсөткөн кордуктарын «Кафирдин зулуму бужуртка Өтүлгөнүн айтамын» деген саптар менен баштап, «Орус келет деп койсоОлтура албай адамдар качканын айтамын» деп алардын зулумдугунун адам чыдагысабалынын, өтө жогорку чекке жеткенин көрсөтөт. Бул «Отуз жылга жакындап орускелип зор болгондон» кийинки окуя (көтөрүлүш) экендигин белгилейт. КөтөрүлүшАнжиянда болуп, Молдо Нияз өзү көрбөгөндүгүн, катышпагандыгын «Экинчи калпа жөнжүрбөй, жыйын кылды дешедир. Дүйнө журттун баарига Дайын кылды дешедир.Анжиянда көп адам Абак болду дешедир. Ачылып кетип бир зили чатак болдудешедир. ..» деген саптарда айтат. Анын «Отуз жылга жакындап Орус келип зорболду. Оң, солдун баары кор болду...» деген саптарында өзү жашаган Түштүктарапты орус баскынчылары басып алганына ошончо жыл болуп б. а. 1898-жылкыАнжиян көтөрүлүшү мезгилинде өзү бар экендигин далилдеп, «Оморбек журту атылып,Кырылганга күйөмүн» деп ал баскынчылардын зулумдугунан канчалаган эл журткырылып калганына күйүп атат. Бул «IV санат дигардын» жыйынтыгында Молдо Нияз:«Мусулмандар башыга Муңайтып кандай күн түшөт? Азап кылса, момундар, Караңгыбашка түн түшөт. Кулу болсоң пул түшөт, Кудай-асан кылбаса, Кутулбаган кунтүшөт» деп өтө терең, бүгүнкү «киргиздешүүнү» , башка диндерге кирип аткандарды, улуттук маданиятыбыздын бүдөмүктөп бараткандыгын кун катары божомол түшүнүп, ырсаптарына салат. Чынында эле ошондо басып келген орус баскынчыларынын бүгүнкүгөчейинки үстөмдүгү кыргыз эли үчүш кун жеткис азапка айланып, аракка уугуп,баласы ата-энесине балта көтөрүп, жаштары эне тилин унутуп, түркүн диндергекирип, башаламан-будуң чаң түшүп турган кезибиз. Олуялык, көрөгөчтүк деп ушунуайтса болот.
#107 30 Декабрь 2012 - 22:16
#108 23 Февраль 2014 - 04:50
Важно - кто ты на самом деле
#110 08 Март 2014 - 13:54
Анан менин апамын таятасы да басмачы болгон,ошол маалда аларга каттуу кысым башталганда качабыз деген пикирге келишетда,алтындарын комуп кетебиз кийин келгенде таап алабыз деп алтындарын комушуп уйго келе жатканда таятасын ,жанындагы жоокорлорун атып кетишиптир. Таенемди болсо Сибирге айдайбыз басмачынын кызы деген экен,таенеми кембагал таятама куйоого берип сактап калган экен.
#111 08 Март 2014 - 15:45
#112 08 Март 2014 - 19:44
#113 08 Март 2014 - 19:53
82_kurd (08 Март 2014 - 19:44) жазган:
#114 09 Март 2014 - 00:56
Важно - кто ты на самом деле
#115 09 Ноябрь 2014 - 16:59
#116 12 Ноябрь 2014 - 18:00
#117 12 Ноябрь 2014 - 18:04
USSR (13 Декабрь 2012 - 02:22) жазган:
Басмачылар совет бийлигине каршы болуп, азыркы термин менен айтканда Оппозиционерлер болушкан.
Убакытты баала кайтып келбеген!
Чаап салса, кайра өсүп, жайкалган
Жер килеми — чөп эмессиң сен деген.
#118 13 Ноябрь 2014 - 03:15
Билдирүүнү түзөткөн: momyn_jygyt: 13 Ноябрь 2014 - 03:18
#119 13 Ноябрь 2014 - 03:27
altinim (21 Декабрь 2012 - 16:15) жазган:
Нарай айылында беле, ошол Мойдунбек басмачы? Бирок сиз жазгандардын баары каралай-калп, ж.а ошол кездеги адамдарга, орустардан тескери провакация болгондугу учун, психологиялары ошол жака бурулуп, "Мойдунбек жаман адам" деген идеологиялар м.н булганганып калган. Чындыгында ал киши, ислам учун мыкты курошкон, кыргыздын, чыныгы эр-азамат жигиттеринен болгон, дин учун каныны аябай, ажалга тик караган.
Билдирүүнү түзөткөн: momyn_jygyt: 13 Ноябрь 2014 - 03:30
#120 15 Ноябрь 2014 - 01:13