[KUMU89]

Бирдеке десен эле кунк-мынк этип жооп бербей кетип калат. Уйлорду жыйнап, кир жууйлу деп откондо эле айткам. Унчукпаса эмне кылайын,- деди келинине нааразыланган Батма. Кайненеси менен кайнатасынын нааразы болуп атканын Клара туруп, оозгу болмого чыгып келатып угуп калды. Анан сыртка чыгып: -Апа мен Манас туубайм. Жардам бер деп айтсаныз кантип эле унчукпай коёюн!-деп тултундап сыртка чыгып кетти. Эшиктен жуунуп келип, шашпай тамак ичти да кайненесине очошуп, уйду тарсылдата жыйнап оор нерселерди которуп атты! Кечке чейин кемпир менен кошулуп кир жууду. Кечинде Рахман жумуштан келгенде эле: Бугун кечке кир жууп, уй жыйнап кыйналып калганга ичим ооруп атат,: деп бук тушуп жатып алды. Чындыгында эле Клараны ичи ооруган эмес. Анча-мынча кыймылдап койгонго чарчап калган. -Апа Кларага эмнеге жумуш жасатасынар? ! Озу кош бойлуу болср! Силер жанагы Гулнараны эле унута албай буга очошуп ушинтип атасынарбы? -деген уулу аялына болуша энесине атырыла бир тийди. -Кой балам,антпе. Кантип эле мен Кларага очошойун. Гулнара бизге келин болгон болсо, Клара да биздин келин. Сен жакшы коруп, суйуп алган аялды биз кантип жаман коруп, очошолу,-деди апасы уулуна. Рахман унчукпай аялы жаткан болмого эшикти тарс жаап,кирип кетти. Убакыт учкан куштай зымырап отуп атты. Билинбей эле бир жыл отуп кетиптир. Клара боюнан бошонуп, уул тороду. Кемпир-чал баш болуп, Рахмандын суйунгонун айтпа. Аны доктурдан чыгарып келгенден кийин куркурото бешик той беришти. Наристе торолуп убакыттын откону менен катар баягы Клара Гулнараны кетирип куйоосун бузуп тийип алганы унутулгансып калды. Мурда эле жаш аялынын козун караган Разман, эми эркек торогондон кийин ого бетер эле карап атты. Рахман биринчи аялы Гулнарага кызы Айгеримге жолугуш учун бат-баттан барып, акча-тыйындан жардам берип турчу. Эми минтип уулду болгонго ал кызын да унуткансып, барганы да сээлдеп калды. Торогондон кийин Клара да мурункусундай болбой, которулуп,соз суйлосо жооп кайтарып, тили чыга баштады. Уйдо болбогон жерден эле кайненеси менен кагыша тушот. Жаш эмеспи, тушуноор дегеникемпир ага унчукпай кутулчу. Бирок, келини алардын унчукпай калганын билип, ого бетер чакчандап, уйдогу копчулук бийликти озунун колуна алып алды. Бир жолу Кларанын торкундору кичинекей баласын куттуктап коргону келип калышты. Короодогу бугун-эртен тууйт деп аткан койлорду аяп, Таабалды кудаларыга козу союп коноктойлу деп чечти. Аны уккан Клара: -Ата, менин торкундорум кунуго келип тажатып атты беле, кой дегендер толтураго, короодо, ошондон эле сойбойсузбу? - деди такылдап. Таабалды келинин кызым дечу: -Кызым,койлордун баары бооз, бугун-эртен тууйт. Мен кудаларга чон, семиз козу соём,-деп тушундурду. -Силер дайыма эле ушундайсынар! Мени Рахманды бузуп тийип алды деп, бут баарын менден аяйсынар! Мейли, аяй бергиле! Эгерде менин ордума тиги келинер болсо, анын торкундору келсе берээр ащынарды таппай калмаксынар! Мен мындай кордукту которо албайм, кетем, торкундорум менен уулумду которуп алып!.. -деген келини тултундап аркы торкундору отурган болмого кирип кетти. -Кой балам,-деп артынан кайненеси ээрчий кирди. -Атан туура айтып атат, аны менен айтышпай эле айтканына конуп калчы. -Силер жалгыз уулунардан аяйсынар! Силерге мал, байлык болсо эле болду! Уулунар кайындарына шерменде, уят болоорун билбейсинер! Бизден эле ошол бооз койлорунар артык болуп кеттиби! Клара торкундоруно таянып кайненесине да кыйкырып алды. Торкундору иштин чоо-жайын угуп алып, Клараны тыйып козу эле соё бергиле деди эле бирок, бул уйго мен ээмин, булардын эмнесин аяйсынар дегенсип Клара ыйлап, атайы очошуп, кайнене-кайнатасы менен урушуп атып, чон бооз койдун бироону сойдурду. Койдун ичинен олуу чыккан чон, кара козуну коргон кайненеси:-Ушул койго, козуга деле убал болду го,- деп кейип, келинине нааразылана суйлоду.

[KUMU89]

-Кой деле, козу деле акыры олмок да. Аны деле бир куну союп жемекпиз. Ага эмнеге мынча кейидиниз,-деген келини ичинен онбогон гана ач коз, ичи тар, мастан деп жини келип акырын унун чыгарып озунчо кубуронуп алды, кайненесине. -Балам,бул дуйнодо туболуктуу эч нерсе жок. Кой-козу эмес, адам деле олуп атпайбы. Мен ушул бооз койго, анын козусуна убал болду деп атам,-деди кайненеси. -Силерге соз суйлосо эле акыл уйротумуш болуп, мени кагып-силкип турасынар. Эгерде ушул кой силердин ичинерди ачыштырып атса, анда торкундорум эт жебей эле кетишет. Силер жаман коруп берген тамак аш болмок беле,-деп каттуу-катуу суйлоп уйуно кирип баратканын коргон Таабалды ; -Кызым, эми аларга эмне дегени турасын? Сой деген койду боозуна карабай сойдук го, айтканынды аткарып эле атпайбызьы! - деп нааразы болгонун жашыра албай суйлоду, унун октом чыгарып. Анын да кемпири сыяктуу бооз койго ичи ачышып турган. -Сиз ары оз оокатынызды жасай беринизчи, катындардын ишине кийлигишпей, какпаш! -келини кайнатасына жини келип козунун чаары чыгып суйлоду. Таабалды бул кичинекей келининен мындай соз угам деп ойлобосо керек, башка чапкандай эле селейип эмне дээрин билбей туруп калды. -Клара кайнатасын "какпаш" деп айтайын деген эмес эле. Ал ичинен дайыма кайнатасына жини келгенде "арам гана какпаш" деп сыртына чыгарбай тилдеп алчу. Азыр да ичинен айтам деп атып сыртынан айтып алганына озу да окунуп калды. Кайненеси менен урушуп кеткенде ичинен аны "мастан" деп тилдечу. Кайнатасына жаман тилин тийгизип алганда эмне дээрин билбей, кайра билмексен боло: -Апа мен эмне дедим?!- деп тан калып, анткорлоно сурады. -Атанды,болгондо да кайнатанды какпаш дебединби! ?-деди кемпири. -Мен какпаш деген жокмун! Качан айттым?! Атамдыбы Озунор чала угуп алып эле мени жаманатты кыла бересинерби? - деп жанын жеп актанып кирди Клара. Кемпир-чал келининин эки жуздуулугуно тангалыша жакаларын кармашты. Алар Кларанын айткан созун айтпадынбы деп атып, таптакыр моюнуна алдыра албай коюшту. Алар сыртта кыжылдашып атканда Рахман уйдон чыга калды: -Эмне эле болуп атасынар, силердин катуу суйлошконунор уйдогу конокторго чейин угулуп атат!.. -Атам менен апам мени болбогон жерден какпаш деп айттын деп урушуп, куноолоп атышат. Жанагы сойгон бооз койго ичтери ачышып, сени кантип мени менен уруштураарын билбей турушат,-деп козунун жашын кылгырта суйлоп атты Клара куйоосуно даттана. Рахман аялынын созун уккандан кийин ата-энесинин созуно кулак салбай эле: -Эми силердин ушунунар жаман, болбогон жерден эле келининерге асылып! Уйдогу коноктордон деле уялбайсынарбы! Силер мени кайындарыма уят кылып, басынтып жатасынар! Ошол койго эле ичинер ачышып атабы, мен олбой, аман турсам, андай койдун далайын табам,-деген уулу ата-энесине атырылып бир тийди. Анан: -Эшикте эле журо бербей, уйдогу конокторду ичкиле-жегиле десенер боло, жактырбаган кишилердей болуп сыртта эле журо бербей,-деди. -Сыртта кой союп, эт асып колубуз бошобой атпайбы,-ушкуруно апасы актана кетти. Рахман энесинин созун угуп да койгон жок, уйго эшиктм тарс эткизе жаап кирип кетти. Ал эми Клара болсо, ушуну укмаксынар дегендей табалаган коздору менен шаабайы сууп отуруп калышкан кемпир-чалды карап коюп, озу да уйго кирди. Таабалды менен кемпири бирин-бири карашып, унчугушпай алардын артынан уйго кирууго аргасыз болушту. Антпесе, уулу сыртка чыгып, дагы урушкандан кайра тартпайт болчу.

[KUMU89]

Рахман эртеден-кечке чейин жумушта болгондуктан кундуз уйдо эмне болуп атканы менен кабардар эмес эле. Аялы ал келгенде ата-энесин жамандап,нааразыланып, кирет. Бирок, Рахман ата-энесинен жамандагандай мамилени такыр коргон жок. Ошондуктан оз козум менен корбогондон кийин деп Кларанын айткан создорун угуп койгону менен унчукчу эмес. Клара эртеден-кечке кемпир-чалга тамак берип,баласын багып, уйдон чыкпай отургандан тажай баштады. Кантип бул уйдон Рахманды алып чыгып, озубузчо болунуп кетип жашайбыз деп озунчо ойлонуп, кечинде жатканда куйоосуно ошол оюн айтчу болду. Адегенде Рахман чок баскандай так секирип кетти! -Ата-энемди таштап, эч жака кетпейм. Алар мени омурбою козумду карап, эч нерседен кор кылбай багышты. Менден умуттонуп, ушул балам бизди багат деп айтышчу. Эми катын-балалуу болгондон кийин, алар каарыган кезде таштап кеткеним болбойт. -Анда озун бил,-деп ушкуруно суйлоду Клара.-Мен жакшы эле сенин ата-энендин мага жасаган жаман мамилелерине, кылык-жоруктарына унчукпай чыдадым. Мындан ары чыдай аламбы, жокпу билбейм. Эгерде сен жокто алар мени дагы урушса, торкунумо баламды которуп кетип калсам, айтпай кетип калдын дебе. Эскертип атам. Ата-энен сен келгенде мага башкача, жакшы мамиле жасап калышат да, сен жокто эле ...- деп айтып атып ыйлап жиберди. Чындыгында Таабалды байбичеси Батма экоо ушул келиндин колунда болобуз, ушулар багат бизди дешип анын козунун кареги менен тен айланышчу. Алар канчалык Кларанын козун караган сайын, келини ошончолук эрке болуп, каалаганын жасай баштачу болду. Анын устуно эркек небереси Тилекти кемпир-чал аябай жакшы корушчу. Ошондуктан Кларанын кылыктарына чыдашып,унчукпай, уулуна эч нерсе айтышчу эмес. Эгерде бир нерсе дей турган болсо эле, Клара торкунуно кичинекей баласын которуп кетип калбасын, уулум суйуп, жакшы коруп жашап аткан аялынан ажыратпайлы дешчу. Эл-журт эмне дешет, эгерде экоо дагы ажырашып кетишсе деп куру намыска да жетеленишчу. Убакыт билинбей соккон желдей зымырап отуп атты. Небереси Тилек бирден жаны ашып, кылык-жоруктары чыгып,там-тун басып жургон кезде сыркоолоп калды. Чон ата,чон энеси баш болушуп ата-энеси анын устуно уйрулуп тушуп карап атышты. Бирок, эки опкосуно суук тийгизип алган бала жотолуп, жакшы болбой койду. Кичинекей Тилектин ооруп атканына Клара: -Кудай сени эмнеге оорутту, андан коро жашаарын жашап, короорун коргон кишилерди оорутпайбы, -деди кайнене-кайнатасына угуза. -Бул эми Кудайдын буйругу да. Биз деле ушул неберебиз,силер балдарыбыз ооруганча биз ооруйлучу деп атабыз,-деди Батма. -Мен деле ошону айтып атам,-деп такылдады келини кайненесине. Кларанын мындай, мындан да жаман создорун далай уккан Батма ага конул бурган-жок. Болгону, бизден эртерээк кутулгусу келип, олушубузду тилеп жургон тура деп ойлоп койду. Тилеу жакшы болуп, ийне сайдырып, даарыланып, кыргызча козу тийген жокпу деп ырымдатышкандан кийин Клара:-Биз силерден болунуп жашайбыз,-деп бир куну эртен мененки чайда отуруп айтты. Бул учурда Рахман да уйдо эле. Уулубуз бирдеке дейби дегендей кемпир-чал Рахмандын коздорун карашат. Туну бою аялы анын кулак-мээсинин кужурун алып чыкканга, ал да унчукпады. Анан Батма: -Каякка болунуп жашайлы деп атасынар? Зангыраган ушул уй, ушул там,оокат кече, малдын баары силердики го. Эл-журт эмне дейт? Келин-уулун батырышпай болуп жиберишиптир дебейби,- деди. -Эл-журт эмне десе ошо десин. Алар биз менен жашамак беле. Иштери канча. Анын устуно силер жаш элесинер го. Кийим дагы улгайып калганда келебиз да, чогуу жашайбыз,- деди Клара. -Ушул айылга болунолу деп атасынарбы? - деп сурады Таабалды. -Жок, шаарга кетебиз,-деген келиндин созуно кемпир-чал чок баскандай секиришти. Бирок, келини алардын созун угаар туру жок эле. Шаарга жашайбыз деп ээлигип алган. Батма келин-уулуна нааразы болуп, санаага батып атып катуу ооруп, тошоктон турбай калды. Доктурларды чакыртышса анын кан басымы которулуп кетиптир. -Бизди кетип калышпасын деп, атайын ооруп калдынарбы, бирок кармай албайсынар, биз баары бир кетебиз,-деди Клара жини келе, бир куну. Оорусу кичине жакшы болуп эле кайра кармачу болду. Башы ооруп, тошоктон турбай, кээде мурду канайт. Кичине жакшы болуп калганын коргондо Рахман менен Клара шаарга кетебиз деп калышат.

[KUMU89]

Кемпир кайра ооруп калса, ал оюнан баш тартышат. Бир куну Клара эртен мененки чайда отуруп: -Апа, эгерде сиз бизди шаарга кетип калат, жалгыз калабыз деп калп эле ооруп аткан болсонуз, анда бул неберенерди алып калгыла да бизди кое бергиле. Бул Тилек силерге эрмек болот,-деди. Анткени шаарга барып жашайбыз деп ээлигип алган Клара уйдо отургусу келбей калган. -Койчу балам, мен кантип эле калп ооруюн. Силерди кетиргим келбей атканы чын, кантип кетирем. Менин бир бутум тордо болсо, бир бутум кордо. Бир куну оору, бир кун соо болуп журом. Силер шаарга кетип калсанар, мен ооруп калсам бул Тилекти ким багат?- деди Батма. -Анда Тилекти деле озубуз алып кетели. Эгерде катуу ооруп калсанар чакыртасынар да, каттаган кишилерден. Ошентип, ээлигип алган ээн-баш келин куйоосунун тияк-биягына чыгып атып, шаарга кеткенге макулдатып алды. Кемпир-чал тигиндей айтса да, мындай айтса да укпай койду. Акыры келини алардын созун укпасын тушунгон кемпир-чал унчукпай оз жайларына коюшту. -Шаарга барып, иштеп акча таап жашайбыз,-деген Кларанын созун Батма: -Силерге эмне жетпейт, баары даяр, баары барго. Сен иштебей уйдо отурсан деле куйоон багат,-деп айтты. Бирок, Клара ага да жооп таап: -Ашык акча баш жарабы, мен уйго олтуруп албай, базарга барып, соода кылып, акча табайын деп айтпаймынбы, -деп кайненесинин айткан созуно жооп берди. Клара шаарга келип, базарга чыккан оной, акча озу келип, шумдуктай байып кетебиз деп ойлоду. Анан анча-мынча жууркан-тошок, идиш-аяк, кийим-кечектерин чогултуп алышып Рахман, аялы Клара, кичинекей уулу Тилек болуп, шаарга кочуп кетишти. Алар кеткенден кийин уйдун ичи кадимкидей ээнсиреп, кемпир-чал конултуктап калышты. Шаарга келишип Разман менен Клара бир орус кемпирдин кичинекей кепедей болгон тамына баш калкалаганы киришти. Бул жакка келип, айылдагы уйдой зангыраган тамда жашайм деп ойлоп аткан Клара уйду жактырбай, мурдун чуйруп: -Мындан жакшы уй таппай калдынбы?! -деп куйоосун кекете суйлоду. -Мындан жакшы уйго батирге чыгыш учун коп акча керек экен. Эгерде соодабыз жакшы журушуп кетсе, ошондой уйго деле чыгып жашайбыз,-деп сооротумуш этти аялын Рахман. Шаарга баргандан кийин эки-уч кун отпой экоо тен базарга чыгып соода кылып атышты. Кунуно нанга эле тыйын табышпаса, тескерисинче сатып турган орунга, жолго, тушку тамагына да акча жетпей калып атты. Айылдагы бир уйду саттырып, акча кылып, соода жасайбыз деп келишкен эле. Кунумдук тапкан акчаларына козго коруно турган эч нерсе алышкан да, жешкен да жок. Эмне болуп жок болуп, кемип аткандарын оздору да билишпейт. Бир жагынан кичинекей Тилекти да жалгыз батирине калтырып кете алышпай кезек-кезеги менен соодага чыгып, чарчап да кетти. Тилек да шаардын жашоосуна коно албай , айылдагыдай таза калориялуу тамактан жебей арыктай тушту. Ошентип,арадан билинбей, бир ай бат эле отуп кетиптир. Келини-уулу, небереси кеткенден кийин абышка-кемпир копко кыйналып, коно албай журушту. Оздорунчо отурушканда келинине нааразы болуп калышканы болбосо, кошуна-колондору, тааныштары келгенде сыр беришпейт.

[KUMU89]

Батма да коп ойлончу болду. Санаркааган сайын ооруп, кайра жакшы болуп калат. Бир куну эртен менен турайын десе башы сыздатып ооруп, тошоктон тура албай калыптыр. -Тундо аябай жаман тушторду коруп чыктым. Балдарды чакыртпасам болбой калды окшойт,-деди абышкасына оор ушкуруно. -Кайдагыны айтпачы, байбиче. Тушко эмнелер гана кирбейт,-деген Таабалдынын созуно Батма: -Бейиши болгур, тиги былтыр каза болгон жездем экообуз кор казып атыптырбыз. Мен корду казып бутуп чыга албай калдым. Аябай аракет кылып тырмыштым. Бирок, кордо калып калдым, олгон жездем менен. Эртен менен турсам денем салмактанып ооруп калыптырмын. Таабалды кемпирин олумго кыйбай анын созун уккусу келбей, аны урушумуш этип, ары басып кетти. Бирок, Батманын абалы оорлоп, дем алуусу да кыйындай баштаганда Таабалды карыя шаарга каттачу автобуска барып, уулунун дарегин берип "Апасы катуу ооруп атат, тез аранын ичинде келип калсын" деп айттырып жиберди. Уйго келген Таабалды Батманын абалы оордоп калганын коруп, айылдагы доктурларды чакыртты. Батманын текшерип корушкон доктурлар Таабалдыга айтпай, оздорунчо: -Абалы ото эле оор экен, адам болбой калат го,-деп айтышты. Анан алардын мындайыраак туугандарына камына бергиле дешти. Батма да олоорун сездиби, айтор абышкасына: -Мен ары карап кетсем, сага эле убал болот го. Келин-уулубуз эми сени кандай карашат болду экен. Кийим-кечектерди жуубай болуп койчу келиним, мен жок болсом жууп берет болду бекен? Ушуларды ойлоп, сага журогум ооруйт. Алар да эртерээк келип калышса экен,-деди оор улутуна. -Жок, антип айтпа, доктурлар келишпедиби. Сага ийне сайып, даары берип, жакшы карашса эле сакайып кетесин,-деген Таабалды кемпирин олумго кыя албай, каргылданган уну менен аны аяп атты. Кошуна-колондору чогулуп, келин-уулу Батма козун жумуп, ары карап кете электе келип калышса экен деп ойлоп, чыйпылыктап журушту. Тушко жакын Батматил-ооздон калып суйлобой калды. Аны тегеректеп турушкан элдердин арасынан Батма уулу Рахманды издеп, козун жалдыратып жатты. Бирок, уулун таба алган жок. Ал кыйналып атып акыры ары карап кете берди. Ушунча жыл чогуу жашап, бири-биринин ысыгына куйуп, суугуна тонгон Таабалды байбичесинен ажыраганына жаш балача боздоп, козунун жашын агызып турду....Мумкун кечинде келин-уулу кабар айттырбасак да келип калышаар, энесинин ооруп атканын угушса деп ойлошкон уйдогулордун ою тескери чыгып, алардан дайын болбоду. Рахман менен Кларага Батманын ооруп, чакыртканы жеткен болчу. Бирок, Рахман баралы десе Клара: " Алар бизди айылга кочуп келтириштин амалын издешип, жон эле чакыртып атышат. Энен оорубай журду беле. Ооруйт, кайра жакшы болот, эмнеси бар Экен. Биз биякта жыргап жургонсуп эле кайра-кайра эч нерсе боло электе чакыртып жиберишет" деп жибербей койду. Эртеси базарда соода кылып олтурганда айылдаш туугандарынын баласы келип, Батманын ары карап кеткенин айтты. Ошентип келин-уулу даярданып алышып, айылды коздой жоноп калышты. Айылга кетип баратып Клара: -Эми бизди айылга кочуп келгиле, чалды баккыла дешет эмеспи. Чалды кантип багабыз?- деп озунчо кайненесинин олумуно кайгырбай, Таабалдыны кантип багабыз деп кайгырып келатты, озунчо. Рахман менен Клара кечке маал айылына жетишти. Уйдун сыртына аппак болгон боз уйдун тигилип, окуруп келип аткандарды коргон Рахман энесинен айрылганына боздоп, окуруп ыйлады. Клара болсо, козуно агча-мынча жаш алганы болбосо, идиш-аякка, тамакка бат эле аралашып, уйдогу келиндерди устурттон башкарып кирди. Жалгыз келини эмеспи копко ыйлайт го деген айылдагы кемпир-кезектердин созу тескери чыгып, Клара башында анча-мынча эле козуно жаш алып койду. Андан кийин ага коз коргозуп коелу деген тааныштары, тууган-уруктары ыйлап келишсе да козуно жаш алган жок. Анын мындай мерездигин сыртынан карагандар дароо эле байкап атышты. Таабалдынын куйоого тийген кызы да кайындары менен келип боз уйдун ичинде энесин жоктоп, ботодой боздоп ыйлап, кошок айтып айланасындагы элдерди кошо ыйлатып атты. -Болдугула, эми ыйлагандан эненерди кайрып албайсынар, - дегендердин созуно: -Апам жок, мени сагынып, кутуп турчу ким,-деп ыйлап, соороно албай турду кызы Мариям. -Эми карып келаткан атанардын ден-соолугун, аманчылыгын тилегиле,- дешет отургандар. Ошентип, Батманы акыркы сапарга узатышып, олуктун каада-салтын жасашты. Жалгыз кызы Мариям энемдин кыркы отмойунчо кетпейм деп кунуго эртен менен эрте энесин жоктоп, кошок кошуп ун чыгарып ыйлап атты. Клара кайненеси олгондон кийин кайра эле шаарга барып жашагысы келип атты. Куйоосуно озунун оюн чет-чеберин чыгарды эле, Рахман анысын уккусу да келген жок. -Атамды ушул уйго кантип жалгыз таштап кетебиз? Мурда да апам жанында болуп, биздин бар-жогубуз анча билинчу эмес. Эми атам таптакыр жалгызсырап, ооруп калбайбы,- деген Рахмандын созуно Клара: -Жок дегенде апабыздын кыркы болгончо шаарга барып, анча-мынча акча таап, иштеп келсек болмок. Биякта кызы калып атпайбы. Ал деле атасына каралашмак да,-деди.-Сен кызык экенсин! Апам жаны олуп атса, кыз деген конок! Ал эмне, куран окутуп келген адамдарга чай куюп бермек беле! Кыз деген энесин жоктоп, кошок кошуп, ун чыгарып отурат,- деген Рахман аялына чындап жини келе тушту. -Чай куюп берсе эмне экен, колдору сынып калмак беле! Качанкыга чейин эле мен бут баарын жасайм? Эми энен олсо, бут туйшукту менин мойнума салат турбайсынарбы? Ансыз деле жаштыгым силерге кор болуп атат! Менин бактымды байлап, уйдо олтургузуп койдун. Жок дегенде шаар коруп кичине адам болоюн десе, ага да конбойсун,- деп булкулдап ыйлап атты Клара эрине. Оюнда ушинтип ыйласам, мурдагы жолкудай болуп жибип, шаарга макул болуп, кетип калабызбы деп аткан. Бирок, Рахман анын ыйлап атканын коруп туруп, унчукпай басып кетти. Энем жаны олуп атса, кантип кетип калмак элем, нанга акчам жок болуп, кыйналып атсам да эмне болуптур деп койду озунчо. Клара Рахман анын созун эки кылбай, козун карап тураарын эн сонун билчу. Азыр анын созун укпай, шаарга барбай атканына жини келип атты. Бир куну эртен менен уйдогу кайнысиндисине чай берип атып: -Биз шаарга барып, ал жердеги аласаларыбызды чогултуп келсекпи дедик эле,-деп озунчо соз баштады. -Апам жакында эле ары карап кетсе, силер да болбосонор куран окутуп келгендерге ким чай берет?- деди кайнысиндиси Мариям да Рахмандын айтканын айтып. -Силер деле берип турсанар болот да. Эмне, колунарга жугуп калмак беле. Мен деле торкунумо барып калсам агча-мынча оокат кылам, анын эмгеси бар экен!-деген Кларанын шаарга барам деп ээлигип алган жаны жай албай атты. Анын мынтип шаарга барам деген созун уйдогулордун эч кимиси туура корушкон жок. Бирок, болбой, эч кимдин созун укпай, эртен эле кайра келип калам деп кетип калды. Анын устуно уйдо мурдагыдай эртен менен эрте туруп уй саачу кайненеси жок, озу уй саап, куран окутуп келген-кеткен кишилерге чай берип атып кечинде чарчап калчу. Анча-мынча болсо да эс алып келейин, деп ойлоду, озунчо. Клара шаарга баягы кепедей болгон квартирасына келип, базардан оздору менен мурда чогуу кошуна болуп,соода кылышкан эки-уч келинди куоолору менен куран окутканга уйуно куруч басып чакырды. Рахман айылда калып, озу келген Клараны беркилер корушуп, тан калып калышты. Конул айталы деп ар бири бирден ботолко арак которо келишкен экен. Тамак ичилип, куран окулгандан кийин, арты той болсун дешип, улам бир ботолко аракты бузушуп, Кларанын адегенде ичпейм деген созуно болушпай, биз сени атайы сыйлап алып келсек, сенин ичпей койгонун жарабайт деп ичирип салышты. Кларанын кайненесине куран окутуп келбей эле, тойго келишкендей мас болгондо баары ырдап, каткырып кулуп отурушту. Алардыын которуп келген арактары тугонгондо, Клара тенселе эшике чыгып, кочонун боюндагы кичинекей дуконго барып, бир литр арак алды. Уйго келип аны да ичип, эмне болгону андан да ары эсинде жок. Эртен менен козун ачып, эсине келип караса озунун эле жакын санаалаш, чогуу соода кылган келининин ээрчитип келген конулдошунун койнунда жыланач жаткан экен. Озунон-озу жийиркенип, жини келип ордунан турайын десе багы зынылдатып оорутуп, сыздайт. Кичинекей кепедей болгон квартирасынын ар кайсы жеринде томолонуп уктап атышкан тундогу мас келиндер, куйоолору эле. Озунун кантип, эмне себептен, курбу келинин конулдошу менен жатып калганын эсинде жок. Ордунан туруп, жерде жаткан халатын кийип, сыртка чыгып баратып, бут чечкен болмодон кузгуну карады. Коргон козуно ишенбей, озун-озу коруп, аябай чочуп кетти. Анткени анын моюнунан тамтык жок кызарта соруп, опкулоп, так салып салган экен. "Ий эми эмне айла кылам!Мен азыр булардын абийирлерин кетирем! Буларды сыйлап,чакырып, куран окутсам кылгандары бул!" деп ойлоп, башы ооруп, журогу айланып, сыртка чыгып, огородко барып кусуп келди. Уйго келип, жакшы эле чан-салып, урушайын деген эле. Бирок, башы ооруп, журогу айланып, шалдырап, катуурак суйлой да албай, калтырап турду.

[KUMU89]

Анын сыртка кирип-чыгып атканын уйдо уктап аткандар сезишкен жок. Бир маалда Клара баардык кучун жыйнап туруп: -Тургула!! ! Бети жоктор десе! Мени мас кылып, тигинин койнуна салып берип коюп, эч нерсе билмексен болуп уктап жатасынарбы! Мен силерди зордуктатканынар учун сотко берип, милицияга арыз жазам! -деп бакырып-окуруп, ыйлап кирди. Анын ызы-чуу чыгарып атканына баары ойгонушуп, иштин чоо-жайын тушунушту. -Сен эмне кара кучко калп эле ыйлап, бизди куноолоп, бет тырмаарлык кылып атасын! Озун Аликке жабышып, мас болуп алып, анын Гулзатынан тартып алдын го! Баарыбыз кой-ай десек болбой, куйоом менин жаштыгымды кор кылып, тебелеп-тепсеп атат! Мага момундай молтурогон жаш жигит керек деп Гулзатты ыйлатып, уйдон кууп чыгып, бизди козуно илбей чечинип, жатып албадынбы?-дешти бир ооздон. Клара чын эле ошондой болду беле деп эстей албай кыйналып атты. Кайненем жаны олсо, мен моюну-башымды кызартып,шишип- кооп айылга кантип барам деп айласы тугонуп турду. Эртеси эле Клара уйдогулорго келем деп кеткен болчу. Эми минтип бети-башы, моюндарынын баары кызарып, шишип турганга айылга баргандан уялып, заарканып да атты. Кайненеси да жаны олуп, кырк кун боло электе шаарга келип, ушул кебетеси менен айылга барса туура эмес болоорун билип, бир-эки кун кызаргандары, шишиктери тагарганча жата турайын деп ойлоду.

[KUMU89]

Бирок, биякта жатып алса, артынан санаасы тынбай Рахман да келип калышы мумкун болчу. Ошондуктан, эмне кылсам деп ойлонуштура баштады. Берки курбу келиндери эртеси куну эле Клара менен урушуп, уйлоруно кетип калышкан. Клара алар менен урушуп киргенде, тигилер сенин ушул кылыгынды айылдан куйоон Рахман келгенде бут бойдон токпой-чачпай айтып беребиз дешкен эле. Аны укканда Клара чындап эле чоочулап калды. Эгерде Рахман Гулзаттын конулдошу Алик менен жатып алганын билчу болсо, соо койбосун билди. Анын устуно Рахман аялына минтип коп айтчу: "Сенин бут кылык-жооруктарынды, мунозунду кечирем. Бирок, бир гана нерсени кечирбейм. Эгерде сен мени козумо чоп салчу болсон, экообуз андан ары жашайбыз деп ойлобо", деп. Ошол созду эстеген Клара коркуп кетти. Эгерде ал минтип айылга барбай жатып алса, Рахман артынан издеп келээри бышык болчу. Анан бияктагы тааныштары Рахмандын апасына куран окутуп келели деп келишет да, ага бут баарын айтып салышы ыктымал. Андан коро тез аранын ичинде эч нерсе болбогондой айылга барайын да, Рахманды кайра шаарга экинчи жибербей коеюн, биротоло кочуруп кетейин деп ойлонуп атты. Арадан эки кун откондо бети-башынын шишиги тарап, моюндагы кызарган тактар кете баштаганда, айылды коздой жоноп калды, Клара. Моюнундагы кызарган тактарды устунон бетти агартып корсотуучу крем, пудраларды суйконуп алды. Ошолорду суйкогондо, кадимкидей билинбей калды. Эки-уч кун откондон кийин Клара шаардагы буюмдардан эч нерсесин калтырбай айылга кочуруп келди. Озунун куноосун билип сыр бербей: -Эми апам кайтыш болгондон кийин, атама каралашып, биякта болушубуз керек да. Рахманды убара кылып, кайра шаарга жибербей, озум бут баарын кочуруп келдим,-деди. -Туура кылыптырсын, озун баргандан кийин биротоло кочуруп келгенин жакшы болуптур,-деп уйдогулор да Кларага ыраазы болуп калышты. Анын себептен кочуруп келип калганын эч ким билген жок. Клара эми Рахманды таптакыр шаарга жибербейм деп ойлоп атты. Эгерде ал шаарга барса, базардагы келиндер ага Кларанын Алик менен жатканын айтып коюшаары мумкун. Кайненеси жаны олгондо Клара, эмне болсо да айылда баары бир жашабайм деп аткан. Эми озунун куноосун билгенден кийин айылдан кетпейм деп калды. Кайненесинин кырк кунун откоруп, куран окутушкандан кийин Мариям уйуно кетти. Кетип баратып атасын жакшы карагыла деп дайындап, Клара менен оздорунчо да суйлошуп кетти. Клара ага кайнатасын жакшы караарын кам санабагыла деп айтып, соз берди. Шаарга барып келгенден кийин Клара озунун кетирген куноосун сезип, кадимкидей онолуп калды. Ошентип, арадан кундор билинбей эле ото берди. Убакыттын отушу менен Клара баягы шаарга барганда жасаган кунорсун унута баштады. Эмнегедир ал кайнатасын корсо жини келип, кыжырдан берчу болду. Ал эми Таабалды карыя болсо , байбичеси Батма ары карап кеткенден бери жетим козудай, жалгызсырап, келин-уулум кетип калбаса экен деп алардын козун карайт. Клара кайненеси тируу кезинде кайнатасынын кийимдерин таптакыр жуубай, болуп салчу. Кайынсиндиси уйдо болуп атканда, ал атасынын кийимдерин озу эле жууп журду. Эми ал кеткенден кийин, Таабалдынын кийимдери кирдеп кетти. Ал унчукпай, киринип келип, кийимдерин алмашып кийди. Кир кийимдерди уйдогу башка кийимдерге кошуп койду. Клара кайнатасынын кийимдерин коруп, карап муну мени жуусун деп чечип койгонун карасан деп жини келди. Биздин кирлерге да кошуп койгонун, кийимдери бит болсо, баарыбызды битетет да деп жини келе, Таабалдынын кийимдерин карап кирди. Коптон бери жуунуп- которунбаганга чын эле Таабалдынын кийимдери биттеп, сиркелеп кеткен экен. Аны коро сала Кларанын козу чанагынан чыга жаздады. Анан дароо эле Рахманга айтайын деп ойлоп анын атасына брлушаарын билди. Андан коро кайнатамдын озуно айтайын деп чечти. Короодо жургон Таабалдыга сыртка чыгып, Клара атырылып бир тийди: -Ата, биздин кирлерге озунуздун биттеген кирлеринизди кошуп салыптырсыз! Эми биздин кийимдер да биттеп, балага да жукпаса болду! Бит кийимдерди кантип жууйм!-деди. Анан кайнатасына жини келе, озунун кирлерин жууп, аныкын болуп, жуубай коюп койду. Эки-уч кун кирлер жуулбай турганын коргон Таабалды озу жуюн деп чечти. Эч ким корбогон сарайга дагарага суу куюп, жууп жайып койду. Бироо-жарым коруп калса, Таабалдынын келини жуубай, озу жууп атат деп айтпасын дегендей намыстанды. Уулуна айтса келини экоонун урушаарын билип ана да унчукпады.

[KUMU89]

Клара кайнатасы Таабалдынын кирлерин озу жууп алганын коруп, ичинен мейли, озу жууп консун деп койду. Баары бир мен жуубайт болчумунт деп атты озунчо. Анан короонун далдоорок жагында жайылып турган кайнатасынын кийимдерин карап, анын чала жуулганын корду. Эркек киши деген эркек да, баары бир аялдын жумушун озундой кылып таза жасабайт. Клара кайнатасынын чала жуулган кийимдерин бир сыйра карап, озунчо жини келип, мурдун чуйруп кетип калды. Уйго кирсе кайнатасы уктап аткан небересинин чекесинен ооп, эркелетип жакшы коруп аткан экен. Аны коргон Клара: -Ата, сиздин сакал-муруттарыныз анын бетин сайгылап, алергия кылып, кызартып жибериптир. Кечкисин ыйлап атат,-деп бурк этип, жаман коргонун билгизе суйлоду. -Уктап атканын карасан... эч нерсе сезбей жатат, каралдым десе... деген Таабалды небересине жалынып-жалбарып, келининин айткан, жактырбаган созун кулагынын сыртынан кетирди. Клара анын созуно кулак салбай койгон кайнатасына ичинен кыжырдана тушту. Бирок, унчукпай эшикти тарс жаап сыртка чыгып кетти. Эшиктин тарс этип жапкан унунон кичинекей Тилек чоочуп ойгонуп ыйлап жиберди. Анын жанында отурган Таабалды, небересин таптап, уктатайын десе да уктабай, ого бетерден ыйлай баштады. Анан аны колуна алып, которуп, эшикке чыкканда Клара Тилектин ойгонуп, ыйлап атканын коруп: -Мен сизге уктап аткан балага тийишпей, жайында коюнузчу деп айтпадым беле! Каранызчы, уйкусу да чала болуп калды! Эми бул кечке чейин басылбай ыйлай берет. Тынч уктап аткан баланы да жон койбойт!-деп кайнатасынын колундагы баланы жулуп алды. -Муну мен ойготком жокмун. Эшиктин тарс деп жабылган унунон чоочуп ойгонду...-деп актана суйлогон Таабалдынын созун Клара угуп да койгон жок. Ыйлап аткан баласын которуп, уйго эшикти катуу жаап кирип кетти. Кечинде жумуштан келген Рахманга: -Атабыз эмне болуп калды, билбейм. Тугуном дечи, кемпирнен ажырап, азыр жаман болуп журот. Мурда апабыздын тируу кезинде да коп билинчу эмес эле, же байкачу эмес белем, тушунбойм. Азыр аябай орой, мунозу кырс болуп кетти. Соз айттырбай эле кагып-силкип салат. Жанараак, тушто уктап аткан баланы сакалын саксайтып алып, опкулоп атып, чочутуп салды. Ага айткан болчумун, ата, балага тийишпениз деп, ал угуп туруп мага очошуп баланы ойготуп салды. Сен керээлли-кечке жумушта болуп, анын кандай болуп озгорулгонун билбей калдын,-деп дагы устуно создорду кошуп, калп айтып, кайнатасын жамандай баштады. Рахман аялынын созун угуп: -Эми аны эмне демек элек. Озу деле жалгызсырап, тунт болуп кетти. Мурункудай болбой, ойчул болуп, ушкуруно берчу болду. Мен анын акыбалын жакшы тушунуп турам. Ошондуктан ага азыр унчукпайм. Сен деле катуу айтып, конулун оорутпа,-деди. -Атанды сен жакшы билбейсин. Сен келгенде эле ал ушкурунуп, озун байкуш коргозуп калат. Ал эми кундуз сен жокто, мага очошуп, какчындап атайы жиниме тие берет. Мен дагы жакшы эле чыдап унчукпай келеатам. Бирок, чыдоонун да чеги болот. Баарынан да мобу балага асылганычы! ...-деп атканда сырттан Таабалды кирип келип калды. Ал копту коргон киши эмеспи, келининин буркан-шаркан тушуп, озун Рахманга жамандап атканын дароо тушунду. Бирок, унчукпай бутун чечип атканда Клара: -Ата, келип чай ичиниз, курсагыныз ачты го. Жанараак дагы чай даярдап, сизди чакырайын деп сыртка чыксам жок экенсиз,-деп шыпылдап, жакшы келиндей куйоосунун козунчо жалпактай эки жуздуулонуп, суйлоду. Анын устуно озун да ынгайсыз сезип жиберди. Таабалды ойдо отуруп чай ичип атканда, жанындагы небересине ичи элжиреп, эркелетип, опкулоп кирди.Тилек чрн атасы менен ойноп, бир нерселерди суйлоп атты. -Ата, сиз опкулосонуз баланын бети-башына аллергия чыгып, кызарып атат!-деп Клара жини келе тушту.-Сакалдан да аллергия болчу беле, жон отурчу каяктагы жокту баштабай! -деп Рахман аялынын атасына суйлогон созун жактырбай кага суйлоду. -Сакалдан аллергия болбой койчу беле! АТАМДЫН сакалы кир, бит болсо жушат да. Ал таптакыр жуунбайт го,-деп тикилдеп Клара Рахмандын атасына болушуп атканына суйлонуп кирди. -Боду...болду, унчукпай калчы. Тынчыраак чай ичебизби,-деп Рахман Кларанын жаагын баспай атканына жини келип кетти. -Мен кетип калсам ошондо тынчыраак чай ичесинер! -деп куюп аткан чайын таштай салып, Клара баласын которуп сыртка тултундап чыгып кетти. -Жон эле койсон болмок, балам-деди Таабалды уулуна карап. -Озунун тилинен коруп атпайбы. Сизге суйлоп атканын карабайсызбы, -деп Рахман жинин жашыра албай турду. Ала атасына Клара каедай кордуктарды коргозуп атканынын бироосун да билчу эмес. Таабалды да баласына келин тууралу эч соз айтчу эмес. Анткени, экоо урушуп, ажырашып кетпесин деп чочулачу. Клара болсо кайнатасынын унчукпасын билип алып, ал да каалаганын жасачу. А тугул тамакты да кызганып, кундуз Таабалдыга чай бербей койгон кундору болду. Карды ачканда Таабалды айрандан чалап жасап же кара жарманы жутуп алып журо берчу. Кээде кундуз кечке Клара баласын которуп алып, озу тендуу курбу келиндеринин уйуно кыдырып кетип, кечинде куйоосу келээрде келчу. Рааматылык кемпири Таабалдыны идиш-аяка аралаштырып кондургон эмес эле. Эми да минтип, келини тамак бермейинче, Таабалды керээли-кечке ачка болуп журо берет. Кемпири олгондон бери озун киринтип, кирлерин жууп берер эч ким жок, Таабалды чындап жудой баштады. Кээде отуруп алып, озунчо кемпир алам десем уулум эмне дейт болду экен деп ойлоп коет. Жок дегенде кир-когуму жууп, киринтип, тамакты убагында берип турчу кемпирим болсо, деп ойлоп аткан. Бирок, ал оюн ачыкка чыгаргандан жазганып, тартынат.

[KUMU89]

Ачка болуп жургон кездерде ушундай жашоодон коро Батманын астында кудай мени алса болмок экен деп ичинен сыздап алат. Бирок, жашоом ойдогудай дегенсип, сыртынан эч кимге сыр бербейт. Убакыт билинбей отуп атты. Бир куну Рахман жумуштан келип: -Эртен мен тез аранын ичинде шаарга барышым керек болуп атат,-деди. Ал созду уккан Клара озунун баягы абийири ачылып калчудай журогу тушуп коркуп кетти. Анан куйоосунун шаарга барам деп атканын жактырбай: -Шаарда эмне бар экен? Барбай эле кой,-деди. -Мени жумуштан командировкага жиберип атышат, кантип барбай коем,-деди Рахман. -Барбайм деп айтпайсынбы. Сен кетип калсан тигил чалды ким карайт. Менби,? Мен карабайм! Сага кереги жок атанын мага да кереги жок. Эгерде сен чындап эле кете турган болсон, чалды жалгыз таштап коюп, мен да торкунумо кетем,-деди Клара. -Сен эмнеге мени шаарга жибергин келбей калган? Клара уурусу кармалган адамдай калдастай тушту. Анан сыр бербей:-Атан экоонор мандай-тескей отуруп, жумушка барбай, эртеден-кечке бир кун жанында болуп корсон ошондо билесин. Сен эртен менен кетесин, кечинде келесин. Айтып атам го, атамдын кандай экенин жакшы билбейсин,-денен Клара кайнатасын кайра куйоосуно жамандап кирди. Атасын жамандаган создордон тажаган Рахман: -Сен атамды коюп, эмнеге мени шаарга жибергин келбей атат, ошону айтчы,-деди. -Сени кызганып атам! Мен бул жерде чалды карап отурайын, а сен шаарга барып, сайрандап кел ээ! Жок, андай болбойт. Мен сени жибербейм, -деп кара кучко ыйлап кирди Клара. -Мен откондо сени деле жалгыз шаарга жибербедим беле. Апам жаны каза болгондо. Кызганган жок элемго,-деген Рахман айласы тугоно суйлоду. Акыры анын созун укпай, баары бир шаарга кетээрин билген Клара:-Мейли кетсен кет. Барып, кел. Бирок, баягы базарда чогуу соода кылган тааныштарга жолукпа. Анткени алардын бети жок экен. Мен урушуп кеткем. Жону жок жерден эле. Мен жонундо ар кандай, калп, жаман создорду айтып, экообузду бузушу мумкун,-деди. А Рахман аялына макул дегенден башка соз айткан жок. Ошентип, эртеси куну шаарга жоноп калды. Рахман шаарга кеткенден баштап, Клара уйуно жологон жок. Эртен менен туруп уй саап коюп, Таабалды кайнатасы, малдарын бадага кошуп, келгенче тентуш келиндериникине уулун которуп алып кетип калат. Кечке чейин улам бир келиндин уйуно отуруп, ар кайсы ушактарды суйлошуп, кечинде келет. Бул учурда Таабалды карыя ачка болуп, уйундо кесерип, кара жарма же айран ичип, жан сактайт. Келинине эч нерсе деп айта албайт. Анткени, кичине эле бир соз айтса арылдап, беттен алаарын эн сонун билет. Рахман кеткенине эки кун болгон эле. Таабалды туштон кийин уйундо ачка болуп, казан аякты калдыратып, айран куюп ичип атканда сырттан, ырааматылык байбичесинин жакын санаалаш курбусу Токтобубу кирип келип калды. Алар жаш кезинен бери кошуна болгонго, тентуш болушуп, жакшы катышта эле. Ал Таабалдынын жалгыз, уйдо, казан-аякка аралашып, айран куюп, ичип атканын коруп, кейип кетти: -Жанагы келинин кайнатасына чай бербей каякта журот?-деди жактырбай. -Баласы менен тентуш келиндеринин уйуно кетти го. -Сенин келинин эненин тарбиясын коргон немеби, билбейм. Откондо короодо туруп, сага кыйкырып атканын угуп калдым. Анан кочодон жолугуп, ага акыл-насаатымды айтып кайнатанды сыйла десем мени жаман корот. А тугул айтышып да кете жаздады. Уккусу жок,-деп жамандап кирди Токтобубу кемпир Таабалдыга. -Эми азыркы жаштарга, унчуга да албайт экенсин... Экоо ар кайсыларды суйлошуп бир топко чейин короосундагы скамейкага отуруп калышты. Анан Токтобубу Таабалды- сен ушинтип келинине кор болбой, байбиче албайсынбы. Уулундун колунда деле бар. Алар калын толоп, жакшылап издешсе эле табышат. Азыр жалгыз-бой кемпирлер коп эле го. Ал кемпир, жок дегендесага ыссык чайын берип, кир-когунду жууганга жарайт. Озун да жалгыз, соксоюп чай ичпей, кемпирин менен бабырашып отуруп чай ичкенин жакшы эмеспи,-деген кенешин айтты. Таабалды бул ойду эчак эле ойлоп жургон.

[KUMU89]

Бирок, балдарына ачыкка айткандан дайыма тартынчу. Анан ал Токтобубуго балларына айткандан уялаарын айтты. -Анда мен айтам, келин-уулуна. Батманын ашын бергенден кийин эле сага байбиче алып бергиле деп,-деди Токтобубу. -Балдарым мени туура тушунот болду бекен?-деп тынчсыздана тушту Таабалды.-Сени туура тушуно тургандай кылып айтам да. Атасын уйлонтолубу деп сураш балдарынын парзы. Рахман озу сураш керек болчу сенден,-деди озуно-озу ишенгендей Токтобубу. Ошентип, экоо ал жерде бир топко суйлогуп отурушуп, Токтобубу уйуно кетти. Кечке маал, малдар бададан келе баштаганда баласын которуп алып, Клара уйуно келди. Кайнатасынын кечке эмне кылып тамактанганын сурагысы, билгиси да келген жок. Короодогу уйун саап, уйго кирип келетканда эшигинин алдында турган кошуна кемпир, Токтобубуну корду. Экоо учурашып, ал-жайды сурашкандан кийин эле, кошуна кемпир: -Мен сени менен суйлошойун деп келгем,-деди. Клара мага дагы акыл уйротуп, кайнатанды тигиндей кара, мындай кара деп айтат го деген ойдо: -Менин убактым жок, азыр кечки тамакты бышырышым керек,-деди жактырбаганын билгизип. -Мен бат эле...-деп Токтобубу да кетпей туруп алды. Анан кундуз Таабалдыга байбиче алып беруу жонундогу созун Кларага айтты. Кошуна кемпирдин созун уккан Клара боорун тытып каткырып кулду: -Биздин абышка аял алам деп атабы? Хи-хи-хи-хи! Эмне, суйгон кемпири бар бекен!-деди. -Сен эмнеге кулосун? Атанар жаш эле...-деп келеткан Токтобубуго Клара: -Ооба, жапжаш. Он сегиз жашта,...-деп какшыктай каткырды. Эртеси куну эле Клара тентуш келиндерине, кайнатам карыганда жаш болуп, аял алам деп атат деген ушакты айтып, таратып жиберди. Клара куйоосу шаардан келгенче курбу келиндеринин уйундо ар кандай ушак-кептерди айтып кайнатасын жамандап, уйуно жологон жок. -Кайнатамдын жузу курсун! Уялбай, карыганын билбей, кошуна кемпирлерден бизге, катын алат элем деп, айттырып атат. Аны Рахман келсе айтам го, атандын бул кылганы эмнеси, уят эмеспи деп. Негизи эле кайнатамда уят жок,-деп буркан-шаркан тушуп, болушунча устуно соз кошуп жамандап журду. Озу кайнатасынан аял алам деп атасызбы деп сурагысы да келген жок. Рахман шаарга келип, озунун жумуштарын бутуруп мейманканага жатты. Бирок, кечинде баягы базарда соода-сатык кылган тааныштарынын уйуно барып, учурашып жолугуп койсомбу деп ойлоп койду. Урушса алар Клара менен урушкандыр, катыным менен урушуп кетипсинер деп мен да суйлошпой коймок белем деп ойлоду. Анан кундуз кечке жумуштарын иштеп, кечинде ошол тааныштарынын бириникине жоноду. Калиман менен Зарылбек уйдо тамак ичип отурушса эшик тыкылдап Рахман кирип келип калды. Ал-жайды сурашып, дасторкон четинде отурушканда Калиман:-Клара кандай журот? Ал баягыда келгенде эненерге куран окутуп барганбыз, айттыбы?-деп сынай сурады, эмне дээр экен деген ниетте. -Ооба, куран окутуп кетипсинер. Ырахмат. Бирок, урушуп кетипсинер го,-деди Рахман оюнда эч нерсе жок эле. -Эмне себептен урушканыбызды айттыбы?-деп кайра сурады Калиман. -Айткан жок, мен деле сураган жокмун. Эми аял бар жерде уруш боло берет эмеспи,-деп койду Рахман, ага конул бурбай эле.- Эмнеге урушканыбызды айтса болмок! Анын кандай экенин билмексин... - деп келеткан Калиманды эри Зарылбек тыйып койду. -Болдучу эми. Каяктагы урушканынарды эми айтпай. Андан коро бар, тамагынды даярдай бер. Биз Рахман экообуз суйлошуп туралы,-деди. Зарылбек Рахмандын Клара шаарга келип, башка эркек менен жатып алганын укпаганын билди. Ошондуктан алардын уй-булосун уруштуруп, бузбайлы" жабылуу аяк жабылуу бойдон калсын" деген ойдо унчуккан жок. Бирок, Калиман аял эмеспи, Рахманга Кларанын кылыгын айткысы келип, оозу кычышып:

[KUMU89]

-Эмне себептен урушканыбызды Кларадан сураган жоксунбу?Барганда созсуз сурасан, эмне деп айтаар экен,-деп улам-улам айтып атты. Аялынын "жыландын башын кылтайтып" айтканына Зарылбек: -Эй катын, жаагынды басасынбы, же жокпу?!-деп кыйкырып, аны суйлотпой койду. Рахман болсо Калимандын Клара менен урушканын, эмнеге айтып атканын тушунбой, конул да бурган жок...-Эртеби, кечпи баары бир ошол катынындын кылыгын угасын,-деди Калиман Рахманды узатып, коштошуп атып да. -Уйго барганда созсуз сурап коройунчу,-деди Рахман, оюна эч жаман албай. -Ал бирок, сага чындыкты айтпайт, калп айтып, бизди куноолоп коет,-деп какылдап суйлоп аткан Калиманды Зарылбек согуп-сагып, уйуно киргизип жиберди. -Сен мунун созуно конул бурбай эле кой. Алар суйлой беришет,-деди Зарылбек актангандай, аялынын созуно ынгайсыздана. -Жоок кабатырланба. Мен аялдардын созуно конул бурбайм деле. Эгерде алардын созун уксан, мен биякка, силердикине келбейт болчумун. Анткени, уйдон Клара ал силер менен урушуп кеткенин айтып, барба деп калган. Анын созун укпай эле келдим го,-деди Рахман жылмая. Ошентип, Рахман шаарда торт кун командировкада болуп айылына жоноду. Куйоосунун келээрин боолголоп, бугун келип калаар, эч жака чыкпай, уйдо отуруп турайын деп ойлогон Клара баласы менен алышып, коноктоп жургонго коно тушуптур. Уйдо отургандан бат эле тажай тушту. Анан туштон кийин уулун которуп, курбу келиндеринин биринин уйуно кетип калды. Эртен менен эрте шаардан чыккан автобус, туш оой айылга келди. Рахман шаардан атайын ала келген базарлыгын которуп, уйуно жоноду. Эшигинин астындагы скамейкада таягын таянып отурган Таабалды карыя уулунун келетканын коруп, суйуно анын алдын утурлай басты. Ата-бала учурашкандан кийинуулу:-Клара менен Тилек каякта?-деп сурады. -Ал жолдошторунун бироосунун уйуно кеткен окшойт. -Сизди уйго жалгыз таштап коюп, озу баягы айылчысын карматып кетип калдыбы? Деги сизге тамак жасап, чай берип аттыбы? -Ооба, уйдо эле болуп атты. Тамагымды даярдап, чай берип эле атты. Аны урушпа, уулум карыганда мен учун экоонор урушпагылачы, -деген Таабалды келинин уйго жолобой, айылчылап жургонун жвшырып койду. Шаардан келе турган автобустун убактысын болжоп Клара уйуно келип калды, Рахман келдиби дегенсип. Ал куйорсунун келгенин коруп, суйунуп кетти. Экоо учурашкандан кийин Клара: -Бизде чон жанылык болду!-деп укмуш жанылык айтчудай болуп суйлоду. Бул учурда Таабалды карыя сыртта жургон болчу. -Билесинби, эмне жанылык! Биздин абышка кемпир издеп, аял алам деп атыптыр!-деди Клара каткырып кулуп. -Ыя?!-деп чочуп кеткен Рахман эч нерсеге тушунбогондой сурады. Ооба, ооба айтып атам го. Атан карыганда аял алам деп кошуна кемпир Токтобубудон айттырып ийиптир. Эми биз жаны келин алалы деп камыналы, хи-хи-хи!-деп какшыктай каткырып турду, Клара. -Сее чын айтып атасынбы, же жон эле мени эмне дээр экен дегендей сынап атасынбы?-деди создун торкунуно анча тушуно бербеген Рахман аялына суроолу карап. -Мен эмнеге сени, сынамак элем. Чын эле, атан кемпир алат элем деп атыптыр. Ишенбесен озунон сура! Негизи эле атандын бул кылганы туура эмес. Мен деле анын чайын берип, кийимин жууп тазалап атам го,-деди Клара. Анткени, Таабалды карыя оз кийимдерин озу жууп алып атканын куйоосу билбесин Клара эн жакшы билчу. Ошондуктан, кээде Таабалды карыя кийимдерин озу жууп, жайып койгондо Клара куйоосуно карап: -Атандын кийимдерин чечиндирип, жууп жайып койдум,-деп калп айтып калчу.

[KUMU89]

Рахмандын атасынан кийимди Клара жуудубу деп сурабасын да билчу. Ошентип Клара менен Рахман Таабалдынын аял алам деп атканын суйлошуп отурушканда сырттан кошуна кемпир Токтобубу кирип келип калды. Ал уйдогулор менен учурашып, жаны эле отурганда Клара:-Сиздин эмне себептен келгенинизди билем. Атабызга аял алып бергиле деп айтайын деп келдинизби? -деди шанкылдай. -Ай келин, сен деги кандай немесин! Мен сени менен суйлошойун деи келдим. Жанараак эшиктин алдында отурсам мага кошуналар келип, Таабалды аял алам деп атыптыр ушул чынбы, келини айтып журот дешти. уялбайсынбы, кайнатандф жаманатты кылып, ушактагандан. Ал Таабалды откондо мен уйунорго келсем, калдыратып, казан аякты издеп, жарма ичип атыптыр. Ошондо мен озум айткам кемпир албасан болбойт го, келинин сени жакшы карабайт деп. Атанарга кемпир алып берсенер эмне болмок эле, ал кемпир сенден да жакшы карайт,абышкасын, -деди. -Сиз эмне, Рахман экообузду уруштурайын деп келдинизби! Атамды мындан артык кандай карамак элем. Откондо жарым саатка эле, кошуна келиндин уйуно кирип-чыкканча келип, атамдын жарма ичип атканын коруп калыпьырсыз! Ошону Рахманга айта албай мени жамандагыныз келип атабы! Мени кетирип жиберип, Рахманга озунуз тийип алыныз!-деп катуу суйлоду Клара. -Опей ботом, уялбайсынбы ошентип айткандан! Рахман деген менин балам! Ушул созду кантип айтканга оозун барды!-деген Токтобубу Кларага аябай жини келип урушуп жиберди.-Анан эмне, мени жамандап жатасыз! Рахманга тийбесениз анда биздин чалга тийип алыныз! Ага азыр катын керек болуп атат! -Сен деген ата-эненин тарбиясын коргон немесинби! Арылдап, кабанаак иттей арылдап турат экенсин. Мендей болгон энен барбы! Уялбайсынбы, ушинтип урушкандан! -Сиз озунуз мага келип урушуп атпайсызбы! Мен сиздин уйунузго барып, чыр салып атамбы,-деп Клара да тилин тартпай, айтоп экоо уйдон ызы-чуу болуп, урушуп кетищти. Рахман аялын тыйса анын созун угуп да койгон жок. Уйдогу ызы-чууну уккан Таабалды сырттан кирип келип калды. Келинин Токтобубу кемпир менен тил тартпай урушуп атканын коруп: -Клара, бул энендей кишиге тенелбей эле койбойсунбу, -деди келинин тыймакка.-Сиз дагы угул кемпирге болушуп атасызбы! !!-деп кыйкырып,ыйлаган боюнча баласын которуп, торку болмого кирип кетти Клара. Кичинекей келиндин оозунан ак ит кирип, кара ит чыгып, абийирин кетирип, урушуп атканга Токтобубу да ызааланып калды. Жинин токтото албай сыртка чыгып баратып Клараны каргап атты:-Энендей болгон аялга уы тилинди агызып,озунду кыйынмын деп атсан керек. Жашабай кал, узабай кал, менин жашыма жетпей кал, олугунду кана коройун!-деди. -Токтобубу апа, болдучу эми, Клара менен озум суйлошом. Аны кечирип коюнузчу, мен учун,-деди озун ынгайсыз сезген Разман. Торку болмодон Токтобубунун каргап кетип баратканын уккан Клара жон калбай:-Каргаганын кара башына, как чокуна корунсун, какбаг болуп кал,мастан! -деп кыйкырып, жооп берип жатты. Ошол окуядан кийин Кларанын мунозу озгоруп, урушчаак болуп кетти. Рахман кечинде келсе гана конулу анча-мынча которуп калат. Кундуз кечке кайнатасын коройун деген козу жок. Ал уйго кирип келип калса эле, уулун кайнатасына келтирип каргап-шилеп урушуп кирет. Же жону жок жерден эле сабап жатып калат, очошуп. Небересине болушкан Таабалдыны кагып-силкип: -Ары жакка оз оокатынызды кыла бербейсизби! Оз уулумду озум тарбиялайм! -дейт. Келинен бир соз суйлосо эле кагуу жээрин билген Таабалды да унчуга албайт, уулуанда-санда: -Кундуз Кларага тамагынызды, чайынызды жакшы эле берип атабы?-деп сурап калат. Таабалды келин-уулу урушуп кетишпесин деген ниетте, Кларанын кылык-жооруктарынын эч нерсесин айтпай, жаап-жашырып коет. Ал ошентип, жаап-жашырган сайын, Клара онолуунун ордуна тескери кетип, чакчандап, кайнатасын киши катары корбой калды. Рахман шаардан келип, уйдогу Клара менен кошуна кемпирдин урушуп кеткенине алаксып, баягы шаардан жолуккан Зарылбек менен анын аялынын созун унутуп коюптур. Арадан анча-мынча убакыт откондо гана ошону эстеп, Кларадан бир куну сурады:

[KUMU89]

-Откондо, шаарга барганда Зарылбек менен Калимандын уйуно баргам,-деп созун баштаганда эле Кларанын ону бузула тушту. -Ал жакка барбай эле кой дебедимби беле? Алар мен ушактап, жамандаштыбы! -деди. -Жок, антишкен деле жок. Аялы Калиман сенден сурасан, биздин эмне себептен урушуп кеткенибизди деп улам-улам айтып калды эле. Ошондуктан азыр эстеп, сурап атам. Эмнеге урушуп кеттинер эле? Мага ачыгын айтып берчи? Уурусу кармалып калгансып, Клара корконунан денесин майда калтырак басып кетти. Анан:-Эмнеге урушмак элек, баягы ушакчы, базарчы катындардын азабы да! Создон-соз чыгып отуруп, урушуп кеттик! Болгону ошол,-деп койду. А Рахман болсо аялынын айткан созуно ишенип, башка сураган жок. Арадан билинбей кундор ото берди. Таабалды карыя кордук коруп, аябай арыктап, жудоп кетти. Ошондой кундордун биринде, катуу ооруп, тошоктон тура албай жатып калды. Эртен менен турайын десе Таабалдынын денеси салмактанып, эти ысып, жотолуп калыптыр. Озу деле башынан анча-мынча ооруларга моюн сунчу эмес. Азыр деле ошентип турайын деген. Бирок, ойдо тура калайын десе, козу карангылап башы айланып кетти. Анан ал ордуна кайра отура калды. Жаны жер тартып, шалдырап жатты. Тошогуно ооруп атам деп жатып алса, короодогу малдары жайытка чыкпай калаарын сезип, ооруса да айла жок, ордунан козголду. Сыртка чыкса, эшик чыкыроон тартып, суук экен. Чыйрыгып кеткен Таабалды кийип жургон чапанын кымтылана, короодогу малдарын коздой жоноду. Бир маалда чакасын которуп келини уй саамакка чыгып калды. -Балам, малдарды жайытка озун эле кошуп келчи. Мен озумду жаман сезип, жаным жер тартып, салмактанып атат,-деди Таабалды.

[KUMU89]

Малдарды жайытка кошуп баратып, козу карангылап, жыгылып кетпейини деп озунон чочулады. -Эмне бир жериниз ооруп калыптырбы! -чанкылдай суйлоду Клара. -Ооба, денем салмактанып турат,-деди оор ушкурунгон Таабалды. -Сиз жатып алсаныз, мен малдарды бадага кошкону кетсем, баланы ким карайт? -Мен деле карап турам. Жанымда олтуруп, ойной берет,-деген Таабалдынын созун Клара жактырбай: -Андан коро озум менен кошо, которо барып, малдарды кошуп келем!-деп короого кирип кетти. Клара кайнатасынын ооруп атам деген созуно ишенгиси келген жок. Анан ага очошуп, уйдо уктап жаткан кичинекей уулун которуп, малдарды кошмокко сыртка чыкты. -Алдагы бала менен каяка бармак элен, уктап аткан баланы жаткырып эле койчу. Мен деле карап турам,-деди кайнатасы. -Озум эле кошуп келем, сиз ооруп аткан турбайсызбы! -деп какшыктай суйлогон келини Таабалдынын андан-аркы созун укпай эле жулкунуп алып кетип калды. Жолдон эртен менен малдарын кошкон кошуналары Таабалдынын ордуна Кларанын уулун которуп, малдарды айдап келетканын корушуп:-Атанар бугун жокпу, кунуно озу кошчу эле,-го деп сурап калышты. -Ооруп атам деп атат го, билбейм,-деп ийинин куушуруп койду. Малдарын бадага кошуп келеатып,тааныш келининин уйуно кирди, уулун которуп. Клара баскан-турган жерине эле кайнатасын жамандап журчу. Ал жерге олтуруп алып да кайнатасын жамандап оозу-оозуна тийбей, быдылдап атты. Ал экоо чай ичип, суйлошуп отурушканда сырттан баягы Токтобубу деген кошуна кемпир кирип келип калды. Оозгу болмодон эле Кларанын кайнатасын жамандап аткан созун уккан. Клара ал кемпирди коруп, ону бузула тушту. Анан суйлоп аткан созун токтотуп:-Кой, мен уйумо кеттим,-деди. -Мен сени издеп келбедимби, -деди Токтобубу кемпир. -Эмнеге! Менде дагы эмне жумушунуз бар!-деп кекете суйлоду Клара. -Кайнатандын катуу ооруп атканын коруп,билип туруп, бул жакка отуруп алганын кандай! Эртен менен сенин малдарды кошуп келетканыны коруп, Таабалды эмне болду кирип калгам. Аран эле суйлоп, жотолуп,эти ысып калыптыр. Жок дегенде ушинтип ооруп атканда, ысык чайынды берип, кичине жакшылап карап койсон боло! -Сиз мени дагы урушайын деп келдинизби! Деги сизге эмне керек, айтынызчы! Эмне эле биздин жашообузга киришип, андып эле калдыныз! Сиз бизди коро албайсыз! Кара ниетсиз!-деп Токтобубунун созун укпай, баласын которуп, сыртка чыгып кетти Клара. Жолду карай кетип баратып, кайнатасына жини келип, каргап-шилеп атты. Олуп гана кеткир десе! Кудай ал какбаш чалды албас болду го. Канткенде андан кутулам! Жапжаш омурум ушул чалды багам деп отуп кетмей болду! Карап тур, азыр уйго барганда ага коргозбосом элеби! Кичине эле бир нерсе болсо Токтобубуго даттанып турат! Азыр ошол Токтобубу экоону кошуп койбосом элеби"-деп жини менен уйуно кантип жетип келип калганын билбей калды. Уйго кирип келип эле:-Ата! Мен келгенче эмне болуп баратасыз! Токтобубуго эмнелерди айткансыз! Оорусаныз мага эле айтпайсызбы! Мен эле багып атам го сизди! Же тиги жактан кызыныз багып, карап атабы! Мен баарынан тажадым! Канчалык жакшы болсом да, баары бир жамандап турасыз! Уйумо, торкунумо кетем! Каалаган кемпирди озунор алып, баланарга жакшы келин алып бергиле, макулбу!-деп чакчандай оозгу уйдо кыйкырып атты. Торку болмодо тошокто жаткан Таабалдыны корбой эле. Клара кайнатасы туруп келип, ага кошомат айтып, бир нерсе дейт го деген. Бирок бул учурда Таабалдынын акыбалы оор эле. Озу ооруганы аз келгенсип, келини Кларанын уу тилдери жанына батып кеткенсиди. Башка учур болгондо мумкун, ордунан туруп барат беле. Таабалдынын унчукпай жатканын коруп, Клара торку уйго кирди. -Сиз чындап эле ооруп атасызбы? Анда доктур чакыртайынбы, -деди Клара, кайнатасын сынай карап. -Чайын барбы, балам, оозум кургап атат,- деди Таабалды аран унун чыгарып. Клара сыртка унчукпай чыгып кетти. Жаны эле чай даярдайын деп атканда уулу ыйлап калды. Ага алаксып анын курсагын тойгозуп атып, кайнатасынын чай кутуп атканы эсинен чыгып кетти. Ал эми Таабалды Клараны качан чай алып келет деп кутуп жатты.

[KUMU89]

Таабалды кыйналып, эти ысып, деми кыстыгып, аран эле дем алып, ооруп атты. Анан тошокто жатып, ары карап кеткен кемпирип эстеп, козуно жаш тегерене тушту. Кичине эле жотолуп, же эти ысып калганын байкаса кемпири аны калындап тошок салып жылуу жаткырып, жаш баланы баккандай карачу. Ысык шорпо жасап, ысык сутко сары майды сапырып улам-улам берип, тердетип атып, бат эле оноп алчу. Анан копко чейин жылуу, кийинтип, суукка урунасын дей берээр эле. Ыраматылык кемпири коз жумаардын астында чындап эле алдынала сезген экен. " Мен ары карап кетсем Клара келинибиз сени карайт болду бекен. Кийимдеринди жууп тамагынды убагында берип, конулунду оорутпаса экен,"деген эле. Корсо, байбичеси Клара келини кандай экенин билчу тура. А учурунда Таабалды анын айткан созуно конул деле бурбаптыр. Азыр ооруп, жаны кыйналып турганда гана байбичесин чындап жоктоп, кадырын билип отурат. Клара азыр ысык чай алып келет го деп кутуп жаткан Таабалдынын умуту узулгон жок. Мумкун оозгу болмодо ысык шорпо жасап жатабы деп кемпиринин тердеткенине конуп калган экен. Клара уулун жетелеп Таабалды жаткан болмону жаап сырткы болмого кетип калгандай болгон. Жымжырт болуп уй ичи тынч эле. Ооруганы аз келгенсип, карды ачып, оозуна кара суу келип, ысык тамак же, ысык чай ичкиси келген Таабалды, ордунан акырын туруп сыртка жоноду. Тамагы даяр эмес болсо, чай сурайын деген ойдо. Козу карангылап, оозгу болмого чыкканда, эшиктин алдынан келининин кимдир-бироо менен суйлошуп атканын укту. -Тиги чал ооруп атам дейт. Ооруп калса керек. Уйдо отуруп, ошол чалды баккандан ушунчалык тажадым. Кайненем олбой эле ушул кайнатам олсо болмок.

[KUMU89]

Кантсе да аял эмеспи, экообуз тил табышып жашай бермекпиз. Аял киши анын устуно жамаачынды жамап, балдарына баш-коз болуп, багышыр жардам берет эмеспи. А эркек киши жаман экен. Кайнатам эртеден кечке уйдо жатат, солдоюп. Экообуз батыша да албай атабыз. Азыр чай сурайт жинге тийип. Келип, басып, туруп ичсе деле болот болчу да. Мен ага эмне, тошогуно алып барышым керекпи. Жон койсо, анан дамбалынан бери жуудургусу бар. Анда эле ашмалтайыбыз чыгып калбайбы,-деп жамандап аткан Кларанын созун Таабалды угуп, селдейип, ордуна каккан казыктай катып туруп калды. Аны ысык тамак жасап атат го деп ойлогон Таабалдынын ою тескери чыкты. Ысык тамак тугул чай да жок экенин билди. Анан сыртка чыгайын деп чапанын желбегей жамынып алып, каалганы ачты. Эшиктин астында кошуна келин менен Клара экоо суйлогуп отурушуптур. Клара кайнатасын жамандап жаткан эле. Таабалдыны коруп, созун тык токтотту. Анан кошуна келин Таабалды менен учурашып, Клараны карап:- Кой, мен уйумо кеттим. Сен атана чай бер,-деп ордунан козголгондо эле Клара: -Отура турчу эми, кичине эле,-деп кетиргиси келбей туруп калды. Ал келин менен эшиктин алдында копко чейин ар кпйсыларды ушакташып турду. Сырттан уйго кирген Таабалды козу карангылап, оозуна кара суу келип кетти. Башы айланып, оозу кургап, кичинекей темир мештин устундо турган чайнектен муздак суу куюп, бир-эки ууртады. Бирок, журогу айланып, окшуп барып онолду. Анан тошогуно барып чыйрыгып атканга, кымтыланып жатып калды. Кошуна келин менен бир топко чейин суйлошуп отурган Клара, аны узатып, кайнатасынын уктап жатканын коруп, чай кайнагандан кийин жанына барып:-Ата, туруп чай ичкиле,-деди. Таабалдынын туруп, чай иче тургандай алы жок эле. Анын устуно келинине да таарына тушкон. Башын которуп: -Табитим таптпай турат,-деп койду. -Анда озунуз билиниз, мени чай бербей койду деп тиги Токтобубуго дагы жамандап барбагыла,-деп эшикти тарс жаап, оозгу болмодо уулу экоо чай ичип отуруп алды. Таабалдыга келининин кордугу жанына батып кетти. Эгерде ушинтип кароосуз жата берсе, оорусу жакшы болбой, тескеринче кучоорун билди. Же ушундай жашоодон коро олуп эле калсамбы деп ойлоп жиберди. Бирок, олойун десе жан таттуу эле. Андан коро жата бербей доктурга корунойун деп да ойлонуп атты. Келинине ысык чай, ысык тамак жасап бер деп айтканга оозу батпайт. Дегеле, ага эч суйлой албай жалтандап турат.

[aqua-94mema]

Таабалдыны коруп,созун тык токтотту.Анан кошуна келин Таабалды менен учурашып,Клараны карап:
Кой,мен уйумо кеттим.Сен атана чай бер,-деп ордунан козголгондо элэ Клара:
Отура турчу эми,элэндеп кетиргиси келбей калды.Ал келин менен эшиктин алдында копко чейин ушакташып турду.
Сырттан уйго кирген Таабалды козу карангылап, оозуна кара суу келип кетти.Башы айланып оозу кургап,кичинекей темир мештин устундо турган чайнеке муздак суу куюп,бир-эки ууртады.Бирок журогу айланып,окшуп барып онолду.анан тошогуно барып чыйрыгып атканга,кымтыланып жатып калды.Кошуна келин менен бир топко чейин суйлошуп олтурган Клара,аны узатып,кайнаатасынын уктап жаткаанын коруп,чай кайнагандан кийин жанына барып:
Ата,туруп чай ичкиле,-деди. Таабалдынын туруп,чай иче турган алы жок элэ.Анын устуно келинине да таарына тушкон.Башын которуп таабитим тартпай турар деп койду.
Анда озунуз билиниз,мени чай бербей койду деп тиги Токтобубуго даагы жамандап барбагыла,-деп эшикти тарс жаап,оозгу болмодо уулу екоо чай ичип отуруп алды.
Таабалдыга келининин кордугу жанга батып кетти.Же ушундай жашоодон коро олуп элэ алсамбы деп ойлонуп да жиберди.Бирок олойун десе жан таттуу.Андан коро жата бербей доктурга корунойун деп да ойлонуп атты.Келинине ыссык чай,ыссык таамак жаасап бер деп айтканга оозу батпайт.Дегеле, ага эч суйлой албаай жаалтандап турат.Ошентип, кечке чейин оозуна наар албай жатты Таабалды.
КЕчинде жумуштан келген Рахманды Клара тосуп чыгып:
Атан бугун ооруп калыптыр.Тошоктон турбай жатат.Чай ичесизби десем,табитим жок деп болбой койду.Же доктур чакырталы десем болбойт.Озун да карап суйлошуп корчу,-деди.
Рахман кирсе абышка тошогундо оор дем алыап жаткан екен.
Ата бир жериниз ооруп турабы?-деген уулу анын чекесин алакан менен басты.Чекеси аябай ыссык элэ.Рахман аны коруп чочуп кетти.
Сиздин этиниз аябай ысып кеткен турбайбы.Дары ичтинизби? деп сурады.
Эмне даары ичиш керек екенин мен каяктан билейин,деди Таабалды.
Клара деле билчу.ошондон сурасаныз,даярдап бермек.-деген Рахман оозгу болмодо турган ааялына:
Атамдын эти аябай ысып кетиптир.Жок дегенде даары-дармек берип койсон болмок екен,-деди нааразылана.
Мен анын эти ысып атканын кантип текшермек елем.л менин кайнаатам да!Эмиошол атандын койнуна колунду сал деген турасынбы! нсыз деле атан екообуз кечке тиктешип олтурабыз.Мобу бла кичинеле чонойсо иштейт элэм,карыган атанды багам деп атып жаштыгым кор болду!деп кыйкырып,тултундап сыртка чыгып кетти.
Рахман аялына соз суйлосо элэ ажылдап,атырылып бир тиерин жакшы билчу.Ага тенелбей,унчукпай калчу.Бул жолу анын созун атасы укканын билип озун ынгайсыз сезип жиберди.нан уйдогу дары салган аптечканы ачып,температураны тушургон даары таап,атасына суу куюп келип берди.Кечетен бери оозуна наар албаган Таабалды дарыны оозуна салганда элэ журогу айланып окшуп жиберди.
Ошентип Таабалдынын ахываалы улам-улаам начарлап,тун ортосундаа жоолуп,суйлоно баштаганда гана доктур чакырышты.
кайнатанын каргышы 1-2 ки

[aqua-94mema]

Айылдын ичинде врач жок элэ.2медсестра кичинекей медпункта иштечу.Ошолордун бирин Рахман тун ортосундаа барып чакырып келди.Ал медсестра келип, таабаалдынын темпераатураасын ,кан басымын,опкосун текшерип:
Мен аазыр райборборго жолдомо берем,эртенден калбай ооруканага жоноткуло.Ошол жактан анализ тапшырсанар, эмнеси ооруп атканы билинет,-деди да,температураны тушуро турган даары-дармек берип кетип калды.Дары-дармек ичип,ийне сайдыргаанда Таабалды кадимкидей оноло тушту.
Эртен менен Рахман ооруканаага жаткырайын деп даярданып жатканда Таабалды:
Уулум мен азыр кечеекиге караганда жакшы болуп,онолуп каалыптырмын. Андан коро мана ыссык шорпо жасап берсинчи ичсем,онолуп калам го.Доктурга жатпаай элэ коёюн,-деди.
Ата сиз кече каатуу оорудунуз го.Минтпей жатканыныз он.Эртен дагы ооруп калаасыз,-деди тынчсызданган уулу.Бирок,Тааабалды оорукаанага жатпайм,бияктагы малды,короо- жайды ким каарайт деп болбой койду.Анан ушинтип айткан созун уккан аркы болмодо Клара жетип келе калды.Кайнатамооруканага жатып калса,торкунумо кенен басып-туруп алаайын деген ойдо каалп элэ аны аяган киши болуп:
Ата,сиз ооруканагаа жатпасаныз болбойт,Сиз олуп калсаныз деле ушул коро-жай,мал- мулк каалат,-деп келе жатканда Раахман созго аралашып кетти:
Сен эмне деп былжырап атасын!Эмне, атамдын олумун тилеп калдынбы! -деди орой.Озунун туура эмес суйлоп алганын сезген Клара:
Мен эмне жааман болсун деп атамбы!Мына, апабыз деле ушунча мал-мулкту,даярдап коюп,озу олуп кете берди.Эмне ал коруно озу менен кошо,оокат-кечесин алып кетиптирби? л да убгында доктурга корун десе кончу эмес,билесинби! -деди.
Апанардын оорусу башка болчу.Азыр меники башка,1-2кун уйдо тердеп жатып элэ,айыгып кетчуумун,-деген Тааабалды эч кимдин созун укпай,ооруканаагаа жатпай койду.
Атанды ооруканага жат девейсинби! Мен эмне анын ден-соолугун карап,багып жаткандай доктур белем!Андан коро болбой элэ жаткыр!-деди куйоосуно:
Мен аны кантип уйдон кууп жат деп жаткырмак елем.Эмне суйроп барып жаткыр дегени турасынбы.Атамдын ооруканага жатканга озунун конулу жок.Андан коро ыссык шорпо жасап берип тердетели,озу айткандай онолуп калаар,-деди Рахман.
Азыр сен жумушка кетип каласын!Атанды мен тердетип,багышым керек екен да ээ!-деди чакачандап суйлогон Клара.
Сен эмне,тердеткенде койнуна жат,жэ жанын отур кереели-кечке деп атамбы.Ага ыссык шорпо жасап берип,устун жылуулап жаап койсон,озу элэ тердейт,-деди жини келген Рахман аялына.
Сен атан учун дайыма урушуп,тилдеп турасын!Атанды багып кир-когун жууп атканымды билбейсин,-деп ыйлап,тултундап баласын которуп,адатынча чыгып кетти.Рахман азыр унчукпай,жумушуна кетип калса Клара атасын карабай коюшун эн сонун тушунду.Ага канчалык жини келсе да,артынан чыгып,алдап- соолап уйго алып кириш керек екенин билди.
Болду эми.Куноо менден кетти.Жиним келип кетпедиби.Мен азыр жумушка барып,корунуп коюп элэ,суранып келем.Сен андан коро атама ыссык шорпо жасачы.Мен да келип ичейин деди Рахман аялын алдап.
Сен атан экоонор жакшылыкты такыр билбейсинер. Уйдогу оокатты ким жасап атканын,силерди ким багып атканын билгинер да келбейт.Уйдо бир малай журот да деп коёсунар.мага кол шилтеп,-деп тултундап.
Анан: Мен шорпо жасабайм,тундо жасаган кесме турбайбы,ошону элэ жылытып берем,-деди тамак жасагысы келбеген Клара.
Ал тамак былтыйып камыры коп болуп,эзилип кеткен турбайбы.Уйдо эт деле бар го,андан коро ошол эттен кичине тамак жасай кой,камыр салбай элэ картошкаменен шорпо жасаа,-деди Рахман.
Силер ушундай кесирсинер! Тундогу тамак таптааза элэ,болгону койуу болуп каалыптыр.Мен ошону элэ жылытып берем.Тамакты болсо кечинде жасайм!-деп болбой атты Клара.Бирок Рахман аялынын тияк-биягына чыгып атып,атасына шорпо жасап бергенге макулдатты.
Куйоосу жумушка кеткенден кийин Клара кайнатасынын ооруканага жатпай,уйго жатып алганына кыжыры келип атты.Аны эмне кылып ооруканага жиберип салсам деп жини менен ойлонуп да алды.Кудайда буга окшогон как баш чалды албайт тура!деп озунчо суйлонуп тамак жасап кирди.Тамак бышкандан кийин кайнатасына барып:
Ата туруп тамак ичиниз,бышып калды мен куюп даярдап койдум,-деди
Ушул тошогумо элэ алып келчи,балам. Ичип алып жылуу жатып алайын,тердебей атпаймынбы, тердесем элэ жакшы болуп калмакмын,-деди Таабалды,келинин карай жалтактай.Клара унчукпай оозгу болмого кирип,чон кесеге куюлган шорпону Таабалдынын астына коюп жаман коруп чыгып кетти.Келининин жактырбай атканын Таабалды билип-коруп турсада унчукпай,тамаакты тугото ичип,тошогуно жылуу жатып алды.

[aqua-94mema]

Арадан коп отпой элэ Таабаалдынын ден-соолугу оноло бааштады.Тошокто 3-4кун тердеп жатып,анан туруп,кылдырап эшиктеги жумуштарды жасай баштады.Кайнатасы 3-4кундон бери жыйналбаай жаткан тошокторун жыйнаап атып Клара анын шейшептеринде жорголоп жургон биттерди коруп,сиркелери менен коруп,жийиркенип кетти.Аанаан тошокторун шейшептерин, жаздыгын жакшылап караса алардын арасында да бар екен.Аларды тошоктордун арасына жыйнабай озунчо коюп,Рахман келгенде коргозом деп ойлоду.Кундуз кечке ал биттер жонундо каайнатаасына эчтеке айтпай,унчуккан емес.
Кечинде Рахман келлгенде ага коргозуп.Карачы атан биттеп кетиптир,эми аанын биттери бизге да жугат.Ошондуктан аны озунчо болсок кантет,-деди.
Сен аны каяка болойун деп атасын?-деп чочуган Раахман аялынан сурады.
Сен антип чочубай элэ кой,-деп созун баштады,Клаара Рахманды карап.Ошондо коптон бери ойлоп жургон оюн айтты....
Атама ким тиймек элэ.Жашы улгайып калган адамга аял тийиши кыйын.Атам курдуу келин-кесектер балдарынын торундоле ыссык чайын ичип отурсам дешет.Жалгыз бой кемпир болуп калып элэ тийбесе.....-деди Рахман.
Анда атан менен кантип жашайм!Кнын кашынан бити куюлуп жатат.Ал биттерин баарыбызга жугузат.мобу Тилекке да жугузат.Мен ал атан менен чогуу бир уйдо жашай албайм.Атан качан битинен арылат,ошондо келем.Ага чейин торкунумо кетем.ААнсыз деле жакшы элэ азабын тарттым,-деп тултундап кирди.
Ошол атамды биттетпей,кирлеген кийимдерин жууп койбойсунбу. Биттеген шейшептерин жууп,утуктоп, тазаласан элэ жоголот,эми анын биттерин шылтоолоп атасынбы?
Мен эмне сенин атанды багууга милдеттуумунбу! Эми атанды жыналачтап алып киринт дегени турасынбы! Щейщептериндеги биттерин го эптеп кетирем!А кийимдерин кантесин! ААны эми мен киринтейинби! -деп кыйкырды.Сыртта Таабалды уйдун ичиндеги келин-уулунун кыжылдашып атканын угуп,эмнеге урушуп атат деп уйго кирди.
Атанды озун жуунтуп озун кара!!! -деп кыйкырып аткан екен Таабаалды келининин ушул элэ созун укту.
Эмне болду,силерге? Эмнеге урушуп атасынар?-деп сураады Таабалды.Уруш озу жонундо болуп атканын эн сонун тушунду.Бирок, менин эмне жазыгым учун деп ойлоду.
Жон элэ ата,конул бурбай элэ коюнуз....-деген уулу адегенде эч-нерсе билдирбегенге арекет кылды.Атасын да кейибесин деген ойдо.
Кантип жон элэ,айтпайсынбы эмне себептен урушуп жаткааныбызды! Сен айтпасан мен айтам!-деп Клараа тилин тартпай туруп алды.
Сен былжыравай жаагынды басчы!-деген Рахмаан аялына тап берип калды.Алардын ортосуна тушо калган Таабалды арачалап,уулун урушуп жиберди,келинине болуша.Ошондо да жаагын баспай ажылдап,куйоосун каргап-шилеп атты.Уйдогу ызы-чууну Таабалды тыйып:
Кана эмне уруш-талашынар бар,чогуу-чаран чечели,-деди.
Мен айтайын десем мобу баланар айттырбай жатпайбы! -деп кыйкырды Клара.
Кана айтчы,сен суйлобой жон турчу,Рахман деди Таабалды уулун тыйып.
Ата сиздин тошогунуз биттеп кетиптир,бир айласын табаалы десем,Рахман конбой атат.Ал биттер бизге жугат,кичинекей Тилекке жугат.Эми сиз Тилекти колунузга албаныз.Ал эми сизди биттен кантип арылышты мен билбейм.Жанатан бери урушубуз сизден чыгып атат.Рахман егер мага дагы баягынтип жулунса,баламды которуп алып баса берем.Экоонор биттеп-куштап жата бергиле!-деп унун октом чыгарды Клара.Таабалды бир паска конулу чого,унчукпаай турду.Уйду бир заматта жымжырттык аралай тушту.Уйдогу жымжырттыкты кайра Таабалды бузду:
Эгер силер мен учун урушуп атсанар мен кетейин деди кыска гана.
Каяка кетмек елениз эч жака кетпейсиз.А бул Клара жон элэ суйлой берет,-деди Рахман.
Мен силерге жон элэ суйлоп калыпмынбы! Менин созум соз болбой калдывы!Анда мен кетейин деп Клаара ордунан туруп баласынын,озунун кийимдерин даярдап кирди.
Кой балаам сен балан менен каякаа бармак елен.Андан коро мен,кызымдын уйуно барып,эс алып,силерди да эс алдырып келейинчи,-деди Таабалды.
Эл-журт эмне ейт?Атасын батырбай,кызынын уйуно кууп жибериптир днп айтпайбы! Эч жаакаа баарбайсыз! -деди Рахмаан наамыстана. Клаара унчуккан жок.Озунун анан бааласынын кийимдерин дааярдаап атып:
Менден силер эс алгылачы мен торкунумо журуп келейин,-деди. Ошентип кыжылдашып акыры тынчыштанышты. Таабалды чон уйдун мандайындагы кичинекей жаалпаак ески тамга жатмай болду,уйдогулорго битимди жугузбайын деген ойдо.Кошуна- колондор сураап калса,кородогу малдарды кайтарып,атайы ошол уйго жатып атам деп айтам деди.
Эски,муздак кепедей болгон уйдо Таабаалды жашап,чон уйдо келин-уулу калышты.Ошондой кундордун биринде Таааабаалдынын кызы Маариям келип калды.Ал атаасынын жудоп арыктаап калгааны аз келгенсип,эски кепедей тамда,алгыз жаашаап аткаанын коруп зээни кейий тушту.Кларагаа катуу аайтайын десе,аал ого бетерден кучоп атаасын карабай коёт го депойлоду.нан атасын кирлерин,шейшептерин жууп тазалап ,утуктоп,озуно суу жылытып берип,кирин деди.Кызы келгени Таабалды каадимкидей оноло тушту.Таабалдынын кепедей тамын даа тазалап,жыйнаап шыпырып атты,кызы.Ошондой кундордун биринде Клаараа Мариямга атасы тууралу айтып калды.ААтанды сен элэ бакпайсынбы. Кантсе да сен оз кызы эмессинби.КАрачы сен келгенге аябай элэ онолуп калды,=деди.
Чыккан кыз чийден тышкары,-деп коёт эмеспи,кыргыздар. Магаа атамдын оорчулугу деле жок.Алсаам аалып деле кетип калам.Бирок, атамды журу десен элэ кете бермек беле?Анын устуно зангыраган уй-жайы,келин- уулу туруп,кызынын уйуно эмнеге кетти,-дешет дагы,-деди.Элдер эмне,бир айтат эки айтат.Алар биздин каазаныбызга аш салып бермек беле.йтып кала беришет.Сен озун аялсын,менин ордум озунду коюп корсон.Сен дагы каарыгаан кайнатанды уйдо багып олтурсан емне кылмак елен?-деди Клара кайынсиндисине.
Менин кайнене-кайнатам биздин уйго жаакын элэ жашашат.Алар биздин уйго бат-бааат келип,кетип биз менен еле чоогу журушот.Мен аларга тамак жасап,уйуно барып кирлерин жууп,тазалап берем.лардын колунда кичи каайним аялы да бар.Ошентсе деле мен алардын конулун оорутпай,айткан создору менен болом.Анткени, ошолордой элэ ата-эне мени багып,чонойтушкан. Мен аларды эч убакта жаман корбойм.Менин куйоом жакшы,ал эми анын ата-энеси жаман болмок беле,-деди Мариям.
Мен сени тушунот го деп ойлогом.Сен деле атандын,Рахмаандын созун суйлоп,каалп элэ кайындарынды мага мактап,атамды жакшы карасын деп ойлоп атасын,-деди тултундап,жаман коро Клара.

[aqua-94mema]

Мариям,Апам тируу болсо баайкуш атам,ушул кичинекей келинге кор болмок беле.Мен келип калганда берээрге ашын таппай,чогултуп, катып койгон сары май,каймактарын алып чыгып,тогуп чачып,коюн союп коноктоп калчуу эмес беле,апам байкушум.Мени урушмак тугул,оокат да жасатпай,чайын озу куюп берип,торго отургузчу элэ го.Азыр апам жок болсо да атам баар дечи.Бирок,атам байкушта кайдагы бийлик.Озу минтип кепеде башын баткырып аран жашап атканына суйунуп атат,-деп терезени карап,телмире ойлонуп,апасын жоктоп,ичинен сызып,козунон жаш куюла ыйлап атты.Рахмнга аялынын айтканын айтайын деди.Бирок Мариям келип,байкеси менен женесин уруштуруп кетиптир деп куноо ага оодарыларын тушунду,эгерде урушуп кетишсе.Анын устуно Клара да урушкусу келип,шылтоо таппай жургонун билди.
Мариям уйдо конулу суз,ыйлагысы келип отурса сыртта кошуна кемпир Токтобубу кирип келип калды.
Ий айланайын качан келдин элэ?-деп келип бетинен ооп учурашты.Экоо ал-жайды сурашкандан кийин,Токтобубу Мариямдын конулу суз отурганын коруп:
Энеден кийин торкун жок деген чын тура.Азыр эненер тируу турганда,Мариям келиптир деп,базарлыгын алып чыгып,кошунаа- колондорду чаакырып ооз тийгиле деп кубанычы койнуна батпаай турбайт беле,-деди.Озу элэ ыйлагысы келип аран турган Мариям ыйлап жиберди.Ичиндеги бугун кимге айтаарын билбей турду элэ.Токтобубу кемпир келгенде аны чынсынтып,Клара экоо суйлошконун айтып салды.
Жанаагы келинди мен жамандагандай деле болбоюн,ал деген,тарбиясы жок,бетке чаап суйлогон келин.Кайнатасын, мени киши катары корбойт.Эми ошол кантип болсун,атанды алып кет дегени.Сен деген кызсын,уулу туруп,кызынын уйундо журсо,эл эмне дейт.
Мен деле ошентип чет-чеберин чыгрып айтсам,женем тушунбой атат.Рахман байкемдин биринчи аялы элэ жакшы болчу.ны менен бекер элэ ажырашып,ушул келинди каяктан тааап алды билбейм.ААтам байкуштун киринен шейшептердин ондору кандай экени билинбей клыптыр.-деп Мариям ыйлап айтып атты.Экоо ошентип суйлошуп,Таабалды жаткан эски кепеде отурушса,сырттан бласын которуп Клр кирип келди.Токтобубуну бшында элэ жаман корчу.Экоо жолугушкн жерден элэ айтышаа кетишчу элэ.зыр нын Мариям менен суйлошуп отурганын коруп,жактырбай баласын кагып-силкип, жондон жон-элэ урушуп ыйлатып кирди.Токтобубу да Кларанын жактырбай аткнын билип:
Кой кетейин.Сенин короодо кир жайып жургонунду коруп,учурашайын деп келбедим беле,-деди Мариямды карап.
Базарлыктан ооз тийиниз,деп ордунан козголгон Мариям Токтобубуго озунун алып келгенинен ооз тийгизгиси келди.
Базарлыгын эчак клбай клган,-деди Клара Токтобубуго бергиси келбей.
Жнагылардын баары тугонуп калдывы?-деп тан калып сурады Мариям да.
Оа тугонуп калды.
Ооз тийбей элэ койдум.Аман жатсанар элэ болду,-деген Токтобубу чыгып баратканда Клара:
Уйго келди-кетти кишилер элэ жудотот,-деди.
Ай келин,мен сенин уйуно кундо келип жудотуп атамбы.Мен сага келген жокмун,Мариямды коруп ошону менен учурашайын деп келгем.Деги кандай келинсин,тиркилдеген, -деди Токтобубу.
Экоо ал жерде дагы ажылдашып урушуп кетишти.Клара да тилин тартпай,оозунан жаман создор чыгып атты.Ошондо Токтобубу чамгарактап жаткан Кларага:
Сен ушинтип омур бою элэ,чалчактап отом деп турасынбы! Сага да каргыш тиет.Мобу кайнатандын баатасын албай,каргышына калсан онолом деп ойлобо!-деди.
Кайнатамдын каргышында калгыдай,мен ага эмне жамандык кылыптырмын! Эгерде мен жакпасам,Рахманга карындашын катын кылып алып берип койгула!Экоолоп атасын жакшы карашат!-деп уу тилин агызган Клара токтоно албай,кыйкырып урушуп кирди.нын созуно Мариямдын да жини келе тушту.