[Aitunuk]

САГЫН АКМАТБЕКОВА


КҮЗ ЫРЛАРЫ
…Күз да келет. Күз келет деп сүйүнөм
Бариктердей дарагынан күбүлгөн,
Шамалындай көчөсүндө жүгүргөн
Ырлар жазган келет менин күндөрүм.

Келет ырлар. Келемин деп айттырбайт.
Турсун белен кагаз менен калемсап
Кай учурда келсе дагы. Алтүндө
Күйүп турсун курбум жашыл шамчырак.

…Эс да, жан да эркин турсун баарынан:
Кайгы-муңдан эт жүрөктү каарыган,
Жеңил достон, жеке душман заарынан.
Эс да, жан да эркин турсун баарынан.

Келет ырлар. Келет тагдыр сыяктуу:
Ачык-айкын, күңүрт, татаал жолдору.
Түгөнбөгөн түйшүктөрдөн убак таап,
Мен үлгүрүп жазып калсам болгону.

Күкүк үндөп, гүл гүлдөгөн кез кана?
Көңүл да аңыз сыяктанат бош калган.
Жакшы кабар күткөндөймүн эрте кеч,
Жапайы каз учуп өтчү жактардан.

Бул болбосо тигил кырдын артында
Кырк тизилип кыйкуу салган каркыра…
Көрүнгөнсүйт көз уялткан бакты да
Эртеңкинин күндөрүнөн жаркырап.

Кыйрын кезип, боюн бойлойт боз чалгын,
Боз чалгындан деми келет жаш кардын…
Эстебесим басып келер эске алып,
Бул болбосо башка өмүрдө кез бардыр.

Жаандан кийин… жагып кетер айың бар.
Кылчактабай өт, өтө бер, да бир күз.
Айың барда бар-жогуңа кайылмын,
Жарыктык күз, нээтим сага дайым түз.

…Жумшак, муздак… жайбаракат жааганын
Сен да көрүп турасыңбы, о досум.
Кыштын башын айтып келген жаңылык,
Ушул ак кар былтыркы кар болбосун.

…Келсек бир кез кереметтүү бул жайга
Кетерибиз анык экен акыры.
Ким эле деп, кайда эми деп сурабай
Мына ушул кар жаай берер акырын.

Жылт-жылт этип жанып туруп жарыктан
Жылдыз сындуу учканыбыз мейли эле.
Дил табышса, тил табыша алышпай
Кадыр-көңүл калтырыштык эмнеге.

Кездер болгон таңын чогуу атырбай
Күн көрбөстөй бирибизсиз бирибиз.
Сен өзүңчө турмуш куруп, капырай…
Мен өзүмчө жашап эле жүрөбүз.

Кемип, толуп… аз жүрүппү, көп жүрүп,
Биз кетебиз кайрылбастын айлына.
Азбай, тозбой ага берет мезгилдер,
Абалкы кар жаай берет дайыма.


ЭКӨӨ (Эссе)


Таштын үстүндө олтурган адамга таштын түбүндө жаткан жылан кайрылды:
- Эмне кылып олтурасың, адам?
- Эс алып олтурам, а өзүңчү?
- Күнөстөп жатам. Кайдан келатасың?
- Көрүнгөн тоонун боорунан.
- Көрүнгөн тоонун боорунда эмне бар экен?
- Өскөн үй. Көгүлтүр туман жана жаңы чыккан байчечекей.
- Ошол элеби?
- Кете элек кар жана көзү ачыла элек булак.
- Көрүнгөн тоо сага эмне берди?
- Өмүрдү жана өрөөнгө түшкөн жолду.
- А сен эмне калтырдың?
- Артымда калган жолду.
- Жолдон эмнелерди көрдүң?
- Агын суу менен жайкалган эгинди.
- Дагы?
- Чыккан күн менен бадачыны.
- Жолдон эмнеңи жоготтуң?
- Жаш кезимди жана сүйүүнү.
- Жол сага эмне берди?
- Өкүнүч менен тажрыйбаны.
- Дагы?
- Ишеним менен үмүттү.
- Көрүнгөн тоонун башына чыгып көрдүң беле?
- Көргөм.
- Эмне бар экен?
- Арылдаган шамал жана аңгыраган асман.
- Тоонун башында туруп эмнени көрдүң?
- Ушул өрөөндү.
- Эми кайда баратасың?
- Ушул өрөөндүн этегине. Батып бараткан күнгө жана бадасын айдап келаткан бадачыга. А сенчи?
- Мен ийниме кирем.
- Ийниң караңгыдыр?
- Албетте, бирок караңгысы — түндөй эле.
- Түн таптакыр караңгы эмес. Жылдызы менен Айы бар.
- Мен да ошону айтып жатам. Ийнимдин оозунан аз да болсо шоола өтүп турат. Ошого каниет кылам. А сен бактылуусуңбу?
- Ушул учурда бактылуумун.
- Эмне үчүн?
- Анткени, жолдо баратам.
- Жүрөгүңдө эмне бар, жолоочу?
- Тазаруу жана күтүү.
- Кантип тазардың?
- Алдамчы кыял менен сатып кеткен досумду кечирип — тазардым.
- Эмнени күтөсүң?
- Жакшылыкты.
- Анда жакшы бар, адам. Жолуң шыдыр болсун. Күн жылымы азайды, мен да ийниме кирейин.
Жылан ташты айланып чөптүн арасына сойлоп кетти. Адам да ордунан турду.
1986-жыл


С.Акматбекованын котормолору ( Мацуо Басё)



Улуу да, буруу ой басып,
Узун да, кыска жол басып
Улгайтып келген өмүрдү…

* * *
Кайгың менен тазарт акыл, эсиңди
Кайгың менен караңгыны жарык кыл,
Кайгы менен арууланткын өзүңдү.

* * *
Эски бак, бышкан алчасы,
Эсиме салды канчасын
Эзелки сууган күндөрдүн…

* * *
Көрсөтүп гүлүн алчанын
Көңүлүң ачып келейин,
Жүрөгой байкуш калпагым!

* * *
Саргайды баары. Сары күз.
Садагам бери карачы,
Мен дагы сени сагындым.

* * *
Ыргыды бака көлмөгө.
Чачылып кетти жымжырттык
Тунжурап жүз жыл турду эле.

Билдирүүнү түзөткөн: Aitunuk: 30 Август 2013 - 22:31

[Aitunuk]

КЕРЕК ЭЛЕҢ
Кыйырсыздын демин уруп, кыбыладан согот жел,<br style="font-size: 12.727272033691406px; background-color: rgb(250, 251, 252); margin: 0px; padding: 0px; color: rgb(51, 51, 51); font-family: 'Lucida Grande', Verdana, Arial, sans-serif; line-height: 19px;"> Кыры шаардын, бою суунун, кызгалдактуу көк шибер.< br style="font-size: 12.727272033691406px; background-color: rgb(250, 251, 252); margin: 0px; padding: 0px; color: rgb(51, 51, 51); font-family: 'Lucida Grande', Verdana, Arial, sans-serif; line-height: 19px;"> Оюн, күлкү, аңгемеси өзүңдөй от бербеген, <br style="font-size: 12.727272033691406px; background-color: rgb(250, 251, 252); margin: 0px; padding: 0px; color: rgb(51, 51, 51); font-family: 'Lucida Grande', Verdana, Arial, sans-serif; line-height: 19px;"> Олтурамын көк шиберде көңүл ачкан эл менен.
<br style="font-size: 12.727272033691406px; background-color: rgb(250, 251, 252); margin: 0px; padding: 0px; color: rgb(51, 51, 51);">Ак чыныда кызыл шарап бир толтура, бир бөксө,< br style="font-size: 12.727272033691406px; background-color: rgb(250, 251, 252); margin: 0px; padding: 0px; color: rgb(51, 51, 51); font-family: 'Lucida Grande', Verdana, Arial, sans-serif; line-height: 19px;"> Алып учуп эт жүрөгүм сени издедим күн кечке.< br style="font-size: 12.727272033691406px; background-color: rgb(250, 251, 252); margin: 0px; padding: 0px; color: rgb(51, 51, 51); font-family: 'Lucida Grande', Verdana, Arial, sans-serif; line-height: 19px;"> Телефондон сураштырдым, сүрүштүрдүм өз, жаттан,< br style="font-size: 12.727272033691406px; background-color: rgb(250, 251, 252); margin: 0px; padding: 0px; color: rgb(51, 51, 51); font-family: 'Lucida Grande', Verdana, Arial, sans-serif; line-height: 19px;"> Сууга аккандай угулбайсың, туюлбайсың эч жактан.
<br style="font-size: 12.727272033691406px; background-color: rgb(250, 251, 252); margin: 0px; padding: 0px; color: rgb(51, 51, 51);">Жоксуң жерде, жоксуң көктө, же үйүңдө, же жумушта. <br style="font-size: 12.727272033691406px; background-color: rgb(250, 251, 252); margin: 0px; padding: 0px; color: rgb(51, 51, 51); font-family: 'Lucida Grande', Verdana, Arial, sans-serif; line-height: 19px;"> Жолукканың ырас беле, бул ызы-чуу турмушта. <br style="font-size: 12.727272033691406px; background-color: rgb(250, 251, 252); margin: 0px; padding: 0px; color: rgb(51, 51, 51); font-family: 'Lucida Grande', Verdana, Arial, sans-serif; line-height: 19px;"> Чындык беле каттаганың, о кайсы бир чактарда, <br style="font-size: 12.727272033691406px; background-color: rgb(250, 251, 252); margin: 0px; padding: 0px; color: rgb(51, 51, 51); font-family: 'Lucida Grande', Verdana, Arial, sans-serif; line-height: 19px;"> Чыгып бардык тоскоолдордон мен жашаган жактарга.
<br style="font-size: 12.727272033691406px; background-color: rgb(250, 251, 252); margin: 0px; padding: 0px; color: rgb(51, 51, 51);">Эмнегеби, эмнегеби? Эмнегесин ким билди,< br style="font-size: 12.727272033691406px; background-color: rgb(250, 251, 252); margin: 0px; padding: 0px; color: rgb(51, 51, 51); font-family: 'Lucida Grande', Verdana, Arial, sans-serif; line-height: 19px;"> Эмнегедир өткүм келди, өзүң менен бул күндү.< br style="font-size: 12.727272033691406px; background-color: rgb(250, 251, 252); margin: 0px; padding: 0px; color: rgb(51, 51, 51); font-family: 'Lucida Grande', Verdana, Arial, sans-serif; line-height: 19px;"> Каалашыңдай болсун баары, мейли сүйлө, сүйлөбө. <br style="font-size: 12.727272033691406px; background-color: rgb(250, 251, 252); margin: 0px; padding: 0px; color: rgb(51, 51, 51); font-family: 'Lucida Grande', Verdana, Arial, sans-serif; line-height: 19px;"> Катарлашып олтурушуң керек эле тим эле.
<br style="font-size: 12.727272033691406px; background-color: rgb(250, 251, 252); margin: 0px; padding: 0px; color: rgb(51, 51, 51);">Ирээти жок шамал жүрүп, киймиң тийип киймиме, <br style="font-size: 12.727272033691406px; background-color: rgb(250, 251, 252); margin: 0px; padding: 0px; color: rgb(51, 51, 51); font-family: 'Lucida Grande', Verdana, Arial, sans-serif; line-height: 19px;"> Илептериң илебиме, ийниң тийип ийниме.< br style="font-size: 12.727272033691406px; background-color: rgb(250, 251, 252); margin: 0px; padding: 0px; color: rgb(51, 51, 51); font-family: 'Lucida Grande', Verdana, Arial, sans-serif; line-height: 19px;"> Телмиртип көз бир багытка, көө, чаңынан иргелип, <br style="font-size: 12.727272033691406px; background-color: rgb(250, 251, 252); margin: 0px; padding: 0px; color: rgb(51, 51, 51); font-family: 'Lucida Grande', Verdana, Arial, sans-serif; line-height: 19px;"> Тегиз алган төгөрөктү, оюң ойго нур бөлүп.
<br style="font-size: 12.727272033691406px; background-color: rgb(250, 251, 252); margin: 0px; padding: 0px; color: rgb(51, 51, 51);">Керек эле, керек эле, жылдыз, мээриң төгүлүп, <br style="font-size: 12.727272033691406px; background-color: rgb(250, 251, 252); margin: 0px; padding: 0px; color: rgb(51, 51, 51); font-family: 'Lucida Grande', Verdana, Arial, sans-serif; line-height: 19px;"> Керек эле жок дегенде коюшуң бир көрүнүп. <br style="font-size: 12.727272033691406px; background-color: rgb(250, 251, 252); margin: 0px; padding: 0px; color: rgb(51, 51, 51); font-family: 'Lucida Grande', Verdana, Arial, sans-serif; line-height: 19px;"> Кара жолдон түр машине өйдө-төмөн зуулдайт, <br style="font-size: 12.727272033691406px; background-color: rgb(250, 251, 252); margin: 0px; padding: 0px; color: rgb(51, 51, 51); font-family: 'Lucida Grande', Verdana, Arial, sans-serif; line-height: 19px;"> Кайсыл кулптуу каалгадасың, түк кабарың угулбайт.
2003-жыл

Билдирүүнү түзөткөн: Gupa: 02 Сентябрь 2013 - 16:21

[Aitunuk]

КААЛОО
Эч жүгүм жок, эч ким да жок жанымда,
Жөө-жалаңдап чыгып кетсем жер кезип.
Кээде карда, кээде калып жамгырда.
Келсем түркүн мезгилдерге кездешип.

Жон шыбакка, гүлгө толуп ойдуңдар,
Жолдош болуп ай коштосо асмандан.
Жолдон алган бир үзүм нан койнумда,
Суу болсо шар суусап келе жатканда.

Арыбасам, сезим менен эсимди
Ала келсем эч бир чаңга бастырбай.
Кайраты мол, кайгысы жок кезиндей
Какса жүрөк кабыргамдын астында.

Каңтарылып деңиз чыкса жолдо шол,
Калтаарбастан мен кайыгын айдасам.
Түк өлбөсөм! Өлсөм бейит болбосом,
Өксөп ыйлап балам жалгыз калбаса.

Өлсөм, акса сан түрлүү доор, сан кылым…
Өзгөрбөгөн бир дем калса ырымда.
Чаңдууну жууп, чаңкаганды кандырып,
Жалгызга жар, жарык болсо муңдууга.

Билдирүүнү түзөткөн: Aitunuk: 02 Сентябрь 2013 - 16:16

[Aitunuk]

КАЗБА ТҮБҮН, ӨЧКӨН ЧОГУН ҮЙЛӨБӨ…

Билдирүүнү түзөткөн: Aitunuk: 02 Сентябрь 2013 - 16:33

[Aitunuk]

ЭСКИ КҮНДӨР

...Жалгыз- жарым караан болуп жакындап,
Эски күндөр, эшигимди какпагын.
Жапырт оңгон силер билген жашыл бак,

Жаап жатат жаңы күндүн ак кары.

Силер болмуш — болгон дагы, жок дагы.

Силер китеп он кайталап окулган.
Жалындатып темир мешке от жагып,
Жаш кеч менен маңдай-тескей олтурам.

Анын сөзү таттуу дагы, кызык да..
Ачыла элек ааламдарга чакырат.
Үй ысыта, темир мешти кызыта,
Как кургаган жыгач күйөт чатырап.

Айтат, айтат,тамшанткан көп сөздөрдү
Бир ишенип, бир ишенбей угамын,
Таңы сүрүп келе жаткан кездердин
Такыр батпас бак-таалайы тууралуу.

А мен ичтен... аны кантип жашырам,
Кечип барып кечки жааган бу карды,
Ырайдагы кат-кат бырыш жазыла,
Ырдашсам дейм биз ырдашкан ырларды.

Айтат, айтат... а мен тышта кар уруп
Кайнап жаткан караңгыга обдула,

Таштап кеткен буюмдардын чаңын күүп,

Тапкым келет ар бирин өз ордунан...

...Өтөт, өтөт. Бул күндөр да эскирет.
Өчөт, өчөт жалындаган оту да.
Жүгүргөн саат, жүрөктөштүк кечки кеп
Жүрө-жүрө өзүңөргө кошулат...

Тобу менен токтоп калган сааттары
Толкуп-ташып кайта да бир келишет.
Көңүл чери, көздө толгон жаштары
Келишет да, мени менен өлүшөт...

Элес-булас элестериң көрүнүп,
Эски күндөр, тереземди чертпегин.
Оту жанып, караңгыга төгүлүп,

Өтүп жатат жаңы күндүн кечтери.


* * *
Жалгыз жатам. Балам кеткен айылга.
Жалгыз жатам. Поезд өтөт шарактап.
Поезд өтөт бир катуулап, бир пастап,
Поезд өтөт жакындап да, алыстап.

...Не көз талып, не бир уйку келсечи!
Ары кайра, бери кайра түйшөлөм.
Ойго түшөм, тилсиз, үнсүз сүйлөгөн
Бет келишем сырдуу, сүрдүү дүйнөгө...

Кеткен элем мен да түшүп жаш чакта
Ушундай бир поезд менен бир күнү.
Куш сайраса — жалаң торгой үндөрү,
Жалаң жашыл түстөн турган дүйнө бул.

Күндөр жаткан күнгөй-тескей сан гүлдүү.

Түндөр жаткан тынч айдыңдай айлуу бир.

Көрсө жашоо —дүңгүр-шаңгыр дүйнө экен,

Дүйнө экен бир кайрымдуу да, кайгылуу.

Кеткем мен да.. Жол чырагын көтөрүп
Жол боюнда тоскон далай жолчу адам.
Балким, карып көз жумгандыр эчени,
Балким, тирүү жүргөндөрү бар чыгар.

Жүрүп, токтоп, жүрүп, токтоп, зыпылдап,
Алып-учуп арылдаган дүйнө бул.
Мен укпаган үндөр менен чайпалды,
Мен билбеген тилдер менен сүйлөдү.

Турмуш эмне? Эмне көрдүм, не билдим? —
Күр деп чыгып, шар деп акты дүйнө бул.

Балким, анык жек көрчүсүн жек көрүп,

Балким, анык сүйчүлөрүн сүйбөдүм.

..Жалгыз жатам. Балам кеткен айылга
Жалгыз жатам. Поезд өтөт шарактап.
Поезд өтөт бир катуулап, бир пастап,
Поезд өтөт жакындап да, алыстап...

Вокзал жакын. Түн бироокум... Чыккандар
Бүгүн жолго, болсун шыдыр жолуңар!
Жолдор болор: не учкан гүл, түшкөн кар,

Жолдор болор: не бир сөксөөл, не чынар.

Не силерге, — сөксөөл,чынар, учкан кар,

Не учкан гүл — гүлзар менен бактардан,
Курдаш менен кызык маек курушуп,

Жолдош менен жолдо бара жаткандар...

Жол чырактар калар далай, от күйөр,
Кызыл күйөр, сары күйөр, көк күйөр.
Аалам ушул — алты миң оор тоскоолдон
Ар биринен аман, аруу өткүлө.


Жолдо

Тумандары туш-тушумдан тирелүү,
Обондору оң-солумдан оролуу.
Үнүн угуп, тумандарын жиреймин,
Урат, урат, урат кыштын бороону.

Он сегиз миң аалам кээде кең батып,
Кээде дүйнө темене өткүс тешиктей.
Тынса тынып, бассак талбай бир басып,
Жетчү жерге жетсек экен кечикпей.

Урат, урат... бир башкача шойкому,
Урат, урат, бирде албуут, бирде жоош.
Ошол түркүн шойкомунан коркомун.
Неге корком? Өзүм билбей корком, дос!

Кездер кайда биз ал-күчтүү кездердей,
Жолдор кайда учун катпай суналган?
Он кадамча аралыкты көз көрбөй,
Ойдон урат, урат чаңдап кыраңдан.

Урат күчөп, урат жаңсап эмнени?
Урат жоошуп, үндөсөм үн бербеди.
Жамандыкты жалгыз жеңип көнгөмүн.
Жакшылыкта көрсөң экен сен мени...

...Эт жүрөктү от менен суу бир калап
Эч аябай жакканыбыз ким үчүн?
Күткөн күтүп, жол караган жол карап,

Үзбөгөндөр үзбөсө экен үмүтүн.

* * *
...Барсың, барсың,баарың эсте, жазың жаз,

Күздөрүң күз, улууң улуу, жашың жаш.

Мен сүйгөндөр, кумар-кусам басылбай,
Мен сүйгөндөй мени сүйгөн асылдар!

Жалындаттың жаш жүрөктү от сымал,
Бириң өчсөң, бириң жанып тостуңар.
Ордо болсоң бир мен үчүн орун жок,
Чатыр болсоң, дубал болсоң жоксуңар.

Ыраак тоодон шамал сокту, эң бир бош
Ылдыйкы боз толкун кылып түрлүү кооз.

Түбөлүктүү бирөөң түгөй болбодуң,
Түбөлүккө болбогондой бирөөң дос.

Ак булуттуу бириң көккө арбадың,
Адыр-кырлуу бириң жерде кармадың.
Күү-күдөрү, күлгүндөй жаш күндөрдүн,
Бир жамгыры, бир жаап өткөн карлары!

Сур тумандап суум бойлой кондуңар,
Сурабастан ойлорума толдуңар.
Сүрөгөн күч, сүйрөлткөн сар оору да,
Ар бир жолу сүйүү гана болдуңар-

Ар бириңе арылганча көө-күнөөм,
Күйсө күйдүм, сүйсө сүйдүм бериле...
«Эми жеңил өмүрүңдүн өрүнө,
Эми жолуң шыдыр болот» — дегиле.

Жүргөн сайын мен алгалап... бир даана
Жүрөктө изи болдуң ачуу муң гана.

Кал, калгыла, кайра келбес жылдарда,
Кал ырдалып, мен ырдаган ырларда...

Билдирүүнү түзөткөн: Aitunuk: 11 Сентябрь 2013 - 17:38

[historic]

Билишимче, С.Акматбекова япон тилин өздөштүргөн, чыгармаларды япон тилинен түз(түптүз, прямой ) которот.

Уйкаштыктын артынан түшүп албаган, ырларында чыгыш жыттанган, кандайдыр бир эч кимге окшошпостук жатат! Ал эмес мүнөзү да башкаларга окшошпойт экен. Былтыры 2-3 жолу бизге мастер-класс өттү эле да

Коюлбасын эч эстелик, эч белги,
Билген билер билбеске эмне кереги?
Таңы шаңга, кечи толгон жылдызга,
Болсун боору бир калкайган дөбөнүн.

[Барс]

historic (14 Сентябрь 2013 - 15:07) жазган:

Билишимче, С.Акматбекова япон тилин өздөштүргөн, чыгармаларды япон тилинен түз(түптүз, прямой ) которот.

Уйкаштыктын артынан түшүп албаган, ырларында чыгыш жыттанган, кандайдыр бир эч кимге окшошпостук жатат! Ал эмес мүнөзү да башкаларга окшошпойт экен. Былтыры 2-3 жолу бизге мастер-класс өттү эле да

Коюлбасын эч эстелик, эч белги,
Билген билер билбеске эмне кереги?
Таңы шаңга, кечи толгон жылдызга,
Болсун боору бир калкайган дөбөнүн.

Ой, укмуш ой, жапончо билет бекен?!!

[historic]

Барс (14 Сентябрь 2013 - 18:21) жазган:

Ой, укмуш ой, жапончо билет бекен?!!

Ооба, бизге ошентип айткан.
Бирок, сүйлөшүп көрбөпмүн Барс ава

[Барс]

Аттиң, сүйлөшө бербепсиң да жапончо билгениңден кийин...

[Aitunuk]

historic (14 Сентябрь 2013 - 15:07) жазган:

Билишимче, С.Акматбекова япон тилин өздөштүргөн, чыгармаларды япон тилинен түз(түптүз, прямой ) которот.

Уйкаштыктын артынан түшүп албаган, ырларында чыгыш жыттанган, кандайдыр бир эч кимге окшошпостук жатат! Ал эмес мүнөзү да башкаларга окшошпойт экен. Былтыры 2-3 жолу бизге мастер-класс өттү эле да

Коюлбасын эч эстелик, эч белги,
Билген билер билбеске эмне кереги?
Таңы шаңга, кечи толгон жылдызга,
Болсун боору бир калкайган дөбөнүн.

Менин билишимче, ал чыгыш адабиятын, дегеле дүйнөлүк адабиятты орус тили аркылуу тааныса керек эле. Котормолору да орусчадан которулган. Кантсе да, Москвадагы М.Горький атындагы Адабият институтун бүтүргөн да. Ал эми ырларынын түзүлүшү боюнча айткан пикириңизге кошула албайм. Ырларын жөн гана окубастан, муун өлчөмүнө, ыр саптарынын башындагы, аягындагы тыбыштарга, муундарга көңүл бөлүп жакшылап окуп чыгыңыз.

[Aitunuk]

С.Акматбекованын "Алакандай аңгемелеринен"

КҮЗГҮ БОРООН

- Баары тегиз куурап баратат, себебин билбейбиз, - деди ал, - суудан деле өксүткөн жокпуз, багып деле жатабыз, бапестеп деле жатабыз...
Себебин мен билем. Мени жоктоп жатышат. Аларга мен жетпей жатам. Башка колдорго өткөрүп кетип баратканда, кыя албай абдан кыйналгам.
Күзгө таяп, шамал уруп, жалбырактар уча баштаган кезде ошолорду ойлой берем. Дагы күз. Дүйнө толо жалбырактар. Учуп жатышат. Удургуп, удургуп учуп жатышат. Кай бирлери тереземе уруна, уруна калышат. Балким, менин бакчамдын жалбырактарыдыр. ..
Күзгү бороон...
март, 1994.


АҢГЕМЕ
Гүл. Аял. Кар. Сүйүү. Каар.
март, 1994.


С.Акматбекова. Күүгүмдөгү күү. - Б., 1998, 188-б.

Билдирүүнү түзөткөн: Aitunuk: 20 Сентябрь 2013 - 19:25

[Aitunuk]

БУЛУТТАР
...Жазгы булуттар буктуу келишет, токтоно албай ары-бери удургуй беришет. Жайкы булуттар болсо, үлпүлдөк, жеңил, бар болуп калмайы да, жок болуп кетмейи да бат. Ал эми күзгү булуттар... жазгы булуттарга окшош, бирок оор, ичтеринде толтура үшкүрүк бардай оор, оор жылышат. Көчүп баратып не бир укмуштуу, не бир түрлүү сүрөттөрдү тартышат.. Ана, укмуштай кооз калаа... Батып бараткан күндүн нурларына миң кубулуп чагылган бийик-бийик мунарлар. Бактар, фонтандар. Ошол калаага кантип жетсем деп ой кылар менен минтип жетесиң дегендей шатылар пайда болду... Анан заматта жок болуп кетти. Калаанын арасынан бир аябагандай чоң баштуу түрү суук киши тилин сунуп, шылдыңдап койгонсуду. .. О булуттар, укмуштай сүрөттөрдү тартасыңар да, дароо эле өчүргөнгө шашасыңар. Булуттар улуу сүрөтчүлөр!
1997.

Билдирүүнү түзөткөн: Aitunuk: 20 Сентябрь 2013 - 20:12

[Aitunuk]

Сагын Акматбекова

"... Караңгы күүгүмдө кар жаап жатат. Бул кыштын соңку карыбы? Соңку кар же али алдыдабы? Али алдыдабы акыркы бороон-чапкындар? Ким билет... Кагаздарымды аңтарып отуруп көрдүм: Бланш жүрөт. Котрулуп, театрга коюлбай калган Бланш жүрөт. У.Теннесинин Бланшы. Баш-аягы жок кагаздарда төрт саптар, эки саптар, кара сөздөр жүрөт. Ыр болбой калгандар - Менин саптарым. Анан ушул Үч Саптарга кабылдым. Мынакей алар. Алардын жанында мен өзүмдөн өзүм кичирейип, басайып, жок болуп отурам. Закымдап замана кетип бараткан, жаз келээрде кар жаап жаткан, караңгы, күүгүм, бурулуш, өткөөл жолдо... ошол Улуу Үч Саптарга табынып отурам. Мынакей ал ырлар:

БАСЁ (1644-1694)
***
Тетигил токой жактан да,
Мынабул сейрек бактан да
Булбулдар таңшып сайрады.

***
Келатам. Ичке тоо жолу
Көңүлдү көккө көтөрдү
Көк майда гүлдөр жолдогу.

ОЙ ДАЙРАСЫНА

Албуутсуң, бирок тунуксуң!
Айдасаң боло, салаңдап
Асманда баскан булутту.

***
Узун бир түндө караңгы
Мен угуп жаттым уктабай
Улуган үнүн шамалдын.

***
Айланды көктө Ай дагы.
Агарган тыптынч көлмөнү
Айланып жүрдүм мен дагы.

***
Жалбырак кана? Бүр кана?
Шопойгон көрксүз бутакта,
Шоңшойот жалгыз бир карга.

***
Жааганын көр! Жакканын көр, жүрөккө
Өчкөн отун өткөндөрдүн. .. О досум,
"Ушул ак кар былтыркы кар болбосун! "

ЖАЛПАК ТАМ, КҮЗ, МАЖҮРҮМ ТАЛ

Бар бекен наны? Барбы алы?
Кандай күн көрүп жатты экен
Кембагал байкуш андагы...

ИССА (1763-1827)

Алча бак тегиз гүлдөгөн
Атүгүл жаркын жазда да
Армандуу тура бул дүйнөң.

***
Кетпептир туман кечээги,
Жалпайта басты, ансыз да
Жалпайган жакыр кепени.

КЕЛГИН КУШТАРГА

Катаал да, узак бул сапар...
Каралап бири-бириңе
Катарың бузбай жакшы бар.

ФУДЗИЯМА ТООСУНУН БООРУНДА ӨРГӨ КАРАЙ СОЙЛОП БАРАТКАН ҮЛҮЛГӨ
Алыс деп такыр чочуба!
Акыры жүрүп жетесиң
Агарган бийик чокуга.

ЧАБАЛЕКЕЙГЕ
Уңулдайт күзгү муздак жел,
Ыраакта учкан уяңды
Унутпа. Бизге кайра кел.

***
Таранчы! Кокуй мындай кач!
Ат келе жатат. Кайран баш
Калбасын туяк астында". ..


С.Акматбекова. "Басёну жана жапон акындарын которуп жатып" (1998.169-170.)

Билдирүүнү түзөткөн: Aitunuk: 21 Сентябрь 2013 - 00:13

[Aitunuk]

С.Акматбекова.

АЧКЫЧЫМДЫ ЖОГОТТУМ

...Чөнтөгүмдө болчу, анан колума кармап келаткам. Кантип таштап койгонуму билбейм. Кайта бурулуп издеп келип таап алдым. Будуң-чаң түшүп, уйгу-туйгу болуп жолдо келем. Бир жолугушуудан бери... Чачылып жолдо келем. Чогултуп коёр бир киши жок. Киймим эски, өзүм эски, жүрөгүмдө жаңырган жараат. О Улуу, Улуу Өткөн Чактар! Урандыларыңа урунуп, сыныгыңа тилинип, жолдо келем. Бир жолугушуудан кийин...
1992.
КЫШ

...Жакында автобуска түшүп жол тарттым. Жолду катар жамгыр жаап отурду. Мунарыктап, тумандап. Суук тартып, кыш келатканын туйдуруп.
Жанымдагы бир жолоочу улам бир сөздүн башын чыгарып сөзгө тартты. А менин кыжырым келип, терезени карап, тескери бурулуп отуруп алдым. Жалгыз өзү сүйлөй берип чарчадыбы, же сөзгө жок бул кандай келесоо дедиби, акыры башын шылкылдатып үргүлөп кирди.. Таласка кеч-күүгүмдө келип түштүк. Кеч-күүгүм менен барып, мейманканадан орун алдым. Жууркан, төшөгүнүн кебези чыгып эскирип бүткөн, көк жыттанган эски, суук бөлмөдө, эски жыгач керебетте жатып келе жаткан кыш, кар, турмуш тууралу ойго баттым... Жакында кыш келет. Мен жашаган шаарга, мен турган беш кабат тамга, мен баскан көчөлөргө, мен арыткан жолдорго... Кыш келет:

Там ойгонот. Кыймыл кирет
Таңкы саат алтыдан.
Тапырашып балдар түшөт
Таш курама шатыдан.

Калкылдаган учу жерде
Караңгыны кечише.
Караан болуп эрбеңдеген
Мектебине кетишет.

Мен да турам. Туруп жатып,
Туям жарык себебин
Көкүрөктү тепкен ташып:
Жааган карды көрөмүн.
1992.

Билдирүүнү түзөткөн: Aitunuk: 22 Октябрь 2013 - 15:31

[Aitunuk]

Сагын Акматбекованын эсселери

ӨЗҮМДӨН ЧЫГЫП КЕТТИМ
Орустарда «вышел из себя» деген сөз бар. Сөзмө-сөз которуп айтканда, бул «өзүмдөн чыгып кеттим» дегенди билдирет эмеспи. Кандай таамай айтылган сөз. Аябай ачууң келгенде чын эле өзүңдөн чыгып кеткен учурлар болот. Кантип чыгып кеткениңди байкабай каласың. Булкунуп, жулкунуп чыгып кетесиң. Жат көздөргө зымпыйып, зыңгырап эчтеме билгизбеген сыртыңды — сырткы кабыгыңды булкуп-силкип туруп чыгып кетесиң. «Өзүмдү кармай албай калдым, же кармана албай калдым» дейт мындай учурда кыргыздар. Бул да туура. Демек, ичиңе бекиткен өзүңдү (сущность) кармай албай, качырып ийгениң. Өзүңдөгү өзүңдү. Өтө толкунданганда (кайгырганда, кубанганда) көп кишилер өзүн кармай албай калат. Өзүнөн чыгып кетишет. Ошондо тыштагы кишилерге адамдын ички жүзү көрүнө калат. Жалт этип, же жылт этип. Адам өзүнөн чыгып кеткенин учурунда байкай койсо, дароо өзүнө кире калганга аракет кылат. Бирок өзүңө, кабыгыңа дароо кирип кетиш да кыйын. Дароо жыйнала калуу, дароо өзүн чогулта салуу да чоң искусство.

Өзүңдөгү өзүң — сенин улуу жалгыздыгың дагы. Ошол улуу жалгыздык менен келише алсаң, тил табыша алсаң — бакыт деген ошол. Кээде өзүңдөн өзүң качып чыккың келет. Өзүң менен өзүң тил табыша албай калган кездерде… Бирок кайда качасың?

[Aitunuk]

.

Билдирүүнү түзөткөн: Aitunuk: 19 Октябрь 2014 - 21:12

[Aitunuk]

КАЗБА ТҮБҮН, ӨЧКӨН ЧОГУН ҮЙЛӨБӨ…


Казба түбүн, өчкөн чогун үйлөбө,
Калчум калып, бөлүнчү учум бөлүндү,
Жазып-тайып дагы келсем дүйнөгө
Жашамакмын дал эле шул өмүрдү.
Бүткөн буйрук, жазууларын бүт чачып,
Бүт уратып, өзүмө төп тагдырды,
Өзүм куруп, гүлдүү бекет узатып,
Күтүп порттор бурганактуу, жамгырлуу,
Ар кыл сыйкыр, сыйларына орошуп
Ак ордо да, алачык да кездешип,
Болбосту издеп, болгондорду жоготуп
Болжогон жак, жээктериме кеч жетип,
Удургуган доорлор басып дооруму,
Унутулуп, бир учунда эскирип,
Отко салып, суудан алган колуму,
Оокат кылып, балдарымды өстүрүп,
Жазганымдай жазып жазган ырымды,
Бирок жайып өрүштөрүн кеңирээк,
Дарыясын нукка салып сыйымдуу,
Дарактарын жерге сайып бегирээк,
Жуурулушуп караңгыңа караңгым,
Суурулушуп чачыраса чачырап,
Ар бир күнүн ушул жашыл ааламдын
Жашамакмын акыркыдай асырап.
2008-жыл

Билдирүүнү түзөткөн: Aitunuk: 21 Октябрь 2014 - 20:08

[Aitunuk]

ЛИ БОДОН (C.Акматбекованын котормосу)

* * *
Досум менен түндү өткөрдүм
Кесеге шарап толтурдук.
Кеп куруп шашпай олтурдук.

Уюган черлер тарады.
Унуттук эски жараны.

Теребел тыптынч, ай жарык.
Тегиз ой жарык, жан жарык.

Жамынган жууркан көк болуп,
Салынган төшөк чөп болуп…

Отурган жерге оогончо,
Таң сүрүп жарык болгончо,

Арактан куйдук кайталай,
Аңгеме курдук чарчабай.

[Aitunuk]

САГЫН АКМАТБЕКОВА

КАЛЕМДИН АЙТКАНЫ

АҢГЕМЕ

Көптөн бери үйүндө жалгыз.

Күндө жазып отуруп жешилип, түгөнүп баратам. Түгөнгөн сайын учумду чыгарып учтап коет. Жазат. Кайрадан түгөнө баштайм. Менин түгөнгөнүмдөнбү же өзүнүн түгөнгөнүнөнбү, акыры таштап салат. Сары кагаздардын үстүнө. Ак кагаздарга сейрек жазат. Алар ардакталып текчеде. Машинканын жанында. Машинканы жаңы эле сатып алды. Сары кагаздар менен мен дайыма стол үстүндөбүз. Көбүнчө туш келди ташталып, чачылып жаткан болобуз. Кээ күндөрү таптакыр эле унутулуп калабыз. Ошондо өзүмдүн өткөн күндөрүмдү эскере баштайм. Калем боло электен мурда дарак болгонум эсиме түшөт. Ооба, дарак болсом керек.

Кайсы токойдо өстүм экен? Токойдо эмес эле, деңиз жээгинде өскөн чыгармын. Эсимде жок. Бирок деңиз жээгинде өсүп тургам деп кыялдангым келет. Ооба, деңиз жээгинде өсүп тургам. Зор, ажайып кооз дарак болчумун. Күн ачыкта жалбырактарым күмүштөй жалтылдап, келе жаткан кемеге алыстан эле көрүнчүмүн. “Тигине, баягы ажайып дарак! Ажайып дарак! Салам!”- дешчү андагы кишилер. Албетте, алардын сөзү мага жетчү эмес. Ортобуз мелтиреген көк деңиз, жаркыраган ак толкун, уруп турган шамал болчу…

…Мен өсүп турган жээкке оңой менен киши чыгып жете алчу эмес. Анткени мен аска боорунда асылып турчумун, төмөндөн караган кишиге ошондой көрүнсөм керек. Айлана-тегерегим жалама аска, удур-будур тоо, чатыр-күтүр таш. Алгыр куштар гана учуп барчу. Бутагыма конуп шаңшып, шаңшып үн салышчу. Жок. Асканын боорунда эмес, балким, түз эле жерде өскөн болбоюн. Жан барбаган түздөрдө. Бирок дале болсо деңиздин жээгине келип бүткөн талаада… Кургак, учу-кыйырына көз жетпеген мейкинде. Билбейм. Айта албайм.

Кантип калем болдум?

…Кээде мени колуна кармаган боюнча терезеге келет. Үйдүн эки терезеси көчө жакты карайт. Бири ашкананын терезеси. Көбүнчө ошонун жанына барат. Турат. Унчукпай тура берет. Эки колу кайчылашып боорунда. Колунда мен. Мен да эшикти карайм. Караган сайын эле көзүмө кара жыгач урунат. Түп жагы көк, баш жагы куурап бараткан кара жыгач. Түп жагын карасаң жаз, баш жагын карасаң кыш. Куш конбойт. Каргалар гана конот. Бир да чымчыктын ага уя салганын көргөн жокмун. Уя салынбаган дарак дарак эмес.

Көчөдөн адамдар жана машиналар тынымсыз өтүп турат. Аларга көңүл бурбайт. Эки көзү кара жыгачта. Тилсиз, үнсүз. Кээде деми да чыкпагандай туюлат. Үйдө киши эмес эле көлөкө жүргөнсүйт. Телевизорду койбойт. Койсо акыркы кабар болуп атканда коет. Бүткөндө өчүрүп таштайт. Эртең менен кетет. Кечинде келет. Китеп окуйт, же жазат, же жөн эле жатат. Керебетке сулк ташталып. Ойгоо жатабы же уктап жатабы, билинбейт. Кээде кечинде жарыкты да күйгүзбөйт. Көчө шамдарынын чаңгылт шооласы гана тартылган пардалардан араң-араң өтүп турат. Тынччылык. Кулак-мурунду кескендей тынччылык. Саат кулак-мээни жейт. “Чык-чык”- дейт саат. “Кайда чыгайын? Чыга албайм”- дейт тынччылык. Ушинтип кайым айтып отурушуп таң атырышат…

…Эртең менен турат да, чай кайнатат. Эч качан бир жерде жаны жай алып олтуруп чай ичкенин көрбөйм. Басып жүрүп ичет. Бирде бул терезеге, бирде ал терезге барат. Сыртта бирде күн ачык болсо, бирде бүркөө болот. Өтүп жаткан адамдар, кетип жаткан машинелер. Асфальт жолдун бети өңгүл-дөңгүл, аң-дөң, дайым эле казылып, жамаачыланып, шагыл төгүлүп, көмүлүп, ачылып, жабылып жаткан болот. Жолдун аркы бетине мончо салынып жатат. Мончонун ары жагынан кийим тикчү фабриканын, фабриканын ар жагынан цирктин чатырлары көрүнөт…

…Кетет. Кечке үйдө “чык, чык”, “чыга албайм” үчөөбүз гана калабыз. Кээде күтүүсүздөн телефон чырылдайт. Чочуп кетем. “Чык, чык” менен “чыга албайм” ага көңүл да буруп койбойт. Кабагым-кашым дебейт. Телефон чырылдап, чырылдап жадайт да, унчукпай калат…

…Кээ күндөрү кеткен жагына кагаз кол баштыгына салып мени да ала кетет. Шуулдаган мажүрүмдөрдүн, дуулдаган фонтандардын жанынан өтөбүз. Дайыма ушул жол. Бир күнү ал жолдон бурулуп кеттик. Телевидениенин машинелери туруптур. Үч камера. Бирдеме тартып атышат. Шуулдаган мажүрүмдөр, дуулдаган фонтандар. Жолдон бурулуп кеттик…

…Иштеген жеринде телефондун жаагы басылбайт. Кирип чыккандар, жазып жаткандар, сүйлөшүп отургандар. Тигил столдо бир киши, бул столдо бир киши, бул столдо кагаз, тигил столдо кагаз. Бир күнү баары түштөнүүгө кетишти. Ал гана кеткен жок. Жолдун аркы бетиндеги тамдын тушунда бала турат. Алма жеп турат. Кызыл алма. Сары парда. Кетип калды. Бир аздан кийин кайра келип парданы булкуп жаап алды.

Кантип калем болдум?

Жешилип, түгөнүп баратам. Түгөнүп баратып дарак болуп турганым эсиме түшөт. Деңиздин боюнда өскөн аябай зор, ажайып дарак элем.

Машинкага баса баштады.

Сары кагаздардан көчүрүп ак кагаздарга басып жатат. Сары кагаздардын тагдыры мага бештен белгилүү. Тытылат да, ыргытылат.

А мен деңиз жээгинде өскөн ажайып дарак элем. Бутагыма бүркүт конуп, тамырымда деңиз толкучу.

Ажайып дарак элем.

1986.

Билдирүүнү түзөткөн: Aitunuk: 23 Июль 2018 - 17:41