[gulmira96]

Гүлдана аттуу ошол кыз экөө капысынан таанышып, бирок эчактан берки тааныштардай өтө эле ынак боло калышкан. Ошол күнү да Алмаш адатынча “достору” менен ойноп отуруп, интернаттан кантип чыгып, коңшу айылга кантип кетип калганын билбейт. Бир убакта эле эсине келсе, таптакыр башка жерде жүрөт. Эки жагын элеңдей карап, коркуп кеткен. Алмаштын айлана-тегерекке чочуркай караганын байкагандай, артында келаткан кыз: –Сен... кимдин үйүнө келдиң эле?–деген. –Эч кимдин! –жедеп улуу-кичүүлөрдөн көңүлү калган Алмаш адегенде тиртеңдей түшкөн. А бирок тигил кыз аны анчалык деле этибар албагандай, жакшына жүз менен күлүмсүрөй караган: –Сенин кийимиң жакшы экен. Ботинкаң дагы... Сен кайдан келгенсиң?Оштонбу же Фрунзеденби? –чын айтканы же тек гана Алмашты кепке тартуу үчүн айтканы белгисиз, ушинткен болчу кыз. Эмнегедир кызга ичи жылый түшүп: –Интернатта окуйм... –деген Алмаш. –Канчанчы классың? –Алтынчы. А сенчи? –Мен да алтынчы. Кел, анда таанышып алалы, –кыз колун сунган, –Менин атым –Гүлдана. –А менин атым –Алмаш. Экөө бир топко чейин унчугушпай басышкан. –Сага кайсыл сабак жагат?–деген аздан кийин Гүлдана. –Магабы?.. –Алмаш буйдала калган. Кайсыл сабак жагаарын өзү деле билбейт экен. Оюна эле келген бирөөнү айта салайын десе, бу кыз бирдеме деп сурап жибереби дейт. Анан ачыгын айткан: –Мага эч бир сабак жакпайт! –Эмнеге?! .. –кыз аңкая карган. Тек гана ийнин куушурган Алмаш. Анын кыйын абалда калганын түшүнө койгон сезимтал кыз: –Билесиңби, мага адабият сабагы жагат, –деп абалды оңдоп кеткен, –Эмнегедир менин да ыр жазгым келет. –?.. –А сен түшүңдө учтуң беле?–Гүлдана кыялдана сураган. Алмаш анда да унчуга албай калганы менен оюнда: “Түшүмдө эмес, өңүмдө деле учуп кетеримди билбейсиң да!.. Болбосо биякка эмне, самолет менен келди дейсиңби?! ” –деген. Гүлдана болсо: –А мен түшүмдө ар дайым бийик-бийик учуп, тоолордун, деңиздердин үстүнөн карап өтөм да, ак булуттарга минип алып, ай-жылдыздарга барам... –деген. Алмаш ушул тапта андан да алда нени шекшигендей караган. Атүгүл, эсинде: –А сен минтип ар кимге айта берсең, сени да жиндиканага жаткырып салышпасын, мендей кылып! –деп ийген болчу. –Сени ошентишти беле? Алмаш башын ийкеген. –Кимдер?! –Мугалимдер. Интернаттагы. .. –Билдим! Сен ошондуктан окугуң келбейт турбайбы?! .. –кыз жанагы, жүрөгүн түпөйүл кылып калган суроосуна жооп тапкандай сүйүнүп кеткен, –Анда биздин мектепке келип окубайсыңбы? Мен сага жардам берем. Дептеримден көчүртөм? Чын дилинен ушинтип, Алмаштын көздөрүнө караган Гүлдан. Ушул баёо, кирсиз көздөрдө чындап эле сураныч, өтүнүч бар болчу. Алмаш да балалык кыялында: “Чын эле... –деген, –Гүлдана жакшы кыз экен... Ал мени жиндиканага жаткам десем деле жакшы көрүп жатпайбы, балким чын эле интернатка эми эч качан барбай койсом эмне болот?..” –Алмаш, кел чын эле ошентебиз?Мен сени эртең мектепке эрчитип барам?! Ансыз да биздин класста кыздар аз. Экөөбүз дос болобуз. Сабакка чогуу барып, үйлөрүбүзгө да чогуу кетип турабыз. А чын эле сенин үйүң кайсыл?! –деген Гүлдана. –Менин үйүм жок! Мен интернатта жашайм да! –Бияккачы?Кимдикине келдиң эле? –Эч кимдикине! –?! –кыз аңкая карган. –Мен биякка кантип келгенимди билбейм! Жана интернаттын короосунда “досторум” менен ойноп жаткам. Анан карасам эле... чоочун айылга келип калыпмын. Сен келатыпсың. .. Балким, менин биякка кантип келип калганымды сен көргөндүрсүң? –Жо-ок, –дейт кыз актангандай, –Көргөн жокмун. Мен дүкөндөн келатсам, сен келатыпсың, –деп анан санааркай сураган Гүлдан, –Эмне кыласың эми? –Билбейм, –ийнин куушурат Алмаш, –А сен бул айылдан кантип кетиш керек экенин билесиңби? –Ооба. Эртең менен айылдын башына автобус келет. Элдер ошого түшүп Ошко, борборго кетишет... –Азыр кайсы убак? Гүлдана ого бетер аны аңкая карайт: –Азыр кеч кирейин деп калбадыбы! Алмаш эмне кылаарын билбей, турган ордунда тегеренип туруп калганда: –Ыйлагың келип жатабы?–деп Гүлдана боору ооруй, үңүлө караган, –Коркпой эле кой. Жүрү биздикине. Апам экөөбүз ансыз деле жалгызбыз. Анан эсине бир нерсе түшүп кеткендей “жарк” этип күлүп жиберген: –Балким эртең менин мектебимди да көрүп кетерсиң?И?. . Алмаштын ансыз да башка айласы жок болчу. Анын үстүнө түшкү тамактан да калып калганга ичи эңшерилип калыптыр. –Үйүңө барсам, апаң урушпайбы?–деген. –Урушпайт. Жүрү! –Гүлдана аны жетелеген боюнча, баалуу бир нерсе таап алгандай үйүнө ашыккан. Алар келгенде Гүланданын апасы эшиктин алдында кир жууп отуруптур. Отуз-кырктын ортосундагы каратору, чырайлуу аялзаты экен. Бейтааныш кызды жетелеп, шаңыраңдып кубанып алган кызына: –Гүлү, эмне мынча кечиктиң?! –деди, –Ылдам кел дебедим беле! –Апа, бул –Алмаш, –деди Гүлү анын суроосун укпай калгандай алактап, –Алмаш интернатта окуйт экен. Биякка адашып келип калыптыр. Кайра кете албайт да. Эртеңге чейин биздикине жатып алсынбы? Кудай жалгап, эмнегедир Гүлдананын апасы: “Кантип, качан, кайдан адаштың?Каякта турчу элең?” –сыяктуу суроолорду берген жок. Анысы Алмашка майдай жакты. Ансыз да башка иши көп же ою ордунда эмес адамча, атүгүл адашкан кыздын кебетесине анчейин деле үңүлүп карабай, тек гана кызына: –Мага кир жуушсаң болбойбу?! Сен эми чоң кыз болдуң, кир жууп, нан жапканды үйрөнүшүң керек! –деди. Бул анын Алмашка уруксат бериш үчүн алдын ала койгон шарты окшоду. –Макул! –деди кыз илгиртпей. –Кир жуушсам, анан макул болосузбу? Макул болгондой апасы унчуккан жок. –Мен да жуушсам болобу?–Гүлдананын боорукерлигине ыраазы болгон Алмаш да муну чын дилинен айтты. Гүлдана аңгыча алда нени эстей койгондой курбусун билектен алып, үйдү көздөй жетеледи: –Биринчи тамактанып алалы, анан... Ага да макул өңдүү апасы дагы үн катпай, жагымдуу бир нерсени же жакшы бирөөнү эстеп, ичи элжирегендей кээде өзүнчө мыйыгынан күлүмсүрөп коюп, баш көтөрбөй кирин жууй берди. Чыны менен эле Гүлдананын апасынын шашканынын жөнү бар экен. Бир үймөк кирди үчөөлөп арыдан бери жууй салгандан кийин өзү да жуунуп-тазаланып, кийимин которунуп: –Гүл, курбуң экөөң үйдө отуруп тургула. Сен эми кичинекей кыз эмессиң да, эрчигидей, –деди, –Мен Тынар акеникине барып келейин. –Неге? –Тынар акенин уулу келинчек алып келиптир, көчөнүн этегиндеги Абдулла акенин кызын. Той берет экен. Демейде: “Мен да барайынчы?! Аны-ый!” –деп кыйылчу кызы бу саам шыр кетти: –Бара бериңиз, апа! Апасы кеткенден кийин эки кыз үйдө кобурашып биртопко отурушкан. Гүлдана мектепке көтөрчү булгаары сумкесин ачып, китеп-дептерлерин, бааларын көрсөткөн. Алмашты таң калганы –анын бааларынын баары окшош бүт –“5” болчу. Анан ал классында окуган Эрмек аттуу баланын аябай жакшы бала экенин, сабакты жашы окуурун, тартип да бузбай тургандыгын ушундай бир толкундануу менен айткан болчу. Гүлдана менен Эрмек атүгүл чогуу отурат экен. Ушулардын баарын айтып болуп, бирок ары жагына бир жашыруун сырды катып калгандай, көздөрү күлүңдөй калган. Аны туя койгон Алмаш да ансайын: “Айтсаң эми?Мен эч кимге айтпайм”, –деген. –Чын эле эч кимге айтпайсыңбы? –эч ким билбес ошол сыр ичин кытыгылап, сыртка чыккысы келип туйлап жаткандай Гүлдананын жүзү албырып, нурданып кеткен. –Өлүп кетейин айтпайм, –деген Алмаш. Гүлдана ошондо алаканы менен өзүнүн сол бетин кыялдана басып: –Ал менин бетимден өпкөн, –деген. –Койчу?! –таң калгандан Алмаштын көздөрү алайып кеткен. –Ооба, анан да ал мага кат жазган. –Эмне деп? –Көрсөтөйүнбү? –Кана? Гүлдана сыртка чуркап чыгып кеткен. Алмаш артынан чыкса короонун бурчунда бүжүңдөп, бир нерсе издеп жатат. –Эмне кылып жатасың?–дейт Алмаш. –Катты издеп жатам. –Ушуякка каттың беле?–өзү да отура калып, улам бир ташты аласалдырып, издешип жатып сураган Алмаш. –Үйгө катсам апам таап алат да. Сумкеме салсам мугалимдер таап алат. –А сен окуп туруп тытып койбойт белең? –Мен аны бат-бат эле окугум келе берет да. Билесиңби, кээде апам уктагандан кийин эшикке акырын чыгып алып, айдын жарыгында окуйм... Бая күнү түшүмдө катты мугалимдер таап алышып, мени кыздар чогулушуна салып, бетимден чоюп жатышыптыр. Апамды да чакырышкан экен... Ал болсо санымдан аткый чымчып, солкулдаган чыбык менен туш келди чаап, сабап жатыптыр. Баарынан жаманы –кыздар катты колдон-колго ала качып окуп жүрүшөт... Мен болсом: “Катымды берип койгулачы?” –деп ар кимисине жалдырап, көзүмдүн жашын он талаа кылып ыйлап жатыпмын. Алар ансайын ырсаңдап, бербей качышат. Бир убакта карасам жалама асканын учуна келип калыпмын. Кайра артка качайын дегиче бутумдун алдындагы таш тайып, таш менен кошо кулап кеттим. Мен бараткан жак ушунчалык коркунучтуу, анан караңгы экен... Эмнегедир Алмаштын жүрөгү ийне менен сайгандай “зырп!” дей түшкөн да, заматта көз алдына бир жаңы картина тартыла түшүп жок болгон. Анда канатчан бала экөө Гүлдананы ошол коркунучтуу, караңгы туңгуюкка жеткирбей алып калууга жандалбастап, кудум зымырык куштай ылдыйды көздөй шукшурулуп баратышыптыр. А бирок, алар мына-мына жетээр кезде ортодо алай-дүлөйлүү бороон-чапкын пайда болуп, Гүлданды андан ары көрө албай калышты... Бир убакта баары кулак-мурун кескендей жымжырт боло түшүп, абада асылган экөө тээ түпкүргө үңүлүштү. Жанагы калдалаңдап ылдый учуп бараткан курбусу ал кезде эч жерде жок болчу!.. Бир гана көз алдыларында –тээ тереңде коркунучтуу караңгылык гана уюлгуп, демин ичине катып турган. –Алмаш?! Сага эмне болду, Алмаш?! –курбусунун үнүнөн “селт” этип ойдон ойгонгон кыз Гүлданды бир башкача, телмире тиктеп, катып турган. –Алмаш?! –оюнда эч нерсе жок, кытылдап күлөт кыз, –Сага эмне болду?Тоңуп калдыңбы?! Ошондо гана Алмаш кызды жаңы көрүп, сагынычы тарабай жаткан адамча бекем кучактай калган да: –Сен ал баланы жакшы көрбөй эле койчу?–деген. –Эмнеге?–таң калган ал. –Ошон үчүн жаман түштөрдү көрөт турбайсыңбы! Бирок Алмаш эми элеки көргөнүн ага айта албай койгон. Бирок бул тууралуу андан ары сөз болгон жок. Анткени Гүлдан аны айтса да баары бир ишенмек эмес, Алмашты жаман көрүп, таарынмак. Анткени ал үчүн Эрмек –баары эле! Экөө үйгө кирип, эшикти ичинен илишкен да, бурчка тыгылып отуруп алышып, катты окушкан: “Гүлдана! Бир класста окуп, күнүгө бир партада отуруп, кат жазып жатканым өзүмө да таң калыштуу. Бирок, эмнегедир эле жазгым келди. Билесиңби, сен эч бир кыздардай эмессиң, эмнегедир жомоктогу кыздарга окшойсуң. Сенин жаныңдан эч жакка жылбай, сабак да бүтпөй, дайыма сени менен бирге болгум келет. Мен сени аябай жакшы көрөм. Сенчи?” –Чын эле... Сенчи?.. –Алмаш да суроону кабыргасынан койгон. –Мен дагы... Эрмек мага да жагат! –кыз муну Эрмектин өзүнө айтып жаткандай көздөрүн жума, эки бети ысып-күйүп, бир башкача бактылуу айткан. Эмнеге экенин билбейт, бирок ошол ирмемде Алмаш да өзүн бой жете түшкөндөй сезген. Экөө бир топко унчугушпай, өз-өз кыялдары менен алпурушуп отурушкан болчу. Бир кезде анан Гүлдана: –Жүрү, той көрүп келебиз?! –деген оюна бир нерсе түшкөндөй ыргып тура калып. Ошондо он үчкө толуп-толо элек, сеңселип жаңы өсүп келе жаткан гүлдөрдөй үлбүрөгөн эки кыз айылдын боз топурак жолу менен сербейип, эрчишип баратышкан. Бүгүн эле жаңы көрүшүп, жаңы таанышканы менен эчактан берки ынактардай, эгиз гүлдөй жакшына, тамчыдай таза, баёо да эле, экөө. Алар келгенде той берген үйдөгүлөр бака-шака түшүп жатышыптыр. Таяк таянып, небере жетелеген абышка-кемпирлер менен баштарына, колдоруна түйүнчөк көтөргөн аялдар биринен-сала бири той берген үйгө агылып кирип, ансайын короодо бака-шака көбөйүп, тойдун шаңы артып турган кез экен.

[gulmira96]

Өздөрүн абалкыдан алда канча чоң сезип, эс кирип калган эки кыз жеңе жандап, жанында отурсак деп дегдегени менен, баштагыдай шадыраңдап кирип бара алышпай ыйбаа кылып, короонун сыртынан шыкаалап турушкан. Тигине, сөрүдө аксакалдар чайдан дембе-дем ичип, алдыга келген палоодон алып, жайбаракат отурушат. Кемпир-кезектер өзүнчө. Бирок, Гүлдана коруктун тешигинен канчалык үзүлүп түшүп издегени менен өзүнүн апасын такыр көрө албай койгон. –Апам көрүнбөйт. Менимче, келиндин жанында окшойт... –Анда кире берелиби? –“Эрчибей жүр” дебеди беле. Урушат да. Ал эшикте болгондо го, байкатпай кирип кетет элек... –Кап десең! –өкүндү Алмаш, –Көшөгөдө келиндин кантип отурганын көрсөк болмок. –А сен көрө элексиңби? –Жок. –Мен көп эле көргөм. Анархан жеңе, Жийде жеңе, Рахима жеңе келгенде апам мени эрчитип келип, бүт кыздар жеңе жандаганбыз. –Азыр эмнеге анткен жок? –Билбейм, –ийнин куушурат кыз, –Апам айтты го: “Сен эми чоң кызсың, үйдө отурушуң керек” деп. Балким ошон үчүн... Аңгыча үйдөн бир топ аял келинди сыртка алып чыгып, улуу-кичүүгө жүгүнткөн окшоду. Экөө канчалык жандалбас кылып, бири-бирин түрткүлөп караганы менен келиндин жүзүн эч көрө албай коюшту. Келиндин жоолугу бетин жаап, далдалап алыптыр. –Эрмек экөөбүз да ушундай той жасайбыз... –Гүлдана жаш келинди суктана карап, ушинтип кыялданган. А бирок Алмаштын көз алдына кайра да жанагы сүрөт тартыла түшүп, курбусун аялуу бир карап алган. “Кандай акылдуу, кандай сезимтал, жароокер кыз?.. Эмнеге анан?!..” –оюнун акырына чыкпай, тамагына бир томуктай нерсе кептеле, каректерине ысык жаш каканактай түшкөн. Ошону да байкай койгон кыз: –Сен эмне, ыйлап жатасыңбы?–деп үйрүлүп түшө калган, –Апаңды сагындыңбы? –Жок... –Анда үйүңө кеткиң келип жатабы? Башын чайкайт Алмаш. –Анда эмне, мугалимдериңден коркуп жатасыңбы?Же курсагың ачтыбы? Алмаш унчуккан жок. –Жүрү үйгө, –курбусунун эмнеге ыйлаганын билгендей ушинтти кыз, –Азыр барып каймакка нан малып жейбиз... Бул убакта көз байланып, бирин-серин жылдых чыгып калган. –Ай-ий, ай тууптур! –деди Гүлдан аңгыча сүйүнгөндөй, –“Айдан аман, жылдан эсен чыгалы” деп тилек айтып, тооп кылыш керек. Ошентишкен экөө. Кудум Гүлдандын иймегиндей ичке, илмейген “арык” айга үч жолудан жүгүнүшкөн. “Мен оорумдан айыгып, эч качан, эч качан оорубасам экен?” –деп тилеген анда Алмаш. Жолду катар ар кайсы үйдөн иттер абалап чыга калып, Гүлданды тааныгандай кайра унчукпай калып жатышты. Кесүүдөн жанараак эле келип, жуушаган уй-койдун кепшегени, акырдагы аттын карсылдатып чөп чайнап, чегирткенин чырылдаганы менен баканын чардагыны... анан калса жаңы эле бышкан ысык нандын, түтүндүн жыты... булардын баары кечки айылдын керемет кайрыктарындай, адамга эң эле жагымдуу эле. –Айлыңар мага жакты, –деген ошондо Алмаш чын дилинен. –Жакшы экен... –А силердин айыл кандай? –Жакшы. Бирок бизде суу жок. –Такыр жокпу? –Такыр. –Эмнеге? –Билбейм... –А бизде суу кенен. Тээ тигил жерде, –колу менен кайдадыр жандады Гүлдан, –Мажүрүм тал бар. Анын түбүнөн булак агып чыгат. Эрмек экөөбүз ага эмне деп ат койгонубузду билесиңби? –Эмне деп? –Мөлбулак деп... Көрөсүңбү, жүрү? Алар айылдын жолунан чыгып, талааны көздөй кетишти. Анчалык деле алыс эместе дүпүйгөн бир караанды колу менен жаңсап: –Тигине алар! –деди кыз эң жакын бирөөсүн көргөндөй кубанып. –Жүрү ылдам. Алар жетип-жете электе булактын шылдырап аккан дабышы угулду. –Карачы үнүн! –деди булакка озунуп учуп жетип, булакка колун салган кыз, –Керемет бекен? –Ооба, –булактын анчалык керемет экенин туюп-туйбай туруп аны коштоду Алмаш. Атүгүл ушул азыр курбусунун зиректигине, сезимталдыгы менен баардык нерсеге аяр, башкача бир, чоң адамдай мамиле жасай тургандыгына суктанып да кетти. Башта өзү аралашып эле жүргөн нерселердин жаңыча бир өңүтүн көрүп жаткандай сезимдерге кабылды. –Билесиңби, баягыда Эрмек экөөбүз келгенбиз. Катты мага ушул жерден берген. Анан... ал мени бетимден өөп алып, коркконунан калтырап кеткен. –Эмнеге? –Мени таарынды, эми экинчи сүйлөшпөйт же эжейлерге айтат деп ойлоду окшойт да. А мен ага таарынган жокмун дечи,

д у р д р үфү , д , рду ң р р у ң ру уу, у ур д д р д ур рууд р , ңд уру у ур рд р р р ру р , рд д р ң д , ру рд р д д р д ң, ү ү у у р д , д , р р ң р , д ңд д уң у д р , ү ү д д у у у р д у р у, д ң р Д д р Д д Д д р рд р д рду ү ү рүү үрү р р ң үрү, р р у у д д , у у р д д д ү у р ү ү р д ү ү ү д р д р ңу д р , ңд д д р уу, у ңд р ү д р д д рд р д д р ү ү р ү д рд р ң д , ү ү д , р ң р р уд , үр ү р д д р ү р , ү д ду р р ң р у р , д р ү р р ү д д д дуу, д рү ү ү ур , , д р р , уу р , у ур ду д , ң р ң ңд у , ңд ду ү д ң р р у рд у р д ү д р д д , ү рү д рдү р р , д ү ү ү ү р р рү ү , , д р уу р д уу у ур у д Д р , у ү дү д д р д ,, р р у д р , р д үр р р д ң үрдү р , ур д у , д р , р ң , р д д р д у уур уу ү д , д у ү үр ү д у д уур уу , р д ур үрдү ң ң, ур у д р д үү д д ү д р, ү ү у у д , д ур ур уу у ду у , ру у р д р , р р ү д р р д д р , д р ү д ү ү ү ү р уу р ү ү д ңд , д , д р , удур үү д у , ң у у р р рүңдү р ү у д д , д д у ур д д ду , ү ү д у , р р , ү р д у д ң , у у у д рү уур у у , рд ур д ү ру , ур д у ү ү ң ү р , ур уу ур р у р рү үң д , д у у р д р у д р ң ур ү р д ү ү у ур д д у ү ү р үр , д у , р д у у р ң д ү үр ү р у үр рдү р р , р үр д у , ү ур у д , р үрү д р р д ң , р р ү ү р , у, ру р ур у , у д д р д , рд д ңд р , д р, ур у , ру р у д рд р д у у р д р , р р р ү ү , р ру ү ү д рд р д у ң , р ү д д , уң р уру ур д , ду уу уң р, ү ү , уңду , у , ү ү ү р ң , р , үр ү д , ур д д р ур д р р , ң уру д , ү ү д ур д р д ү ү д , р д д д д ур , ү ү үрү д ү д у у , р д р ур у д уу , д р р , д у р р ү р ур у р у у рд р р р ду р , р ү р , д , у ур , рд ур р у д д р р ү р рд ңд ң р , д д д , р у у р ңд ң уу ү д ур д д ур , ү ү ң р р ур , у у ур ң р ү ү , д ңд р ду у р д р р ү д д р р д д ур у ү рдү р у ду р р д , у ү р ү рү дү д р д д у ур д д д д ңд р р д д д д д р д ң д ң ү д д ур д у у у , д д р д , рд р ру р д у д ңд ң , д д у д д д рү ң ң ү ү д , у ү дд ң р, ңд у ур , ру рү ү р р ү ү д у д р д р р ү р , д уу у р рд ур у д д , ур уу у ү р ү у ү р д ң уу у у ү ү , д д у у ү д рү , уд д удур р у д , у у , д уу у у у р р д ур д ү ү дү д у у ур д р , ү ү д р у р рд ү р уу р , рд у , д ң д , ң , д р д , рд р д ү ү д д р д р у д р ү ү ү ү д р ү ү ң д , д уу д р ү ң рд рү ү д уру д , р д д р р д р р р д рд , , ру у ү үрү уруу у ур д д р р р , д рү у уруу у р р д р уу д ү ү ү ( ) д р р д рд р ү ру уу у уу ү д рд , ү д д у у р р д ү д д уру у р , д д р д ду р д р , рд р д р д р д уу д д р д р р д уу р р ү д рд ү р , р д ң уру у р д р д у , р р д ү д д д у у у у р д ү дү ү ү ү , ү дү ү д үү ү ү ү р д д , у уу рдү д д , р у д ң д д р р р уу ү ү д р у р ду д р ур у у р у рү д , д р д д р , д р уу, д д д р, р, ү ү д р д р д , д д д д рд рд рд у р р , р у , р , р у ү ү ү ү д р д д ү ү ү у р д рд р у уу у р у д д р , ү ү , р , рд рд ү д р , р , д р ү д р ү ү, у уу у у д , д ү ү ү ү р , ң р р у у р д у , р р , р р р ү рү р ур у , д р уу үр уу уу д р , д , рд ур д р р үр ңү ү д , ү ү ү ү үд ур дү у у , д р , үр ү д р р ү ү дү у р ң , үр ү ү , д ү д рдү р ү д рү д у , , у р д д , ү ү д , д р д р р , ң у ур ң , ң , д , д д уу, у ду ү ү , ү ур д ң , д д , рү ү д ң уд д у у у у ү үр, д у у , ң р д үү ң у д р р , д ңд р р р д у у , рд ур д рд р у у ү д у , д у у р үң ү , р ң д ур д , р р р рд д у ү рү д ң, рд д ур р уңу у ду р д р р , урд д уу ру , р р р Д ур рд , р д , д д р ү д д , р ү ү ү ү үң р рд р у, ру р рду у , д д у , ү ү р ү рд , д д , ү рд р р , д д ү ү ү у у у, д рд , , ф у д үңү ү , р у д ң д д р ң д р р д д , р ң , д д д д , у у д р ү үр р д д уң у, ң д д ур у , у у урд ү , р д ур , р д ң д уд ү ү р д р р ү ү д ур ууд ңү ү ү , д д , ңу , рд рд р д р , ү р у , р ң д , д у у д д д у д ур д рд рдүңү , д д у у д у , ү ү ү ү у д р д рү д ү ү үр р д у р , д д р д р р д д р ү у у ду , д , д д у р р р у р уру у р д д р р р ң у у , р р, р д ү ү д үңү , д р д , дүү у , д д у у р ү у , ң у у , ү ү р р у д д р р , д р , д д ур д д д д р ру р д , д д д д р ү ү д р д р р р р у , д рд р д р р у д д д , у д у дур д д , уру д ңур ү у рд р , р р у р ү ү ү ү ү , ур ү ү р , д у д ү д ү р р д р ү р , д ү ү ү у ду уу у рү , р д р рд р р , у р ү ү р ңд ур р , у у р д д д р рү ү д ру д д д р , ү үрү ү ү д у у у ,, үр ү , ур р үрү уу д д р р рү , р , д р р д , ү уу, д ү ү , у уу д ү р д , , д д р ү дү , у р ф р р ү у у у у д р у у д д у р д у уу у уу р д (р ру д ) р у у уу, уу д д р үрү ур д д д ур рү д ү у уу у ү у р д р р у р р , рд р , ү ү д д у , ру р ң д р д ү р р р , д д үрү д , ң ү ү, д р , д д д , ң р уу д үрү ү , у ур д , рд р , р р ү ү ү ү д р р уур уу , р р р д у , р р, ңү ү ү д д р уу, р , р үү ү ү д ду , р рд у у д р у ү ү ү ү д у у ү у д ү ү р у д ү у д р ңд үр р д д д , д д у у р , р у д д д д р ду д ур д р , ү ү дүрү д ү у р ду р у , р д р у уу у р у д р (р ) р , р д р , ү үү ү д р р р р , уу у р р , р у у ү , д , р р , үр д , рд д ууру р д ү үү , уу ү д р, ү д р д у у р д рд р , д д рд д р , ү , у , у р р р ң д р р , ү ү ү р , д р ур д ү д д ң д д д р д уур ң д д д , р уу д р у у үү , д үрд р ү д ң р ү ү ур р д р д , үр ү р р ү д р рд р ң р уру , д д д р үңд урд , ү ү уру д р р д д , дүү у р , д дү д р д р р уу , р р д д р д р ү ү ү ң ур ф р д д р , у р р , д д , у у р ң , д д Дуру , д д у у уң у д д д д у ур д ү д ду д у у ур ду , д д д , , , д д д у , , Д , д , у у , ң р р д ф д , ү ү , р ң д д , у д р у , д д р ү ү р , ү дү уур уу , р д д у уур ң д у үр д ру д р уу д р д ү ду , р д д д ң д уу у у р р д д , ү д ү ү ү ү д , д ң ур у , ңд д рд д , у у ур , ү ү үр урду ң , д д р рд у , д р у р д , р , д д д у ур , ру ү д у у ү д ур у у у р д ү ңд уру , ү ң д , у урд д , рү ү д д рд , д у у уу ур рду ур д д р , ү ү ү рд д д у , р рд ур р у , у у у , д р р дү р , , д ң удур д ур ду р у ү уур уу, уур уу ур д д рү , ур д дд р д д д рд , д д рд р д р у у рү ү ү д үд ү дү д ур уу д д р , , р р у уу д д у р у у д д р д р р уу д д рд д , р , у ү ү , д д ң р у д р рү р , д р , р ү ү д д , ү д ң д р , д у , ур у д д ү ур р уру р , ңү ү ү д , у ур д д у у ур , у уу , р дд үр , р , р у , д ү д , д у ур у ур д ң ү ү д д д ү р у рд у р д , р ң ур рдү д ур у р у у у у у д , д рү р д д д рү р уу д , д д рдү д р р д д д д , , үң у р , ур д , р ү ң д д р р ңд , р үр р , ү ң у у у уу уу уу д р у , д үрү ү үү ң, ң р , ң р , д р ң д д ү д р ү ү ү үрдү , ур у ду д д р ү дү уу үр , р ү ү д д үр, у у у у ү ң ң р ң д д р ң д д у у у д р р р үрдү уу, уу уу р у үрдү р ү ү уд д , у , р ур у р р д д д у у у р д ң д д , ду , уру у д , д д рду р , уду р р р р рд р ү ү ү р , у д р д д уд д удур р у ң у д , р д у , д ң ү дү д ү ү д д д , у д у , д ңд үд д р уд , ү д р д ү ү ү үр д р р , үр д д , үңдү д , д р у ү ү үрдү д ң ү д д д д р р у д үр үңдү р ң д ур р д ң үр ууру у р р д р р д ң , д ү д у д ң р д р у д ң ү д , р үр у у д у у , у ур д д ү ү д р р , р , у д д д р , рдү д р , р ү уу урду д , р д р , рү , ү д рү ду р , д рд р у үр д р ң ү р д р уу д д рд р у р р р ү ү ф д, д ң , ң ңд р ү д ү р ү д ү ур у дң д у р ү, ү рр ңд үү ф ду д , ү ү ү ү ур д д ү ур д р , ңд р р , у ур ур у д д р у уру р , д д ү р ң р ү рд д д ң , д у у д р р д ң д үң р д , ң р р , ү ү уд ү үр, дуру д у д р у у ң ңд ң р ур д д , р үү у , , ү ү дү д д д , д д д р ү ү , ү ү р ү ү , у р р у р у д д д р д р р д рд у үр рү ду ү р р д д у у д у , д д д д р р , д д рд д д р , уу д р ү ү , у ү д у д ү д р д , р д р ң уң р д р р у д ң д д , ү ү ң у , уу д р ң , р ң дү рд р рд ң р д , рд д уңду уң у д д ң р у у д д р , ур , ур у у д ң р д үр ңү ү дү ү ү , у у р , ү үр ү дү ү , р р у рд д , уд д уд ң д д р д , у ң р ү ү у, р ң ру , д ң , д ү дү у , д үр д у р д д р ур д у д д ур д р д рү у ү р , у у ур рү ур , ң д ң, д рү у , ңд ү ү р , , ру , р , у , р у р у р , р р рд д д д , д д д р ү д рү д р дуңу үр дү ү, у д ү үуру , р ң у у уу у ур д д у ү р , у д д рү у , д ү р р д , р ү ү үр дү д д р у у р , р р , ү ү дү ү ңд , уу р д д ү ңд д ү д р у рү ур урдуңу у, р д ур д р р д , р ү ү дү , , ууңу ду д д р ду д у д р дуд д д үрү д , р д д ңд уру д уу у д р ур у у у ду у үңү д р у у ү ү д ур д д үр ү ү ү р ур д р , , ң д д р, д р д р д рд рд д р р , д д , д д ң р ,д р р д у ң р , ру ң р уру , д , д р ү ү д у у ру , р д д р р д д д ц р р у р р р р р д рд р р р дуу у ф ду уд у р д у рүү, д руу р д уд р ү ү , д ү рд р ң д ң , р у у рд р д д р у д д д , д д ң д у у д , уд у р д ң д ү , үү д үр д ңд уур уу ү ү дү др , үү д д , р д д , ү үү д д д р д ү дү , д ү ү үр уд д рү дү р у ү ү р д үңү д д д р ү ур д у д р р уу уд ду ү ү ду у у у у д , р у д ү дү ү уру уу д р д р , рү р д д у у д у уру , ур уду д д у д р ңд уур ң, у ңд ң ду , д р р р р у ңд у , ү рүңдү р у рд , р , у д р ү ү рд уу р д у уу у у рү д , у у д д д , д у д , ң д р уру у д д ү ү үр р у д , д у д д р р д у д ү ңд , р ң д р урду р , у рд д р р уу , р , р уру уд р р д , , р ң д д д уу у д р , уду д д , ү р ру р , р ү ү р , у у д у д , р , үр д ү ур рд р , р р д , р д , д уру д д д рү , р ү ү д р р , д д р д р д рд у ду ф у , р р р у , р р р ү ү р р д уру д р д у у у у у үр ү, ңү ү ү , ң д р д р , р р д ү ф ду д , рд уду , ү ү , д ү д рү дү р , рү ү ү уд р д ү р д д р ,ң д уур у д ү ү үр д у , ү ү , р д р удуү үү у уу, , ү үү у у уу ү үү у рд уу, ү д д р уң, ү ң р ,ң д у , ү ү р ң , р ү , уу у д , д үр үңү ү ү , д р р , ң д д р уд р уу у ур р ру ң д ү үү д ү ң д ү р д ң р , д ң , уңу уур , ү үү д д ур уд рд д , уу у р , Дү д ү ң д ң, ң у уд уу у р д ү ү , р , д р д ң р , д у дү д д , р ү ү р д р у у , д у д д , д , р ү д д , р р , р үрү ңу у, р р ңу у, уу у р у дү р ү ү д у , д ү ү , р д ң р Дү д д үр д , у р д , , р у р , у ү д р р д д , р ү р ү д д р ү ү ү , рду р рду у у д д рүү ү, р дд ф р , ү , р , ф р ң ү ң р , р д ү р д д р р д ң р дүү, ң , , ү ү үү д д ң д ү у у д д ү ү уд р ү , , д ң р , уд рд р удур үү ү удур үү ү, ү үү ү ү үү ү, р дуу у р дуу у у рүү ү ү ү д үң у , ң р д уу у д үң үң ү у у , ү р д р дңд у , д ң ү рдүң д д ң , ү ү , р , р , у , ң , р д ң ң ру у , д у, д д рүңд у, р д , р үңү д р р ( ) д ү , у ү ү ү ү р д ү ү дү үрд р ү ү уу у д р д ң р у ру ду р , р у ф ду уу р , рд рд ү рү ң, үр ү , у у д рд д ң д д д , үр ү дү у ү ү , ң д , д д рд р үр ү үң ң ү ү ү ү у у ң д р дуу ң, д ү ү ү үң, д р д рүң д р д р р , р у у у у үр ү ң д д ү үү ү ү ур у д д , ң д , р д ңу р уд , д р д рү р ң , у у ү ү у , ру урду д , р ң у у у у , р д р у д , р д, ү дү ү д д р д рү , ү ү д үү р ң д , үү ңү д үң р д р , д уу , р уу , р д д р уу р д р у у рү ң д уу ү ү уру д д р , р д ү д уу р д р р д р д уур уу р ду у , р д р уруу у ү д у ду ң д р д ү д ү р , ур д ү ү, д рү, ү ү д р уу , у д р д д р үр ү ң р , у р дд ү ү д у у д у р уу у д р, д д д ү ү д үр ү рү , р ур д д д р рд д р р ду р , д ү ү , д ү ү р р ү ңуу д р д р ү дүр ү үр ү р д рңү ү, у ф у у ду д д р уу р , р ду д д р ү ү р дд р , д ду р ү ү ү ү р д , ур рд д , у р , р , д д д , д р р ң д рү дур , ур ур , р ур д ң үр үң рд д д д , д р ур д д рү , у ууру үд ду у , р р ң р р р д у д р д д ңд ур у д р, д ур у , у у , д , у у у р р үр ү д д , д р р р ң рд р р р д р ф д, р , д д ң ур д д р ң д , р уру у ңд , ү д р д ң д ң рд , ур д д ур у , р ңу р д р р р р д ур Д р ү ү дү д д р д р ү , р д , д д ф уңу ду ур д р у рд ур д р , ур , д ду , ур д у у д р у у у у ур д , д д р р ур ү үү ү рд у р д д у , у у д ү у , р у д р , у у ң д д , д р у р ү д у р , р р ур ду р р , у р ф рд ур , ң р ң р , , д ү үңү у ү ү ү , р дд ү ү ү ур у у д р д д , р д р д ү ү р д д уу р р ү д , у ү р д ф ду д , үү ү ү р ң ү ү р д , у у р р д д у д ң , р р д д д д р д , д үр ү р , , р д у у , уур , у ду ү ү у у у , , д д ү ү ү ү д р ң у р ур р д р д д у у , д д р урду у , д д у д у у р р , д у , р у , ү ү ур , ү ү уур дур рд ң рд р уу р , р , р д д ң ур ду ү дү р ү ү у ур д , р р д д ур у р д ур у д д у у у , у ң д ң р р р д у ур д у д , , ,р р р у ур , ң ур р р уу д р ү ү р ү ү уд д ру ру д у уу, дуу, р р р р р д ң д у ур д р р р үр д , ур ур д уд , д рд ң д уу д д р р , р ү ү р р ур ү , ң у д , д у ур д , уд р у , р у у р , д үр д р р д д р д р р д д р ү уру у уд д , ур ур р р Д ур рд , у у д р д р ү ү р , р , д д р р у дү д ү ң уу у , р р у ур, р уу, р уу у ң уур д у ур р дуу, д у уу у ң ур р ү ү р ү ү у у у ур д р ү ү у уру , д р р ү ң дур д ду р р д р д ү д , д , ү р р ү ү р , д ур р у ур р д д ң р р д д , уу уру , у у у , д уң р р у д р д дүү үр ү р д р д у р д ру , р р ур уу д , д д р р , р д у у у р д , ур уу р , д р ү ү дүү д рү , у у у д р у ур у р д у уу р ү үү р д д , у , ур ур д р , д , үр ү ү ү р р , ң , , р д , у у р д д , , у у у , у д р р , у д у у у д , ң д у уу у у , ң д , рд р ү ү ур ү ф д , ү ң д р үрү р ду, у у үр ү р , р д д р д р , ү ү , у у үр ү д д рү р ң , у уу д ү ү д д д ү у у д д д р р ң у у ду р у ң ң у у үү , у д д рд уу ду, д д р ң урд р ң р д д ң , р , д д у ур д р ү д рү ү у д д ң д р урду д , ң д д р р ң у д р у, д д д р ң д ү ү ур у у д д д , ур уу р д р, д ру , р д д д р ң р , р уру у р д р д р р , ң р у д р ң р д д д д д , у р р ү ү рд , р дү д д д д , д ур уру , р дд у уу ур д , д д ү ү , үр ү у уу у р ү уру у , ү ү д у уу ү ү д ,д р р ур у д р д урд урд , у д ү д р , у д , у р д , , ү ү ү д уң д ң р д ур ү д д р , д р , , д у д д д р д , рд р рд д , у ү ү у ү у , р уру д д , р ң у , дү ү ү у рд р д р д д д р ң у у у у , д д р р рд , ү рдү р д у ң р у у р ң р р р ду , д р, д р уд р , д уру , д ңд уд д үр дү ү ү ру , ү ү р р ңд , у у р д р ң р рду д , үр д рү у у , , ү р у ү ү д р р д д д р д р ү ү , у д урду ң д д д , д д д , у у д д р р , ү ү д д д р р ур уду д , у ү ү р уру у ду , уд , д ү ү , д д у уу урду р д , р р рд ф ц ру ү д рдү р д ү ү д ү ү ур р дд рү д уу , д р , у р р у д рү рду ур д д , уу р рд , у ур үр , р ү у , р д уу ү ү д у рү ү , у у у уу д р р у д , ү ү д ң ү ү ур д , р у д дуу, у д д р р , ү ү , ү ү д р ү ү р , д д уу ү ү үр ү ү , д , ү ү үр ң р д , у у р д д урду , рд д ү үү , д у д р д у у р д д , р у д у д у , д р , р р д үр ү ү ү үү ү , у , , ү д у д р д д р д , д д у д р р ү ү ң р ф д д , д д д д р ң ң д р д р у дд д р д р , р у у д д р уру ур д ү ү үр , у ду у ур д р р д д ң р рү ү д ду р д д р у ү үү ү ү р уур уу р у д у ү р у ду д р д р у д д д д ң ү ү р д д р р ң, р дд р у р ң у у у у ду ү ү р р д р рд , ур р ү ү, ү ү үң д үң у у д р р р р , үр ү ү д д р у у , ү р у ү д ү ү д д , үң д у, р уу д рд д д ү ү у д д р д , у д ү ү ү , ү ү ү, ур у уу д р ү ү рдү у у д ү ү ү ү у у д , у у ү ү ү ү үрдү р ү ү ү , р ү ү ү р , р ү ү р у д , үрдү ң у у , д ң у үр ү у д р д р у у р д ү д , р д р ү ү у д , ң р у , ү ү ү д д д ү у д р р р ү д д үрдү ү ү урд р р д д , р д д у р д у ү ү р дд уу д р д д у ур д у у у ү ү , рд д ү ң, д р д урур д д р рд д , д д ү р у ү д үү ү ду у уру , д у д д д у у у д у у у д , ңд руд д , д у , үрү ү, р ур у р рд д , д ңд уур уу ң рд ү ү р р ур у уру ур, р у у д рд р д д р ру у д д р у ур , ү ү р уур уу д ң д р рд ңд у , р у уд ү д , д р рд у р ң , р, у үр д д , д д , рд үр ү д у ду у р уд у д , д д р р р д д р р ү рд р д ү дү р д р рү ү руу , р д д д , уу у р , ур у, ңд р рд д р р у р р ү ү , ү д у р д ү ү рүңү ү, д д р д д ү ү д үр ү ү ү уу р р д уу р у, ду р уу д рү у у , у у д д д у рд у ур у ң р ү , үр ү р д , д д р ф д д , д д р рд уру рдуу дү ү р уу , д р р д д , д д ц р у ур р , ң ң д д д у у д д д ң ң у у д ү ү д ү д р , д р ур д , ң ң д р , рд р р , д р д у у д р ү д у у , у р , ң д д д р д у у , д д ү ү р ү үрү р р у у у у ду уу у, р , р у д р ду , у у у урду ң , д р д у д д д р д р у у , Д ү д д д д дү ү , ңү ү р , д д р дуу у у , дү ң уу р р ү ү д д , ң ү ү ү д д р ң , ү д д рд ү ү , д р р ү р ду , р ду р уд р д рд ң рд ду д , д д , рү д рдү р р уд д уд ң д д р ур , р үрү ү д р д , у д , р р р , р у р р д д р р , р р д р рд , р рд ү , у у үү у у д д д р р р д д д үрү ү д , ү ү ур д р д ду Дү ү рд д д д р ур р ү д рд р у у , үр ү д р д р рд , д р д ү үр ү ү у уу ү үү у у р ү д рдү р ү ү д у у у р р р ң рд д д , ң д , ур у ү ү д у д р д р ңү ү ү үү ү у д д , , р уу у д ү ү , р ү үү ү ү р р, у р , р үңд үңдү д ң д д д ң у у у уру , д д ү үү үүд уру , ү ү ү ү , үү ү р р у д р р д ү ү уу у р у у д д д р р д ууру у ң ңд р ң ү ү дү р уу, д ү у р рд у у уу р р , д д ү ү д рд үң ү д р ү ү р ң р ф д , р д р , р д д ду р ү р , д рд рду д ң д д ур , р ү д д ү ү р , р ң , д , д р ур д , у уу у д д д ү ү үр дү ң р д у д д д , у у , ур ур д рд р , р д р д , у д ң , д д , р д үр ү дү ү , д у , у р д р ү дү , р р , ңд у д д у у у уң р , р р ү ү у р р рд р ң рд р ур р , ң д д д р д д рүү ү дү ң р ү ү үң р д р ң д у у рд у уу у рду , үң үр , р д р уд д рдуу р дүү д у у у , р д ру ду , р, ү ү р у д , р үр дү р Д р ң р р , у р у д д р р р , р д ү д дү ү р , у у р у у , у у рд р у р у у д д д д , д р у дү уд у р у р , р р д р д у , у у у ң , ңд , д р ү , д д р д у у , р р ду , р үр д ү д , рү үрү ү ң у у д д р ң , ү дү р у у у р р ү ү у у , д р д , р р р д дү ү д ү, д д , ү р рд уу , р уу р д , ү ү ү дү р д у у д д д үр ү д , д д д ң руу, уу д у уу у , у д , ү , ү ү д д р рү ү р ү ү үр р д д д у у у ң д д д д д д р д д д ң д д уу р д у д уу , д у уу, уу, ү үрү уу д , д д у , үңү д , ү у рд д уу у уруңу уур уу , ү үд , рд , д д ң д уү ү р д ду, р уур ң ңу д р , у д р д р уу ү д ү ү у , д , д уу , д ү рд д р рд д у д р ң у у у у д д д , р ңд ру д р үң д д д р д уру , д р ү ү ү уд д у д д ү д ң р д р ү р д д ү ү ү дү р , у д д р д , р д р у у д р у уур уу р д д , д д ү д рдү р д рд р д рд ур д ру ү ү р үр , д р у р р р үр үң ү, рд р д у ү ү д ур , у ду , у р ң д р у д р , р ү р рд д рд рд р д ду р д д у , у ү ү у ру р р ур уур р ү д у д у д ру , р д у д ү үр ү р р , д , ң уру ү ү ңд у ду д р д ү р , д ү р р д , р д д д үр үң д д ң ү р д ү р , р д р д д үр ү дү ру , д д д у ү д Д , д у р , д ду р , ру д р уу д р ү р у , р у у ду, д ү д р , р , ү ү д үр ү дү д , д д у р ү ү у ду р , р у д у р д у у д р ү р д , р ү д , ду д д д р р ү ү д р , д д д р ү у , д д үң ү д д р у у р , р у д д р р у у ур, у р р , д ду р рд р р д , ү ү дү, у р д ү ү у д , у д ү ү рү дү, д рдү д үр ду , у , р рд д , р д д д р уд , р уд д д д рд р , д уу д р д д , ру д р р , д ү рү ү р уру ү ү р р р р р рд р р д р , у р ү ү д ү у д , д рд , д ң ду р , Д , , уд р д д , д д , у , у р д д р ү ү д , р р р ң у д р ң у д д р ү уру ур д д р ң д д үрү ү д р у р р ү ү р д р дү ур р ру ру р д ур д р у у у д у р д д , д рд уд , ур р р ң у ду р ду д ур д ң , р ү д , р д ү ү ү д д ү ү ү , р ү р р ү ү дү ү , ң , үң үр дү д д рд ү дүү ү ү д д рд , ү ү рд д рүү ү ү р у , р у ү р ү дү үр ү д р ү үр , үр уд д д , дү ү р р , р р , р д у үү д д ң , р , рү ңү ү р , д уу у ү у ур у д у у д , д Д , д д ү дү , д , р ү , у у рд р у ү д р р д д ңд д , ү рд у р , р р р р р д , р д р р у д ү р р , д д д р уу , уру д , ру ду у у ур ү р , д р р ү дү у , у уру , , д ү ү рү , ү ү д , у д , р уру у дү , ңу ңу д , д р д у д ң д р ур , д д д ң р р д , р р д уу у у у д д р д р ң р д р д ү у ү ү , ң д д үрү р р ү ү д д , д р д р д др , д д д д ү д дү дү у рд д у р р , р у у ңу р д д р д р у у , р д , р ү ү д дү д ду д , р ң у рд ур уру , у у у у у , у у рд , у ү д ү ууру у, р р у , р д р у р д д р у уу д рдү у у , р ң , р , р ү ү рд д рд , рд үр д д д д у , у р д дү д рду , д р д р р ү ү ф ф р у р , у р д д р ц р д р рү , р р р дүр д д р д д у рд ң у р у у р , у у у р р р ү ү р д р үр , , р үр, ң у р р р д , , д д р д , уу ү рдү д ду у р р рд д , у у ү д , уу ү ү , уруңу у ң р у д р д , д д р , д р д р , ү р д у д уру р р р , у ф р д р д р , р р р у д ц р д р р д д рү , ү у ү ү ү р , ү ү ү ур д д , р д д д , үр үң р д д , д д д , д ң ң , , д д р р ң ү дд д д у у д д д , д р , д дү , д д ң д үр д р , у у рд д рд ү д ду д , д д , д д д д ду ң д д р у д ң ду , ң үү ң у ур д у р д , д уд д д д ү д д р у у у р , , р р д ү ү д д у д р д д , , ууру , д ң у р д рд д ү д ң у у д р р р , ууру у у ү ү р рд , рд үр д у у рд р , р д р д р ң д у д д , ур у у , р у у д д ң д р д р у д ү ү р , д д р р р д р, ңд у у р ү д , д р ү у үр ү , д , у д р , у у ү үрдү у , ру д руд , дү д , д д р р р, р р у у д д у у , д д , ң д ү ү р дд д д д ү үү , д д , у у у уң ур у р у рд ү дү р у у у ур ү ү дү, д д р р р у, у, , р ү , ү р д р уд , р р р уу д ң р р у, д р р р ң д д рд д уд у д ң Д р уу ң р дд уд д д р ру уд д р , , ү ү ү , , ү ү р р ү үү ү р у у у , рду р д д уд у у д ң д , д рду рду р, р ң р р ң р р , р ур д р у ур д д , рү , р , р д д д уд у р ү үу р д , үр ү д д р р р ур у д р д р у ү дү д р у р д үүд ү Д у р р ң р ң д д р р ң уу ң р р р р ур д р р , д ц р руңу ду р уу д р дд ү ү р ң р р уу рд рү р уу рд ү үрүү , д у у р д р р уу д р ф у у рд р д р , д р , уу ү үңү у у д д р р дү , д , д ү ү ү у у уу д уу ү үңү уур д у у ү ү уу рү ү уд ң у , д у р ү ү ү дү у р д , р , үр үңү дү ру ү д рү дү р ң , рд ү р , р д , ү д ү , р д уу, р ру ү ү уур рд р д д р , р д уд д у у у ң р р , д р р д , үр ү р дуу у у , р , р ууу д р р ң р , р , үрү ү р ү д р у у у у , д ү ү , р д , ү д урду ү р уру , рд ү д рү д үр ү д ү д у ду р у рд д р , үд р д дү ү , удур үү ү ү ң д р ң уд , д д р , ү д р д үрү ду үр ү ү у у ууд р ң д р д д р , д у ң д ң д уд ү ү р , у , р ур у ү д у уу у д уу рд д д у р ү д дү ү д д р р р уур у ү ү үр , д д д у р д р ү р уд , р р д д у , д д р р д р у р , д үү д , д ү дү д д ү үү д д у д д ңу д , д ң д дүү д ду д р ур ң д р р , р ң д ү , р ү , р д р д р , д р д у д у рд р , у у ү ү д д р ү үү ү ң ур , д ң д у р р ң д ң д д у р ү ү ур у, ң ур у дд ү үр у ф у д д р ң д р д ңд р , ңү ү уу Д у д ң д д д ү ү у ү ү д у у ңү ү уру д у ң рд д , үр ү рү , у у д , ң р у у уу р рд р р р д ң р д , д р ур у д у д р д д р ң д д д ң д р д ур д у ур, д у д , д р ү ү уур уу , уур уу р д ү д р р уу үр ү, у д ң д д р , уур уу ң д д , р д , уур уу р у у уу д р уу , р үрү д у у у у д , д р р ң , у д д р ү ү, д д , р д р д у д уу у р у у уу ү ү ү р , ң д р ң д д ц д ф уу уур д д р р , р , р ру р д р д д д д ү ү д д уу у р д р уру р д у р ф , д р р р д , р уу у р ру ң д ү ү д д уу у р д р ру ү д рү у р у ү , д р д д р Д р д д у р , у р ү дү р д у д д д д , ү р р р р , д р д у ү дү д у уу р , үр ңү ү дү ү , р д ү ду, д , д д д , ү ү ү р ур д рдү ү ү, д р уур уу д д ү ү ү , д рд ү д д д үр д д , р д р д д уд д р ү ү р р д ү ү р ү р р , д д үү у , д р д д р р д д уу у р д д рд уу, д уу ү ү , д р р у ң , уур ү ү ү ү ү уру р у у р р у у д д д ү ү ү р, р д ү уру д уу у у у у ү ү , д д д у у уу у р р д р д р ур , у рд дү ү р , р д , ңд рду р д , д р ү ү д рд , р рд , ү ү р үү ү у у д , у д үр р , д д р , р д ү ү , д д дуу ң рд д уу у у ду д р , д д р , р , ү ү р д ң д д у у д , уу д р р ү ү дү д , үр д р д , д д рд уу д р , д р р д , д р , р д уру ү д р , р д д д р у у у , у у уу д д р у , д д р ур д р р ү ү уру , р р ү үрү д д у у ү д рдү р д у д уд уу р у д д уру р д уд ү ү рд р ң , ур д д д р уд р р д р р д у у д рд у р ң р д уу ур р , ү ү р д , руд д р р у ң р , у уу уу ң у уур у , р д уу у р , д рд рү р д у д рд у д ур у д ү ү д уу р удду р р д р р ү ү , р үрү үрү , д р , д д р у ур р рд р р ууд р , рд ң д д уд д уу у у д уу уру ур , р р ду р , р д , д р ууд р д , у ду д урду д , р ү ү р уд р д , д д , д р рд Д , ңу , р , р д д д у рд у рд , у ү р , р д , у у д уру д д д д рд у д уру р р д ду д у у рду д д ү үү д ду у у д д р у ү үд д үү р ду , д р д уу у р д ү ү р , уд у у д уру у у р д д , д рдү д д д уру д д д д р р ү ү у у , , р үр ү , у д д д , д р д р д уу д р , рү рүү дү ур д р уу у у р р , д д р р д ур , у у уу уңу ду ур үрү р д д д , у, р у , р удуңд д ду д д , д у , д ду р р у ңд р ңд рд уур уу у у у д р , р д ур д уд , р д д д , ур р , д у у д рд р д у у у д , д р р рү , ү ү ду р р д д рд д д р , ү ү ү дү рд рдү д , Ц р , д р р ү р, уу р д ру д д , р р д ү ү р д р рд д р ур р д , р р уу у у д ф , р , рд д р , р д р ү дү , уд ү ү р ду д р уңу ү ү ү у д д рү ду у , д р р у рду д д д , р ү ү ду д , , р р уру у у у у , д д р , , д у д у р у , уу у у д у ур д , д д у у у у р д , у р , у уу ү ү ү ү , у д р ү ү у у уу рү р рд д д у у у уңу р д д , д д ү р , р р ү р ( ду р) у у р , р р у у р , р р р , д уд р , , р р ру д д , у у у у д р д д р д у у р д р д д р у , д , д , д д р у у у р д , р д уң д у ру , уу р р д д р р р р , р р у р у у у д рд уу д , рү дү у д д д д рдү у у у уу р үд ү рд ур ( у у р уу у ) р , р уур уу ң , р д , у ру ур ур у ү д д д , р , ур у ң рү рд уд д у д д у у удур у р р рдД р р р р ү ү д д р ду ру д р у ү др у уу ур у у у ү ү р р ру ру ү ү, д , ү үңд , р р р у р р ү ү р , у у у р р уң у д д ү үр р р р р уру ру у ү ү , ү ү д р д , д , д ң , үңү р ң д у д ң д ңү у д д ур у д рү ү ү д р у у , рү д , рү у , д р у д р ң р р ү д р р , ү р д , ру у р ур , , у у ү р д р ү д д ур , ур у р д ң , р үр үң д р ү ү д р ү ду, р д у , д р , д д у д ру ду д , у р ру р үү д ур д у р, д уд д д ү у у р , у у д д у рд д у р д р ң , д д д рд д у р д д ур ( р ) р д р д ру р ц р д Д у урд р д р р д , д дүү, дуу ур ( у у р д д ) р , р , д ур р р р ң , д , ур р , ү ү , рд ү д рү , д рү ур р рү ур ңд ң, р рү , ду у у , ү ү р р д у р д д д рүү р ү ү у р р р д рү , р р ур ду д д , д ңд ү ү , ру ду , д ү д д р р д , д р , р р д д ур ( ) у д ң р д д р у д үр у ү р д д р р рд ур у ү , уд д у ру у д , ду ү р д р д у , д ң д д р уу д р р ү д рү , р д , ур д р р уу р д рд у уу уу у р ү д у р у д у р р у д р ү р, д р д , д р р , ү р ү ү , р уу ү ү у р д р д д р рү д ү ү д р д р ү ү , ру , р д д рд д , рд р , р , у у ру р д р д , ңд д ду д д д р д рү , д д д р у р ур д р р р , р р д р ү рд д д д д үр ү ү , д д р ү ү ү , д д ү д у у ң , р д д р ү д ү ү д , д д , д р р , ү ү р д , ур д р р уу үрдү д д у р ду у , ү д рү д ңд , ү ү үрү д у ур р д р ү р рд , ү д д уу р ур ( ) , д у , р д д ң р д ң д д , р д , р ңд р д р р ңд ү , р р , д у , р у у д ү ү ү дү у ү , р д р р д у у р у у , үңү д р д р, д р р уу, ур ү ү ү ү р ң д у урд д ң дүү, ң дүү р р ү ү р рд р ү д д д , р р ү ү ү ү ү ү ү ү у д , үү р д д у ур ( ду ) уу ү ү р д , д д ң , д р р ң , р д р д д , ү р удур р ң рд , ң рд р д у д , р ү , д р , р р ү ү р , у у ү , р д ү р у д д ф р уу р д д рүү д ү ү р д у р рд р р у р ( р ) , р у у р р р р у уу үрү ү уру р

[gulmira96]

Өздөрүн абалкыдан алда канча чоң сезип, эс кирип калган эки кыз жеңе жандап, жанында отурсак деп дегдегени менен, баштагыдай шадыраңдап кирип бара алышпай ыйбаа кылып, короонун сыртынан шыкаалап турушкан. Тигине, сөрүдө аксакалдар чайдан дембе-дем ичип, алдыга келген палоодон алып, жайбаракат отурушат. Кемпир-кезектер өзүнчө. Бирок, Гүлдана коруктун тешигинен канчалык үзүлүп түшүп издегени менен өзүнүн апасын такыр көрө албай койгон. –Апам көрүнбөйт. Менимче, келиндин жанында окшойт... –Анда кире берелиби? –“Эрчибей жүр” дебеди беле. Урушат да. Ал эшикте болгондо го, байкатпай кирип кетет элек... –Кап десең! –өкүндү Алмаш, –Көшөгөдө келиндин кантип отурганын көрсөк болмок. –А сен көрө элексиңби? –Жок. –Мен көп эле көргөм. Анархан жеңе, Жийде жеңе, Рахима жеңе келгенде апам мени эрчитип келип, бүт кыздар жеңе жандаганбыз. –Азыр эмнеге анткен жок? –Билбейм, –ийнин куушурат кыз, –Апам айтты го: “Сен эми чоң кызсың, үйдө отурушуң керек” деп. Балким ошон үчүн... Аңгыча үйдөн бир топ аял келинди сыртка алып чыгып, улуу-кичүүгө жүгүнткөн окшоду. Экөө канчалык жандалбас кылып, бири-бирин түрткүлөп караганы менен келиндин жүзүн эч көрө албай коюшту. Келиндин жоолугу бетин жаап, далдалап алыптыр. –Эрмек экөөбүз да ушундай той жасайбыз... –Гүлдана жаш келинди суктана карап, ушинтип кыялданган. А бирок Алмаштын көз алдына кайра да жанагы сүрөт тартыла түшүп, курбусун аялуу бир карап алган. “Кандай акылдуу, кандай сезимтал, жароокер кыз?.. Эмнеге анан?!..” –оюнун акырына чыкпай, тамагына бир томуктай нерсе кептеле, каректерине ысык жаш каканактай түшкөн. Ошону да байкай койгон кыз: –Сен эмне, ыйлап жатасыңбы?–деп үйрүлүп түшө калган, –Апаңды сагындыңбы? –Жок... –Анда үйүңө кеткиң келип жатабы? Башын чайкайт Алмаш. –Анда эмне, мугалимдериңден коркуп жатасыңбы?Же курсагың ачтыбы? Алмаш унчуккан жок. –Жүрү үйгө, –курбусунун эмнеге ыйлаганын билгендей ушинтти кыз, –Азыр барып каймакка нан малып жейбиз... Бул убакта көз байланып, бирин-серин жылдых чыгып калган. –Ай-ий, ай тууптур! –деди Гүлдан аңгыча сүйүнгөндөй, –“Айдан аман, жылдан эсен чыгалы” деп тилек айтып, тооп кылыш керек. Ошентишкен экөө. Кудум Гүлдандын иймегиндей ичке, илмейген “арык” айга үч жолудан жүгүнүшкөн. “Мен оорумдан айыгып, эч качан, эч качан оорубасам экен?” –деп тилеген анда Алмаш. Жолду катар ар кайсы үйдөн иттер абалап чыга калып, Гүлданды тааныгандай кайра унчукпай калып жатышты. Кесүүдөн жанараак эле келип, жуушаган уй-койдун кепшегени, акырдагы аттын карсылдатып чөп чайнап, чегирткенин чырылдаганы менен баканын чардагыны... анан калса жаңы эле бышкан ысык нандын, түтүндүн жыты... булардын баары кечки айылдын керемет кайрыктарындай, адамга эң эле жагымдуу эле. –Айлыңар мага жакты, –деген ошондо Алмаш чын дилинен. –Жакшы экен... –А силердин айыл кандай? –Жакшы. Бирок бизде суу жок. –Такыр жокпу? –Такыр. –Эмнеге? –Билбейм... –А бизде суу кенен. Тээ тигил жерде, –колу менен кайдадыр жандады Гүлдан, –Мажүрүм тал бар. Анын түбүнөн булак агып чыгат. Эрмек экөөбүз ага эмне деп ат койгонубузду билесиңби? –Эмне деп? –Мөлбулак деп... Көрөсүңбү, жүрү? Алар айылдын жолунан чыгып, талааны көздөй кетишти. Анчалык деле алыс эместе дүпүйгөн бир караанды колу менен жаңсап: –Тигине алар! –деди кыз эң жакын бирөөсүн көргөндөй кубанып. –Жүрү ылдам. Алар жетип-жете электе булактын шылдырап аккан дабышы угулду. –Карачы үнүн! –деди булакка озунуп учуп жетип, булакка колун салган кыз, –Керемет бекен? –Ооба, –булактын анчалык керемет экенин туюп-туйбай туруп аны коштоду Алмаш. Атүгүл ушул азыр курбусунун зиректигине, сезимталдыгы менен баардык нерсеге аяр, башкача бир, чоң адамдай мамиле жасай тургандыгына суктанып да кетти. Башта өзү аралашып эле жүргөн нерселердин жаңыча бир өңүтүн көрүп жаткандай сезимдерге кабылды. –Билесиңби, баягыда Эрмек экөөбүз келгенбиз. Катты мага ушул жерден берген. Анан... ал мени бетимден өөп алып, коркконунан калтырап кеткен. –Эмнеге? –Мени таарынды, эми экинчи сүйлөшпөйт же эжейлерге айтат деп ойлоду окшойт да. А мен ага таарынган жокмун дечи,

д у р д р үфү , д , рду ң р р у ң ру уу, у ур д д р д ур рууд р , ңд уру у ур рд р р р ру р , рд д р ң д , ру рд р д д р д ң, ү ү у у р д , д , р р ң р , д ңд д уң у д р , ү ү д д у у у р д у р у, д ң р Д д р Д д Д д р рд р д рду ү ү рүү үрү р р ң үрү, р р у у д д , у у р д д д ү у р ү ү р д ү ү ү д р д р ңу д р , ңд д д р уу, у ңд р ү д р д д рд р д д р ү ү р ү д рд р ң д , ү ү д , р ң р р уд , үр ү р д д р ү р , ү д ду р р ң р у р , д р ү р р ү д д д дуу, д рү ү ү ур , , д р р , уу р , у ур ду д , ң р ң ңд у , ңд ду ү д ң р р у рд у р д ү д р д д , ү рү д рдү р р , д ү ү ү ү р р рү ү , , д р уу р д уу у ур у д Д р , у ү дү д д р д ,, р р у д р , р д үр р р д ң үрдү р , ур д у , д р , р ң , р д д р д у уур уу ү д , д у ү үр ү д у д уур уу , р д ур үрдү ң ң, ур у д р д үү д д ү д р, ү ү у у д , д ур ур уу у ду у , ру у р д р , р р ү д р р д д р , д р ү д ү ү ү ү р уу р ү ү д ңд , д , д р , удур үү д у , ң у у р р рүңдү р ү у д д , д д у ур д д ду , ү ү д у , р р , ү р д у д ң , у у у д рү уур у у , рд ур д ү ру , ур д у ү ү ң ү р , ур уу ур р у р рү үң д , д у у р д р у д р ң ур ү р д ү ү у ур д д у ү ү р үр , д у , р д у у р ң д ү үр ү р у үр рдү р р , р үр д у , ү ур у д , р үрү д р р д ң , р р ү ү р , у, ру р ур у , у д д р д , рд д ңд р , д р, ур у , ру р у д рд р д у у р д р , р р р ү ү , р ру ү ү д рд р д у ң , р ү д д , уң р уру ур д , ду уу уң р, ү ү , уңду , у , ү ү ү р ң , р , үр ү д , ур д д р ур д р р , ң уру д , ү ү д ур д р д ү ү д , р д д д д ур , ү ү үрү д ү д у у , р д р ур у д уу , д р р , д у р р ү р ур у р у у рд р р р ду р , р ү р , д , у ур , рд ур р у д д р р ү р рд ңд ң р , д д д , р у у р ңд ң уу ү д ур д д ур , ү ү ң р р ур , у у ур ң р ү ү , д ңд р ду у р д р р ү д д р р д д ур у ү рдү р у ду р р д , у ү р ү рү дү д р д д у ур д д д д ңд р р д д д д д р д ң д ң ү д д ур д у у у , д д р д , рд р ру р д у д ңд ң , д д у д д д рү ң ң ү ү д , у ү дд ң р, ңд у ур , ру рү ү р р ү ү д у д р д р р ү р , д уу у р рд ур у д д , ур уу у ү р ү у ү р д ң уу у у ү ү , д д у у ү д рү , уд д удур р у д , у у , д уу у у у р р д ур д ү ү дү д у у ур д р , ү ү д р у р рд ү р уу р , рд у , д ң д , ң , д р д , рд р д ү ү д д р д р у д р ү ү ү ү д р ү ү ң д , д уу д р ү ң рд рү ү д уру д , р д д р р д р р р д рд , , ру у ү үрү уруу у ур д д р р р , д рү у уруу у р р д р уу д ү ү ү ( ) д р р д рд р ү ру уу у уу ү д рд , ү д д у у р р д ү д д уру у р , д д р д ду р д р , рд р д р д р д уу д д р д р р д уу р р ү д рд ү р , р д ң уру у р д р д у , р р д ү д д д у у у у р д ү дү ү ү ү , ү дү ү д үү ү ү ү р д д , у уу рдү д д , р у д ң д д р р р уу ү ү д р у р ду д р ур у у р у рү д , д р д д р , д р уу, д д д р, р, ү ү д р д р д , д д д д рд рд рд у р р , р у , р , р у ү ү ү ү д р д д ү ү ү у р д рд р у уу у р у д д р , ү ү , р , рд рд ү д р , р , д р ү д р ү ү, у уу у у д , д ү ү ү ү р , ң р р у у р д у , р р , р р р ү рү р ур у , д р уу үр уу уу д р , д , рд ур д р р үр ңү ү д , ү ү ү ү үд ур дү у у , д р , үр ү д р р ү ү дү у р ң , үр ү ү , д ү д рдү р ү д рү д у , , у р д д , ү ү д , д р д р р , ң у ур ң , ң , д , д д уу, у ду ү ү , ү ур д ң , д д , рү ү д ң уд д у у у у ү үр, д у у , ң р д үү ң у д р р , д ңд р р р д у у , рд ур д рд р у у ү д у , д у у р үң ү , р ң д ур д , р р р рд д у ү рү д ң, рд д ур р уңу у ду р д р р , урд д уу ру , р р р Д ур рд , р д , д д р ү д д , р ү ү ү ү үң р рд р у, ру р рду у , д д у , ү ү р ү рд , д д , ү рд р р , д д ү ү ү у у у, д рд , , ф у д үңү ү , р у д ң д д р ң д р р д д , р ң , д д д д , у у д р ү үр р д д уң у, ң д д ур у , у у урд ү , р д ур , р д ң д уд ү ү р д р р ү ү д ур ууд ңү ү ү , д д , ңу , рд рд р д р , ү р у , р ң д , д у у д д д у д ур д рд рдүңү , д д у у д у , ү ү ү ү у д р д рү д ү ү үр р д у р , д д р д р р д д р ү у у ду , д , д д у р р р у р уру у р д д р р р ң у у , р р, р д ү ү д үңү , д р д , дүү у , д д у у р ү у , ң у у , ү ү р р у д д р р , д р , д д ур д д д д р ру р д , д д д д р ү ү д р д р р р р у , д рд р д р р у д д д , у д у дур д д , уру д ңур ү у рд р , р р у р ү ү ү ү ү , ур ү ү р , д у д ү д ү р р д р ү р , д ү ү ү у ду уу у рү , р д р рд р р , у р ү ү р ңд ур р , у у р д д д р рү ү д ру д д д р , ү үрү ү ү д у у у ,, үр ү , ур р үрү уу д д р р рү , р , д р р д , ү уу, д ү ү , у уу д ү р д , , д д р ү дү , у р ф р р ү у у у у д р у у д д у р д у уу у уу р д (р ру д ) р у у уу, уу д д р үрү ур д д д ур рү д ү у уу у ү у р д р р у р р , рд р , ү ү д д у , ру р ң д р д ү р р р , д д үрү д , ң ү ү, д р , д д д , ң р уу д үрү ү , у ур д , рд р , р р ү ү ү ү д р р уур уу , р р р д у , р р, ңү ү ү д д р уу, р , р үү ү ү д ду , р рд у у д р у ү ү ү ү д у у ү у д ү ү р у д ү у д р ңд үр р д д д , д д у у р , р у д д д д р ду д ур д р , ү ү дүрү д ү у р ду р у , р д р у уу у р у д р (р ) р , р д р , ү үү ү д р р р р , уу у р р , р у у ү , д , р р , үр д , рд д ууру р д ү үү , уу ү д р, ү д р д у у р д рд р , д д рд д р , ү , у , у р р р ң д р р , ү ү ү р , д р ур д ү д д ң д д д р д уур ң д д д , р уу д р у у үү , д үрд р ү д ң р ү ү ур р д р д , үр ү р р ү д р рд р ң р уру , д д д р үңд урд , ү ү уру д р р д д , дүү у р , д дү д р д р р уу , р р д д р д р ү ү ү ң ур ф р д д р , у р р , д д , у у р ң , д д Дуру , д д у у уң у д д д д у ур д ү д ду д у у ур ду , д д д , , , д д д у , , Д , д , у у , ң р р д ф д , ү ү , р ң д д , у д р у , д д р ү ү р , ү дү уур уу , р д д у уур ң д у үр д ру д р уу д р д ү ду , р д д д ң д уу у у р р д д , ү д ү ү ү ү д , д ң ур у , ңд д рд д , у у ур , ү ү үр урду ң , д д р рд у , д р у р д , р , д д д у ур , ру ү д у у ү д ур у у у р д ү ңд уру , ү ң д , у урд д , рү ү д д рд , д у у уу ур рду ур д д р , ү ү ү рд д д у , р рд ур р у , у у у , д р р дү р , , д ң удур д ур ду р у ү уур уу, уур уу ур д д рү , ур д дд р д д д рд , д д рд р д р у у рү ү ү д үд ү дү д ур уу д д р , , р р у уу д д у р у у д д р д р р уу д д рд д , р , у ү ү , д д ң р у д р рү р , д р , р ү ү д д , ү д ң д р , д у , ур у д д ү ур р уру р , ңү ү ү д , у ур д д у у ур , у уу , р дд үр , р , р у , д ү д , д у ур у ур д ң ү ү д д д ү р у рд у р д , р ң ур рдү д ур у р у у у у у д , д рү р д д д рү р уу д , д д рдү д р р д д д д , , үң у р , ур д , р ү ң д д р р ңд , р үр р , ү ң у у у уу уу уу д р у , д үрү ү үү ң, ң р , ң р , д р ң д д ү д р ү ү ү үрдү , ур у ду д д р ү дү уу үр , р ү ү д д үр, у у у у ү ң ң р ң д д р ң д д у у у д р р р үрдү уу, уу уу р у үрдү р ү ү уд д , у , р ур у р р д д д у у у р д ң д д , ду , уру у д , д д рду р , уду р р р р рд р ү ү ү р , у д р д д уд д удур р у ң у д , р д у , д ң ү дү д ү ү д д д , у д у , д ңд үд д р уд , ү д р д ү ү ү үр д р р , үр д д , үңдү д , д р у ү ү үрдү д ң ү д д д д р р у д үр үңдү р ң д ур р д ң үр ууру у р р д р р д ң , д ү д у д ң р д р у д ң ү д , р үр у у д у у , у ур д д ү ү д р р , р , у д д д р , рдү д р , р ү уу урду д , р д р , рү , ү д рү ду р , д рд р у үр д р ң ү р д р уу д д рд р у р р р ү ү ф д, д ң , ң ңд р ү д ү р ү д ү ур у дң д у р ү, ү рр ңд үү ф ду д , ү ү ү ү ур д д ү ур д р , ңд р р , у ур ур у д д р у уру р , д д ү р ң р ү рд д д ң , д у у д р р д ң д үң р д , ң р р , ү ү уд ү үр, дуру д у д р у у ң ңд ң р ур д д , р үү у , , ү ү дү д д д , д д д р ү ү , ү ү р ү ү , у р р у р у д д д р д р р д рд у үр рү ду ү р р д д у у д у , д д д д р р , д д рд д д р , уу д р ү ү , у ү д у д ү д р д , р д р ң уң р д р р у д ң д д , ү ү ң у , уу д р ң , р ң дү рд р рд ң р д , рд д уңду уң у д д ң р у у д д р , ур , ур у у д ң р д үр ңү ү дү ү ү , у у р , ү үр ү дү ү , р р у рд д , уд д уд ң д д р д , у ң р ү ү у, р ң ру , д ң , д ү дү у , д үр д у р д д р ур д у д д ур д р д рү у ү р , у у ур рү ур , ң д ң, д рү у , ңд ү ү р , , ру , р , у , р у р у р , р р рд д д д , д д д р ү д рү д р дуңу үр дү ү, у д ү үуру , р ң у у уу у ур д д у ү р , у д д рү у , д ү р р д , р ү ү үр дү д д р у у р , р р , ү ү дү ү ңд , уу р д д ү ңд д ү д р у рү ур урдуңу у, р д ур д р р д , р ү ү дү , , ууңу ду д д р ду д у д р дуд д д үрү д , р д д ңд уру д уу у д р ур у у у ду у үңү д р у у ү ү д ур д д үр ү ү ү р ур д р , , ң д д р, д р д р д рд рд д р р , д д , д д ң р ,д р р д у ң р , ру ң р уру , д , д р ү ү д у у ру , р д д р р д д д ц р р у р р р р р д рд р р р дуу у ф ду уд у р д у рүү, д руу р д уд р ү ү , д ү рд р ң д ң , р у у рд р д д р у д д д , д д ң д у у д , уд у р д ң д ү , үү д үр д ңд уур уу ү ү дү др , үү д д , р д д , ү үү д д д р д ү дү , д ү ү үр уд д рү дү р у ү ү р д үңү д д д р ү ур д у д р р уу уд ду ү ү ду у у у у д , р у д ү дү ү уру уу д р д р , рү р д д у у д у уру , ур уду д д у д р ңд уур ң, у ңд ң ду , д р р р р у ңд у , ү рүңдү р у рд , р , у д р ү ү рд уу р д у уу у у рү д , у у д д д , д у д , ң д р уру у д д ү ү үр р у д , д у д д р р д у д ү ңд , р ң д р урду р , у рд д р р уу , р , р уру уд р р д , , р ң д д д уу у д р , уду д д , ү р ру р , р ү ү р , у у д у д , р , үр д ү ур рд р , р р д , р д , д уру д д д рү , р ү ү д р р , д д р д р д рд у ду ф у , р р р у , р р р ү ү р р д уру д р д у у у у у үр ү, ңү ү ү , ң д р д р , р р д ү ф ду д , рд уду , ү ү , д ү д рү дү р , рү ү ү уд р д ү р д д р ,ң д уур у д ү ү үр д у , ү ү , р д р удуү үү у уу, , ү үү у у уу ү үү у рд уу, ү д д р уң, ү ң р ,ң д у , ү ү р ң , р ү , уу у д , д үр үңү ү ү , д р р , ң д д р уд р уу у ур р ру ң д ү үү д ү ң д ү р д ң р , д ң , уңу уур , ү үү д д ур уд рд д , уу у р , Дү д ү ң д ң, ң у уд уу у р д ү ү , р , д р д ң р , д у дү д д , р ү ү р д р у у , д у д д , д , р ү д д , р р , р үрү ңу у, р р ңу у, уу у р у дү р ү ү д у , д ү ү , р д ң р Дү д д үр д , у р д , , р у р , у ү д р р д д , р ү р ү д д р ү ү ү , рду р рду у у д д рүү ү, р дд ф р , ү , р , ф р ң ү ң р , р д ү р д д р р д ң р дүү, ң , , ү ү үү д д ң д ү у у д д ү ү уд р ү , , д ң р , уд рд р удур үү ү удур үү ү, ү үү ү ү үү ү, р дуу у р дуу у у рүү ү ү ү д үң у , ң р д уу у д үң үң ү у у , ү р д р дңд у , д ң ү рдүң д д ң , ү ү , р , р , у , ң , р д ң ң ру у , д у, д д рүңд у, р д , р үңү д р р ( ) д ү , у ү ү ү ү р д ү ү дү үрд р ү ү уу у д р д ң р у ру ду р , р у ф ду уу р , рд рд ү рү ң, үр ү , у у д рд д ң д д д , үр ү дү у ү ү , ң д , д д рд р үр ү үң ң ү ү ү ү у у ң д р дуу ң, д ү ү ү үң, д р д рүң д р д р р , р у у у у үр ү ң д д ү үү ү ү ур у д д , ң д , р д ңу р уд , д р д рү р ң , у у ү ү у , ру урду д , р ң у у у у , р д р у д , р д, ү дү ү д д р д рү , ү ү д үү р ң д , үү ңү д үң р д р , д уу , р уу , р д д р уу р д р у у рү ң д уу ү ү уру д д р , р д ү д уу р д р р д р д уур уу р ду у , р д р уруу у ү д у ду ң д р д ү д ү р , ур д ү ү, д рү, ү ү д р уу , у д р д д р үр ү ң р , у р дд ү ү д у у д у р уу у д р, д д д ү ү д үр ү рү , р ур д д д р рд д р р ду р , д ү ү , д ү ү р р ү ңуу д р д р ү дүр ү үр ү р д рңү ү, у ф у у ду д д р уу р , р ду д д р ү ү р дд р , д ду р ү ү ү ү р д , ур рд д , у р , р , д д д , д р р ң д рү дур , ур ур , р ур д ң үр үң рд д д д , д р ур д д рү , у ууру үд ду у , р р ң р р р д у д р д д ңд ур у д р, д ур у , у у , д , у у у р р үр ү д д , д р р р ң рд р р р д р ф д, р , д д ң ур д д р ң д , р уру у ңд , ү д р д ң д ң рд , ур д д ур у , р ңу р д р р р р д ур Д р ү ү дү д д р д р ү , р д , д д ф уңу ду ур д р у рд ур д р , ур , д ду , ур д у у д р у у у у ур д , д д р р ур ү үү ү рд у р д д у , у у д ү у , р у д р , у у ң д д , д р у р ү д у р , р р ур ду р р , у р ф рд ур , ң р ң р , , д ү үңү у ү ү ү , р дд ү ү ү ур у у д р д д , р д р д ү ү р д д уу р р ү д , у ү р д ф ду д , үү ү ү р ң ү ү р д , у у р р д д у д ң , р р д д д д р д , д үр ү р , , р д у у , уур , у ду ү ү у у у , , д д ү ү ү ү д р ң у р ур р д р д д у у , д д р урду у , д д у д у у р р , д у , р у , ү ү ур , ү ү уур дур рд ң рд р уу р , р , р д д ң ур ду ү дү р ү ү у ур д , р р д д ур у р д ур у д д у у у , у ң д ң р р р д у ур д у д , , ,р р р у ур , ң ур р р уу д р ү ү р ү ү уд д ру ру д у уу, дуу, р р р р р д ң д у ур д р р р үр д , ур ур д уд , д рд ң д уу д д р р , р ү ү р р ур ү , ң у д , д у ур д , уд р у , р у у р , д үр д р р д д р д р р д д р ү уру у уд д , ур ур р р Д ур рд , у у д р д р ү ү р , р , д д р р у дү д ү ң уу у , р р у ур, р уу, р уу у ң уур д у ур р дуу, д у уу у ң ур р ү ү р ү ү у у у ур д р ү ү у уру , д р р ү ң дур д ду р р д р д ү д , д , ү р р ү ү р , д ур р у ур р д д ң р р д д , уу уру , у у у , д уң р р у д р д дүү үр ү р д р д у р д ру , р р ур уу д , д д р р , р д у у у р д , ур уу р , д р ү ү дүү д рү , у у у д р у ур у р д у уу р ү үү р д д , у , ур ур д р , д , үр ү ү ү р р , ң , , р д , у у р д д , , у у у , у д р р , у д у у у д , ң д у уу у у , ң д , рд р ү ү ур ү ф д , ү ң д р үрү р ду, у у үр ү р , р д д р д р , ү ү , у у үр ү д д рү р ң , у уу д ү ү д д д ү у у д д д р р ң у у ду р у ң ң у у үү , у д д рд уу ду, д д р ң урд р ң р д д ң , р , д д у ур д р ү д рү ү у д д ң д р урду д , ң д д р р ң у д р у, д д д р ң д ү ү ур у у д д д , ур уу р д р, д ру , р д д д р ң р , р уру у р д р д р р , ң р у д р ң р д д д д д , у р р ү ү рд , р дү д д д д , д ур уру , р дд у уу ур д , д д ү ү , үр ү у уу у р ү уру у , ү ү д у уу ү ү д ,д р р ур у д р д урд урд , у д ү д р , у д , у р д , , ү ү ү д уң д ң р д ур ү д д р , д р , , д у д д д р д , рд р рд д , у ү ү у ү у , р уру д д , р ң у , дү ү ү у рд р д р д д д р ң у у у у , д д р р рд , ү рдү р д у ң р у у р ң р р р ду , д р, д р уд р , д уру , д ңд уд д үр дү ү ү ру , ү ү р р ңд , у у р д р ң р рду д , үр д рү у у , , ү р у ү ү д р р д д д р д р ү ү , у д урду ң д д д , д д д , у у д д р р , ү ү д д д р р ур уду д , у ү ү р уру у ду , уд , д ү ү , д д у уу урду р д , р р рд ф ц ру ү д рдү р д ү ү д ү ү ур р дд рү д уу , д р , у р р у д рү рду ур д д , уу р рд , у ур үр , р ү у , р д уу ү ү д у рү ү , у у у уу д р р у д , ү ү д ң ү ү ур д , р у д дуу, у д д р р , ү ү , ү ү д р ү ү р , д д уу ү ү үр ү ү , д , ү ү үр ң р д , у у р д д урду , рд д ү үү , д у д р д у у р д д , р у д у д у , д р , р р д үр ү ү ү үү ү , у , , ү д у д р д д р д , д д у д р р ү ү ң р ф д д , д д д д р ң ң д р д р у дд д р д р , р у у д д р уру ур д ү ү үр , у ду у ур д р р д д ң р рү ү д ду р д д р у ү үү ү ү р уур уу р у д у ү р у ду д р д р у д д д д ң ү ү р д д р р ң, р дд р у р ң у у у у ду ү ү р р д р рд , ур р ү ү, ү ү үң д үң у у д р р р р , үр ү ү д д р у у , ү р у ү д ү ү д д , үң д у, р уу д рд д д ү ү у д д р д , у д ү ү ү , ү ү ү, ур у уу д р ү ү рдү у у д ү ү ү ү у у д , у у ү ү ү ү үрдү р ү ү ү , р ү ү ү р , р ү ү р у д , үрдү ң у у , д ң у үр ү у д р д р у у р д ү д , р д р ү ү у д , ң р у , ү ү ү д д д ү у д р р р ү д д үрдү ү ү урд р р д д , р д д у р д у ү ү р дд уу д р д д у ур д у у у ү ү , рд д ү ң, д р д урур д д р рд д , д д ү р у ү д үү ү ду у уру , д у д д д у у у д у у у д , ңд руд д , д у , үрү ү, р ур у р рд д , д ңд уур уу ң рд ү ү р р ур у уру ур, р у у д рд р д д р ру у д д р у ур , ү ү р уур уу д ң д р рд ңд у , р у уд ү д , д р рд у р ң , р, у үр д д , д д , рд үр ү д у ду у р уд у д , д д р р р д д р р ү рд р д ү дү р д р рү ү руу , р д д д , уу у р , ур у, ңд р рд д р р у р р ү ү , ү д у р д ү ү рүңү ү, д д р д д ү ү д үр ү ү ү уу р р д уу р у, ду р уу д рү у у , у у д д д у рд у ур у ң р ү , үр ү р д , д д р ф д д , д д р рд уру рдуу дү ү р уу , д р р д д , д д ц р у ур р , ң ң д д д у у д д д ң ң у у д ү ү д ү д р , д р ур д , ң ң д р , рд р р , д р д у у д р ү д у у , у р , ң д д д р д у у , д д ү ү р ү үрү р р у у у у ду уу у, р , р у д р ду , у у у урду ң , д р д у д д д р д р у у , Д ү д д д д дү ү , ңү ү р , д д р дуу у у , дү ң уу р р ү ү д д , ң ү ү ү д д р ң , ү д д рд ү ү , д р р ү р ду , р ду р уд р д рд ң рд ду д , д д , рү д рдү р р уд д уд ң д д р ур , р үрү ү д р д , у д , р р р , р у р р д д р р , р р д р рд , р рд ү , у у үү у у д д д р р р д д д үрү ү д , ү ү ур д р д ду Дү ү рд д д д р ур р ү д рд р у у , үр ү д р д р рд , д р д ү үр ү ү у уу ү үү у у р ү д рдү р ү ү д у у у р р р ң рд д д , ң д , ур у ү ү д у д р д р ңү ү ү үү ү у д д , , р уу у д ү ү , р ү үү ү ү р р, у р , р үңд үңдү д ң д д д ң у у у уру , д д ү үү үүд уру , ү ү ү ү , үү ү р р у д р р д ү ү уу у р у у д д д р р д ууру у ң ңд р ң ү ү дү р уу, д ү у р рд у у уу р р , д д ү ү д рд үң ү д р ү ү р ң р ф д , р д р , р д д ду р ү р , д рд рду д ң д д ур , р ү д д ү ү р , р ң , д , д р ур д , у уу у д д д ү ү үр дү ң р д у д д д , у у , ур ур д рд р , р д р д , у д ң , д д , р д үр ү дү ү , д у , у р д р ү дү , р р , ңд у д д у у у уң р , р р ү ү у р р рд р ң рд р ур р , ң д д д р д д рүү ү дү ң р ү ү үң р д р ң д у у рд у уу у рду , үң үр , р д р уд д рдуу р дүү д у у у , р д ру ду , р, ү ү р у д , р үр дү р Д р ң р р , у р у д д р р р , р д ү д дү ү р , у у р у у , у у рд р у р у у д д д д , д р у дү уд у р у р , р р д р д у , у у у ң , ңд , д р ү , д д р д у у , р р ду , р үр д ү д , рү үрү ү ң у у д д р ң , ү дү р у у у р р ү ү у у , д р д , р р р д дү ү д ү, д д , ү р рд уу , р уу р д , ү ү ү дү р д у у д д д үр ү д , д д д ң руу, уу д у уу у , у д , ү , ү ү д д р рү ү р ү ү үр р д д д у у у ң д д д д д д р д д д ң д д уу р д у д уу , д у уу, уу, ү үрү уу д , д д у , үңү д , ү у рд д уу у уруңу уур уу , ү үд , рд , д д ң д уү ү р д ду, р уур ң ңу д р , у д р д р уу ү д ү ү у , д , д уу , д ү рд д р рд д у д р ң у у у у д д д , р ңд ру д р үң д д д р д уру , д р ү ү ү уд д у д д ү д ң р д р ү р д д ү ү ү дү р , у д д р д , р д р у у д р у уур уу р д д , д д ү д рдү р д рд р д рд ур д ру ү ү р үр , д р у р р р үр үң ү, рд р д у ү ү д ур , у ду , у р ң д р у д р , р ү р рд д рд рд р д ду р д д у , у ү ү у ру р р ур уур р ү д у д у д ру , р д у д ү үр ү р р , д , ң уру ү ү ңд у ду д р д ү р , д ү р р д , р д д д үр үң д д ң ү р д ү р , р д р д д үр ү дү ру , д д д у ү д Д , д у р , д ду р , ру д р уу д р ү р у , р у у ду, д ү д р , р , ү ү д үр ү дү д , д д у р ү ү у ду р , р у д у р д у у д р ү р д , р ү д , ду д д д р р ү ү д р , д д д р ү у , д д үң ү д д р у у р , р у д д р р у у ур, у р р , д ду р рд р р д , ү ү дү, у р д ү ү у д , у д ү ү рү дү, д рдү д үр ду , у , р рд д , р д д д р уд , р уд д д д рд р , д уу д р д д , ру д р р , д ү рү ү р уру ү ү р р р р р рд р р д р , у р ү ү д ү у д , д рд , д ң ду р , Д , , уд р д д , д д , у , у р д д р ү ү д , р р р ң у д р ң у д д р ү уру ур д д р ң д д үрү ү д р у р р ү ү р д р дү ур р ру ру р д ур д р у у у д у р д д , д рд уд , ур р р ң у ду р ду д ур д ң , р ү д , р д ү ү ү д д ү ү ү , р ү р р ү ү дү ү , ң , үң үр дү д д рд ү дүү ү ү д д рд , ү ү рд д рүү ү ү р у , р у ү р ү дү үр ү д р ү үр , үр уд д д , дү ү р р , р р , р д у үү д д ң , р , рү ңү ү р , д уу у ү у ур у д у у д , д Д , д д ү дү , д , р ү , у у рд р у ү д р р д д ңд д , ү рд у р , р р р р р д , р д р р у д ү р р , д д д р уу , уру д , ру ду у у ур ү р , д р р ү дү у , у уру , , д ү ү рү , ү ү д , у д , р уру у дү , ңу ңу д , д р д у д ң д р ур , д д д ң р р д , р р д уу у у у д д р д р ң р д р д ү у ү ү , ң д д үрү р р ү ү д д , д р д р д др , д д д д ү д дү дү у рд д у р р , р у у ңу р д д р д р у у , р д , р ү ү д дү д ду д , р ң у рд ур уру , у у у у у , у у рд , у ү д ү ууру у, р р у , р д р у р д д р у уу д рдү у у , р ң , р , р ү ү рд д рд , рд үр д д д д у , у р д дү д рду , д р д р р ү ү ф ф р у р , у р д д р ц р д р рү , р р р дүр д д р д д у рд ң у р у у р , у у у р р р ү ү р д р үр , , р үр, ң у р р р д , , д д р д , уу ү рдү д ду у р р рд д , у у ү д , уу ү ү , уруңу у ң р у д р д , д д р , д р д р , ү р д у д уру р р р , у ф р д р д р , р р р у д ц р д р р д д рү , ү у ү ү ү р , ү ү ү ур д д , р д д д , үр үң р д д , д д д , д ң ң , , д д р р ң ү дд д д у у д д д , д р , д дү , д д ң д үр д р , у у рд д рд ү д ду д , д д , д д д д ду ң д д р у д ң ду , ң үү ң у ур д у р д , д уд д д д ү д д р у у у р , , р р д ү ү д д у д р д д , , ууру , д ң у р д рд д ү д ң у у д р р р , ууру у у ү ү р рд , рд үр д у у рд р , р д р д р ң д у д д , ур у у , р у у д д ң д р д р у д ү ү р , д д р р р д р, ңд у у р ү д , д р ү у үр ү , д , у д р , у у ү үрдү у , ру д руд , дү д , д д р р р, р р у у д д у у , д д , ң д ү ү р дд д д д ү үү , д д , у у у уң ур у р у рд ү дү р у у у ур ү ү дү, д д р р р у, у, , р ү , ү р д р уд , р р р уу д ң р р у, д р р р ң д д рд д уд у д ң Д р уу ң р дд уд д д р ру уд д р , , ү ү ү , , ү ү р р ү үү ү р у у у , рду р д д уд у у д ң д , д рду рду р, р ң р р ң р р , р ур д р у ур д д , рү , р , р д д д уд у р ү үу р д , үр ү д д р р р ур у д р д р у ү дү д р у р д үүд ү Д у р р ң р ң д д р р ң уу ң р р р р ур д р р , д ц р руңу ду р уу д р дд ү ү р ң р р уу рд рү р уу рд ү үрүү , д у у р д р р уу д р ф у у рд р д р , д р , уу ү үңү у у д д р р дү , д , д ү ү ү у у уу д уу ү үңү уур д у у ү ү уу рү ү уд ң у , д у р ү ү ү дү у р д , р , үр үңү дү ру ү д рү дү р ң , рд ү р , р д , ү д ү , р д уу, р ру ү ү уур рд р д д р , р д уд д у у у ң р р , д р р д , үр ү р дуу у у , р , р ууу д р р ң р , р , үрү ү р ү д р у у у у , д ү ү , р д , ү д урду ү р уру , рд ү д рү д үр ү д ү д у ду р у рд д р , үд р д дү ү , удур үү ү ү ң д р ң уд , д д р , ү д р д үрү ду үр ү ү у у ууд р ң д р д д р , д у ң д ң д уд ү ү р , у , р ур у ү д у уу у д уу рд д д у р ү д дү ү д д р р р уур у ү ү үр , д д д у р д р ү р уд , р р д д у , д д р р д р у р , д үү д , д ү дү д д ү үү д д у д д ңу д , д ң д дүү д ду д р ур ң д р р , р ң д ү , р ү , р д р д р , д р д у д у рд р , у у ү ү д д р ү үү ү ң ур , д ң д у р р ң д ң д д у р ү ү ур у, ң ур у дд ү үр у ф у д д р ң д р д ңд р , ңү ү уу Д у д ң д д д ү ү у ү ү д у у ңү ү уру д у ң рд д , үр ү рү , у у д , ң р у у уу р рд р р р д ң р д , д р ур у д у д р д д р ң д д д ң д р д ур д у ур, д у д , д р ү ү уур уу , уур уу р д ү д р р уу үр ү, у д ң д д р , уур уу ң д д , р д , уур уу р у у уу д р уу , р үрү д у у у у д , д р р ң , у д д р ү ү, д д , р д р д у д уу у р у у уу ү ү ү р , ң д р ң д д ц д ф уу уур д д р р , р , р ру р д р д д д д ү ү д д уу у р д р уру р д у р ф , д р р р д , р уу у р ру ң д ү ү д д уу у р д р ру ү д рү у р у ү , д р д д р Д р д д у р , у р ү дү р д у д д д д , ү р р р р , д р д у ү дү д у уу р , үр ңү ү дү ү , р д ү ду, д , д д д , ү ү ү р ур д рдү ү ү, д р уур уу д д ү ү ү , д рд ү д д д үр д д , р д р д д уд д р ү ү р р д ү ү р ү р р , д д үү у , д р д д р р д д уу у р д д рд уу, д уу ү ү , д р р у ң , уур ү ү ү ү ү уру р у у р р у у д д д ү ү ү р, р д ү уру д уу у у у у ү ү , д д д у у уу у р р д р д р ур , у рд дү ү р , р д , ңд рду р д , д р ү ү д рд , р рд , ү ү р үү ү у у д , у д үр р , д д р , р д ү ү , д д дуу ң рд д уу у у ду д р , д д р , р , ү ү р д ң д д у у д , уу д р р ү ү дү д , үр д р д , д д рд уу д р , д р р д , д р , р д уру ү д р , р д д д р у у у , у у уу д д р у , д д р ур д р р ү ү уру , р р ү үрү д д у у ү д рдү р д у д уд уу р у д д уру р д уд ү ү рд р ң , ур д д д р уд р р д р р д у у д рд у р ң р д уу ур р , ү ү р д , руд д р р у ң р , у уу уу ң у уур у , р д уу у р , д рд рү р д у д рд у д ур у д ү ү д уу р удду р р д р р ү ү , р үрү үрү , д р , д д р у ур р рд р р ууд р , рд ң д д уд д уу у у д уу уру ур , р р ду р , р д , д р ууд р д , у ду д урду д , р ү ү р уд р д , д д , д р рд Д , ңу , р , р д д д у рд у рд , у ү р , р д , у у д уру д д д д рд у д уру р р д ду д у у рду д д ү үү д ду у у д д р у ү үд д үү р ду , д р д уу у р д ү ү р , уд у у д уру у у р д д , д рдү д д д уру д д д д р р ү ү у у , , р үр ү , у д д д , д р д р д уу д р , рү рүү дү ур д р уу у у р р , д д р р д ур , у у уу уңу ду ур үрү р д д д , у, р у , р удуңд д ду д д , д у , д ду р р у ңд р ңд рд уур уу у у у д р , р д ур д уд , р д д д , ур р , д у у д рд р д у у у д , д р р рү , ү ү ду р р д д рд д д р , ү ү ү дү рд рдү д , Ц р , д р р ү р, уу р д ру д д , р р д ү ү р д р рд д р ур р д , р р уу у у д ф , р , рд д р , р д р ү дү , уд ү ү р ду д р уңу ү ү ү у д д рү ду у , д р р у рду д д д , р ү ү ду д , , р р уру у у у у , д д р , , д у д у р у , уу у у д у ур д , д д у у у у р д , у р , у уу ү ү ү ү , у д р ү ү у у уу рү р рд д д у у у уңу р д д , д д ү р , р р ү р ( ду р) у у р , р р у у р , р р р , д уд р , , р р ру д д , у у у у д р д д р д у у р д р д д р у , д , д , д д р у у у р д , р д уң д у ру , уу р р д д р р р р , р р у р у у у д рд уу д , рү дү у д д д д рдү у у у уу р үд ү рд ур ( у у р уу у ) р , р уур уу ң , р д , у ру ур ур у ү д д д , р , ур у ң рү рд уд д у д д у у удур у р р рдД р р р р ү ү д д р ду ру д р у ү др у уу ур у у у ү ү р р ру ру ү ү, д , ү үңд , р р р у р р ү ү р , у у у р р уң у д д ү үр р р р р уру ру у ү ү , ү ү д р д , д , д ң , үңү р ң д у д ң д ңү у д д ур у д рү ү ү д р у у , рү д , рү у , д р у д р ң р р ү д р р , ү р д , ру у р ур , , у у ү р д р ү д д ур , ур у р д ң , р үр үң д р ү ү д р ү ду, р д у , д р , д д у д ру ду д , у р ру р үү д ур д у р, д уд д д ү у у р , у у д д у рд д у р д р ң , д д д рд д у р д д ур ( р ) р д р д ру р ц р д Д у урд р д р р д , д дүү, дуу ур ( у у р д д ) р , р , д ур р р р ң , д , ур р , ү ү , рд ү д рү , д рү ур р рү ур ңд ң, р рү , ду у у , ү ү р р д у р д д д рүү р ү ү у р р р д рү , р р ур ду д д , д ңд ү ү , ру ду , д ү д д р р д , д р , р р д д ур ( ) у д ң р д д р у д үр у ү р д д р р рд ур у ү , уд д у ру у д , ду ү р д р д у , д ң д д р уу д р р ү д рү , р д , ур д р р уу р д рд у уу уу у р ү д у р у д у р р у д р ү р, д р д , д р р , ү р ү ү , р уу ү ү у р д р д д р рү д ү ү д р д р ү ү , ру , р д д рд д , рд р , р , у у ру р д р д , ңд д ду д д д р д рү , д д д р у р ур д р р р , р р д р ү рд д д д д үр ү ү , д д р ү ү ү , д д ү д у у ң , р д д р ү д ү ү д , д д , д р р , ү ү р д , ур д р р уу үрдү д д у р ду у , ү д рү д ңд , ү ү үрү д у ур р д р ү р рд , ү д д уу р ур ( ) , д у , р д д ң р д ң д д , р д , р ңд р д р р ңд ү , р р , д у , р у у д ү ү ү дү у ү , р д р р д у у р у у , үңү д р д р, д р р уу, ур ү ү ү ү р ң д у урд д ң дүү, ң дүү р р ү ү р рд р ү д д д , р р ү ү ү ү ү ү ү ү у д , үү р д д у ур ( ду ) уу ү ү р д , д д ң , д р р ң , р д р д д , ү р удур р ң рд , ң рд р д у д , р ү , д р , р р ү ү р , у у ү , р д ү р у д д ф р уу р д д рүү д ү ү р д у р рд р р у р ( р ) , р у у р р р р у уу үрү ү уру р

[zina29]

коп жазганкен десе буквалар басылып кеткенби компьютерден

[gulmira96]

Билесиңби, баягыда Эрмек экөөбүз келгенбиз. Катты мага ушул жерден берген. Анан... ал мени бетимден өөп алып, коркконунан калтырап кеткен. –Эмнеге? –Мени таарынды, эми экинчи сүйлөшпөйт же эжейлерге айтат деп ойлоду окшойт да. А мен ага таарынган жокмун дечи, бирок... мен да... бир нерседен коркуп ыйладым. –Эмнеден? –Апам айткан: “Эгерде кыз эркек менен өбүшсө же көкүрөгүн карматса “абийри” жок калат. Ошондуктан кыз бала күйөөгө тийгенге чейин эч кимге өптүрбөш керек!” –деп. –Койчу?! –Чын эле. Анан да... билесиңби, Эрлан бетимден өпкөндө денем дирилдеп, башым айланып, кулап кете жаздагам. Мен анан апамдын айтканын ойлодум да, “абийир” ушинтип кетет турбайбы деп корктум... Бул жөнүндө эч кабары жок Алмаш анда Гүлүгө эмне айтаарын билбей, дендароо турган. Эмнегедир бет алдындагы кыз эчак эле кыз абийринен айрылып калгандай, ошондуктан ал артыкча акылдуудай туюлуп кеткен. Экөө тең бирдей бала экен да көрсө... –Сен билбейсиңби, балким андай эместир?–Гүлү андан бир айла издегендей тигилген. –Билбейм... –ийнин куушурган кыз. –Апаңдан сурабайсыңбы? –Андай нерселерди сурасам апам урушат. “Аны билгенге азыр эрте! Же эмне, эрсирей баштадыңбы? !” –деп бир жолу тыйып койгон. “Күйөөгө тийгенде билип аласың!” –дейт... –А балким аны Эрмек билеттир? –Ал деле билбейт экен. “Ыйлабачы, сени баары бир чоңойгондо мен алам да...” –деген. Эки кыздын сөзү ушуну менен бүткөн да, тээ бир далайга чейин унчугушпай келе беришкен. Үйгө жетип-жетпей Гүлү ийне менен сайгандай ыргып-секирип кеткен: –Апам-м! Апам келген турбайбы! –Кана? –Үйдүн жарыгы күйүп калыптыр го! Эми мени “өлтүрөт”! –Эмнеге? –“Каякта жүрдүң” дейт да! –А биз тойго бардык, анан булакка бардык дейбиз да? –Ооба, сага! –текилдеп чуркап келишип, экөө эшиктин алдында буйдала калышкан. –Эми эмне дейбиз?–шыбырап, акырын унчукту Гүлү. –Билбейм... Сен айтчы, акылдуусуң го... Ынангандай Гүлү саамга тунжурап, унчукпай калган да, каниет кылгандай эшикти акырын ачып, ичкери баш баккан. Бирок, үйдүн ичи кулак-мурун кескендей жымжырт, эч ким жок экен. Ошентсе да: –Апа?–деп үн салды кыз. Жооп болгон жок. Ошондо гана бирөө үстүндөгү жүктү алып ыргытып ийгендей кыз: –Өх-х! –деп терең дем алып алды. Жедеп ар кимден тил угуп жүрүп жедеп көңүлү калган Алмаш да кубангандан күлүп жиберди. Бирок кыздардын кубанычы көпкө созулган жок. Көп өтпөй эле сырттан Гүлдандын апасы, дагы бирөө кирип келди эле эки кыз эки жерде элейип туруп калышты. –Апа?! –Гүлү бир чети намыстангандай, бир чети ызалангандай, анан да Алмаштан уялгандай ый аралаш, өктөм үн катты. –Эмне?! –босогодогу кызымтал, жоолугу желкесине шыпырылып түшүп, чачтары уйпаланган апасы кызынын анткенин жактырбагандай карады. –Апа?! –Апалаба! –кызынын жактырбай жатканын түшүнгөн апасы ушинтти да, мына-мына кулап кетүүчүдөй ыргалган шеригине эркелей, мойнунан кучактады: –Жаным! Өйдө өт?.. Балдардан да корколубу?Ал эми чоң кыз да, түшүнөт... –Апа дейм?! –Гүлү! Чш-ш!.. Антпе! Жакшы кыз бол. Мен деле адаммын го. Же эмне, сенин атаңды мен өлтүрдүм беле?! Ошондо Гүлдан каккан казыктай туруп алып, мелтиреп ыйлап турган. Апасы болсо бул экөөнү таптакыр эсинен чыгарып таштап, ичкилик менен эркек жытына мас болуп, таптакыр башкача дүйнөдө жүргөн. Алмаш эч ойдо жок жерден түзүлө калган ушул ыңгайсыз абалдан кутулаар ирмемди эңсеп кеткен. –Гүлү, –деген бир убакта шыбырып, –Жүрү, эшикке чыгабыз? Ошондо гана эсине келе калгандай Гүлү эшикке атып чыккан. Ага удаа эле чыккан Алмаш бир топко чейин анын аркасынан чуркап, жетпей бараткан болчу. Эмнегедир, түз эле Мөлбулакты көздөй бет алган, Гүлү... Экөө ошол жерде тээ түндүн бир оокумуна чейин отурушкан. Гүлүнү алаксытып, сооротуш үчүн Алмаш тынбай эле сүйлөп жаткансыган. Бирок ошондо ага эмнелерди айтып жатканы эсинде калбаптыр.

[gulmira96]

Алар келгенде Гүлүнүн апасы үйдө өзү эле, бул дүйнөдөгү жап-жалгыз бактылуу аял окшоп канатын жайып таштап бейкам, мемиреп уктап жаткан. Эртеси Гүлү Алмашты эрте ойготуп, мектепке эрчитип келди. Мына, али да көз алдында турат... Гүлү менен кирип келген чоочун кызга бүт класс кадала карап калышкан. Курбусун таарынтпаш үчүн шаңыраңдап эрчип келген Алмаш өзүн жабалактай тиктеген канча бир көздөрдөн сүрдөп, жалтактай түшкөн. Мугалим болсо: –Бул кыз ким?–деген көз айнегинин үстүнөн бүшүркөй карап. –Бул –менин досум, Алмаш... Алмаш Карасууда, интернатта окуйт. Биякка... –мукактана түшүп, –Биздикине келген. Анан... биздин мектепти көргүсү келет экен, –деди эле: –Болуптур! Бол эми, ылдам отургула, –деди эжей. Мугалиминин каршылык кылып, чоо-жайды сурап отурбай шыр кеткенинен Алмаш Гүлүнүн мектептеги аброюн баамдады. Эң арткы партада отуруп, бардык балдар-кыздарды айландыра карап чыкты. Эмнегедир алардын өңү-түсү эле эмес кулк-мүнөзү, кыймыл-аракеттери, сабакка катышуусу да интернаттын балдарынан саал башкачараактай туюлду. Аларда кандайдыр өзүнө-өзү ишенгендик, кербездик, анан эркелик бар эле. “Албетте, булар өз үйү, өлөң төшөгүндө жашайт да...” –деп ойлоду Алмаш. Баарынан да ал Эрмекке көбүрөөк көз таштады. Чыны менен эле башка балдардан айырмаланып өзүн кадыресе салабаттуу, чоң кишидей токтоо кармаган, бою да башкалардан бийик, өңдүү-түстүүсүнөн келген каратору бала экен. Эмнегедир Гүлү аны тик карабай, көздөрүн ала качып,кайпактап кетет экен. Эрмек да аны сүрдөнтүп, өчөшкөндөй көздөрүн жалжылдатып, кайра-кайра карай бергенин айт! Эрмекти эрчий өзү кошо Гүлүгө карек кадаган Алмаш анын чын эле жутуп ийчүдөй болуп өтө татынакай экенин көргөн. Өңү аксаргыынан келип, эки ууртундагы уячалары ага ушунчалык жарашат экен. Кирпиктеринин узунун айт... “Кечээтен байкабаганымды кара!” –деген ичинде. Мугалим болсо “тарых” сабагын өтүп жатты: –Ошентип, адам баласы адегенде кандай болуптур, балдар? –Маймылдай! –хор менен жооп беришти балдар. –Ооба. Анда алар эмне менен тамактанчу экен? –Чөптүн тамыры менен! –Чийки эт менен! –Азаматтар, андан кийин тамакты кантип жешти үйрөнүшүптүр? –Бышырып! Ошол убакта терезени карап, сабакка көңүлү келбей алаксып отурган бала: –Эжей, эмнеге тетиги атты тескери минип алган?! –деп таң калганынан кыйкырып жиберди. –Тынч! Бери карап отур! –дегени мугалим терезеге бир жалт карап алып, ошол боюнча өзү да карегин тартып ала албай, тиктеп калды. Окуучулар “уу-дуу” түшүп, баары терезеге үймөлөктөшүп калышты. Ийрелеңдеген арык байталдын куйругун түйүп, жайдактап туруп, аял кишини тескери каратып мингизип алып, көчө аралата жетелеп бараткандарга Алмаш да таң калды. –Бул деген Тынар акенин байталы да! –деди балдардын бири. Мугалим көз айнегин ала коюп: –А тигил?.. –деп тигинин ким экенин баамдап, ишенип-ишенбегендей бүшүркөдү, –Жаңы алган келини го?!.. –Ошол! Ошол! –деди Тынар акеге кошуна жашаган Берметгүл деген кыз, –Ошонун өзү! Мен кечээ көшөгөдө, жанында отурган болчумун. –Мм... де! –алда неге көзү жеткендей, мугалим эжей аларды узап кеткичекти карап турду. Атка тескери, болгондо да жайдак минип, элди тик багуудан айбыккандай эки бүктөлө, бетин кош колдоп басып, аттын жонун сүзгүлөп ыйлап бараткан бечара келиндин тагдыры андан ары кандай болду экен деп, эми деле жүрөкзаада боло берет Алмаш. –Отургула! –деди аңгыча мугалим, –Ордуңарга баргыла! –Эжей, аны эмнеге атка тескери мингизип алышкан?–балдар туш-туштан жабалактап суроо беришти эле: Кыз барган жерине абийри менен барбаса ошентет! Көп баскан аяк бок басат деген ушул! –деди. Алмаш эмнегедир Гүлдананы карады. Курбусу алдыңкы партада отургандыктан, Алмаш анын өңүн көрө алган жок, бирок башы ылдый “шылк!” эте түшкөнүн көрдү. Эрмек болсо айыптуу адамдай аны алдыртан, кылыя карады. Ошондон кийин мектепте тартип маселелеси катуу каралып, Тынар акенин “кыз эмес” барган келининин кеби бүтпөй, ата-энелер чогулушу чакырылып, андан кийин кыздар чогулушу өтүп, мектептин ичи да “уу-дуу” болуп эле жатып калды. Атүгүл райондук, облустук элге билим берүү бөлүмдөрүнөн да кишилер келип, мектепти уяткарып кетти дешти. Коркуп, санаа таркан үчүнбү, же убагы ошол учурга туура келип калганбы, бир күнү, так кыздардын жыйналышы өтүп жатканда каргашадай болуп, Гүлүнүн биринчи “айызы” келип калбаспы! .. Ошол кездеги элдин караңгылыгыбы же советтик тартиптин чегинен ашкандыгыбы, мектепте “кыздар кеңеши” иштеп: “Ким-кимге кат жазды?Эмне үчүн баланча кыздын көкүрөгү эрте чыкты?Эмнеге тигил кыз койкоңдоп басат?” сыяктуу маселелерди козгоп, чогулуш өткөрүлүп турар эле. Бул сапар да кыздар кеңешинин төрайымы жалпы кыздарды сабактан кийин алып калып, “сактыкта кордук жок” деп, “текшерүү” жүргүзүп жаткан. Демейде эле чокчоңдоп, кыздардын иймегинен бут кийимине чейин назар салып, жакшыраак кийингендердин кийимин чечип алып, кайым айтканкандардын бетинен чоюп чогулушка салчу башталгыч класстын мугалими Бурмакан эжейге эми таптакыр жага бербей калыптыр. Улам бир класстын кыздарын доскага тизип алып: –Ары кара, бери кара! –деп кыздарды айландырып карап, ары жак, бери жагын кармалап көрүп, атүгүл ылдыйкы ич кийимдерин ачып карап... айтор бечара кыздардын үрөйүн учуруп, катуу “текшерүүгө” өттү. Эң артта, Алмаш менен отурган Гүлү өзүнө кезек жакындаган сайын чый-пыйы чыгып, кош карегин жайната улам Алмашты карай берди. Анын эмнеге анткенин Алмаш анчейин түшүнбөптүр. Аңгыча алардын классы доскага чакырылды! Мына-мына азыр бир балакет болуп кетчүдөй Алмаштын жүрөгү дүкүлдөп, денесин майда калтырак басып кетти. Айткандай эле мугалим Гүлүгө келгенде... Гүлү коркконунан ыйлап, эки бетин басып отура калды. –Ай, сага эмне болду?! –деди мугалим чыңкылдап. –Бери келчи, мындай! Мага жакыныраак? !.. –кандайдыр бир шектүү нерсенин учугу колуна илингендей отургучка шашпай отуруп, Гүлүнү өзүнө чакырды: –Эмне болду, сага?! –Эч нерсе. –Кантип “эч нерсе?” Шектүү шекинет болуп... Ушу бир балакетиң бар, сенин! Айт, эмне ыйладың?! –Жөн эле... –Эже, ал жигит менен сүйлөшөт! –деп жиберди аңгыча удаа класстагы кыздардын бири. –Сабак учурунда экөө дайыма жалдырашып, тиктешип отурушат экен. –Аны сен кайдан билесиң?! –Бүт баары эле билишет. –Чынбы, Туратбекова? ! –мугалим Гүлданадан сурады. Гүлдана унчукпай, мелтиреп жер тиктеди. –Ай, кыз! Чынбы деп жатам?! –Баягүнү Эрмек экөөнү балдар булактан көрүшүптүр! –чоңураак класстын кыздарынан дагы бирөө ушинтти эле: –Ыя-а?! –мугалим чырагына май таамп, сүйүнүп кетендей чыңырып ийди. –Койчу?! Ошентет бекен?! Чынбы, Туратбекова? ! Анан ал кызды каруудан ала, жулкулдата өзүнө жакын алып келди да: –Эй, чынбы деп жатам?! –деп колундагы ичке таяк менен чукулап, сайгылай баштаганда Гүлү ыйлап жиберип, башын ийкеди. Ошол замат Бурмакан эжей эшикке атып чыкты да, бир аздан кийин мектептин директорун, завучту эрчитип кайра кирди. –Мынакей, “жакшы, жакшы!” деген кызыңар! “Мактаган кыз тойдо оосурат” болуп, бу көрсө жылма жасайт экен да, баарын! Сабак учурунда балдар менен жалдырашып тиктешип отурат экен. Мен да байкагам эки-үч жолу. Тынар акенин келини да так ушундай неме болчу! Көрдүңөрбү, акыры “ушул мектепте окуган” деп, биздин да бетибизге көө жабылды! Анан да мунуңар сабактан чыгып алып, эркек бала менен “Сүйүү булагына” барат экен! “Энесин көрүп кызын ал” деген чын! Айтмакчы, мунун энесинин да акыркы кездерде жүрүш-турушу жакшы эмес, –деп анан завуч аялга шыбыраган болуп, угуза эле айтты, –Менин күйөөмдү өгүнү ичирип, үйүнө киргизип алыптыр. Артынан барып алып кетпедимби! Айтмакчы, ошол убакта бул үйүндө жок болчу. Дүйшөмбү күнү түн ичине, мен барганда үйүңдө жок эмес белең?! Каякта элең, Туратбекова? ! Завуч да такып сурады: -Каякта элең, Гүлү? –Булакта болчубуз... –Гүлү ыйлап айтты. –Көрдүңөрбү? ! –Бурмакан эжейдин көздөрү жалжылдап кетти, –Түн ичинде энеси кайда-а, кызы кайда?! Мына!.. –Булакка ал мени менен барган болчу! –чыдабай кетип арттан кыйкырып жиберди Алмаш. Баары бурулуп Алмашты карашты. –Ай кыз! Сенден эч ким сураган жок! Жөн отурчу! –деди Бурмакан эжей аны тыйып. –Ал Эрмек менен эмес, мени менен барган! –деди Алмаш болбой эле. –А бул ким?! –деди директор аял Алмашты таң кала карап. –Бул Туратбекованын үйүнө келиптир. Интернатчы экен. Эки-үч күндөн бери сабакка эрчип келип жүрөт. –Тууганыбыз. .. –өзү антип “капаста” туруп да Алмашка сөз тийип калбасын дегендей, жер тиктеген калыбында акырын унчукту Гүлү. Мугалимдер ишенди го, унчукпай, абалкы темага кайра өтүп кетишти. Баарынан коркунучтуусу, жезкемпирдей болгон алиги аял Гүлүнүн буттарын улам кайра бири-бирине кайчылаштыра, кыса коюп жатканын байкай койсо болобу! –Ай, соо эмес, мобу! Бери болчу, эмне бутуңду антип жатасың?! –деди эле, Гүлү коркконунан көздөрүн жалжылдатып, кетенчиктей берди: –Жөн эле... –Бери бол! –мугалим аны жанагинтип өзүнө тартып алды да, кино көргөнсүп, ооздорун ачып карап турушкан кыздарга: –Баргыла, кете бергиле! –деп чыгарып жиберди. Дагы ушуга шүгүр деген Алмаш да артына кылчактап жатып, элдин шары менен сыртка чыкты. Бирок, класстын эшиги ачык болгондуктан сыртка баары угулуп турду. Атүгүл кыздардын айрымдары кетпей, жанталашып тыңшап жатышты. –Этегиңди көтөрчү?! –деди Бурмакан эжей өктөм. Ортону саамга жымжырттык уялады. –Көтөр деп жатам! –бакырды мугалим. Ортону саамга жымжырттык уялады. –Басчы бери! –деди анан эжей кызды каруудан кармай, өзүнө тартып. Каршылык көрсөтүп тырмышканына карабай анан Гүлүнүн этегин түрүп, ич кийимин ачып карады да: –И-ий, кокуй! –деп чочуп кетти, –Кызыл-жаян го баары!!! Жашабай жатып, муну кара! Эмитен... эрсирегениндей бар турбайбы! Өлүп кетейин ай, мунуңар соо болбой калыптыр! Мен билгем... Ошондон кийин Гүлү эжейлердин “токто!” дегенине карабай, сыртка атып эле чыкты! Алмаш анын артынан чуркады. Ушунчалык ыза, кордук, уятка чыдабай,баарынан да: “Чын эле мен соо болбой калган турбаймынбы! ” деген коркунучтуу ишеним бүт денесин, акыл-эсин ээлеп, заманасы тарып, көзүнө боз туңгуюктан башка эч нерсе көрүнбөй, чымын-куюн болуп чуркап келди да, Мөлбулакка жеткенде гана токтоду кыз. Аркасынан жете келген Алмаш: –Ыйлабачы?–деп аны кучагына кысып, букулдап кошо ыйлады. –Жүрү, мени менен кетип кал, –деген болчу анан курбусун чындап эле өзү менен кошо алыс-алыс жактарга алып кеткиси келип, –Эч ким, эч ким тааныбаган жактарга кетебиз... Гүлүнүн ыйлап-ыйлап, бир топто анан эки ийнин солкулдата басылып калганын Алмаш макул болду го деп жоруган. Көрсө Гүлү оюнда башканы ойлоп жаткан тура!.. –Эртеңкиге мектепке чакыртышыптыр? –деген алар келгенде эч нерседен кабары жок апасы, –Бул курбуңдун чоо-жайын сурайлы дешкен го. Айтмакчы, кайсы айылдан келдиң эле, кызым?Ата-энең барбы?Эмнеге кетпей жүрөсүң? –Апа, эч нерсе деп сурабай эле коюңузчу, –деген сиркеси суу көтөрбөй турган Гүлү, –Кеп Алмаш жөнүндө эмес... –Анан эмне жөнүндө? –?.. –Гүлү апасынан көздөрүн ала качып кеткен да, укпай калган кишиче унчукпай койгон.

[gulmira96]

Алмаш эртең менен ойгонсо эле анан... жанында Гүлү жок! Сыйпалап таппай калган! Атүгүл апасы да али тура элек экен. “Балким сыртка чыккандыр, келип калаар” деп күтүп жатып, курбусу кечиккенинен Алмаш артынан чыкса, жымжырт. Эч дабыш билинбейт. Чуркап барып баягы кат катылган бурчка барса, таштар аласалып, ордунан жылып калыптыр. Сыягы Гүлү катты өзү менен кошо ала кеткен окшойт. –Гүлү?! Гүлү?! –деп үйдү айлана карап, кыйкырып да көргөн. Алмаштын антип чакыра бергенинен улам, Гүлүнүн апасы да көздөрүн ушалап туруп келди: –Элдин тынчын алып, эмне таң атпай туруп алдыңар?! Кандайдыр бир жамандыкты туйган Алмаш: –Гүлүнү таппай жатам, эже! –деп ыйлап жиберген. Аял түшүнбөй калгандай саал буйдала калды: –Эмне дейсиң?! –деди бүшүркөй. –Ойгонсом Гүлү жанымда жок экен... –Кайда кетиптир?! –Билбейм... Бирок экөөлөп ары-бери чуркап издешкени менен, Гүлү эч жерде жок болчу. –Мектепке кетип калган жокпу?Мен барып келейинчи, –деп анан Гүлүнүн апасы камынып жатканда аял-эркеги, чоң-кичинеси бар жоон топ адам түз эле булардыкын көздөй келатты. Аларды көрө коюп экөө эки жерде селейе катышты. –Булар... Булар эмне келатышат, ыя?! –деп алардын түрүн көрүп эле аял өң-алеттен кете түштү аял. Короого кирип-кирбей, алда нени жашыргандай күбүң-шыбың болуп, буйдала калышкандарга анан: –Эмне?! Эмне болду?! Эмне келдиңер?! –деп бир чаңырып алды. –Кайрат кыл, кагылайын! –деп алардан аксакалы бөлүнүп бери басты эле: –Эмне?!.. Ким?!.. Гүлү?!.. –деп колдорун калчылдата: “Жок, ал эмес!” –деген сөздү күтүп, ар бирин жалдырай тиктеди аял. –Гүлүдөн айрылып калган турбайбызбы, кокуй! Деги баладай бала болсочу, айланайындар! Өз жанын өзү кыйып, асылып калгыдай жанына эмне күч келди, коккуй?!–деп аңгыча чыдабай кетти окшойт, топтун ичиндеги кошуна аял буркурап ыйлап, Гүлүнүн апасын басып жыгылды. –Гүлда-ан! !! Кызым-м!! ! Жок-жок! –деп энесинин жер тытып, чаңырып жатканын бир билет Алмаш. Өзү да: –Ба-аа!! ! –деп бир бакырып алган. Андан аркысы эсинде жок. Көзүн ачса ооруканада жатыптыр. Асмандан түшө калгансып, жанында мугалими отурат. –Кандай?–деди анан ал кайдыгерирээк. –Эсиңе келдиңби? Алмаш көздөрүн жумуп алды. Кудум түш көрүп ойгонгондой, Гүлү деген кыз жөнүндө жөн гана түш көргөндөй... Бир туруп Гүлүнү жоготконун эстегенде өзөгү өрттөнүп, жумулган көздөрүнөн жаш чубуруп, унчукпай жата берди. Гүлү менен бирге өткөргөн үч-төрт эле күндүн ичинде жандүйнөсүндө кыйла өзгөрүүлөр болуп, чоңоё түшкөнсүгөн ошондо. Адамдын ой-кыялы кандай күлүк. Заматтын ортосунда ушунун баарын көз алдынан чубат өтүп, Гүлүнүн баягы: “Биздин да тоюбуз ушинтип өтөт”, –дегенин эстеди. Анан ошол, Гүлү суктанган келиндин эртең мененки шермендеси көз алдына тартыла түшүп, уйкудан ойгонгондой серпиле түштү Алмаш: –Жок, менин кетишим керек!.. Эшиктеги тамаша-оюн, кемпир-кесектердин: «Келин ак жолтой болсун! Көшөгөсү көгөрүп, артын мал, алдын бала бассын!”» –деп алкаганы, айтор баары-баары азап менен тозок болуп, бирин укса бирин укпай, жандилинде ушинтип чакчалекей түшүп, жанчылып жатты Алмаш. «Ооба! Ошентишим керек! –деди акыры чындап эле оюндагыны жасамай болуп, –башка аргам жок!» Ошентти! Анын «жинди экенине» адегенде айылдын этегинде жашаган Жийде эне күбө болду. Кирип келип эле көшөгөнүн ары жагында башын улам бир ийнине салаңдатып, көзүн чалырайтып, оозун кыйшыйтып, тилин бултайтып чыгарып таштап, акшырайып карап олтурган келинди көрдү да: –Ок! –деп чочуп кетип, артка кетенчиктей берди. –Келиниңизге бата бериңиз, эне! –деген Асандын апасы оюнда эч нерсе жок, ары жакта барпалаңдап жүрөт. –Ии, бечара! –ушинткен кемпир жаңы келиндин жүзүнөн өпмөк турсун, андан ары дит багып кароого даабай, бат эле ал үйдөн чыга качты. Алар чыгып кеткенден кийин келин кемпирдин бырышып-тырышып кеткен кебетесин эстеп, каткырып күлүп алды. Кемпир чыгып эле жанында олтурган курдашына шыбырады: –Ботом, эң эле түрү суук эме го?! –Кимди айтасыз? –Эк! –Кемпир тигини чыканагы менен нукуду. –Ботом, сен көргөн жоксуңбу? –Эмнени?! –Ай, алиги келиндин кебетесин айтам! Көзү чалыр, оозу чулчук экен го?! Анысы аз келгенсип, эс-акылы да соо эмеспи дейм, тилин бир ууртуна салаңдатып, чыгарып таштаптыр! –Э, коюңузчу! Сиздин көзүңүз эмне болуп калган?Жутуп ийчүдөй болгон адеми эле кыз го? –Адеми болбой калсын!.. Экөө көпкө чейин күбүң-шыбың болуп, талашып-тартышып жатса, калгандары да кулак түрүп, жаңы келиндин куниктиги жөнүндөгү кеп-сөздөр заматта айылга «дүң!» дей түштү. –Койгулачы, ботом! Мончоктой болгон келинди жаманатты кылбай! Эми эле өз көзүбүз менен көргөнбүз! –деп жатышты мурунураак көргөндөр. Аңгыча көшөгөнү ачып келген дагы бирөө: –Ии-ий! –деп сөөмөйү менен бетин чукуган боюнча келди. –Түрү укмуш! Мончоктой болгон баланын келинчеги кантип ушундай болсун?! –Ботом, булар эмне деп эле жатышат?! –деп, анткен менен өзүнүн да жүрөгү опкоолжуп калган кайнене бир убакта өзү баш бакты эле, байкоо салбай олтурган Алмаш кебетесин бузганга жетишпей калып, бирок дагы амалданып ийди. Же жаш бала эмес, же жинди эмес кейиптенип: –Аяй?!.. Аяй?!.. –деп үстүндөгү жаңы көйнөгүнүн этек-жеңин чойгулап, жоолугун мактана көрсөтүп, кайра-кайра эле «аяйлай» берди. «Апе-ей, кокуй алат күн! Мунуңар чын эле жинди экен го?! Бечара жана эмне эле «жиндимин» деп безилдейт десе! –деп эненин эми элеки кубанычы кумга айланып, жери айлан-көчөк болуп, шаабайы сууп кайра чыкты. Андан кийин киргендерге деле улам ошенте берди, Алмаш…

[gulmira96]

Ушуларды көз алдынан тизмектеп отуруп: «Адамдан амал качып кутулбайт! Деги эле анан, бала туруп ошону ойлоп тапканымды көр!..» –деп ууртунан күлүп, а бирок ага удаа эле уялгандан эми да эки бети тамылжып, ысып-күйүп кетти. Андан ары эстегиси келбей, ушул ойлордун баарын айдарым желге сапырылтып, алда кайда учуруп жибергиси келгендей айнекти ачты. Айткандай таптаза аба рулдагы айымдын саамай чачтарын дирилдетип, жан дүйнөсүн, көкүрөк-көңүлүн ого бетер кытыгылап, ой чабытын дүрбөлөңгө салып, акыры «эстебейинчи! » –деген ойдун өзүн айнектен ары учуруп алып кетти. Терезени жаап, жолго үңүлгөн аялдын көз алдында үзүлгөн окуя андан ары уланып баратты…< br /><br />***<br /><br />Бир убакта жанагы кеп-сөз Асанга жетти: –Э, балам! Эс-акылы соо кыз таппай калгансып, бул эмне деген жоругуң?! –деди эне оюнда эч нерсе жок, дос балдары менен эшикте турган уулуна. Апасынын эмне айтып жатканын анча түшүнө бербей, бирок, түрүн көрүп эле бир балакет болгонун биле койгон Асан, элейе карады: –Эмне болду?! –Атаңдын как башы болду! –?! –Кирчи үйгө! Кирип катыныңдын түрүн көрчү!!! Асан атып эле кирди! Ал кирип келгенде Алмаш кудум акылынан айныган адамча ансыз да күлмүңдөп турчу көздөрүн ого бетер кыбыңдата жыргап күлүп, үстүндөгү көйнөгүн көрсөтүп: –Аяй?!.. Аяй, ээ?–деди да унчукпай, жалжылдай карап жооп күттү. –Алмаш?! Асандын бопбоз болуп, көргөн көзүнө ишенип-ишенбей, дендароо боло түшкөнүн көргөн кыздын жүрөгү бырча-бырча тилинип, сайсөөгү сыздап, ичинде: «Кудай мени кечире көр! Кечир мени, бир эле көрүп, эң жакынымдай жүрөгүмдөн түнөк тапкан адамым! А бирок, ушинтүүгө аргасызмын! ..» –деп алды да: –Аяй?! Аяй, ээ?! Аяй?!.. –деп эми жанагыдай күлмүңдөбөй, эки ийнин солкулдата улутунуп алып жоолук-көйнөгүн, атүгүл эңкейе калып жаңы эле кийгишизкен байпагын көрсөтүп, «жинди» боло берди. Колуктусун бир топко үн-сөзсүз карап туруп, Асан шарт бурулду да үйдөн атып чыгып, туш келди эле чуркап кетип баратты! Ал чыгып кетери менен Алмаш бетин басып олтура калды да, эчкирип-эчкирип ыйлап ийди. Эшикте урук-тууган кеңешип-таңашып жатышып, акыры ушундай чечимге келишти… Бир убакта көшөгөгө эки-үч аял баш бакты да: –Жүрө гой, айланайын, үйүңө кетесиңби?–деди бири. Жоолугун чечип, ары жакка бүктөп коюп, өзү да ушуну күтүп, даяр турган Алмаш эмнегедир эми эч кимисинин көзүнө тик бага албай, көздөрүн ала качып кайпактап кетти да, көпчүлүктү аралап сыртка чыкты. Алмаш эми бир эле көрүнүп «жалп» өчкөн махабатын, бактысын «жоготуп», бирок көзүнө бир да тамчы жаш албай айнекти тиктеп, мелтейип келатты!.. Улам айылга жакындаган сайын анан чийки май жегендей, жүрөгү дүпөйүл боло бердин. «Кимдикине барам?!” –дегенде таш тийгендей боло түшөт. Досунун үйүнө барсачы? Жанараак Алмашты көшөгөгө отургузгандан кийин анны кайра жеткирип кетишкен. «Эри туруп эрге тийип келген эме!» –деп аяш апасы эми аны сүйөбү?! Кайда барат?! Ары ойлонуп, бери ойлонуп, кантсе да бармактайдан барган жери, кайнагасынын үйүнө түшмөк болду. Болгону эле, абысыны ажылдап чыга калбаса экен! Кудайдан ушуну сурап, тиленип баратты: «Бүгүн түн үйгө кирбей, короонун түбүнө түнөсөм мейли. Иши кылып эле Кудай алдында күйөөмө ак болсом болду. О, Жараткан, пендем десең, анан да абысыныма мунун жыт-жыбырын билгизе көрбө?!» –деп келатты жолдо. Үйгө жетип, машине токтогондо Алмаш үстүнөн бирөө оор жүктү алып салгандай жеңилдей түшүп: «Өх-х!» –деп алды. «Үй-бүлөсүнө аман-соо тапшыралы», –дедиби, Алмаш түшүп кеткенден кийин да келгендер кетпей, буйдалып турушту. Алмаш бирөө жарым көрүп калчудай короонун сыртынан акмалап, ичкери карады. «О, Кудай, мотоцикл турабы?!» –караңгыда эшиктин алдында дүпүйгөн караанды тааный койду. Ошондо гана: –Өмү-үр?! Өмү-үр?! –деп ишенимдүү кыйкырды. Анын айбыккандай акырын-аста кыйкырганын үйдөн бирөө-жарым уктубу, же иттин ажылдагынан уламбы, аңгыча оозгу үйдүн жарыгы жанып,эшик «кыйч!» –этип ачылды эле, абысыны көзүнө элестей түшкөн Алмаш «жалп!» этип отура калды. Машинеде отургандар бири-бирин карашты. –Ким бул?! –дарбазанын ары жагынан эркек кишинин үнү чыкты. Үндү тааныган Алмаш «серең!» этип кайра тура калды да: –Мен! –деп шашкалактап ийди, –Өмүр, бул –мен!.. –Алмаш?! –Өмүр да калдаңдап, шашып калгандай болду. –Каякта жүрөсүң?! –деген менен анын добушунда таарынычтын, ачуунун белгиси жок болчу. Тескерисинче күйөөсү анын түн ортосунда кайдан-жайдан пайда боло калганына, эмнеси болсо да келгенине сүйүнүп кеткен окшоду. –Мени ала качып кетип... Эрим бар десем ишенишпей... –эмнегедир эчкирип-эчкирип ыйлап ийди Алмаш. –Ким?! –көкүрөгүнө жөлөнүп, солкулдап ыйлап аткан келинчегин эки ийнинен кармап, өзүнө каратты Өмүр. Эмнегедир оюна бир нерсе түшө калгандай анан ары жакта турган машинеге «жалт!» карады. Эси чыгып кеткен келин: –Бирок, кайра эле апкелип коюшту. Эч нерсе болгон жок! Мен «жиндимин» десем кайра апкелишти! Урушпай эле койчу,ээ?–деп жанталашып өзүн да, машинедегилерди да актап ийди. Жигиттин тарамыштай түйүлө түшкөн денеси жанагыдай болбой эми бошой түштү да: –Жүрү, үйгө! –деди. –Жок, коё турчу! –өзү да эми баары жайында экенине көзү жеткен Алмаш аны колунан кармап, эмнегедир тигилер тарапка жетеледи. Ошону эле күтүп тургандай, өздөрүн беттей келаткан экөөнү утурлап машинедеги эки-үч аял-эркек да чыга калышты. –Бул –менин күйөөм! –деди Алмаш Өмүрдү аларга тааныштырып, –Айтсам ишенбей койбодуңарбы… Акыры, ким-кимибиз эртең уятка калбайлы деп, амалданып «жинди» болдум. Мени кечирип коюңуздар?.. Келгендер эмне дээрин билбей, саамга дендароо боло калышт. –Кечир, үкөм?Айып бизде, –деди аңгыча шоопурдун жанында отуруп келген орто жаштагы адам. –Балдар билбестик кылыптыр, жаштык кылыптыр… –Болуптур! –деди дээринен ачык-айрым, тамашакөй Өмүр, –Болуптур! Бирок уулуңарга катын алып бергиле да айткыла, мындан ары ар кимдин аялына «аңчылыгын» койсун! Ушинтти да колуктусун оң колу менен өзүнө имере тартып, бооруна кыса кучактап алып, бурулуп басып кетти. Баардыгы ал күткөндөй ызы-чуу менен эмес, тынч бүткөнүнө эреркедиби же күйөөсүнүн алдында өзүн айыптуу сезип ошенттиби, а балким бир көрүнүп кайып болгон алгачкы махабатын жоктоду бекен, болбосо жакын адамынын жанында качантан берки азап-тозоктору эсине түшүп кеттиби, айтор Өмүрдү кучактап алып бакырып-бакырып ыйлап алган. Ошондон кийин Алмашты Алайга ала качып кетип, а бирок кайра “жинди экен” деп жеткирип келишкендиги тууралуу аңыз айылга чагылгандай тез эле тарап кетти. Ага бирок Өмүр терикмек түгүл, кеп-сөз боло калган жерде: –Ооба, менин аялымды кыз экен деп ала качышкан! Кана, кимиңердин эле аялыңар «талашка» түшүп жатыптыр?–деп Алмашты көтөрө чалып, мактанып калчу. Балким ал аялын чындап эле жакшы көргөндүр, анткени эч убакта ал Алмаштын «жиндилигине» терикчү эмес. Атүгүл Алмаш оору менен доктурга жатып калганда деле, намыстанбай келип турчу. Балким, ошондо эле Өмүр анын жинди эмес эле, адамдардан башкача бир касиети бар экенин түшүнчүдүр, билчүдүр?Мүмкүн! Анан калса ал аялынын ар бир айткан-дегенине ынанып, кандайдыр бир ишеним менен тыңшайт эле. Кээде билимдүү эле укук коргоо кызматкери болуп туруп, иш тууралуу олуттуу маселелер тууралуу Алмаш менен атайылап эле кеңешип, алда нелерди алдын ала акылдашып калмайы бар болчу. Ишенчү экен, эми ойлосо. Айтмакчы, алар баш кошконго чейинки бир окуяны (аны Алмаш өзү унутуп деле калган) Өмүр көп эстечү. Ошону айылдыктар да алигиче аңыз кылып жүрүшпөйбү. Анда экинчиби, үчүнчүбү класста окучу. Бир күнү сабакта отуруп, бир кызыктай боло түштү. Денеси «дүр-р!» этип, бутунун учунан төбө чачына чейин ток ургандай дирилдеп, көздөрүнөн жарк-журк этип, кудум чагылгандай ийрелеңңдеп от чагылыша түшкөн. Коркуп кетти! Аздан соң баары акырындап тарап, денеси тынчып, калыбына келатты. Бирок, ошол замат эле көз алдында электр зым карагайы көрүнө түштү. Кудум так ошол жерде, ошол зым карагайдын< br /><br />ү рдү р д у ң р у у р ң р р р ду , д р, д р уд р , д уру , д ңд уд д үр дү ү ү ру , ү ү р р ңд , у у р д р ң р рду д , үр д рү у у , , ү р у ү ү д р р д д д р д р ү ү , у д урду ң д д д , д д д , у у д д р р , ү ү д д д р р ур уду д , у ү ү р уру у ду , уд , д ү ү , д д у уу урду р д , р р рд ф ц ру ү д рдү р д ү ү д ү ү ур р дд рү д уу , д р , у р р у д рү рду ур д д , уу р рд , у ур үр , р ү у , р д уу ү ү д у рү ү , у у у уу д р р у д , ү ү д ң ү ү ур д , р у д дуу, у д д р р , ү ү , ү ү д р ү ү р , д д уу ү ү үр ү ү , д , ү ү үр ң р д ,у у р д д урду , рд д ү үү , д у д р д у у р д д , р у д у д у , д р , р р д үр ү ү ү үү ү , у , , ү д у д р д д р д , д д у д р р ү ү ң р ф д д , д д д д р ң ң д р д р у дд д р д р , р у у д д р уру ур д ү ү үр , у ду у ур д р р д д ң р рү ү д ду р д д р у ү үү ү ү р уур уу р у д у ү р у ду д р д р у д д д д ң ү ү р д д р р ң, р дд р у р ң у у у у ду ү ү р р д р рд , ур р ү ү, ү ү үң д үң у у д р р р р , үр ү ү д д р у у , ү р у ү д ү ү д д , үң д у, р уу д рд д д ү ү у д д р д , у д ү ү ү , ү ү ү, ур у уу д р ү ү рдү у у д ү ү ү ү у у д , у у ү ү ү ү үрдү р ү ү ү , р ү ү ү р , р ү ү р у д , үрдү ң у у , д ң у үр ү у д р д р у у р д ү д , р д р ү ү у д , ң р у , ү ү ү д д д ү у д р р р ү д д үрдү ү ү урд р р д д , р д д у р д у ү ү р дд уу д р д д у ур д у у у ү ү , рд д ү ң, д р д уру р д д р рд д , д д ү р у ү д үү ү ду у уру , д у д д д у у у д у у у д , ңд р уд д , д у , үрү ү, р ур у р рд д , д ңд уур уу ң рд ү ү р р ур у уру ур, р у у д рд р д д р ру у д д р у ур , ү ү р уур уу д ң д р рд ңд у , р у уд ү д , д р рд у р ң , р, у үр д д , д д , рд үр ү д у ду у р уд у д , д д р р р д д р р ү рд р д ү дү р д р рү ү руу , р д д д , уу у р , ур у, ңд р рд д р р у р р ү ү , ү д у р д ү ү рүңү ү, д д р д д ү ү д үр ү ү ү уу р р д уу р у, ду р уу д рү у у , у у д д д у рд у ур у ң р ү , үр ү р д , д д р ф д д , д д р рд уру рдуу дү ү р уу , д р р д д , д д ц р у ур р , ң ң д д д у у д д д ң ң у у д ү ү д ү д р , д р ур д , ң ң д р , рд р р , д р д у у д р ү д у у , у р , ң д д д р д у у , д д ү ү р ү үрү р р у у у у ду уу у, р , р у д р ду , у у у урду ң , д р д у д д д р д р у у , Д ү д д д д дү ү , ңү ү р , д д р дуу у у , дү ң уу р р ү ү д д , ң ү ү ү д д р ң , ү д д рд ү ү , д р р ү р ду , р ду р уд р д рд ң рд ду д , д д , рү д рдү р р уд д уд ң д д р ур , р үрү ү д р д , у д , р р р , р у р р д д р р , р р д р рд , р рд ү , у у үү у у д д д р р р д д д үрү ү д , ү ү ур д р д ду Дү ү рд д д д р ур р ү д рд р у у , үр ү д р д р рд , д р д ү үр ү ү у уу ү үү у у р ү д рдү р ү ү д у у у р р р ң рд д д , ң д , ур у ү ү д у д р д р ңү ү ү үү ү у д д , , р уу у д ү ү , р ү үү ү ү р р, у р , р үңд үңдү д ң д д д ң у у у уру , д д ү үү үүд уру , ү ү ү ү , үү ү р р у д р р д ү ү уу у р у у д д д р р д ууру у ң ңд р ң ү ү дү р уу, д ү у р рд у у уу р р , д д ү ү д рд үң ү д р ү ү р ң р ф д , р д р , р д д ду р ү р , д рд рду д ң д д ур , р ү д д ү ү р , р ң , д , д р ур д , у уу у д д д ү ү үр дү ң р д у д д д , у у , ур ур д рд р , рд р д , у д ң , д д , р д үр ү дү ү , д у , у р д р ү дү , р р , ңд у д д у у у уң р , р р ү ү у р р рд р ң рд р ур р , ң д д д р д д рүү ү дү ң р ү ү үң р д р ң д у у рд у уу у рду , үң үр , р д р уд д рдуу р дүү д у у у , р д ру ду , р, ү ү р у д , р үр дү р Д р ң р р , у р у д д р р р , р д ү д дү ү р , у у р у у , у у рд р у р у у д д д д , д р у дү уд у р у р , р р д р д у , у у у ң , ңд , д р ү , д д р д у у , р р ду , р үр д ү д , рү үрү ү ң у у д д р ң , ү дү р у у у р р ү ү у у , д р д , р р р д дү ү д ү, д д , ү р рд уу , р уу р д , ү ү ү дү р д у у д д д үр ү д , д д д ң руу, уу д у уу у , у д , ү , ү ү д д р рү ү р ү ү үр р д д д у у у ң д д д д д д р д д д ң д д уу р д у д уу , д у уу, уу, ү үрү уу д , д д у , үңү д , ү у рд д уу у уруңу уур уу , ү үд , рд , д д ң д у ү ү р д ду, р уур ң ңу д р , у д р д р уу ү д ү ү у , д , д уу , д ү рд д р рд д у д р ң у у у у д д д , р ңд ру д р үң д д д р д уру , д р ү ү ү уд д у д д ү д ң р д р ү р д д ү ү ү дү р , у д д р д , р д р у у д р у уур уу р д д , д д ү д рдү р д рд р д рд ур д ру ү ү р үр , д р у р р р үр үң ү, рд р д у ү ү д ур , у ду , у р ң д р у д р , р ү р рд д рд рд р д ду р д д у , у ү ү у ру р р ур уур р ү д у д у д ру , р д у д ү үр ү р р , д , ң уру ү ү ңд у ду д р д ү р , д ү р р д , р д д д үр үң д д ң ү р д ү р , р д р д д үр ү дү ру , д д д у ү д Д , д у р , д ду р , ру д р уу д р ү р у , р у у ду, д ү д р , р , ү ү д үр ү дү д , д д у р ү ү у ду р , р у д у р д у у д р ү р д , р ү д , ду д д д р р ү ү д р , д д д р ү у , д д үң ү д д р у у р , р у д д р р у у ур, у р р , д ду р рд р р д , ү ү дү, у р д ү ү у д , у д ү ү рү дү, д рдү д үр ду , у , р рд д , р д д д р уд , р уд д д д рд р , д уу д р д д , ру д р р , д ү рү ү р уру ү ү р р р р р рд р р д р , у р ү ү д ү у д , д рд , д ң ду р , Д , , уд р д д , д д , у , у р д д р ү ү д , р р р ң у д р ң у д д р ү уру ур д д р ң д д үрү ү д р у р р ү ү р д р дү ур р ру ру р д ур д р у у у д у р д д , д рд уд , ур р р ң у ду р ду д ур д ң , р ү д , р д ү ү ү д д ү ү ү , р ү р р ү ү дү ү , ң , үң үр дү д д рд ү дүү ү ү д д рд , ү ү рд д рүү ү ү р у , р у ү р ү дү үр ү д р ү үр , үр уд д д , дү ү р р , р р , р д у үү д д ң , р , рү ңү ү р , д уу у ү у ур у д у у д , д Д , д д ү дү , д , р ү , у у рд р у ү д р р д д ңд д , ү рд у р , р р р р р д , р д р р у д ү р р , д д д р уу , уру д , ру ду у у ур ү р , д р р ү дү у , у уру , , д ү ү рү , ү ү д , у д , р уру у дү , ңу ңу д , д р д у д ң д р ур , д д д ң р р д , р р д уу у у у д д р д р ң р д р д ү у ү ү , ң д д үрү р р ү ү д д , д р д р д др , д д д д ү д дү дү у рд д у р р , р у у ңу р д д р д р у у , р д , р ү ү д дү д ду д , р ң у рд ур уру , у у у у у , у у рд , у ү д ү ууру у, р р у , р д р у р д д р у уу д рдү у у , р ң , р , р ү ү рд д рд , рд үр д д д д у , у р д дү д рду , д р д р р ү ү ф фр у р , у р д д р ц р д р рү , р р р дүр д д р д д у рд ң у р у у р , у у у р р р ү ү р д р үр , , р үр, ң у р р р д , , у у р ү д , д р ү у үр ү , д , у д р , у у ү үрдү у , ру д руд , дү д , д д р р р, р р у у д д у у , д д , ң д ү ү р дд д д д ү үү , д д , у у у уң ур у р у рд ү дү р у у у ур ү ү дү, д д р р р у, у, , р ү , ү р д р уд , р р р уу д ң р р у, д р р р ң д д рд д уд у д ң Д р уу ң р дд уд д д р ру уд д р , , ү ү ү , , ү ү р р ү үү ү р у у у , рду р д д уд у у д ң д , д рду рду р, р ң р р ң р р , р ур д р у ур д д , рү , р , р д д д уд у р ү үу р д , үр ү д д р р р ур у д р д р у ү дү д р у р д үүд ү Д у р р ң р ң д д р р ң уу ң р р р р ур д р р , д ц р руңу ду р уу д р дд ү ү р ң р р уу рд рү р уу рд ү үрүү , д у у р д р р уу д р ф у у рд р д р , д р , уу ү үңү у у д д р р дү , д , д ү ү ү у у уу д уу ү үңү уур д у у ү ү уу рү ү уд ң у , д у р ү ү ү дү у р д , р , үр үңү дү ру ү д рү дү р ң , рд ү р , р д , ү д ү , р д уу, р ру ү ү уур рд р д д р , р д уд д у у у ң р р , д р р д , үр ү р дуу у у , р , р ууу д р р ң р , р , үрү ү р ү д р у у у у , д ү ү , р д , ү д урду ү р уру , рд ү д рү д үр ү д ү д у ду р у рд д р , үд р д дү ү , удур үү ү ү ң д р ң уд , д д р , ү д р д үрү ду үр ү ү у у ууд р ң д р д д р , д у ң д ң д уд ү ү р , у , р ур у ү д у уу у д уу рд д д у р ү д дү ү д д р р р уур у ү ү үр , д д д у р д р ү р уд , р р д д у , д д р р д р у р , д үү д , д ү дү д д ү үү д д у д д ңу д , д ң д дүү д ду д р ур ң д р р , р ң д ү , р ү , р д р д р , д р д у д у рд р , у у ү ү д д р ү үү ү ң ур , д ң д у р р ң д ң д д у р ү ү ур у, ң ур у д д ү үр у ф у д д р ң д р д ңд р , ңү ү уу Д у д ң д д д ү ү у ү ү д у у ңү ү уру д у ң рд д , үр ү рү , у у д , ң р у у уу р рд р р р д ң р д , д р ур у д у д р д д р ң д д д ң д р д ур д у ур, д у д , д р ү ү уур уу , уур уу р д ү д р р уу үр ү, у д ң д д р , уур уу ң д д , р д , уур уу р у у уу д р уу , р үрү д у у у у д , д р р ң , у д д р ү ү, д д , р д р д у д уу у р у у уу ү ү ү р , ң д р ң д д ц д ф уу уур д д р р , р , р ру р д р д д д д ү ү д д уу у р д р уру р д у р ф , д р р р д , р уу у р ру ң д ү ү д д уу у р д р ру ү д рү у р у ү , д р д д р Д р д д у р , у р ү дү р д у д д д д , ү р р р р , д р д у ү дү д у уу р , үр ңү ү дү ү , р д ү ду, д , д д д , ү ү ү р ур д рдү ү ү, д р уур уу д д ү ү ү , д рд ү д д д үр д д , р д р д д уд д р ү ү р р д ү ү р ү р р , д д үү у , д р д д р р д д уу у р д д рд уу, д уу ү ү , д р р у ң , уур ү ү ү ү ү уру р у у р р у у д д д ү ү ү р, р д ү уру д уу у у у у ү ү , д д д у у уу у р р д р д р ур , у рд дү ү р , р д , ңд рду р д , д р ү ү д рд , р рд , ү ү р үү ү у у д , у д үр р , д д р , р д ү ү , д д дуу ң рд д уу у у ду д р , д д р , р , ү ү р д ң д д у у д , уу д р р ү ү дү д , үр д р д , д д рд уу д р , д р р д , д р , р д уру ү д р , р д д д р у у у , у у уу д д р у , д д р ур д р р ү ү уру , р р ү үрү д д у у ү д рдү р д у д уд уу р у д д уру р д уд ү ү рд р ң , ур д д д р уд р р д р р д у у д рд у р ң р д уу ур р , ү ү р д , руд д р р у ң р , у уу уу ң у уур у , р д уу у р , д рд рү р д у д рд у д ур у д ү ү д уу р удду р р д р р ү ү , р үрү үрү , д р , д д р у ур р рд р р ууд р , рд ң д д уд д уу у у д уу уру ур , р р ду р , р д , д р ууд р д , у ду д урду д , р ү ү р уд р д , д д , д р рд Д , ңу , р , р д д д у рд у рд , у ү р , р д , у у д уру д д д д рд у д уру р р д ду д у у рду д д ү үү д ду у у д д р у ү ү д д үү р ду , д р д уу у р д ү ү р , уд у у д уру у у р д д , д рдү д д д уру д д д д р р ү ү у у , , р үр ү , у д д д , д р д р д уу д р , рү рүү дү ур д р уу у у р р , д д р р д ур , у у уу уңу ду ур үрү р д д д , у, р у , р удуңд д ду д д , д у , д ду р р у ңд р ңд рд уур уу у у у д р , р д ур д уд , р д д д , ур р , д у у д рд р д у у у д , д р р рү , ү ү ду р р д д рд д д р , ү ү ү дү рд рдү д , Ц р , д р р ү р, уу р д ру д д , р р д ү ү р д р рд д р ур р д , р р уу у у д ф , р , рд д р , р д р ү дү , уд ү ү р ду д р уңу ү ү ү у д д рү ду у , д р р у рду д д д , р ү ү ду д , , р р уру у у у у , д д р , , д у д у р у , уу у у д у ур д , д д у у у у р д , у р , у уу ү ү ү ү , у д р ү ү у у уу рү р рд д д у у у уңу р д д, д д ү р , р р ү р ( ду р) у у р

Билдирүүнү түзөткөн: gulmira96: 26 Август 2014 - 00:12

[Altyn10076]

бул эмне болгон тамгалар ?

[gulmira96]

Компьютердин клавишасы бузулуп тамгаларды тербей кетиптир. Ондогонго аракет кылам.

[pro100.jumka]

Кутуп жатабыз автор,мен башбулак деген айылга жакын жашайм,мен учун абдан кызыктуу болтат,автор ким?болгон окуя эмеспи?

[asiia03]

Kyrgyzdardun chynygy jashosun chagyldyryptyr okup atyp kozymdon jash akty. Kyrgyzdar en ele karangu elbiz chun ele, Aialdardyn tagdyry tebelenip.

[gulmira96]

Айтмакчы, алар баш кошконго чейинки бир окуяны (аны Алмаш өзү унутуп деле калган) Өмүр көп эстечү. Ошону айылдыктар да алигиче аңыз кылып жүрүшпөйбү. Анда экинчиби, үчүнчүбү класста окучу. Бир күнү сабакта отуруп, бир кызыктай боло түштү. Денеси «дүр-р!» этип, бутунун учунан төбө чачына чейин ток ургандай дирилдеп, көздөрүнөн жарк-журк этип, кудум чагылгандай ийрелеңңдеп от чагылыша түшкөн. Коркуп кетти! Аздан соң баары акырындап тарап, денеси тынчып, калыбына келатты. Бирок, ошол замат эле көз алдында электр зым карагайы көрүнө түштү. Кудум так ошол жерде, ошол зым карагайдын түбүндө тургандай сезди өзүн. Аңгыча, кайдан-жайдан калдаңдап, анын жанына дагы бир караан пайда болду. «Бул ким эле?!...» Бирок, тигил зоңкойгон жигиттин өң-түсү күүгүмдөнүп, көрүнбөйт. Аңгыча ошол жигит зым карагайдын бооруна жабышып, жогору чыгып баратты. Бир убакта… жанагы нерсе кайра дагы кайталана түштү: зым карагайдын үстүнөн «чагылган» чартылдап, алиги адамдын денеси жана Алмаш титирегендей диртилдей түшүп, бир-эки серпилип алды да… тынчып калды!
Көп өтпөй эле бир аялдын жер сүзүп ыйлап, эки бетин жошолоп тытып жатканын көрдү. Алмаш аны кийген кийминен тааныды – өзүнүн эжейи экен!.. Коркуп кетти. Бир убакта эсине келсе, ошол эжейи доскада:
– Бекова! Сен эмне, уктап жатасыңбы?! Бу деги сен кандай кызсың?! – деп тилдеп, өзүнчө эле көздөрүн жумуп алып, бирде чайпала түшүп, бирде тарамыштай түйүлө калып отурган кызга нааразы болуп туруптур.
– Эжей, сиз балаңызды зым карагайга чыгарбаңыз? ! – мугалиминин өзү жөнүндө эмнени ойлоп, эмнеге ачууланып турганына кайыл боло, жаны ачый ушинтти кыз. Балдар-кыздар каткырып күлүп ийишти…
– О, кара жерге кир! «А» десе «Б» деген! Отурчу! – деди эжейи ого бетер ачууланып. Алмаш унчукпай отуруп калды. Ошол күнү кечинде эле анан… айылды ый аралады! Эжейинин уулу токко тартылып калыптыр! Көрсө, кечкурун үйдүн жарыгы өчүп, бечара уул үзүлгөн зымды кошо коем деп зым карагайга чыга калган экен…
Ошондон кийин бир топко чейин: “Ушундай болоорун «Алмаш алдын-ала айтыптыр» деп айылдын ичи «дүң» болуп жүргөн.
Эжейлерине байланыштуу дагы бир кайгылуу окуя андан кийин да болгон. Адамбыз да, анда деле ага эч ким ишенген эмес! Бу жолу да сабакта отуруп эле транска түшүп кеткен. Эмнегедир анда да сабак өтүп жаткан эжекесине:
– Эже, сиз бүгүн суу ысыткыч сайбай эле коюңузчу! – деди Алмаш. Эжеси ага адатынча: «Жинди эме дөөрүп жатат!» – дегендей маани деле бербей, көңүл бурбай, уккусу да келбей койгон. Балдар болсо адатынча каткырып күлүп жиберишкен. Ошол күнү кечинде мугалими кир жууй коем деп, суу ысыткыч менен суу ысытыптыр. Бир убакта анан «ысыды бекен?» деп колун чакага сала коюп, токко урунуп жатпайбы!
Алмаш ошондо чоң кишилерге аябай таң калган: «Кызык, эмнеге алар чоң болуп турушуп ушинтишет? Эмнеге алар мен көргөндү көрүшпөйт? Эмнеге алар мага башкача карашат? Кызык!..».
Бирок, көргөн-билгендеринин, алдын ала айткан-дегендеринин баарын Алмаш бат эле унутуп, кийин-кийин өзү кайра элден угуп, элес-булас боолголоп калчу. Айрыкча анын ушундай алдын ала айтып, төп түшкөн “төлгөлөрү” тууралуу Өмүр көп эскерчү.
– Баягы эсиңдеби? Ошондо ушундай болбоду беле? – деп эсине сала берет эле. Сыягы ал Алмаштын өзгөчө касиетин өзү кошо баалап, ошону пайдалана билсе, “жиндилигинен” арылаар дечүдүр. А бирок анда Алмаш көзү ачыктык, табыпчылык дегендерге ишенмек турсун, андай нерсенин бар экенин билчү да эмес. Башкача айтканда өзүндөгү касиетти тек гана, элдин баарында эле боло берүүчү кубулуштай билчү экен.
Бир күнү Өмүргө кимдир бирөө:
– Аялыңдын айтып берүүчүсү, илээшкени бар экен. Андан кантип кутулуштун жолун билем, – дептир. Алмаштын ушул оорудан кантип айыктырам деп жүргөн жигитке “көктөн тилегени жерден табылгандай: ”
– Бай болгур, айтчы?– деп чындап эле ошонун этегине эрмешип, жакасына жармашып калат.
– Андай нерселер арактан гана коркот. Аялыңа арак ичирип көр, ошондон кийин илээшкендери сен көр, мен көр жоголот! – дейт тигил. Ошондон келип эле Алмашка уккан-көргөнүн айтат.
– Кантип эле? – дейт Алмаш ишенээр-ишенбесин билбей. Бирок, албетте, элден башкача кылык-жоруктардан арылып, элге окшоп кадимкидей, кадыресе өмүр сүрүүнү ким каалабасын? ! Ал ушинтип эки анжы болуп турганда:
Эмнеси болсо да байкап көрбөйлүбү? Балким чын эле эбепке себеп болуп кетээр? – дейт Өмүр. Ошол күнү экөө ууру кылчу адамдардай, кечтин киришин күтүп, күйпөлөктөй беришкен.
Ал кезде алар өздөрүнчө бөлүнүп кетишкен болчу.
Экөөнүн Чаткалдагы чакан, бирок тыкан эки бөлмөсү ошол күнү демин ичине катып, бул экөөнө кулак түрүп, тунжурап турган болчу. Канчалык дити чаппай жатса да кечинде Алмаш макул болду. Тасмалын жайып, аздектеп аш демдеди. Күйөөсү болсо дүкөнгө чуркап барып, бир бөтөлкө арак алып келе калды.
– Улукман акемдин дарысы болсун, алтыным! Балким чын эле бул бизге бакыт алып келээр? – деген Өмүр айнек чөйчөктөгү кылтылдаган аракты үмүт менен карап, – Балким чын эле ушуну менен бардык азап-тозоктордон кутулаарсың? Мен ошондой болушуна чын жүрөктөн тилектешмин, жаным!
Ушинткен Өмүр “дарыны” адегенде өзү көтөрүп жиберип, Алмашты да:
– Алып жибер! – деген. Арактын ачуу жытынан бети-башын бырыштырып, какап-чакап жатып араңдан зорго жартылаган болчу Алмаш. А бирок, аздан кийин денеси нымшып, эки бети албырып, кандайдыр жагымдуулук пайда боло баштаган. Ансыз да өзүнөн мурда көздөрү жайнап турчу жубайынын каректери ого бетер жалжылдап, күлүп калган болчу. Анын ар бир кыймылын, кирпигинин ирмелишинен бери байкап, карап олтурган жигит чыны менен жакшылыкка ниеттенген. Кудайга жалынып, аялынын “жиндиликтен” кутулушун тиленген. Анын башкаларга көрүнбөгөн “досторунун” бул үйдөн, Алмаштын тегерегинен, жандилинен, сезиминен, деги эле бул экөөнүн жашоосунан таптакыр кетип калуусун суранган. Чөйчөктөр экинчи, үчүнчү ирээт көтөрүлгөндө экөө тең кызып калган болчу. Алмаштын көзүнө баары, жада калса күйөөсү да экөө, кээде төртөө болуп көрүнүп, жер айланкөчөк тегеренип, астын-үстүн болуп, кыткылыктап күлө берген. Бирок, бир маалда күлкүсү “тып!” басылып, жүрөгү “болк!” эте түшкөн. Анткени ошол маалда анын так маңдайына баягы абышка тура калган болчу! Алмаш көздөрүн ирмеп-ирмеп, бат-бат ачып-жумуп жиберген. Бирок абышка баягыдай жайдары, анан да мээримдүү эмес, кандайдыр... башкача болчу! Алда неге ушунчалык ачууланып, атүгүл катуу өкүнгөндөй колу-буту “калч-калч! ” этип, кан-сөлү качып, өңү да бир укмуштай кумсаңдап алыптыр!..
Корккондонбу, эмнегедир Алмаш эки бетин баса калып, ошо отурган жеринде бүктүшүп, жер сүзүп жыгылган. Жакшынакай туруп эле “жалп” эте түшкөн келинчегин жигит ордунан тап-так көтөрүп ала коюп, жаш балача бооруна кыса эркелеткен:
– Эмне болду, жаным? Мас болуп калдыңбы? Ууртап-татып жатып, болгону бир чоң ууртам ичтиң го, ошого да...
А бирок эч нерсе дебей да, эч нерсе сезбей да, күйөөсүнүн колунда үн-сөзү жок, колу-буту шалактап, көздөрү сүзүлүп, тып-тынч жатып калган келинчегин Өмүр чындап эле мас болуп калды деп ойлогон. А бирок!..
Алмашка тээ бир оокумда жан кирип, денеси диртилдей түштү. Бирок “масы” тарамак турсун улам барган сайын күчөп бараткандай, ошол түнү таң атканча онтоп, алда нелерди дөөрүп, жөөлүп, кара терге түшө чабалактап чыккан да, тээ чак түштө араң көзүн ачкан. Ойгонсо үйдө эч ким жок. Өмүр эчак ишке туруп кетиптир. Турайын десе тура албайт. Үстүнөн бирөө оор нерсе менен бастырып салгандай, башынан башкасы бүт жансыз! Адегенде эмне болуп жатканына анчейин деле акылы жетпей, ошол калыбында кыйлага чейин жата берди. Кечээки отуруштун арты эмне менен бүткөнүн билгиси келип, Өмүр экөөнүн отурушун улам кайра-улам кайра башынан эстей берди. Барып-барып элестөөнүн жеткен чеги абышкага такалганда, кудум түндөгүдөй жүрөгү “болк!” дей түштү. “Эмне мынча кумсаңдайт? Анчалык ачуулангандай мен ага эмне кылдым?! Ооруудан кутулайын дегеним элеби?! – оюнда ушинткен Алмаш көздөрүн жумду, – Же эмне, мен бул жашоого мен ошол “жиндиликке” туулдум беле?! Мен деле элдей болгум келет! Ким көрүнгөндөн жеме угуп, ким көрүнгөндүн шылдыңына, келекесине айланбай, кадыресе адамдай жашагым келет! Андай эле мендик болсо, эмнеге менин “досторум” мени аябайт? Эмнеге алар менин ит көрбөгөн кордукту көрүп, ызага муунуп, көз жашка жуунуп, көңүлүм кирдеп, көкүрөгүм зилдеп жүргөнүмдө жардамга келишпейт?! Эч кимге керексиз болуп, эч кимге жакпай, эч жерге батпай, акыры көр жазданып күн батырып, таңды атырып, көрүстөндөрдө жашап калган кездеримде мени азаптан неге арачалашпайт? ! А балким алар үчүн мунун баары жагымдуудур? ! Мен аларга жылуу-жумшак уядырмын?! ..”
Түндөгү абышканы Алмаш эс тартканы көп көрчү. Бирок ал мынчалык сүрдүү эмес, ар дайым атасындай мээримдүү жолугаар эле. Аны менен биринчи жолукканы да эсинде Анда интернатта окуп жүргөн кези болчу. Терим маалы болгондуктан, мугалимдер балдар менен бир нече күнгө пахтага чыгышкан. Ошондой күндөрдүн биринде Алмаш жоголуп кетип, мугалимдерди ызы-чуу түшүрүп жатпайбы! Адегенде баары эле жакшы башталган. Башка кыздар-балдардай эле үлпүлдөк пахталарды тыпылдатып терип жатканы эсинде. Атүгүл курбуларынан айырмаланып, алда канча алдыда бараткан. Бир убакта эле анан улам бир солдун ары жагынан “жылт” этип көрүнө калышып, “достору” чакыра башташкан! Ага чейин мугалимдерине: “Эми оңолом, жакшы кыз болом. Жакшы окуйм,” – деп убада берип, жаңы эле пахта терүү боюнча курбуларынан айырмаланып мактоо уккан кыз аларды карабоого канчалык аракеттенгени менен, эси-дартында алагдылана берген. Пахта үзүп тыпылдаган колдору ымтырап, өзү кошо ыкшоолоно баштаганын билет. Тигилерди көрбөш үчүн бир убакта көздөрүн да жумуп алган. А бирок алардын шоораты, үндөрү... Бир убакта эки кулагын кошо басып отура калган. Ушинтсем эл көрбөгөндү көрбөй, эл укпаганды укпай каламбы деп ойлогон. Бирок, баятан бери анын макталып, алдыга баратканына ичи тарып, тымызын кек сактап, анын ар бир кыймыл-аракетин аңдып келаткан бала:
– Эй, карагыла, жинидини! Оорусу башталды! – деп кыйкырып жиберген. Элдин баары бир “дуу!” дей түшүп Алмашты карап калышкандай болгон. Атүгүл мугалимдердин биринин: “Жаманга мактоо жарашпайт” дегени кулагына “шак!” дей түшкөн. Өзүн карап жабалактаган көздөр!.. Ошондон уламбы, башын өйдө көтөргөндөн заарканып, эки тизесин кучактаган боюнча баш көтөрбөй, көздөрүн бекем жумган боюнча ошол жерде отура берген.
– Бекова, сага эмне болду? Бир жериң ооруп жатабы? Башыңды өйдө көтөрчү? –

[gulmira96]

Айтмакчы, алар баш кошконго чейинки бир окуяны (аны Алмаш өзү унутуп деле калган) Өмүр көп эстечү. Ошону айылдыктар да алигиче аңыз кылып жүрүшпөйбү. Анда экинчиби, үчүнчүбү класста окучу. Бир күнү сабакта отуруп, бир кызыктай боло түштү. Денеси «дүр-р!» этип, бутунун учунан төбө чачына чейин ток ургандай дирилдеп, көздөрүнөн жарк-журк этип, кудум чагылгандай ийрелеңңдеп от чагылыша түшкөн. Коркуп кетти! Аздан соң баары акырындап тарап, денеси тынчып, калыбына келатты. Бирок, ошол замат эле көз алдында электр зым карагайы көрүнө түштү. Кудум так ошол жерде, ошол зым карагайдын түбүндө тургандай сезди өзүн. Аңгыча, кайдан-жайдан калдаңдап, анын жанына дагы бир караан пайда болду. «Бул ким эле?!...» Бирок, тигил зоңкойгон жигиттин өң-түсү күүгүмдөнүп, көрүнбөйт. Аңгыча ошол жигит зым карагайдын бооруна жабышып, жогору чыгып баратты. Бир убакта… жанагы нерсе кайра дагы кайталана түштү: зым карагайдын үстүнөн «чагылган» чартылдап, алиги адамдын денеси жана Алмаш титирегендей диртилдей түшүп, бир-эки серпилип алды да… тынчып калды!
Көп өтпөй эле бир аялдын жер сүзүп ыйлап, эки бетин жошолоп тытып жатканын көрдү. Алмаш аны кийген кийминен тааныды – өзүнүн эжейи экен!.. Коркуп кетти. Бир убакта эсине келсе, ошол эжейи доскада:
– Бекова! Сен эмне, уктап жатасыңбы?! Бу деги сен кандай кызсың?! – деп тилдеп, өзүнчө эле көздөрүн жумуп алып, бирде чайпала түшүп, бирде тарамыштай түйүлө калып отурган кызга нааразы болуп туруптур.
– Эжей, сиз балаңызды зым карагайга чыгарбаңыз? ! – мугалиминин өзү жөнүндө эмнени ойлоп, эмнеге ачууланып турганына кайыл боло, жаны ачый ушинтти кыз. Балдар-кыздар каткырып күлүп ийишти…
– О, кара жерге кир! «А» десе «Б» деген! Отурчу! – деди эжейи ого бетер ачууланып. Алмаш унчукпай отуруп калды. Ошол күнү кечинде эле анан… айылды ый аралады! Эжейинин уулу токко тартылып калыптыр! Көрсө, кечкурун үйдүн жарыгы өчүп, бечара уул үзүлгөн зымды кошо коем деп зым карагайга чыга калган экен…
Ошондон кийин бир топко чейин: “Ушундай болоорун «Алмаш алдын-ала айтыптыр» деп айылдын ичи «дүң» болуп жүргөн.
Эжейлерине байланыштуу дагы бир кайгылуу окуя андан кийин да болгон. Адамбыз да, анда деле ага эч ким ишенген эмес! Бу жолу да сабакта отуруп эле транска түшүп кеткен. Эмнегедир анда да сабак өтүп жаткан эжекесине:
– Эже, сиз бүгүн суу ысыткыч сайбай эле коюңузчу! – деди Алмаш. Эжеси ага адатынча: «Жинди эме дөөрүп жатат!» – дегендей маани деле бербей, көңүл бурбай, уккусу да келбей койгон. Балдар болсо адатынча каткырып күлүп жиберишкен. Ошол күнү кечинде мугалими кир жууй коем деп, суу ысыткыч менен суу ысытыптыр. Бир убакта анан «ысыды бекен?» деп колун чакага сала коюп, токко урунуп жатпайбы!
Алмаш ошондо чоң кишилерге аябай таң калган: «Кызык, эмнеге алар чоң болуп турушуп ушинтишет? Эмнеге алар мен көргөндү көрүшпөйт? Эмнеге алар мага башкача карашат? Кызык!..».
Бирок, көргөн-билгендеринин, алдын ала айткан-дегендеринин баарын Алмаш бат эле унутуп, кийин-кийин өзү кайра элден угуп, элес-булас боолголоп калчу. Айрыкча анын ушундай алдын ала айтып, төп түшкөн “төлгөлөрү” тууралуу Өмүр көп эскерчү.
– Баягы эсиңдеби? Ошондо ушундай болбоду беле? – деп эсине сала берет эле. Сыягы ал Алмаштын өзгөчө касиетин өзү кошо баалап, ошону пайдалана билсе, “жиндилигинен” арылаар дечүдүр. А бирок анда Алмаш көзү ачыктык, табыпчылык дегендерге ишенмек турсун, андай нерсенин бар экенин билчү да эмес. Башкача айтканда өзүндөгү касиетти тек гана, элдин баарында эле боло берүүчү кубулуштай билчү экен.
Бир күнү Өмүргө кимдир бирөө:
– Аялыңдын айтып берүүчүсү, илээшкени бар экен. Андан кантип кутулуштун жолун билем, – дептир. Алмаштын ушул оорудан кантип айыктырам деп жүргөн жигитке “көктөн тилегени жерден табылгандай: ”
– Бай болгур, айтчы?– деп чындап эле ошонун этегине эрмешип, жакасына жармашып калат.
– Андай нерселер арактан гана коркот. Аялыңа арак ичирип көр, ошондон кийин илээшкендери сен көр, мен көр жоголот! – дейт тигил. Ошондон келип эле Алмашка уккан-көргөнүн айтат.
– Кантип эле? – дейт Алмаш ишенээр-ишенбесин билбей. Бирок, албетте, элден башкача кылык-жоруктардан арылып, элге окшоп кадимкидей, кадыресе өмүр сүрүүнү ким каалабасын? ! Ал ушинтип эки анжы болуп турганда:
Эмнеси болсо да байкап көрбөйлүбү? Балким чын эле эбепке себеп болуп кетээр? – дейт Өмүр. Ошол күнү экөө ууру кылчу адамдардай, кечтин киришин күтүп, күйпөлөктөй беришкен.
Ал кезде алар өздөрүнчө бөлүнүп кетишкен болчу.
Экөөнүн Чаткалдагы чакан, бирок тыкан эки бөлмөсү ошол күнү демин ичине катып, бул экөөнө кулак түрүп, тунжурап турган болчу. Канчалык дити чаппай жатса да кечинде Алмаш макул болду. Тасмалын жайып, аздектеп аш демдеди. Күйөөсү болсо дүкөнгө чуркап барып, бир бөтөлкө арак алып келе калды.
– Улукман акемдин дарысы болсун, алтыным! Балким чын эле бул бизге бакыт алып келээр? – деген Өмүр айнек чөйчөктөгү кылтылдаган аракты үмүт менен карап, – Балким чын эле ушуну менен бардык азап-тозоктордон кутулаарсың? Мен ошондой болушуна чын жүрөктөн тилектешмин, жаным!
Ушинткен Өмүр “дарыны” адегенде өзү көтөрүп жиберип, Алмашты да:
– Алып жибер! – деген. Арактын ачуу жытынан бети-башын бырыштырып, какап-чакап жатып араңдан зорго жартылаган болчу Алмаш. А бирок, аздан кийин денеси нымшып, эки бети албырып, кандайдыр жагымдуулук пайда боло баштаган. Ансыз да өзүнөн мурда көздөрү жайнап турчу жубайынын каректери ого бетер жалжылдап, күлүп калган болчу. Анын ар бир кыймылын, кирпигинин ирмелишинен бери байкап, карап олтурган жигит чыны менен жакшылыкка ниеттенген. Кудайга жалынып, аялынын “жиндиликтен” кутулушун тиленген. Анын башкаларга көрүнбөгөн “досторунун” бул үйдөн, Алмаштын тегерегинен, жандилинен, сезиминен, деги эле бул экөөнүн жашоосунан таптакыр кетип калуусун суранган. Чөйчөктөр экинчи, үчүнчү ирээт көтөрүлгөндө экөө тең кызып калган болчу. Алмаштын көзүнө баары, жада калса күйөөсү да экөө, кээде төртөө болуп көрүнүп, жер айланкөчөк тегеренип, астын-үстүн болуп, кыткылыктап күлө берген. Бирок, бир маалда күлкүсү “тып!” басылып, жүрөгү “болк!” эте түшкөн. Анткени ошол маалда анын так маңдайына баягы абышка тура калган болчу! Алмаш көздөрүн ирмеп-ирмеп, бат-бат ачып-жумуп жиберген. Бирок абышка баягыдай жайдары, анан да мээримдүү эмес, кандайдыр... башкача болчу! Алда неге ушунчалык ачууланып, атүгүл катуу өкүнгөндөй колу-буту “калч-калч! ” этип, кан-сөлү качып, өңү да бир укмуштай кумсаңдап алыптыр!..
Корккондонбу, эмнегедир Алмаш эки бетин баса калып, ошо отурган жеринде бүктүшүп, жер сүзүп жыгылган. Жакшынакай туруп эле “жалп” эте түшкөн келинчегин жигит ордунан тап-так көтөрүп ала коюп, жаш балача бооруна кыса эркелеткен:
– Эмне болду, жаным? Мас болуп калдыңбы? Ууртап-татып жатып, болгону бир чоң ууртам ичтиң го, ошого да...
А бирок эч нерсе дебей да, эч нерсе сезбей да, күйөөсүнүн колунда үн-сөзү жок, колу-буту шалактап, көздөрү сүзүлүп, тып-тынч жатып калган келинчегин Өмүр чындап эле мас болуп калды деп ойлогон. А бирок!..
Алмашка тээ бир оокумда жан кирип, денеси диртилдей түштү. Бирок “масы” тарамак турсун улам барган сайын күчөп бараткандай, ошол түнү таң атканча онтоп, алда нелерди дөөрүп, жөөлүп, кара терге түшө чабалактап чыккан да, тээ чак түштө араң көзүн ачкан. Ойгонсо үйдө эч ким жок. Өмүр эчак ишке туруп кетиптир. Турайын десе тура албайт. Үстүнөн бирөө оор нерсе менен бастырып салгандай, башынан башкасы бүт жансыз! Адегенде эмне болуп жатканына анчейин деле акылы жетпей, ошол калыбында кыйлага чейин жата берди. Кечээки отуруштун арты эмне менен бүткөнүн билгиси келип, Өмүр экөөнүн отурушун улам кайра-улам кайра башынан эстей берди. Барып-барып элестөөнүн жеткен чеги абышкага такалганда, кудум түндөгүдөй жүрөгү “болк!” дей түштү. “Эмне мынча кумсаңдайт? Анчалык ачуулангандай мен ага эмне кылдым?! Ооруудан кутулайын дегеним элеби?! – оюнда ушинткен Алмаш көздөрүн жумду, – Же эмне, мен бул жашоого мен ошол “жиндиликке” туулдум беле?! Мен деле элдей болгум келет! Ким көрүнгөндөн жеме угуп, ким көрүнгөндүн шылдыңына, келекесине айланбай, кадыресе адамдай жашагым келет! Андай эле мендик болсо, эмнеге менин “досторум” мени аябайт? Эмнеге алар менин ит көрбөгөн кордукту көрүп, ызага муунуп, көз жашка жуунуп, көңүлүм кирдеп, көкүрөгүм зилдеп жүргөнүмдө жардамга келишпейт?! Эч кимге керексиз болуп, эч кимге жакпай, эч жерге батпай, акыры көр жазданып күн батырып, таңды атырып, көрүстөндөрдө жашап калган кездеримде мени азаптан неге арачалашпайт? ! А балким алар үчүн мунун баары жагымдуудур? ! Мен аларга жылуу-жумшак уядырмын?! ..”
Түндөгү абышканы Алмаш эс тартканы көп көрчү. Бирок ал мынчалык сүрдүү эмес, ар дайым атасындай мээримдүү жолугаар эле. Аны менен биринчи жолукканы да эсинде Анда интернатта окуп жүргөн кези болчу. Терим маалы болгондуктан, мугалимдер балдар менен бир нече күнгө пахтага чыгышкан. Ошондой күндөрдүн биринде Алмаш жоголуп кетип, мугалимдерди ызы-чуу түшүрүп жатпайбы! Адегенде баары эле жакшы башталган. Башка кыздар-балдардай эле үлпүлдөк пахталарды тыпылдатып терип жатканы эсинде. Атүгүл курбуларынан айырмаланып, алда канча алдыда бараткан. Бир убакта эле анан улам бир солдун ары жагынан “жылт” этип көрүнө калышып, “достору” чакыра башташкан! Ага чейин мугалимдерине: “Эми оңолом, жакшы кыз болом. Жакшы окуйм,” – деп убада берип, жаңы эле пахта терүү боюнча курбуларынан айырмаланып мактоо уккан кыз аларды карабоого канчалык аракеттенгени менен, эси-дартында алагдылана берген. Пахта үзүп тыпылдаган колдору ымтырап, өзү кошо ыкшоолоно баштаганын билет. Тигилерди көрбөш үчүн бир убакта көздөрүн да жумуп алган. А бирок алардын шоораты, үндөрү... Бир убакта эки кулагын кошо басып отура калган. Ушинтсем эл көрбөгөндү көрбөй, эл укпаганды укпай каламбы деп ойлогон. Бирок, баятан бери анын макталып, алдыга баратканына ичи тарып, тымызын кек сактап, анын ар бир кыймыл-аракетин аңдып келаткан бала:
– Эй, карагыла, жинидини! Оорусу башталды! – деп кыйкырып жиберген. Элдин баары бир “дуу!” дей түшүп Алмашты карап калышкандай болгон. Атүгүл мугалимдердин биринин: “Жаманга мактоо жарашпайт” дегени кулагына “шак!” дей түшкөн. Өзүн карап жабалактаган көздөр!.. Ошондон уламбы, башын өйдө көтөргөндөн заарканып, эки тизесин кучактаган боюнча баш көтөрбөй, көздөрүн бекем жумган боюнча ошол жерде отура берген.
– Бекова, сага эмне болду? Бир жериң ооруп жатабы? Башыңды өйдө көтөрчү? –

[gulmira96]

А бирок Алмаш ансайын көгөргөн. Ал азыр башын көтөрсө, өзүн карап шылдыңдап, мыйыгынан күлүп же аяп караган, толгон-токой көздөрдү көрмөк! Мындай көздөр, сөздөр, мындай караш, мамилелер анын көкөйүнө жедеп көк таштай тийип бүткөн. Ошондуктан мугалимине үн да, сөз да дебей, ошол отурган боюнча мелтиреген. Ичинде мугалимдердин бирөөсүнүн калыс сөзүн күткөн:
– Ал эмнең? Эмне үчүн Алмашты антип айтасың?! Уят эмеспи! – деп алиги баланы уялтып, калгандарына: – А силер эмне жарданып карайсыңар? ! Кана, орду-ордуңарга тарагыла! Алмаш жөн эле... эс алып жатпайбы! Ал баятан бери силерден көп иштебедиби! – дешин күткөн. А бирок бул күтүү, бул кырдаалдын учу-кыйры жоктой, бул ыңгайсыз абал эч качан бүтпөчүдөй сезилип кеткен. Алмаштын ички дүйнөсүн, оюн окуй койгондой бир убакта:
– Жайына койсоңор өзү турат да! Кечке карай берсеңер уялып жатпайбы! – деген бир өзүнөн саал улуураак, боорукер кыз ага жан тартып. Ичинде ошол кызга аябай ыраазы болгон Алмаш. “Эмнеге чоң кишилердин ушунча акылы жок?!” – деген оюнда. Айткандай эле балдар да, мугалимдер да акырындап тарап, ким-кимиси өз-өз иштери менен алектенип кеткенсиген. Бирок, баары бир эле кыйлага чейин көптөрүнүн эки көзү, эс-акылы Алмашта болуп, алаксый беришкен. Мунун баарын Алмаш билип-туюп олтурган. Бир убакта аны кужулдашып, өзүнүн “достору” курчап алышкан. Алмаш колдорунун арасынан акырын шыкаалап караса, чын эле ошолор! Ал эми чыныгы достору – окуучулар менен мугалимдер аны унутуп калгандай, бул убакта кыйла узап кетишиптир.
– Эмне келдиңер?! – деди Алмаш же таарынганы, же сүйүнгөнү белгисиз, – Көрдүңөрбү, силер үчүн мени дагы жинди деп жатышат.
– А сен жинди эмессиң да!
– А эмнеге баары мени жинди дешет?
– ?..
А бирок бул суроого жооп алдыбы, жокпу, эсинде жок. Пахта талаасында кубалашып ойноп, эми элеки ызасын, таарынычын унутуп калып, достору менен ойноп кеткен. Алардын арасына кудум өзүндөй болгон кыз кошулуп калыптыр. Сереңдеп чуркап жүрөт. Бою да, чачы да окшош.
– Сен кимсиң? – дейт ага Алмаш.
– Сен кимсиң? – оюнга айлантып, кайра өзүн туурайт кыз.
– Мен – Алмашмын да. А сен кимсиң?
– Мен – Алмашмын да... А сен кимсиң?
– Сен – менсиңби?
– Сен – менсиңби?
Экөө анан каткырган боюнча кубалашып кетишет. Күлкүмүштүү болбосо деле экөө: “Сен – мен, мен – сен” деп боору эзиле жыргап күлө беришет. Ошондон киийн Алмаш аны Сен-мен деп атачу болгон. Эки кызды башкалар да коштоп, соңунан чуркап алышкан. Бийик-бийик тоолордун үстүнөн жеп-жеңил учуп, дарыя, көлдөрдүн үстүнөн аттап өтүшүп, кереметке батышкан дейсиң! Бир убакта көздөрү жабышып, уйукусу келгени эсинде.
– Мен уктайм, – деген анан кудум жаздыктай болгон ташты жазданып жатып. Уйку-соонун ортосунда таштын мамыктай жумшактыгына таң калганын да билет. Курбусу ага алда нелерди жаап, кымтылап жаткан сыяктанган. Канча уктаганын билбейт. Бир убакта кимдир бирөө:
– Кызым, тур! Тура гой, сени издеп жатышат. Тура гой, – деп маңдайынан сылайт. Ойгонуп кетсе, көзгө сайса көрүнгүс караңгы түн. Маңдайында бейтааныш абышка турат. Абышканы биринчи көрүшү эле. Баарынан кызыгы, кудум айдын жарыгындай болуп, андан нур чачырап, айлана-тегерегин жарык кылып туруптур. Ошол жарыктан көзү уялып, чоочуркай да, бүшүркөй да карайт кыз.
– Тура гой, сени издеп жатышпайбы, – дейт абышка дагы. Ошондо гана эсине келе калган Алмаш ыргып туруп, чымын-куюн болуп, туш келди эле жүгүргөн. Оюнда – мугалимдери, тарбиячысы! Ошондо да жол бою, артында алиги абышка да кошо келатканын туюп бараткан. Кийин ойлосо, абышка ага жол көрсөтүп, артында анын акыл-сезимин башкарып келаткан окшобойбу. Болбосо, кийин таразалап көрсө, пахта талаасынан өтө эле алыстап кеткен экен. Түн да ушундай коюу эле! Бирок эч бир адашпай, чалынып-жыгылбай, түп-түз интернатка келип токтогон. Ошондо гана кыз артына бир бурулуп карап алган. Алиги абышка ага жылмайып күлүп коюп, санаасы тынгандай, көздөн кайым болуп кеткен.
Айткандай эле мугалимдер, окуучулар болуп эртеден бери Алмашты издеп, баспаган жерлери калбай, чарчоодон суй жыгылышкан сыяктуу. Алмашты көрүп эле, кайра качып кетчүдөй аны басып калышты. Анан баягы:
– Кайда жүрдүң?! Каякка жоголдуң?! Айтпайсыңбы, Бекова! – өңдүү тажатма суроолор, – Ушу сенин азабың өттү го! Сенден кантип кутулабыз?! – сыяктуу бир чети тажаган, чарчаган, жек көргөн жаман-жакшы сөздөр. Баягы эле жер тиктеп, унчукпай мелтирөөлөр. А чынында мелтиребеске айласы да жок эле. Анткени аларга кайда барганын айткан менен баары бир түшүнүшпөйт же ишенишпейт. Ансайын “жинди” дешет. Айткандай эле ошондон бир-эки күн өткөндөн кийин Алмашты жиндиканага тапшырып кетишкен.
Жиндиканада Алмаштын колу-бутун таңып, адегенде керебетке байлап коюша турган. Андан кийин гана бошотуп, эркин кое беришчү. Эркин дегени ошол, башка жиндилер менен аралашып, короого чыгат. Өзү теңдүү балдар-кыздар менен ойнойт. Чоңдор менен сүйлөшөт. Атүгүл аларга өзүн салыштырып да көрөт: “Балким, “оорум кармаган” кездерде мен чын эле ушуларга окшоштурмун? ” – дейт байлатма жиндилерди карап туруп жүрөгү канай. А бирок кайра эле бир сезими: “Кантип эле?!..” – деп ага ишенбейт, кээде ишенет... Айтор жандүйнөсү, ойлору да чакчалекей. Кээде ушунчалык жагымсыз, суз, төрт дубал менен курчалган бул жашоодон тажайт, кудум түшүндөгүдөй учуп, качып кеткиси келип тээ асманга, булуттарга карайт. Эркиндикти эңсейт. А бирок ар бир кадамы көзөмөлдө. Баскан-турганыңды карап, аңдып турушат. Кичине эле шек билинсе баса калып байламай же дары куймай.
Кээде жиндилерди аяйт. Соорооктору менен ымала санашып, сүйлөшкүсү, сырын тартып, ооруган кездерде эмне көрүп, эмне угаары тууралуу билгиси келет. А бирок бири да Алмаш билгенди билдим дебейт. Кээ бирлеринин кебете-кешпиринен, кыймыл-аракетинен чындап эле коркот, атүгүл айрымдарынан көңүлү айнып, жийиркенет. .. Ушулардан уламбы, өзү аларга окшобой тургандыгын билсе деле кээде өзүнөн-өзү уялат. Бирок ал өзүнөн дене боюн ала качкан акыл-эси соо адамдарга таарынбоого үйрөнгөн.
Айтмакчы, жиндикана ага жагымсыз күндөр, жагымсыз жагдайларды эле эмес, жакшы дос, эсте каларлык күндөрдү да белек кылыптыр...
Бир күнү эле алыс-алысты тиктеп, кыялданып эшикте отурса маңдайында өзүн тиктеп, мотурайган бала турат. Анан калса ал кудум баягы “досторундай” жагымдуу, маңдайы жарык бала экен. Сүйүнүп кеткенин айтпа! Көздөрүн күлмүңдөтүп, күлө караган кыз. Ошондо гана баятан батынып басып келе албай жаткан улан акырын жылып жанына келген.
– Атың ким? – деген Алмаш ага жанынан орун бошото жыла берип.
– Абдулла, – деген бала.
– Сен да биякта жатасыңбы?
– Ии... – бала башын ийкеп, бутунун учу мен жер чукулап тим болгон.
– Качан келдиң эле?
– Эки-үч күн болду го.
Алмаш мыйыгынан “бырс” күлүп ийип сураган:
– А... эмнеге келдиң же сен дагы жиндисиңби?
Абдулла ага жооп берүүнүн ордуна кайра өзүнө:
– Сенчи? – деп кирсиз, суроолуу көздөр менен тигилген. Ийнин куушурган, Алмаш:
– Билбейм...
– Мен дагы билбейм, – деген бала, – Кээде эс-учумду билбей, жыгылып калат экем...
– Доктурга көрсөтүштү беле?
– Ооба.
– Алар сени “жинди экен” дештиби?
Башын ийкеп, болбурап жер тиктеди бала. Алмаш аны аяп, боору ооруп кетти да, эркелете маңдайынан сылады:
– А сен капа болбой эле кой, экөөбүз жинди эмеспиз!
Абдуллага ушул сөз жаккан өңдүү башын көтөрүп, өзүнөн эки-үч жаштай улуураак кызга “жалт” карады. Эмнегедир эми элеки муңайым көздөрүнө жан кирип, өңү да акырындап өзгөрүлүп бараткан сыяктанды. Алмаш айтканын ырастаган сыяктуу ансайын ага күлө тиктеди эле, бала:
– Рахмат... Мен деле ошентип ойлойм, – деди.
Ошондон тарта экөө ысык-ынак болуп кетишти. Анткен менен баланын ата-энеси ат тезегин кургатпай, бат-баттан келишчү. Алар кетээри менен Абдулла баштык-үштүгүн көтөрүнүп алып Алмашка шашчу. Үйдөн келген оокатты экөө анан маңдай-тескей, жайма-жай отуруп алышып тең бөлүшүп жейт эле. Колго жапкан нандан бурдап-бурдап сугунушуп, айрандан ууртап, бири-биринин агала болгон кебетесине кайра каткырып күлүшүп, мындан өткөн жыргал учур жок сыяктуу сезилчү. Экөө анан бири-бирине сырларын айтышчу. Алмаштын башынан өткөргөн окуяларын угуп отуруп, Абдулланын букулдап ыйлаганы да эсинде. “Боорукерим десе! Менин бөбөгүм! Болду, ыйлаба!” – деп кайра аны бооруна кыса сооротуп жатып, ага кошулуп өзү да өпкө-өпкөсүнө батпай солуктап ыйлап алган.
Абдулла дарыланганы Алмаштан кийин келип, мурдараак чыгып кетти. Кетип баратканда экөө дарбазанын жанында бекем кучакташып алышып бир эне, бир атанын балдарындай айрылыша албай буркурап, ыйлап турушканы эсинде. Ошондо экөөнө жиндилердин да зээни кейип, тегеректеп аяй карап турушкан. Андан кийин Алмашка күн өтчү эмес. Эртели-кеч жол карап, аны күтө берчү. Абдулла да велосипедин минип алып, күнүгө бир маал келип, божурап сүйлөп берип кетет. Бирок анда алар кийин да ысык-ынак болуп, жатындаштай жакын болуп калабыз деп ойлошкон деле эмес.
Эмнегедир ошондо Алмаш адамдардын колу-бутун байлап туруп алардын акыл-сезимин, жандүйнөсүн дары менен айыктырабыз дегендерге ишенчү эмес. Ишенмек түгүл мыйыгынан күлүп, шылдыңдап карап турчу. Буга дарыгерлердин бир чети күлкүсү келсе, бир чети жандары кашайчу. Баарынан кызыгы, башка жиндилер сыяктуу бул кызды керебетке таңуу да оңойго турчу эмес. Кеп-кенедей, ийнеликтей арык туруп аларды аябай эле убарага салат эле. Анткени, бир жагынан байлаган жип бир жагынан чечилип, бошой берчү.
Эмнеге андай болуп жатканына эч кимдин акылы жетчү эмес. Тек гана таң калып калышар эле. Ансайын Алмаштын да аларга ишеними азайчу: “Андай кыйын болсо, мени байлаган сайын жипти бошотуп, жанында эле жүргөн “досторумду” эмнеге көрүшпөйт да, таң калып тегеренишет? ” – дечү оюнда. Анан жини менен алардын ар биринин өткөн-кеткенин, алдыда боло турган тагдырларын айтып-айтып таштачу. Алмаштын айткандарына ишенбегени менен таамай-таамай тийген тилине кызыгып, атайылап эле ачуусуна тийишчү.
– Мени тилдегенди эмне кыласың?! Андан көрө өзүңдү жакшылап карап, далдайбай кичине арыктабайсыңбы! Сени чанып, эриң жакында жаш, арык аял менен кеткени жатат! – дейт бир күнү оорукананын башчысына. Аны угуп ошол аялдын өзү да, жанындагылар да:
– Жиндинин өзү теңелбесе да, сөзү теңелет деген чын. Менин күйөөмдү көрүп келгенсип, айтканын кара! Тим эле соо кишидей, чоң кишини кичирейтип койгондой тикилдейт! – деп аябай каткырып күлүшкөн болчу. Бирок, чыны менен эле жыл айланбай күйөөсү башка аял алып үйүнөн чыгып кеткен экен. Аны кийин барганында айтышты.
Ал жерден: “Акыл-эси убактылуу айыкты” деген диагноз менен чыгып, бирок кийип кетээр кийми жок карайлап калганы эсинде. Анткени оорулууну жаңы кабыл алып жатканда киймин чечтирип өрттөп же үйүнө чыгарып беришет эле. Диспансерден чыгаарда жакындары келип кийиндирип, алып кетиши керек. А бирок Алмаштын алып кетээри жок… Акыры ары карап, бери карап жатса, кечээ келген жиндинин чечип ыргыткан самтырак көйнөгүнө көзү чалдыкты. Кудай жалгап, ким-кимисинин көз жаздымында калган окшойт. «Жоктон көрө – жогору эмеспи!» – деп сүйүнүп кеткен. Андан кийин бутуна илип алаар бир нерсе издеди эле, санитаркалардын жыртып ыргыткан тапичкесин таап алып, «жым» дей түштү! Жаман жери – бир жагынын «оозу» ачылып, азыраак эле жери илинип туруптур…
Ошентип, диспансердин короосунан чыкты Алмаш. Чыккан менен колунда бир тыйын акчасы жок. «Бирөө-жарымга жолуксам… Бир сом сурасам… – деп кыялданып баратты жолдо, – Беш тыйынга май токоч, беш тыйынга бир пияла чай алып ичсем… Калганын жол кире кылып, тагамдыкына барсам…»
А бирок тааныш бирөө-жарымды жолуктура албай койду. Бутундагы айрык тапичке улам ыргып кетип, улам кайра илип ала коюп отуруп, автовокзалга жетти. Бары бейтааныш… Бары чоочун!.. Бир убакта көзүнө апасынын курбусу – Аваз апа уруна түштү. Автобус күтүп, аялдамада отурган экен:
– Апа, мага бир сом берип туруңузчу, тагамдыкына жетип алайын? – деди эле, аяш апасы анны чочугандай бир чолуй тиктеп алып:
– О, жинди! Ырай-пешенеси суук какмар! – деп айлана-тегектегилер да уксун дегендей ачуу айкырыкты салды, – Сен жиндиканада элең го?! Качып чыккансынсың го, а?! «Бий сом!» деп коёт, бир сомдон айлангыр! Сен ошол бир сомду кайра мага бере аласыңбы, анан?! А?! Сага бергенден көрө ошол бир сомго мен бир кил шекер алып албаймынбы!
Алмаштын жети өмүрү жерге кирип эле кетти! Өзүн тегеректеп, жабалактай түшкөн адамдардан жазганып, ыңгайсызданып кетти да, бул жерден кеткиче шашты.
Ошондо да Аваз апанын айкырыгы аны тээ далай жерге чейин коштоп келатты. Кулагын эки колу менен жаап алып, чуркап да баратты, ыйлап да баратты… Бул жашоодо ырайымдуу бир адам чыкпай калгандай, жашоо жалаң ырайымсыздык менен ташбоорлуктан жаралып калгандай, жандүйнөсү жанчылып, өксүп баратты!.. Аңгыча артынан кимдир бирөө чакырды:
– Чоң кыз, токточу?..
Алмаш «селт» этип, кулак төшөй калганы менен, артына кылчайып карабады. Дикилдеп, андан ары кете берди. Атүгүл артында келаткан кадамдын улам жакындаганын байкап, ого бетер кадамын тездетип, тызылдап чуркап алды.
– Чоң кыз, токто! Токто! Каякка барасың, мен ала кетейин? – деди белгисиз жигит.
– Менин акчам жок!!! – артын карабаган бойдон кыйкырды кыз.
– Жок экенин билем! Мен жана баарын уктум! Токто?
– Токтобойм! Уксаң, жинди экенимди уккан жоксуңбу?! Эрчибе мени! Мен – жиндимин!
– Жинди болбой эле, жакшынакай эле болуп турасың го?!..
– Калып кал деп атам!
– Азыр токто, болбосо өзүм токтотуп, машинеге зордоп салам! – эми өктөм, ачуулана айтты жигит. Алмаш сестене түшкөндөй, артына «жалт!» карады эле, айткандай эле жигит жөө, машинеси болсо аларды эрчип, кыбырап келатыптыр. Алмаш акыры ынангандай токтоп калды. Жигит ага «Москвичтин» арткы эшигин ачып, өзү болсо айдоочунун жанына отурду да:
– Каякка барасың? – деди.
– Баш-Булакка.
– Атың ким?
– Алмаш.
– Менин атым – Эргеш. Учар деген айылдан болом…– деди жигит өзүн тааныштырып, – Текстильныйда мастер болуп иштейм…
– ? – Алмаш унчуккан жок.
– Сен мага жагып калдың, – деди анан ал же тамашалаганы, же чындаганы белгисиз.
– А менин күйөөм бар.
– Койсоңчу?
– Койбой эле...
Эргеш ишенди. Бирок Ким бирөөгө ачуулангандай өңү бузула түштү:
– Ал акмак күйөөң эмне кылып жүрөт, сени карабай?!
– Карамак… – Алмаш актана айтты, – Ал азыр Ошто эмес, Москвада. Кандидаттыгын жактаганы кеткен…
Эргеш мыйыгынан күлүп койду.
– Ушул жерден токтогулачы, – деди Алмаш тагасынын үйүнүн тушуна келгенде, – Мен жеттим…
– Бул кимдин үйү?
– Тагамдын.
– Алмаш, макулсуңбу, мен кечинде ата-энемди жөнөтөйүн?
Алмаш ага аңкая бир карап алды да, унчукпай түшүп кете берди…
А кечинде болсо Эргештен «жуучу» келдиби, жокпу, Алмаштын кабары жок. Анткени тагасы менен таяжеңеси аны бул жолу да үйгө киргизмек турсун, жакын жуутушкан жок…
Андан чыгып, түз эле анан Балтыш эжесин издеп баратты. Башкадан көрө бир ата, бир энеден… Жатындашы, эжеси да! Бирок Алмаш келгенинде эжеси кара кийип, кызынан айрылып, кан жутуп, отуруптур! Сиркеси суу көтөрбөй турган окшойт, Алмашты көрүп эле кыйкырды:
– Кара жолтой! Кайдан келдиң, кайра кайт! Сенин жиниң чарпып, кара чечекей кызымдан айрылдым, кокуй!
Алмаштын көкүрөк-жүрөгүндө адамдарга болгон аз-аз ишеним бар болчу… Эми ошол таруудай да таш болуп катып, муз болуп тоңуп баратты…

[gulmira96]

Бир күнү адатынча эч ким жок жерге ээндеп келип, чийдин түбүндө отурган.
Күндүн ысыгы мээден өтөт. Тээ ылдыйтада кудум жыланга окшоп, ийрейип кара жол жатат. Анын үстүндө өйдө-төмөн зуулдап, машинелер агылууда.
Так Алмаштын төбөсүндө канаттарын дирилдетип, ырчы торгой безилдейт. Алмаш колун күндөн калканч кылып, торгойду көпкө тиктеди. Аны алаканына салып алып, жакындан көргүсү келди. Бирок ал күткөндөй торгой жерге түшүп келбей, ошо турган ордунда безилдеп ырдай берди. “Кызык, эмне деп ырдап жатты экен?..” – деди оюнда. Өзүнүн да ошол торгойдун жанына туруп алып, ырдагысы келди. Ырдабаса да бийикке чыгып алып, апасынын эмне кылып атканын көрөт эле...
“Балким торгой балдарына ырдап берип жаткандыр? – деди бир ою, – А балким жумурткаларын мени жеп алат деп коркуп жүрбөсүн?”
Ушуну ойлоп алып, уурусун карматып жибергендей уялып кетти. Буга чейин эки-үч жолу топудай уя таап алып, жумурткаларын алган. Кээ бирлери атүгүл ысык болчу... Алаканындагы кара, күрөң темгилдери бар, кичинекей жумурткаларга кызыгып, чөнтөгүнө салып алган да, улам кайра алып чыгып карай берген. Ансайын апасы сууга бышырып, арчып берчү жумурткалар эсине түшүп, ашказаны сызылып, оозуна кара суу келет. Акыры төбөсүндө айланып-тегеренип, чырылдап-чыркырап, каршы-терши кайкып учкан чымчыктардан жашынып, аңыздын ичине кирип алган да, баарын бирден чагып ичип алган! А бирок ошондон кийин көңүлү айнып, көпкө чейин кыйналып жүргөн болчу... Ошонусун эстеп, эми да көңүлү айнып кетти. Асманга асылып туруп алып, канаттарын дирилдетип, безилдеп ырдап жаткан торгойдон жүзүн ала качып, капталына оодарылып жатты да, көздөрүн бекем жумду.
Уктап кеткен экен, кимдир бирөө аны ойготуп жатыптыр:
Тура гой, кызым. Таянең катуу оору. Силерди күтүп: “Бир көрүп өлсөм болот эле” деп атат. Тура гой, апаңдын да кетээр маалы болуп калды.
“Кимдин үнү эле? Кайдан уктум эле?” – деп уйку-соонун ортосунда эстей албай жатып, тааный койду: “Бул баягы абышка эмеспи!” Уйкусунан чочуп, ыргып тура калды да, эки жагын карады. Эч ким жок. Боргулданып тердеп алыптыр. Эс-учун жыйып, эмне укканын таразалай албай азга отурду да: “Таянең сыркоо деди го?..” – деп анан: – “Апам-м!” – деп кимдир бирөө ийне менен сайгандай ыргып-секирип тура калды. Ошондон дикилдеп чуркап да: “Апам-м!” – деп өпкөсү көөп ыйлап да келаткан.
Ал келгенде таянеси чын эле төшөктө экен. Тарбайган арык манжалары менен Алмаштын колун кармап:
– Апаң... келдиби? – деди.
Алмаш башын чайкап, жер тиктеди эле:
– Айт ага, менден мурун өлбөсүн, жок дегенде мени көөмп коюп, бир жумадан кийин барсын!.. – деп эриндерин алсыз, араңжан кыбыраткан.

***

...Таянесине аза күтүп отурган менен, Алмаштын эки көзү, эси-дарты өзүнүн апасында эле. Ошон үчүн го, эстутумундагы ошол сүрөттүн боёктору али күнчө эскирбей, көз алдында сакталып турат...
Кара жумушту көп жасаган үчүнбү, апасы эркектей сөөк-саактуу, кең далылуу, шадылуу аял болчу. Анан калса, өзү да өлөөрүн билген окшоп, ошол күнү башкача болчу. Кайра-кайра жалжылдап тиктей берген кызын бооруна бекем-бекем кысып, боорунун бүчүлүгүн чечип жиберип мамагын оозуна салган. Анысы көрсө: “Эне жытын, эне мээримин акыркы ирээт искеп ал, балам! Мен да ак сүтүмдү кечтим...” – дегени окшойт...
Ошондон көп өтпөй эле апасы аны:
– Балам, Айтурган карыз акча алган... Барып алып келчи, – деп кийинки айылдагы бир тааныштарыныкына жумшаган. Көрсө өзүнүн үзүлөрүн билип эле, Алмашты атайылап үйдөн алыстаткан көрүнөт. Ансыз да жандүйнөсү аялуу немеге ого бетер оор болбосун деген го...
Үйдөн чыгып эле кыз “досторуна” жолуккан. Сен-мен кыз экөө отуруп алышып, топ таш ойногон. Ылайдан үй жасап, куурчак жасашкан. Бири-биринин бетине баткак чачып, анан кубалашып кетишкен. А бирок кайсы убакта, кантип уктап калганы эсинде жок. Уйку-соонун ортосунда эле кимдир бирөө: “Апаң өлүп калбадыбы, Алмаш!” – деп угузуп жатыптыр. Тура калып эле кайра артына чымылдаган.
Айылдын башына жеткенде алдынан таякеси жолугуп:

– Үйүңө ылдамыраак бар, апаң катуу ооруп калыптыр! – деди. Жүрөгү бир булкуп алды! Көздөрү караңгылап, кулагы туна түштү. Кара терге түшүп, дикилдеген боюнча үйүнө чуркап келсе эле анан... өгөй атасы сыртта аза күтүп, бөбөктөрү да көпчүлүктүн арасында өпкөлөп ыйлап турушуптур! ..
– Апа-а?!! – деп бир чучуктай чыңырып алганы, анан да апасын акыркы сапарга узатууга келгенин жактырбагандай, өгөй атасынын одурая бир караганы эсинде. Андан аркысын билбейт. Бу сапар да ойгонсо баягы тааныш керебетте жатыптыр...

***

Уйку-соонун ортосунда жатып ушуларды ойлоду Алмаш. Ошондон уламбы, түшүнө таянеси, апасы, анан баягы эшекчен абышка Сен-мен кыз, Гүлү кирди. Бирок баары тең ага таарынып калган сыяктуу! Баягыдай бапырап жетип келишпей, тескерсинче андан корккон, жийиркенгендей бойлорун ала качырып калышыптыр. Баарынан да досторучу?! Алмаш аларга канчалык жандалбастап, жакындайын дейт. Бирок баягы эки ийнине, алаканына конуп алчу канаттуу балдар да андан чоочуркагандай, жанталашып алысташат! .. Баары тең Алмаштын жанагы оюн окуп алгандай сезилишти ага. Эмнегедир жүрөгү эңшерилип, өпкөсү көптү Алмаштын! Жандүйнөсү боп-бош болуп, жанында, бул ааламда жалгыз гана ээндиктен башка эч нерсе жок калгандай жалгызсырады! Айлана-тегеректеги жандуу-жансыздын баары ал үчүн жок катары туюлду.
“Сен бизден кутулгуң келди беле, кутул! Бирок бир нерсени эсиңден чыгарба, бизсиз өзүң да жоксуң!” – дегенсиди тигилер.
“Мени деле түшүнгүлө да?! Мени деле аягыла да?!”
Алмаш алыс барып алып карап турушкан досторуна ушинтип, буркурап-боздоп ыйлап, актанып жатты. А бирок алар кечээ эле коюн-колтук алышып бирге жүргөн досун бүгүн тааныбай жаткандай же таарынгандай, тоңдоосун карашат!
Ойгонуп кетсе чындап эле жаздыгы жашка чыланып, көл-шал түшүп ыйлап алыптыр. Эми эле көргөн түшүнө, тактап айтканда дайыма жанында жүргөн “досторунан” биротоло кол үзүп жатканына же сүйүнөөрүн, же күйүнөөрүн билбей, дендароо жандай жалдырап жатты! Антпеске айласы да жок эле... Анткени анын тулку бою дагы эле жансыз, кыймылсыз болчу!.. “Масым тарай элек окшойт, – деп жоруду оюнда аны, – Мейли, Өмүр келгичекти жата турайын...”
Бирок, Өмүр келгенден кийин да Алмаш турган жок!.. Андан кийин да, далайга чейин так ушул жаткан калыбында канча бир таңды атырып, күн батырып, кош панардай жалжылдаган көздөрүн гана ачып-жумуп, ошол экөө гана бирде кургап, бирде ыйлап, көргөн-билгени төрт дубал менен жалгыз шып болуп, жалдырап калды...
Баарынан да Өмүргө кыйын болгон. Алган жарын баладай кылып бооруна басып алып, барбаган доктуру калган жок. “Дагы Кудайдын мунусуна шүгүр!” – деди бир күнү. Анткени Алмашка аздап тил кирип, бир жак ыптасы кыймылдап калды. Бирок андан ары эч кандай айла жоктугун айтышты доктурлар. Какыс туруп кетүү үчүн дартка даба табылбай койду. Канчалык сыр бербейин дегени менен күйөөсү ары карап ыйлап, бери карап күлүп жүрдү. “Жинди болсо да алты саны аман болсо болбойт беле! Кайдан да арак аттуу балакетти баштадым экен?! Каяктан жүрүп бирөөнү уга койдум?! Каскактай болуп каяктан да айта салдың!” – деп өзүн да, аракты да, аракты айткан адамды да кан какшап тилдей берчү адат тапты. Алмаш жатып алып кээде аны аяйт: “Сен деле элдей бактылуу жашабайт белең!. – дейт ичинде өзүн-өзү күнөөлөп, – Мага байланып, бактысыз болдуң, шордуум! “Сүйүү!..” деп коет! Башка эле, акыл-эси соо бирөөнү сүйбөйт белең?!”
А бирок, Өмүр андай сөздөрдү адегенде уккусу да келчү эмес.
– Мага сенден башка аялдын кереги жок! – деп кесе айтчу. – Сенден башка аялды мен элестете да албайм!
Алмашты чанмак турсун, Өмүр андан бала күтчү. Эгерде Теңир экөөнөн ыңаалаган ымыркайын аябаганда, балким алар бири-биринен кетмек эмес?!

***

“Ушул боюнча төшөктөн турбай каламбы?!” – деген коркунуч мээсинде кыттай уюп, ансыз да кыймылсыз жатып калган денесин ого бетер жерге ныгыра басып, андан аркы жашоонун ага кызыгы деле калбай калган. Бирок, дагы бактысы бар экен, Теңири ага бу жолу да ырайым кылды...
– Алмаш, Ошко алып барайын, – деди бир күнү Өмүр, – Өзбекстандан бир күчтүү көзү ачык, табып аял келген имиш.
Аны укканда Алмаш аябай каткырып күлгөн.
– Убара болбой эле койчу, Өмүр! Жараткан өзү берип, өзү кайра алып койгон кол-бутту ошол катын кайра сурап береби?!
– Баргандардын көпчүлүгү жакшы болуп кеткен имиш. Бир барып көрөлүчү?
Өмүрдүн ушинткенинен улам Алмаш макул болду: “Көрөйүнчү, канчалык кыйын экенин”, – деп баратты ичинде. Бирок, босогону аттаганда эле Алмаш башка жегендей бир “селт!” этип алды.
– Ай, жигит! Катыныңды тээтигил жерге жаткырып коюп, өзүң бара бер! – деди босогодо Алмашты баладай кылып бооруна көтөрүп турган Өмүргө.
– Деги эле мунун бышыктыгын көр. Келер келгиче: “Ошол катын эмне, Кудай болуп кетиппи?! Кыйындыгын көрөйүнчү! ” – деп куйругума суу бүркүп келдиң,ээ?! – деди анан Алмашка, – Кабыл албай коеюн дедим эле, дагы Кудайдан корктум!
Алмаш менен Өмүр бири-бирин карап, ыңгайсызданып калышты эле:
– Бир айдан кийин кабарлаш, ага чейин келбей эле кой! – деп Касиетхан анан Өмүрдү кетирип жиберип, Алмашты алып калды. Ансайын Алмаштын тынчы кетип: “Ушунча убакыт бу жерде эмне кылам?!” –деп ичинде тыбырчылайт. Аял болсо узун күнү кечке киши кабыл алып, ар кыл тагдыр, ар кыл оору менен келген адамдарга дем салып, табыпчылык кылат. Алмашка болсо колу бошой калган кездерде, телевизор көрүп отуруп деле: “Сүф-ф!” – деп дем салган болот. “Ооба, сеники чын! – дейт ансайын Алмаш ичинен аны менен урушуп, – Эки көзү башка жакта, анан да дем салымыш болуп коет!..”
Дагы бир күнү ушинтип ойлонуп жатса тигил шарт бурула калып:
– Эй, катын! Көчүгүңдү кысып, жөн жатчы! – деп жатпайбы.
“Мен сага эмне кылып жатам?!” – деп оюнда кайра каяша кылып койду эле, тиги да кайра имериле калып:
– Эмне кылып жатканыңды билбей жатасыңбы?! – деди, – Канча күндөн бери эле унчукпай койсо..! “Эки көзү телевизордо, мунун кайсы кыйраткан деми түшмөк эле!” – деп сөгүп жатасың го?!
Алмаш оюндагысын билдирип койгонуна ыңгайсызданып, ошондо да ишенбей: “Байкабай сыртыма айтып алгамын го...” – деп ойлогон. Бир күнү да: “Кыйратып ийчүдөй болуп, бул эми мени эмне кармап жатат? Эртерээк эле кетирсе болмок!” – деп ойлоп койсо:
– Керек болсо азыр деле кетирип жиберем! Мен үчүн жашачудай болбой, Кудайга тобо айтып, келме келтирип жатчы! – деди. А бирок сүйлөгөнү канчалык орой, өктөм болсо да ошол Касиетхан айымдын айткан-дегендеринен, атүгүл үнүнөн Алмашка кандайдыр бир жагымдуулук, ымала санагандык сезилчү болгон.

***

Ошондой күндөрдүн биринде Алмаш чочуп ойгонду.
Түндүн кайсы убагы экени билинбейт. Эшикте бороон-чапкын! Там түп-орду менен омкорулуп кетчүдөй болуп, чатыры калдырттап, терезелери шарактап, бак-дарактар тим эле Кудайга үнү жетчүдөй шуулдап жатыптыр. Бир убакта алай-дүлөй тынчып, үйдүн ичи да кулак-мурун кескендей дымырай түштү. Аздан соң дыбырттап жаан жаап келди. Акырын-акырындан башталган жаан улам күчөп, өчү бардай эшик-терезеге чабыла жаап, чагылган чартылдады. Алмаш коркуп, чүмкөнө калды. Демин ичине катып, кыймылдабай жатты. Канчалык уктап калайын дегени менен уйкусу качып, таңга маал гана көзү илинип кеткен окшойт... кандайдыр бир дабыштан кайра да чочуп ойгонду. Аяк жагында кимдир бирөөнүн турганын туйду. Жүрөгү кабынан ыргып кетчүдөй дүкүлдөп, коркконунан энтигип чыкты.
– Бисмиллахи- рахмони рахим! Кудай, айланайын! .. – деп ичинен кайра-кайра келме келтирип, Кудайга жалынып-жалбарып жиберди. Анын коркконун туйгандай, дабыш да тынчый калып, эми Алмаштын баш жагына өттү. Алмаш демин ичине катып, так кулак түбүнө келген дабышты тыңшады. Эмнегедир, корккону аз-аздан тарап, көнө түшкөндөй болду да, Алмаш андан кандайдыр жайгаруучулук илеп келип жатканын туйду. Дене-боюн бош таштап, бара-бара көшүлүп баратты. Ошол арада атүгүл Алмаш эч нерсе сезбей калган буттары акырындан чымырап, жан кире баштаганын сезди. Тээ тырмагынын учтарынан тарта “тыз-быз” этип барып, жогоруну көздөй жагымдуу жылуулук жүгүрүп келатканын туйду. Ошол жылуулук балтырларына, тизесине, жоон сандарына, көкүрөк тушуна жетип, анан жыбырап бүт тулку-боюн каптап, атүгүл башына чейин жетти! Кандайдыр күч-кубат алгандай, көздөрү умачтай ачыла түштү. А бирок ушул керемет сезимди жоготуп алчудай, кыймылдоодон коркуп жата берди эле, жанагы шоорат кайра да пайда болду. Эмнегедир бу саам ал Алмашка тааныш туюлду. Алиги дабыштын ээси да ошону туйган өңдүү:
– Тура гой, кызым! – деди, – Тур эми?!..
Алмаш тааныды! Сүйүнгөнүнөн бетиндеги төшөктү ачып жиберди: Ооба, өзү! Таарынып, көптөн бери көрүнбөй жүргөн баягы абышка! Алмаш анын келишин ушунчалык күтпөдү беле! Андан кечирим сурагысы келчү! Аны бул оорудан, бул азаптан жалгыз гана Кудайдын жардамы менен “достору” куткарарына ал ишенчү! Мына, жанында адатынча күлүмсүрөп, үйгө ак жарыгын чачып, маңдайында турат! Атүгүл кайра да кайталап:
– Турбайсыңбы? .. – деди.
– Азыр!.. – Алмаш өзүнүн көптөн бери кыймылсыз жатканын унутуп калгандай, шашылыш тура калды эле, абышка аны саамга жылмая карап туруп, көздөн кайым болуп кетти. Ошондо гана эсине келе түшкөн Алмаш эңкейип, өзүнүн тулку боюна бир таң кала карап алды да эреркеп, эмшеңдеп ыйлап жиберди. Анан бир, эки, үч, төрт... кадам таштады. Ошону эле күтүп тургандай, аңгыча сырттан Касиетхан да кирип келип, ушундай болоорун мурда эле билген же аңдып турган адамдай эч таңкалбай туруп:
– И, турдуңбу?! – деди мээримдүү күлүмсүрөп.
Алмаш канчалык аракет кылганы менен, кубангандан үнү буулуп такыр сүйлөй албай койду.
– Мына, жашоого экинчи ирээт жаралат деген ушул! – деди устаты, – Кайра да минтип тушооң кесилип жатат. Кут болсун!
– Рах-мат... – ыйлап атып айтты Алмаш.
– Көптөн бери жата берип жүдөсөң керек, мончого түшүп, жуунуп ал. Анан сүйлөшөлү...
– Касиетиң абдан күчтүү экен. Кудайым жакшы эле белгилерди берген экен, ошону бирөө-жарымдын туйбаганын, билбегенин кара! Көп нерсени аңдабаган кызык элсиңер, деги... – деди Касиетхан кайра келгенинде. Ошондо да ичинде Алмаш: “Кызык эмес эле элбиз...” – деп чычалап койду. Оюн жыйып ала электе Касиетхан ага олурая бир карап алып:
– Кызык болбосоңор, каргадай бир кызын ушинтип кор тутат беле?! – деди. Оюн окутуп алганына Алмаш бу жолу да уялып калды.
– Деги эч кимге үйрөтпөйүн дедим эле... – аял бир топко чейин өзүнчө күңгүрөнүп отурду да, ак көңүлү кармап кеткендей бир убакта шыр кетти, – Болуптурчу эми, бир кыргызды чыгарайын! Андан ары анын макулдугун сурабай туруп эле:
– Менде дагы алты ай болосуң! Андан аркысы Кудайдын өзүнө аманат! – деди. Анын эмне жөнүндө айтып жатканын Алмаш анчалык аңдай албай, буйдала калды эле:
– Адегенде даарат алып, намазга жыгылганды билишиң керек, – деди, – Андан башка да сен али биле элек, түшүнө элек көп нерсе бар. Колумдан келишинче үйрөтөм... Андан кийин касиеттүү, ыйык жерлерди басышың керек, анан өз үйүңдө чилдеге отурасың.

[gulmira96]

“Чилде” деген эмне экенин түшүнбөй, бүшүркөдү Алмаш. Ал үчүн айтылгандардын баары табышмактай, сырдуу, сүрдүүдөй сезилди. Бирок, бара-бара ошонун баарын өздөштүрүп, көзү да, көкүрөгү да каныгып, табышмактын жандырмагын аз-аздан чече баштады...
Көрсө, бул жашоодо адам баласынын билгенинен – биле элеги, көргөнүнөн – көрө элеги көп экен. Адам баласы туюп-туя элек, түшүнүп-түшүнө элек, ачылып-ачыла элек аалам сырлары али да чети оюлбай жаткандай. Жада калса ушунун баарын айтып жатып, Касиетхан өзү да эч нерсе билбестигине өкүнгөнү таң калыштуу. “Адам баласы чын эле жашоого эле эмес, аны таанып билүүгө да ушунча ач көз белем...”
Айткандай эле Касиетхандын колунда Алмаш шарыяттан кабар алды, намазга жыгылганды, көп нерсеге сабыр, кечирим кылганды үйрөндү. Туура алты ай дегенде анан устаты Алмашты Чаткалга алып келди. Жада калса ал Өмүр экөө өз алдынча өмүр сүргөн ушул биринчи уясын да баягыдан башкача көрдү. Түгөйүнүн жандүйнөсүндө жаңы дүйнө жүргөнүн атүгүл Өмүр да түшүндү.
Устаты Алмашты кең Чаткалдын Тастапиан-Ата, Ыдырыс-буба мазарларын бастырды. Мазардын мынчалык сырдуу, касиеттүү болоорун Алмаш ошондо туйду...
Ошондон кийин гана Алмаш кырк күн, кырк түн чилдеге отурду.
– Чилде – бир чети сыноо, – деди отурардын алдында устаты, – Айрым адамдар аны көтөрө албай, айыкпас ооруга кабылган учурлар да бар. Башкача айтканда акыл-сезимине көкүрөк-туюму аркылуу тынымсыз келип, көзгө чагылышкан ар кандай көрүнүш, элестерге айрымдардын мээ клеткалары туруштук бере албай калат да, ошол “коркунучтуу” башаламандыктан кайра чыгып да кете албай, нерв оорусуна чалдыгышат. Бул – албетте, өтө коркунучтуу! Бирок, чилдеге кирбей койгонунда деле эртеби-кечпи аны ошол тагдыр күтүшү мүмкүн. Эгерде сен бул сыноону көтөрө алсаң, чилде сенин менден алган аздыр-көптүр билимиңди андан ары жетилтип, ишенимиңди бекемдеп, кемтигиңди толуктап, акыл-эсиңе, аң-сезимиңе кошумча билим салып, агартуучулук милдетти аткарат. Кандай дейсиң, чилдеге отурууга макулсуңбу?
– Макулмун! – деди Алмаш.
– Сизчи? – Касиетхан Өмүргө тигилди эле, ал Алмашты бир карап алып:
– Эмне үчүн чилдеге караңгы үйдө, жалгыз отуруш керек? – деди аялын аягандай.
– Эгерде жарыкка отургузуп, жанына сени коюп койсо ал сени, сенин тегерегиңдеги мына бул буюм-теримдерди гана көрөт! Ошолор жөнүндө гана ойлонот! Чилденин бир касиети – адам көртирликтин көрөпай-шарапайын көрбөй, укпай, алаксыбай, бүт дитин-дилин бир гана нерсеге токтотуп, ошону ойлоп, ошону туюп, ошонун сырын тартып, ой жүгүртө алганында. Чындап пейлин, ниетин койгон, изденген жана өзү сүйгөн пендесине Теңирим өзү жар болот. Чилдеден адам буга чейин өзү да, башкалар да билбеген айрым нерселердин тамырын тартып, табышмагын таап, сырын сезет. Эң негизгиси, чилдеде отуруп ал өзүнөн-өзүн издейт...
Өмүр акыры ынангандай:
– Алмаш өзү макул болсо... макулмун, – деди.
– Анда, “урушта туруш жок!”
Жаратылыштын “үлп” эткен жарыгы тийбей тургандай кылып бир бөлмөнү капкараңгы кылып бекитти устат. Шакиртин ага чейин абдан дыкат даярдап, кандайдыр дем-дубасын окуп, анан чилдесине кийирди да, үйдүн ичине түгүл короого да киши киргизбей, бул үйдүн ичи-сыртын жымжырттыкка уялатты. Шакиртине тамакты да өзү акырын даярдап, дабыш чыгарбай киргизип коюп жатты.
Алмаш караңгы бөлмөгө адеп киргенде: “Кай жактан ким, эмне чыга калат?” – деп жүрөгү опкоолжуп, чийки май жегенсип отурду. Анткени алты ай Касиетханда жүргөн кезинде ошол жерде көрүнүп, дарыланып жүргөндөрдөн: “Чилдеге отурсаң көзүңө ажыдаар, бака-жылан, албарсты... көрүнөт”, – деп айткандарын уккан болчу. Бирок бара-бара жүрөгү ылдыйлап, ыңгайга ылайыкташып, көнө түштү. Биринчи күндөрү анчейин деле сырдуу эч нерсе болгон жок. Болгону эле убагында намазга жыгылып, устаты үйрөткөн дубаларды айтып, жакшы тилек, ниет кылып, ак ойлорду ойлоого аракеттенди: “О, кудурети күчтүү Кудай! Мага жашоо-өмүр берип, жарык күндү көрсөткөнүңө, айлана-тегерегиме жакшы адамдарды чогултуп, мени ар кыл жамандыктардан коргоп, колдогонуңа миң мертебе ыраазымын! Эми да берериңди унутпа, Жараткан?! Өзүмө денсоолук бер, жүрөгүмө – ыйман, көкүрөгүмө – туюм, көзүмө – нур, жүзүмө – мээрим, көңүлүмө – сергектик, анан да ыйман, кечиримдүүлүк, сабырдуулук, кыйынчылыктарда майтарылбас күч-кубат бер, Кудай! – муну ал чын дилинен, Жаратканга жалынып суранды, – ...Өзүм сага аманат, Кудай! Оң жолуңа багыштап, буга чейин азап-тозогумду, оору-сыркоомду менден арылт, Жараткан! Бир гана өзүңө сыйынам, бир гана өзүңө ишенем! Андыктан менин мындан аркы жашоом мен каалагандай эмес, сен каалагандай болсун?!.. Ушул тилек, суранычымды кабыл ал, Жараткан?! ”
Канчанчы күн, кайсы убак экенин билбейт, үнү-зары жеткендей, Жараткандан ага алгачкы белги келди! Терезенин караңгылап, жаап турган кара чүмбөт саал делпилдей түштү да, андан жүзүнө кадимкидей жагымдуу илеп уруп, аптыгып алды. Кимдир бирөө жонунан ылдый жагымдуу бир нерсени жаба куйгандай тулку бою анан жыбылжып жылый түштү да, жаны жай ала, жеңилдене түштү. Көздөрүн жумуп, көөлгүдү. Так бетмаңдайына, эки көзүнүн ортосу тушка күндүн үзүмүнө окшогон жаркырак нур пайда болуп, үлпүлдөгөн ошол жарык Алмашты аруулап жаткандай, калкылдап абада асылып турду да, кайдадыр кайып болуп кетти. Эмнегедир Алмаш аны жандилине, денесине сиңирип же жутуп алгандай, өз сезиминде ого бетер жакшыра түштү. Ансайын сыйынды, Кудайына! Ансайын сүйдү! Анын керемети менен кудуретине ансайын ишенди!
Балким, буга чейин өзүнөн башкаларга көрүнбөгөн “достору” менен коюн-колтук алышып жүрүп көнүп калганы үчүнбү, жанагы коркуу, сестенүү сезими караманча жоголду да, тескерисинче алда нелердин келишин күттү.
Бирде уктап, бирде ойгонуп, бирде күлүп, бирде ыйлап... кээде бир ойдун артынан кубалап, ой-санаасы менен аалам кезип, жер кезип... Кээде акыл-эсин, аң-сезимин, жандүйнөсүн жымылдаган жымжырттык каптап... Бирде бакылдап ата-энесинин руху менен сүйлөшүп, бирде баягы “достору” менен уй мүйүз тарта отуруп, алда нелер жөнүндө талашып-талкуулашып. .. Кээде сурап, кээде өзү суралып... Өзүнөн-өзү суурулуп чыгып алып, өзүн сырттан карап!.. Кээде өзүнүн ичиндеги болуп жаткан башаламандыктан чарчоодон суй жыгылып!.. Айтор, канча бир күндөр менен түндөрдүн эсебин билбей өткөрүп, бирок ошондо да аалам сырын ачып жибере албай, болгону анын тамчысынын жарым-жартылайын көкүрөгүнө кыттай кылып уютуп, тутуп алды да, кырк биринчи күн дегенде чилдеден чыгып келди!..
Кырк күндүк сыноо, аруулануу, агарууну оюндагыдай өткөрүп чыккан шакиртин Касиетхан кучактап тосуп алды. Бооруна кысып, жетине албай кубанып турду да:
– Көкүрөгүң зирек, көөдөнүң тунук, Кудайым сүйгөн пенде экенсиң! Эң жакшы, баары жакшы өттү! Мунун баары Алланын ыраазычылыгы үчүн болсун! – деди. Ошондон кийин устаты көпкө кармалбай эле жол жүрүп кетти. Кетээринде: “Муну сага Кудай-таалам өзү айттырып жатат, эсиңе тутуп ал!” – деп толгон-токой акыл-кеңештерин айтты. Устат катары, эже катары батасын берди:
– Мына эми, сен баягы Алмаш эмессиң! Сен эми Кудайдын кудурети менен канчалаган пенделердин сообуна кала турган адамсың! Сен ушул сааттан тарта, так ошондой даражадасың! Бирок бул касиетти карманбасаң, анда абалкы абалыңа түшүп, “айыкпас жинди” аталып, бүт өмүрүң күлкүгө айланат... – деди.
Шакиртинин андан ары шыр иштеп кетиши үчүн кам көрүп, айыл-апаны чакыртып, Алмаштын айыкпас ооруну айыктыра алчу, алдыда болчу жакшылык-жамандыкты күн мурун көрүп, туюп, алдын алууга данакер болчу касиети бар экенин айтып, жарыя кылды да, жөнөп кетти.
Баягы “жинди” Алмаштын башкача Алмаш болуп калганына бирок эч ким деле ишенген жок.
Устатынын кетиши менен Алмаштын бир капшыты эңшерилип эле калды. Көпкө чейин коңултуктап, көнө албай жүрүп көндү. Бирок эле жүрөгүн өйүгөн бир нерсе – устатынын соңку эскертүүсү! Кайрадан “жинди” болууну кантип кааласын?! Бирок кимди көрөт? Кимге барат? Кантип барат? Эмне дейт?! “Мага келгиле, мен чын эле башкамын! Мен адам көрүшүм керек. Дарттан арылтып, азаптан арачалашым керек!” – дейби?” Жок, жок! “Кудай деген жок!” – деп жашап жаткан советтик доордун адамдарына антип айтыш, ишендириш кыйын эле!
Бир күнү анан өмүр бою мугалим болуп жүрүп, акыркы он жети жылдан бери баспай калган Айна аттуу аялга барды.
– Эже, тынчыңызды алганым үчүн кечирип коюңуз. Бирок өзүм деле өзүмө анча ишене албай турам. Сиз макул десеңиз... сизге мен... дем салып көрөйүнбү?
Айна эже адегенде териккенсип кетти. Аялдын так жаралуу жерине тийип алганы үчүн Алмаш да саал ыңгайсыздана түштү.
– Мен мындайларга ишенбейм, сиңдим! – аял жактырбагандай, кесе айтты.
– Эки-үч күн эле карап көрөйүнчү, эже?.. – чын дилинен жалдырады, суранды.
Жан деген курусун. Ары жагында канчалык ишенбей, иренжип турса да аялдын экинчи бир ишеними: “Эмнең кетип жатты эле, а балким эбепке себеп болуп кетээр?” – деген окшоду.
– Мейлиң, – деди анан көңүлсүз.
Сүйүнгөнүн сураба! Эртеси эртең менен даярданып алып барды! Жүрөгү “дүк-дүк! ” Мунун акыры кандай болот, алдыда кандай күндөр күтүп жатат, өзүнө да али табышмак. Бирок устатынын айткандарын эстеди да, өзүн токтоо кармап, дем салууга отурду. Аял болсо Алмашты анча жактыра бербей, саал чүйрүйгөнсүп, төшөктө тынч жатты.
– Биссмиллахи- рахмони-рахим! – келме келтирди Алмаш. Эмнегедир, ошондон кийин өзүнөн-өзү эле көздөрү жумулду да, денеси бир башкача мемирей түштү. Бирок, бет алдындагы оорулуу аялды кадимкидей көрүп турду ал. Аңгыча Айна эженин баш жагында баягы “атасы” пайда болду! Кадимкидей жанданып, өз атсын көргөнсүп сүйүнгөнүн сураба! Көп өтпөй эле бардык “достору” чогулуп келишип, аялды тегеректей турушту. “Атасы” аңгыча: “Мени эрчип оку!” – дегендей ишарат кылды да, бая чилдеде өзү үйрөткөн дубасын окуй баштады. Алмаш да анын соңунан кайталап, качан ал: “Сүф-ф!” – дегенде кошо: “Сүф-ф!” – деп, узакка окугандай болушту. Атүгүл Алмаш баягы устаты окшоп, аялдын эмне ойлоп жатканын кулагы аркылуу угуп турду:
“Жинди болуп жүрүп эле... каяктан молдо боло калмак эле? Кудай уруп, какаганга муштаган болуп, жини жукпаса экен, Кудай!..” –деди аял адегенде. Алмаш чыдабай кетти:
“Эже, каяктагы жин-пинди ойлобой, жакшы олйорду ойлоңузчу?! Жакшы болуп кетсем экен деп сураңыз, Кудайдан?! ” – деди. Аял ичинде:
“Апей, балакет!.. ” – деп бир чочуп алып, дымып эле калды. Дуба жаккан сыяктуу, аялдын жүзүндө, ууртунда турган жанагы текебердик аз-аздан тарап, өңүнө кызыл жүгүрүп, көшүлүп баратты. Качан дубанын аягына чыккан кезде “достору” бир-бирден көрүнбөй, кетип жатышты...

[gulmira96]

Ушунун баары кудум азыр башынан өтүп жаткандай, так ошол кездегидей ууртунан жылмая, андан ары элестетип, эстеди Алмаш.
...”Достору” кеткенден кийин өзү да көзүн ачты. Үйдүн ичи кулак-мурун кескендей жым-жырт экен. Айна эже боргулдана тердеп, уктап жатат. Желдеп калбасын деп кымтылап жаап, алаканын маңдайына койсо аял көздөрүн ачты да:
– Ух-х, уктап кеткен турбаймынбы, – деп кандайдыр бир жагымдуулукту сезгендей колунун манжаларын акырын тыбыратып, кыймылдатып койду. Алмаш чыгып баратканда:
– Кеттиңби? – деди.
– Эртең келем, эже. Эртең менен...
Эртеси келгенинде аял аны кечээкиден башкачараак кабыл алып:
– Түндө уйкум тынч болду... – деди. Ошондо да анын ойлорунун тээ тереңинде дагы эле күмөнсүгөндүк бар болчу. Үчүнчү күнү барганында аялдын буттарына аз-аздан жан кирип, бала-бакырасы ошого кубанып, тегеректеп карап отурушуптур.
– Эже, апамдын буту кыймылдап калыптыр! – деди кенже кызы сүйүнчүлөп.
– Буюрса басат, апаңар! – деди Алмаш. Кантип, эмнеге антип ишенимдүү айтып алганын өзү да байкабай калган.
– Ура-а!!! – деп сүйүнүшкөн балдар.
– Силер баргыла эми. Мен дем салайын.
Балдар эрчишип чыгып кетишкен. Бирок бул аялдын апасын кантип айыктырып жатканына сонуркап, билгиси, көргүсү келгендей, эшикти атайылап эле чала жаап, шыкаалап туруп алышканы эсинде. Канчалык жайына коёюн дегени менен алардын бышылдап дем алганы, түртүшүп-тартышып, урушуп чырылдашканы Алмашты бир топ алаксытып, акыры туруп барып эшикти ичинен илип койгон.
Кийинки күнү барганында өзү да көргөн көзүнө ишенип-ишенбей, оозу ачылган! Анткени, Айна эже тамды сүйөнүп, туруп алыптыр! Кудум жарганатка окшоп тамга жабышып, калчылдап-титиреп, кара терге түшүп, жөлөнүп турат! Баарылап бир бактылуу болгондорун сураба! Жетинчи күн дегенде, Кудайдын кудурети менен кошунасы кадимкидей басып калды!
Адам баласы кубангандан да ушунчалык төгүлүп ыйлаарын башта байкачу эмес... Айна эже көзүнүн жашын буурчактатып, баладай балбаалап ыйлап алган!
– Мындайга эч ишенчү эмес элем... Кечир, сиңдим! Барбаган жерим калган эмес, жыйырма жылга жакын баспай жаткан адам баардыгынан түңүлүп калат тура! Мындай күн келет деп эч ойлогон да жок элем! Кудайым бар экен, кагылайын! Колуңдун ырахатын көр! Кар болбо! – деп, Алмаштын “жөн кой” дегенине ынанбай жатып, саап ичип отурган уюн берген да сураган:
– Деги айтчы, сиңдим, оорунун тамыры кайда экен?
– Алла-таалам бизге жакшылыкты гана буюрган. Ал эми жаман нерселердин баарын өзүбүз жасап алабыз... Болгону эле туура эмес жерге “отура” калган экенсиз, ошондон ооруп калыпсыз...
Ошентип, Айна эже анын биринчи пациенти болгон. Ошондон кийин гана Кудайдын кудуретинин сөз менен айтып жеткире алгыс күчтүүлүгүнө жана устатынын, чилдеден алган сабактарынын канчалык деңгээлде чындыгы бар экендигине чындап ынанып, бул сырдуу дүйнөгө биротоло башын ийген.

***

Ай жаңырыптыр. Жаңы эле булуттун ары жагынан жарк этип чыга калган иймектей айга карады Алмаш. Машинени токтотуп, сыртка чыкты. “Туулган жердин топурагынын алтын” экени чын. Кере-кере, ырахаттана дем алып, айлана-тегекке суктана карады. Айды карап туруп, Гүлдан экөөнүн Айга сыйынганын эстеди. Сыйынды: “Элге берсин Кудайым, эл ичинде бизге берсин! Айдан аман, жылдан эсен чыгалы!..” Ооба, Гүлдан анда ушинтип сыйынган. Анда да Ай так ушундай болуп, ушул жерде турган... Гүлдандын айлы тарапка көз жиберди да, көкүрөгүн солкулдата улутунуп алды... Башка ойлорду ойлогусу, алаксыгысы келди...
А бирок, ушундай бир кызык адаты бар. Бир нерсени ойлоп же бир ишти баштап алса, акырына чыкмайын жаны жай албайт... Бу жолу да ошентти. Машинеге отуруп, үзүлгөн ойлорун андан ары улады...

***

...Ошол, Айна эжеден кийин менде тынч жатуу деген жоголду, – деди дилинде, – Андан кийин кай жактадыр... ким бирөөлөр мен аркылуу Теңирден жардам күтүп, жансоогалап, атымды атап, зар какшап чакырып жаткандай, бир жерге бейкам отура албай, карбаластай берчү адат таптым. Бир күнү анан айлана-тегерегимди карап, көз жүгүрттүм. Айткандай эле айлыбыздагы Гүлназ аттуу кичинкей оорулуу кыз бар болчу. Гүлназ нерв оорусуна чалдыккан. Атасы ошол тапта исполком болуп иштеп жүргөн, “Кудай жок!” – деген атеист адамдардын бири эле. Аялы – Калыя эже банкта иштечү. Күйөөсү ишке кеткен маалды болжоп, бир күнү анан кирип бардым!
– Күйөөм бүбү-бакшыга ишенбейт! Мунубузду билсе тилдейт, кокуй! Билбесин! – деп Калыя эже катуу эскертти. Айна эженин басып кеткенин билсе деле табыпчылыкка ишене албагандык, олку-солкулук бар эле. Мен да көгөрүп, макулдугун сурап отуруп алдым. Ынанбай жатып, акыры макул болду.
– Атабыз ишке кеткенден кийин, көрүнбөй кел, – деди эже. Экөөбүз ошентип макулдаштык. Бирөө-жарым айтып койбосун үчүн жашырынып кирип, кайра жашырынып чыгып жүрдүм.
Айткандай эле кичинекей Гүлназдын денсоолугунда акырындан жылыш болуп, кулк-мүнөзү калыбына келгенсип, оңолуп келатты. Бир күндөрү анан оорусунан какыс айыгып, соо балдардын катарына кошулуп, чуркап ойноп кетти! Ошондон кийин гана ата-энеси Кудайдын кудуретине ишенип, атүгүл мен тууралуу “Чаткал оттору” аттуу райондук гезитке жазышты. Андан кийин эбепке-себеп болуп, жакшы болуп кеткен адамдардын ыраазычылыгы “Ленин жолу” гезитинде жарык көрүк көрдү.
Мына ошондон тартып, оорулуу адамдарды издеп: “Мен дарылап көрөйүнчү?” – деп суранып барбай калдым. Анткени бири-биринен угуп, гезиттен окуп келген эл барган сайын көбөйө баштады. Күнүгө таң эртеден кечке чейин кезекке тургандарды бирден кабыл алып, ансайын күүгө келген тулпардай табыма келип, колунда жоктордун батасын, бардар адамдардын “ыраазычылыгын” алып, иштеп жаттым...
Ошондой күндөрдүн биринде мени сынап, тек гана текшериш үчүн үйгө бирөө келди. Анын антип келээрин тээ үйүнөн чыкканда эле билгем. Дем салганда көздөрүмдү жумуп алмай адатым бар. Ошентип бирөөнө дем салып отурат элем, бир убакта бет алдымдагы адамга таандык эми элеки “сүрөт, картиналар” кудум бузулган теле экрандагыдай чыбырчыктап барып өчүп калды. Таң калып, бир чети коркуп да кеттим го, дубам токтоп, ара чолодо көргөн-билгендеримди айтып жатат элем, аным токтоп эле дел боло түштүм. Көпкө унчукпай калсам тигил да көзүн ачып, мени карады. Аңгыча “атам” пайда болду да: “Сени сынап, аял киши келатат!” – деп көз алдыма жакшы кийинген, менден саал улуураак аялды көрсөттү. “Жарайт!” – дедим. Дарыланып жаткан адам мени өзү менен өзү сүйлөшүп жатат дедиби, унчукпай карап калды.
– Мени сынап бир аял келатат! – дедим. Пациентим мени таң калып, ишенбегендей карады.
– Шыңга бойлуу, кооз кийинген, менден саал улуураак, колунда кичинекей кара сумкеси... Көзүндө айнеги бар экен, – дедим көзүмдү жумган боюнча көргөнүмдү айтып. – Кырктан кыйла өтүп калган арыкчырай, териси жукараак аял...
– Качан келет экен? – деди тигил мени сынагандай.
– Он-он беш мүнөттө келип калат.
– Мен кетпей турсам болобу?
– Болот. Ага чейин сеансыбыз да бүтүп калат.
Айткандай эле ошончо убакыттан кийин баягы аял менен дагы бир эркек короого киришти. Кезекте эл көп болчу, көпчүлүктөн жазганып, саамга буйдала калышты.
– Келишти, – дедим мен, – жанында дагы бир эркек адам бар экен. Кезек күтпөй эле кире беришсин, айтып койгулачы?
– Жаңы келгендер кимдер? Сиздерди чакырып жатат, кире бериңиздер, – деп жардамчым чакырып келди. “Эмне үчүн кезексиз кирет?!” – деп отурган бир “дуу!” этип барып басылды.
– Келгиле?! – дедим кирген экөөнө, – Жогору өткүлө. Мага эмне максат менен келдиңер?
– Көрүнөлү деп!.. – аял бир чети какшыктагандай, бир чети элден бөлүп чакырганымдан улам го, ыңгайсыздангандай айтты.
– Сиздин эмнеге келгениңизди, бая сиз үйүңүздөн чыкканда эле билгем. Көрүнбөй эле мени сынап келбедиңизби. Эмне үчүн?!
– Андай биленчээк болсоң, эмне үчүн сынаганымды деле билесиң да?!
– Билем! Оорудан жаны кыйналгандардын басымдуу көпчүлүгү ушул тапта бизге келип жатышат. Кудайдын кудурети менен жакшы болуп кеткендер аз эмес. Эгерде ишенбесеңиз тизмесин алып, таанышып чыгыңыз. А бирок сиз ага эмне үчүн чычалап, ич күйдүлүк кылып жатасыз, билбейм?! Ансыз да дары-дармек табылбай, куру жалак болуп калдыңар го? (Советтик бийлик кулагандан кийин бүтүндөй республикада дары-дармек да бир топ убакыт бою таңсык товарга айланган).
– Чычалагыдай мен сага окшогон илим-билимсиз бирөө эмесмин, сиңдим! Менин “жогорку билимдүү врач” деген дипломум бар! Сен жана сага окшогондор “сүфүлөп”, элдин башын айлантып, ошолордун эсебинен жан багып жатасыңар! А бирок бул кылмыш экенин билесиңби?! Канчалаган өнөкөт оорулуу, учетто турган адамдар доктурга баруудан баш тартып, сенин эшигиңди сагалап олтурушат!
– Болуптур! Эгерде алар азыр сени эрчип ооруканага барышсын, сен аларды кантип дарылайсың? ! Анан да айтчы, ошол өнөкөт оорулардын арасында сенден какыс айыгып кеткен ким бар?! Андай кыйын экенсиң, эмне үчүн ушуга чейин баспай жаткан жарым жанды, жиндини, аракечти айыктырган эмессиң?!
– Алар эмне, сенин кыйындыгыңдан айыкты деп ойлойсуңбу? ! Сага окшогондорго ишенип алып, өзүн-өзү алдоо менен айыгып атышат!
– Кеп – анын айыкканында болуп жатпайбы! Же сага мунун анчалык зарылдыгы жокпу?!
– Силер – көз боочу, алдамчысыңар!
– Далилдеп бер?!
– Далилдейм! Далилдейбиз! Борбордо так силерге окшогондордун бетин ачыш үчүн текшерүү жүрүп жатат! Эгер коркпосоң жүрү, мени менен бар!
– Барам!
Ал мени унчукпай калып калат дедиби, булкунган боюнча сыртка бет алды. Эми ойлосом анда ал мени элдин көзүнчө уяткарып: “Бүбү-бакшыларга ишенбегиле! ” – деп көпчүлүктү ынандырам деп келген окшойт. Бирок анысы оңунан чыкпай калганы жанына батып кеткендей:
– Көрөм, сенин ким экениңди! – деди чыгып баратып ызалуу, – Ошончолук эле кыйын экениңди ошол жактан көрөм!..
Канчалык өзүм да ызаланып алгам. Бирок аялдын: “Сендейлерди текшерет экен!” – дегени мага эмнегедир жага түштү. Аял менин тээ бир топ күндөрдөн берки эңсөө-тилегимди билип, ошон үчүн келгендей, мени азыр ошол эңсөөмө эрчитип барчудай , жүрөгүм акырындап жылый баштады.
Акыры аял экөөбүз кептин ток этерин айтышып, эки күндөн кийин калаага аттанмай болдук.

[gulmira96]

Эртеси эртең менен короонун сыртына чыга калсам, жолдо эшекчен карыя өтүп баратыптыр. Өзү да абдан жылдыздуу, көздөрү күлүп турган, ак сакалы жайкалган, жакшынакай киши экен. Эмнегедир бейтааныш экенине карабай мени жакынсый, жылуу карап, баш ийкей учурашкан окшоду да:
– Кызым, чоң калаага бараткан экенсиң… Эсиңде болсун, сенин каныңда дубакөйлүк деген чоң касиет бар. Бирок көз боочулардын ойнуна аралашпа! – деп өтүп кетти. Анда азыркыдан алда канча жаш кезим. «А, баягы көзүмө көрүнгөндөрдүн бири чыгаар», – деп түшүнүпмүн. Көрсө ал карыя көрүмчү эмес эле, менин таякем, тактап айтканда атам Бектин бир тууган таякеси Икрам Максымдын уулу – Турсун Максым деген экен! Дагы бир кызыгы, таякем менин бул үйдүн келини экенимди алда качан билиптир да,, бирок бир жолу да бастырып келбей, сыртымдан эле көз салып жүрө бериптир. «Эмнеге антти экен?» – деп кийин көпкө чейин таң калып жүрдүм. Көрсө, жаш курагында менин кайненем ага ашык болуп, намыстанбай эле ички сезимин билдирип, бирок оң жооп ала албай, тээ бир далай мезгилдерге чейин кыйналып жашаган дешет. Бул тууралуу бүт айыл билет имиш. Тагамдын мага, тактап айтканда бул үйгө келбей жүргөнү ошондон улам экен.
Таякем экенин билгенден кийин ал тууралуу кызыгып, ар кимден сурамжылап жүрдүм.
«Сенин чоң таякең, Турсун Максымдын атасы Икрам Максым абдан касиеттүү адам болгон экен! – дешчү билгендер, – Ал кишинин касиетинин күчүн ушундан бил, ылдый агып турган Куршаб суусун дуба менен токтотуп, жогору агызып койчу экен! Бирок ал мындай сыйкыр-касиетин ичине катып, сыртка чыгаргысы келчү эмес дешет. Бирок кээ бир адамдар аны келекелеп: «Кана, андай кыйын болсо көрсөтпөйбү! Айтпайбы! » – дешет. Атүгүл өзүнүн бир тууган эле кайниси бир күнү аны шылдыңдап: «А, жезде, сизди сыйкырчы, кудуреттүү деп эле угам, аның чын болсо ушу азыр бир өнөрүңдү көрсөтүп койчу!» – деп чапкенедей жабышып, эч жанын койбойт. Ошондо жездеси: «Болуптур! » – дейт да аны дуба менен эшекке айлантып таштап, атүгүл далай убакытка чейин минип алып, акыры короого апкелип байлап коюп, үйгө кирет да:
– Эшекке чөп салып койчу! – дейт аялына.
Таяжеңем чыгып эшекке чөп салып атса, макулуктун көздөрүнөн буурчактап жаш куюлуп, жардам сурагандай өзүн жалооруй тиктеп, ыйлап турат дейт! Бул жөн эшек эмес экенин түшүнгөн таяжеңем үйгө кирип эле, топурак уучтап отурган эрине:
– Ушу сен бир балакетти баштаган көрүнөсүң! Тиги эшек жөн эмес го?! – дейт.
– Ме, анда муну алпарып эшекке себелеп кой! – дейт эри колундагыны берип. Таяжеңем атып чыгып эле топуракты эшектин башы-көзүнө себелеп жиберет. Айткандай эле баягы эшек өзүнүн укасына айланып тура калат дейт! Ошондо ит болгонун түшүнгөн бечара жигиттин тили күрмөөгө келбей, эки аягы да тушалып баспай, жөрмөлөп келип жездесинин бутуна жыгылыптыр!
Ошол чоң таякем да көбүнчө эшек минип жүрчү экен. Бир жолу мүрзөлөрдү аралап баратып, бир мүрзөгө жеткенде эшегин «тык!» токтотуп, түшө калып куран окуйт имиш. Анда, бери жакта чөп чаап жүрүшкөн айылдын эркектери ал кишини шылдың кылып, кыраан каткырык салып күлүшөт:
– Икрам Максым акылынан айнып, алжыган окшобойбу, орустарга куран окуп жатат! Мына, сага олуялыгы! – деп. Ошондо таякем шашпай эшегине миниптир да, алардын жанына кыдыңдата бастырып келип:
– Э, балдар, менин куран окуган себебим, ошол орус маркумдардын арасында мусулман баласы бар экен! – дейт. А бирок ага эле ким ишене коймок эле, ого бетер кыраан каткырык түшүп, боорлорун тытып күлүп жатышат дейт! Анан алардын бири айтат имиш:
– Андай олуя болсоң айтчы, менин аялым азыр үйдө эмне кылып жатат?
Таякем аны аягандай башын аста чайкап, муңайым карап туруптур да:
– Үкам, анча болду эми айтайын. Жалгыз уулуң мына азыр, сен күлүп, оозуңду жыя электе аттан жыгылып, мойну сынып, үзүлүп баратат… Аялың – Эне эмеспи, эмчеги «зырп!» этип, жүрөгү «солк!» деп, казан-аягына алышып отурат!.. – дейт да бастырып кетет. Тургандар ишенер-ишенбесин билбей, аңкайган боюнча туруп калышат да, алиги киши үйүн көздөй чуркайт. Калгандары да чын-бышыгын билиш үчүн кошо жөнөшөт. Айткандай эле, алар жакындаган кезде алиги кишинин эшигин алдында эл топурап, баланын сөөгүн түшүрүп жаткан экен!..
Таякемдин көзү өткөндөн кийин ушул касиети баласына ооп, бирок советтик атеизмдин шары менен Турсун Максым таякемди: «Советтик окууга, идеология карама-каршы ойлонот», – деп улам алып барып камай беришчү экен. Бирок Турсун Максым таякем бат эле кайра кулпуларды «шарак-шарак! » эттире дуба менен ачып жиберип, көзгө илешпей чыгып кете берчү экен. Акыры, жыйынтыгы болбогондо, жайына коюшуптур.

***

Ошентип, шаарда өтө турган кароо-сынакка аттанчу мезгил да келип жетти. Алиги дарыгер аял экөөбүз жолго чыктык.
– Борбордо сиңдиңиз бар экен, – дедим машинеде келатып, – Биз азыр ошонукуна барат экенбиз... Сиңдиңиз көп кабаттуу үйдө жашайт турбайбы... Биз жеткенде ал тепкич ылдый чуркап, түшүп келаткан болот. Экөөңөр карпа-курпа кабылышып, кучакташып учурашасыңар. ..
Аял мыйыгынан күлүп, мени шылдыңдагансып карап койду. Анын бул карашында: “Бара көрөбүз!” – дегендик бар эле.
Шаарга келдик. Айткандай эле биз отурган такси көп кабатту үйлөрдүн ортосуна токтоду. Борборго башта келбесем да, бул үйлөр көзүмө тааныш көрүндү. Жада калса азыр алдыбыздан жолуга турган келинди да элестетип алдым. Аял болсо: “Кыйындыгыңды азыр көрөм го!” – дегендей алдыга басты. Мен да ага ошондой карадым. Аңгыча өйдөңкү кабат ылдый тыкылдап чуркап келаткан дабыш угулуп, алдымда бараткан аял кадамын саал жайлатып, тепкичтердин арасынан жогору жакты шыкаалап карады.
– Бул сиздин сиңдиңиз, – дедим мен анын эмне ойлогонун биле коюп. Айткандай эле бет алдыбыздан чыга калган келин эжесин көрүп аң-таң боло түштү да, кучактап бетинен өптү:
– Эже?!.. Кандайсыз?
– Жакшы! Кандай жатасыңар, жакшыбы? – мага жини келген аял сиңдиси менен салкын учурашып, жогору көтөрүлүп баратты. А бирок анын үнүндө бу саам дирилдек бар эле.
Эртеси түз эле “Бейишке” барып, “Алдын ала айтуучулар менен табыптардын конкурсуна” жазылдым да, конкурска катышуучу көзү ачыктарга атайын бөлүнгөн мейманканага жайгаштым. Бул конок үй кыргызга аттын кашкасындай таанымал чоң жазуучунун үйү экенин, кийин билдим. Ошондон көп өтпөй эле мен ушул сынак күндөрү жеке эле менин эмес, Кудайдын кудурети менен жаралган жана союз убагында басылып жатып, эми гана туш-туштан жайнап чыга калган жалпы эле табыпчылыктын, алдын ала айтуучулуктун аброю бычактын кырында тургандыгын түшүндүм. Анткени бизди бул сынакты уюштургандар эле эмес, бүтүндөй республика теле-камералардын көзү аркылуу карап, басылмалардан окуп, демин ичине ала тыңшап жатышкандай эле. Албетте, “беш кол тең эмес”, алиги доктор айым айткандай, алардын арасында тек гана акча жыйнаш үчүн элди алдаган же али бышып жете элек чабал “кесиптештерим” да бар болчу.
Бизди “текшериш” үчүн түзүлгөн долбоор мен үчүн кыйла жеңил да, татаал да жана кызыктуу да эле. Ар күн сайын таң заардан өз-өз бөлмөлөрүбүздө отуруп киши кабыл алабыз да, ар кимди өз “дартына” жараша “дарылайбыз”. Кире бериште келгендерди тизмелеп, акчасын санап алып, оорусуна ылайык бизге бөлүштүрүп туруучу атайын кабинет иштеп турат. Эми ойлосом биздин эсебибизден ким бирөөлөр жакшы эле киреше, пайда көрүшкөн экен. Сынакты уюштуруунун себептеринин бири да ошол – каражат табуу болгондой.
Мага көбүнчө өтүшүп кеткен (өнөкөт) жана психикалык илдеттер менен жабыркап келгендерди киргизишчү. Ишибизге коюлган баа – оорулуунун саналуу күндөрдөн кийинки акыбалына, сеанс бүткөндөн кийинки денсоолугуна жараша. Арабазда “чү!” дегенде эле сынакка туруштук бере албай, “оюндан” чыга качкандар да көп болду. Жарым жолдо марага жетпей, ээрден шыпырылгандар андан көп. Акырында саналуу адамдар калдык. Кароо-сынактын карсылдашкан катуу кармашы ошо акыркы күндөрдө күчөгөн. Бирок, азыр ойлосом ошол сынак чыны менен эле менин жеке жашоомо да чоң бурулуш жасаптыр... Убагында башка кесиптештеримден озуп, марага кантип биринчи келгенимди өзүм да байкабай калганымды эстейм. А чынында ушул утуш – ири алды өзүмдү-өзүм сыноо үчүн, өзүмдүн-өзүмө болгон ишенимимди бекитүү үчүн өзүмө өтө керек эле.
Ошондон көп өтпөй эле Жакып Медетов, Байма Сутенова сыяктуу көйкашка жазмакөйлөрдүн калемине илиндим да, республикалык деңгээлдеги жалпыга маалымдоо каражаттары аркылуу бүтүндөй республикага жарыя болдум. Ошондон тарта менин турмушум таптакыр башка нукка өзгөрүлө баштады. Анткени, мага ошондон кийин карапайым адамдар эле эмес, калкка кадырлуу, аттын кашкасындай таанымал адамдар, саясатчылар, атүгүл бийликте иштегендер да кайрыла башташты...
Чынымды айтсам, мага адегенде адамдардын баардыгы бирдей болчу. Ал итке минген жакырбы же чириген бай-манаппы, болбосо карапайым сугатчыбы, министрби, айырмалай алчу эмесмин. Анткени менин түшүнүгүмдө бир гана: “адам” деген жалпы түшүнүк жашайт эле.
Бул көрсө мендеги бирден-бир улуу касиет болчу экен. А мен канчалык жогорку кызматтагы адамдарга, атүгүл бийликке, саясатка аралашып, алардын жардамы менен өзүм да аларга окшоп кийинип, ошолорго окшоп жашап, кимдин-ким экенин айырмалап биле баштаган күндөн тартып ошол жөнөкөйлүктү, улуулукту – “билимсиздигим”, “кемчилигим” деп түшүнүпмүн!
Ырас, жаңыАлмашка айланганы тиричиликтен кор болгон жокмун! Болуп көрбөгөндөй таанылгыс болуп, бир кыйла ийгиликтерге, жакшылыктарга жетиштим! Бара-бара баягы мени үйлөрүнө киргизмек турсун, жандарына жуутпай жүргөн тууган-туушкандарым эми ымала санап, издеп таап, жардам сурап келе башташты. Өткөндөн калган кара тактар көкүрөк-көңүлүмдө өчпөй, күнү бүгүнкүдөй турганына көздү жумуп, аянбадым. Бирок, көкүрөгүмдө тегеренген бир түпөйүлдүк улам барган сайын чоңоюп, жүрөктү өйүп, маземди алып келет...

[gulmira96]

Күндөрдүн бир күндөрүндө аппак жоолук салынып, жакшынакай кийинген, кол кашыктай болуп койкойгон байбиче кирип келди да, үстү-башымды, кабак-кашымды бир сыдыра карап алып, жылмайыңкы учурашты:
– Амансыңбы, кагылайын?
– Келиңиз, апа?
– Келдим, балам... – апа абдан маданияттуу, сылык-сыпайы киши экен. Чакан сумкесин столдун үстүнө коюп, өзү шашпай отургандан кийин:
– Ишиң жакшыбы, кагылайын? – деди.
– Жакшы, апа. Көрүнгөнү келдиңизби? ..
– Кудайдын ушунусуна шүгүр, денсоолугум жакшы эле, балам. Мен башка иш менен. Теңир колдогон касиеттүү бала экенсиң. “Бул жалган жашоодо башкаларга жарыгы тийсин”, – деп миңдин бирине ошентип ак жарыгын берет Алла...
– Мен сизди угуп жатам, апа? – апаны шаштырдым. Анткени кезекте отургандардын катары али суюла элек болчу.
– Сен жөнүндө гезиттен окуп, элден угуп атабыз. Өркөнүң өссүн, кызым! Эртең менен ал-акыбалыбызды сурайын деп, бир топ байбичени Сакен Исмаилова чакырган экен... Карыган кишилердин денсоолуктан башка сүйлөөрү эмне дейсиң, ал жерде да жөн отурбай арыз-муңубузду айттык. Арабызда бир байбиче бар экен, ошол курдашым жакында катуу ооруп, ары барып эле бери келгенин айтты.
– Доктурлардан айла болбой калып, акыры Алмаш деген табыптан айыктым, – деп жан-алы калбайт тим эле.
– Мен андайларга анчейин ишенчү эмес элем... – деди Сакен кыз.
– Жок, ишенсе болот экен. Бир мүмкүнчүлүгүң болсо ошол кызга бир жардам берип койчу, кагылайын? Канчалаган оору-сыркоолордун сообуна калып жатат, – деди байбиче.
– Макул, апа. Сүйлөшүп көрөйүн. Эгерде, чындап эле сиз айткандай болсо, сөзсүз жардам берем. Мени менен кабарлашсын, – деди. Тигил байбиче анан: «Бүгүн мен айылга кетип калам. Сен сөзсүз жолугуп койчу,» – деп аманатын мага тапшырды эле, мынакей, телефону.
Апанын алдыма койгон кагазына үңүлүп, караган жокмун. Тек гана:
– Сакен дегениңиз ким? – дедим жайбаракат.
Байбиче мени таң калгандай бир “жалт” карап алды да:
– Ботом, баары тааныйт го? Чоң бизнесмен эмеспи, – деди.
– Мен андайды тааныбайт экемин, – муну чындап эле айттым.
Байбиче ого бетер бүшүркөй карап калды да:
– Ботом ойнуңбу, чыныңбы? – деди.
– Ойноп отурганга убактым жок, апа!
Ушул учурда өчөшкөнсүп, баягы-баягы ар кимден нан сураганым, айрыкча таякедин кеңсесинде Кудайга үнүм жетип чырылдап-чыркыраганым эсиме түшүп кетти да:
– Сурануудан көңүлүм калып бүткөн, апа! – дедим, – Айтып коюңуз, эгерде жардам берем десе же мен керек болсом, өзү келсин!
– Апе-ей?! – ап бир чети чочуй, бир чети таң калгандай, анан да: “Бул чын эле ушинтип жатабы же тамашалап жатабы?! Акыл-эси жайында немеби же?..” –дегендей чолуй тиктеди.
– Кезекте отургандарды көрдүңүз го, эл көп! – дедим. Мунум: “Убактым ансыз да аз болуп жатат, сүйлөшүп бүттүк окшойбуз...” дегеним эле.
Бирок апанын көздөрүндөгү эми элеки бүшүркөө акырындап жоголуп барып, кандайдыр... ичи жылыгандай бир карап алды да:
– Иши кылып бирөөнүн аманатынан кутулдум, кызым. Мен анда кетейин, – деди. Коштошуп чыгып баратып бир нресени эстей койгонсуп артына бурулуп карады да:
– Бирок бир нерсени эсиңе тутуп ал, балам: “Киши болор кишинин киши менен иши бар, киши болбос кишинин киши менен неси бар?” дейт. “Түсү ийгиден түңүлбө”, “ Жакшы сөз жыланды ийнинен чыгарат” дейт. Эл менен иштеген кишинин элпек, ийкемдүү болгону жакшы, – деди.
Унчуккан жокмун. Бирок мүнөз болуп, каны-жаныма сиңип калган чукул, бетке чаба айткан тайбастыгым үчүн биринчи ирээт уялдым.
Байбичеден кийин кирген киши:
– Жарыктык киши, дагы эле карый элек, баягы эле бойдон... – деп кобуранып келди.
– Кимди айтасыз? – дедим.
– Сабира апаны айтам. Эмнеси ооруйт экен? Азыр эле сизден чыкты го?
-Тааныйсызбы?
– Ийи, тааныбагандачы! Мындай адамды ким тааныбайт?! Сабира Күмүшалиева да! Кыргыздын кыйын актрисаларынын бири. “Уркуя”, “Ак кеме” деген кинолордо аткарат эмеспи?..
Ошондо барып “Уркуяны” эстедим. Эстедим да, колумдан жулдурган эмедей шалдайып, отуруп калдым.

***