(Башы өткөн сандарыбызда)

Мариям колдорун эрбеңдете бири-бирине үн салып жаткан балдарын ичи элжиреп тиктеп отурду. Ал үчүн бардыгынан оору – экөөнү ажыратуу эле. Азыртадан эле экөө бири-бирине жакын, бирин алып башка жакка жаткырып койсо, экинчиси сөзсүз чукуранып ойгонуп кетет. Экөө эки жакта чоңоюп каларын ойлогондо көздөрүнөн жаш агып кетти. Жаагынан ылдый кулаган жашты сүртүп, башын чечкиндүү көтөрдү. “Болду, мындан ары ыйлабайм. Ыйлап отурушка убактым да жок. Тагдыр сыноону көтөрө ала турган адамга гана буюрат экен. Демек, мен баарын жеңип чыгышым керек” деп ойлоп жатты. Аскаты жоош, момойгон бала, ал эми Азирет шок, көбүрөөк Аскарга окшош. Чапчаң кыймылдап колдорун сереңдеткендери, чытылган кабагы, көжөлгөн көктүгү окшош.
Мариям Аскатын колуна алды.
– Уулум, мен сага ишенем. Сенде менин мүнөзүм көбүрөөк. Ал эми бөбөгүң (Азирет жарым саат кийин төрөлгөн) андай эмес. Ал шок баланын жанында дайыма жүрбөсөм болбойт го. А сен чоң ата-чоң энең менен... Кандай дейсиң, менин акылдуум?
Ал эми Аскат бир калыпта бармагын соруп, апасына жалжылдай карап жатты. Мариям үчүн бул кадам, албетте, оор болду. Дем алыш күндөрү бир уулун таштап, экинчисин колуна алып Ысык-Көлдүн алыскы айылын көздөй жөнөп калды. Чындыгында, кайын журтуна бир гана жолу келин болгондо келген. Аскар тигиндей ишке кириптер болуп, өзү ай күнүнө жетип турганда бир жолу издеп келип кетишкен. Алардын колунан не келмек, боздоп-какшап түйүнчөгүн артынып алып келишкен байкуштар кайра кетишкен эле. Кайнатасы Аскарга окшош бойлуу, кең далылуу адам. Келинин аяп тиктеп алып:
– Бекем бол, мүңкүрөбө. Кемпир экөөбүз турабыз го. Сени канаттууга кактырбай, тумшуктууга чокутпай багып алабыз. Окуйм деп жатасың. Эми аныңа деле жолтоо болбойлу. Бирок төрөгөн соң баланы бизге таштап кет, жалгыздын жалгызын эрмек кылып жашап туралы,- деп кеткен эле.

ххх

Келин күн кечтеп баратканда болжогон айылга жетти. Эки жагын элеңдей карап алды. Аскардын ата-энеси айылдан алыс, тоо этегиндеги кашарда жашачу. Ал жакка барууга да бир топ жол бар. Уулун бооруна кыса четки тамдын дарбазасын какты.
– Ким бул?
– Байке, саламатсызбы, мен силердин айылдык Токтосун деген адамдын үйүнө келе жаткам. Ал жакка жетпей...
Аңгыча эшик шарт ачылып, орто жаштагы адам чыга келип аны сынай тигилип калды.
– Саламатсызбы?
– Жакшы, айланайын. Токтосун абанын келини болосуң го дейм баамымда.
– Ооба, бүгүн шаардан чыгып келгиче ушул болуп кетти. Мүмкүн болсо, конуп алып эртең жетсемби деп сиздердикине кайрылгам.
– Кел, келе гой, айланайын. Эртең өзүм деле жеткирип коём. Мен дагы малды түшүргөнгө тоого барайын деп жаткам. Колуңдагы бала да үшүп кеткендир...
Мариямды өз кызындай тосуп алган үй-бүлө чындыгында меймандос адамдар экен. Аялы да кабагы жаркыган жакшы аял тура.
Баланы колдоруна алып, биринен өтүп бири эркелетип болбой калышты.
– Мына сага, бул жигит чоң атасынын өзү го, ыя? Тим эле Токтосун абамдын көчүрмөсү. Кемпири экөө жыргап калат экен да. Көпкө эле келдиңерби чоң атасыныкына?
Келин муңайым жылмайып койгону менен жооп узатпады.
– Аскардын башына түшкөн окуяны уктум. Акмактар, адамдын убалынан коркпогон немелер да. Болбосо биздин эң ишенген жигиттерибиздин бири Аскар болчу. Орто мектепти эң мыкты аяктаган...
Үй ээси көпкө күпүлдөдү. Мариям ошол түнү таң атканча уктаган жок. Уулун бооруна кысып, аны менен чоң адамдай сүйлөшүп, бирде кеңешип, бирде ыйлап, сооронуп жатты. Мемирей эмчек ээмп жаткан Аскат болпоюп энесинин кайсы түйшүктү тартып, кыйналып жатканын сезбеди.
Эртең менен эрте туруп, кайнатасыныкына тиги киши менен жөнөп калды. Эки бөлмөлүү үйдүн мору алыстан эле көрүнүп жатты. Сыртта от жагылып, кир жуулуп жаткан сыяктуу. Кайненеси бир нерселерди илип, кайнатасы ат байлаган мамыны жаңыртып жаткан экен.
– Токтосун аба, кандайсыз? Сизге конок алып келдим.
– Болсун, келгиле,- деп бүшүркөгөн Токтосун ат арабаны көздөй басып, бооруна баласын кыскан келинин көрүп шашып кетти.
– Аа, балам, сен белең? Кел, келе гой. Кемпир, балдар келиптир,- деп келиндин колунан баланы ала салды.
– Кагылып кетейин каралдым, келдиңби? Кыйналды го, жаш бала менен деп эле жаттым. Жок дегенде кабар алып келейин десем бул жөнөтпөйт,- деп ыйлап келип келинин басып жыгылды кайненеси.
Араң жарык берген чырактын алдында ошол күнү кечинде үчөө кеңешип отурушту.
– Апа, ата, мен эртең кайра шаарга кетишим керек. Окуумду улантпасам болбойт. Мени, балким, жаман көрүшүңөр мүмкүн, бир айлык наристени таштап басып кетти деп. Бирок...
Бирин-бири тиктеген абышка менен кемпир үн ката алышкан жок. Не дешмек? “Жок, сен 10 жыл бою түрмөдө жаткан адамды күт” деп кантип айта алышат? 10 жыл! Азыр сан менен гана айтылган мезгилдин ичинде дээрлик өмүр жатпайбы. Он гүлүнүн бир гүлү ачыла элек жаш келинди кантип кармай алышат? Ошону таразалап отуруп, Токтосун ага сөз баштады.
– Балам, сенде не күнөө? Эң туура чечим кылдың. Сени Аскарды күт деп айта албайбыз. Жок дегенде жалгызымдын жалгызын колубузга таштап жатканың – акылдуулук. Эртең бактың ачылып турмушка чыксаң, бул баланы өгөйлөйт. А кемпир экөөбүздүн колубузда балага жакшы болот.
Ошентип, кичинекей Аскат чал-кемпирдин колунда калды. Ыйлап туруп батасын берип жөнөтүштү алар. Мариям болсо уулунун акыркы жолу бетинен өөп, көз жашын көрсөтпөскө бурула берди. Ат арабада өпкө-өпкөсүнө батпай ыйлап бараткан Мариямдын ичинде дагы бир сыр кеткенин эч ким билбеди. Мариям эгиздин түгөйү Азирет тууралуу аларга айткан жок.
Шаарга келип, тез эле еврей чалдын командасына кошулду. Илимий тажрыйба топтоочу топ менен алгач Алматы шаарына жөнөшкөн алар кийин көп өлкөлөргө барышты. Мариямдын жашоосу ошол боюнча дөңгөлөк үстүндө калды. Азирет менен алгач кыйналса, кийин топтогулар ага көнүп калышты.
Мариям экинчи уулу тууралуу унутуп калды деп ойлоп жатасызбы? Жок, ал унуткан жок. Бирок бир жылдан кийин эле түрмөдөн чыгып келген Аскар аны эч качан кечирбесин түшүнгөн соң артына кайрылып бара албады. Ал Аскарды жакшы биле турган. Бир айлык баланы таштап баса берген өзүн эч качан, эч убакта түшүнбөйт эле.
Аскардын түрмөдөн чыгып, бизнес чөйрөсүнө аралашып, ийгиликтүү ишкер болгонун көп жылдан кийин укту. Анда ал өзү менен чогуу иштеген казак жигитке турмушка чыккан эле. Аскардын алдына барып, сырды ачканга эч эле кайраты жетпей койду. Адамдарда жаман сапат бар эмеспи. Өзүбүздү аяп же бир калыптагы жашообузду нугунан бузгубуз келбей кийинкиге деп шылтап коюп, мезгилден уттуруп алабыз. Мариям да ошондой болду.
Баарынан жаманы – кийинки күйөөсүнөн балалуу болбоду. Көп жылдар чогуу жашап, көңүл калтырышпаганы менен, экөөнүн ортосунда бир дубал пайда болду.
– Мен сени кармай албайм, Даул,- деди бир күнү тамак ичип отуруп. – Эркек артында туяк калтырышы керек. Ансыз деле мага көп жардам кылдың. Азиретти өз балаңдай көрөсүң. Бирок билип турам, жүрөгүңдө өз балаңды эркелетип, өз ысымыңды сен да жер жүзүнө калтыргың келет. Ансыз да үйлөнбөй туруп, бир балалуу аял алып алганыңды ата-энең туура көрбөй жүрөт. Мындай абалга кийинки кездери сен эмес, мен чыдабай бара жатам. Ошондуктан сени бошоткум келет...
– Мариям, мен сага бир нерсе дедимби? Бизде баары жакшы го. Дагы күтөлү.
– Ошол эч нерсе дебегениң мага оор болуп кетти. Күнөөсүз күнөөлүү болуп, өзүмдү өзүм жек көрүп баратам. Бактылуу болушуңду каалайм,- деп ордунан туруп кеткен.
Күйөөсү анда деле кетип калбады. Үмүткө жетеленип жүргөнүн көрүп, Мариям эч чыдай албай койду. Малайзияда жакшы жумуш чыгып, баласын колунан жетелеп алып ошол жакка кетип калганга аргасыз болгон.
Ал эми 10 жылга кесилген Аскардын тагдырын, ал кандай күндөрдү башынан өткөрдү, кантип ушул даражага жетти билбейт эле. Ал да өзүнчө таржымал болчу.

(Уландысы кийинки саныбызда)

Жолдошбек Кудайбергенов