“Баланчанын башын айлантып бер, мынча акча берем” деп бирөөлөрдүн башын айландыруу, өзүнө көз каранды кылып алуу, жашырганда эмне, азыр модада. Биз ошондой шумдукту, тактап айтканда, акчага сүйдүрүп алуу ыкмасын жон терибиз менен сезип-билүү үчүн сапарга аттандык.

“КЕЛ, ЦЫГАНДАРДАН АРЗАН ЖАСАП БЕРЕМ”
Сапарыбыз баягы эле “Ош базардын” тегерегиндеги көзү ачык, төлгөчүлөрдөн башталды. Кесиптешимди макул кылып сүрөтүн алып, интернеттен сымбаттуу жигиттин сүрөттөрүн кошуп чыгарып алып, кардар болуп жөнөдүк. Кандай болуп кетет деп дагы бир кесиптеш жигитти ээрчитип алгам. Караштырып жүрүп бир күркөгө баш бактык. Жашы 55тен ашып калган аял күлүп-жайнап, “келгиле, өткүлө” деп тосуп алды. Кесиптешим чү дегенде эле биз ойлоп тапкан баянды чуурутуп кирди. “Эже, бул менин дос кызым, бир жигитти аябай сүйүп, кыйналып жүрөт, жардам бериңиз”. Мен ыйламсырай кесиптешим Базарбектин (атын Тилек деп өзгөрттүм) сүрөтүн көрсөтүп: “Бул жигитти аябай жакшы көрөм, бирок мени карабайт”,- дедим. Төлгөчү эже жанымдагыга “кулагыңды төшөбөй, соткаң менен ойной тур. Мен бул кызга эле айтып жатам” деп сеансын баштады.
– Өзүң аракет кылсаң болот, бул бала деле сени убагында жакшы көргөн экен. Бир жылдай болуп калганбы же эки айдай болгонбу, сага салкындап калыптыр (бир жыл мурун кесиптешим экөөбүз тааныш да эмес элек). Бул бала дуба жеп калган, башка кыз дубалатып коюптур. Өзүңө каратыш үчүн кайтарма дуба окутуш керек.

– Дубасын кайтарып салбайлыбы, азыр окуй аласызбы?
– 2100 сом төлөгүлө.
– Акчасын төлөсөм, сиз кепилдик бере аласызбы?
– Эч жакка кетпейт деп айткандай ал мал эмес да... Дубаларын кайтарыш керек, түшүнөсүңбү? (жиндеп кетти)
– Анан ал кетпей калабы?
– Кандай кетпейт, кете берет, бара берет. Бул баланын жүрөгүн тазалаш керек, а буга канча убакыт кетет билесиңби? Күнү-түнү окуш керек. Эми мен эмне кылыш керек экендигиңди, уят кепти баланын көзүнчө айтайынбы? Сага түшүндүрүп жатпайымбы, айланайын...
– Ошондо азыр эмне кылабыз?
– Кайтарма окулат, анан экөөңөрдүн мамилеңерди бекемдеш үчүн дуба, анан коргондо үчүн, баары – 2100 сом. Анан мага эртең келип алып, “болбой жатат” деп айтпа. Цыгандарга барсаң 5-10 миңге окуйт.
Кесиптешим Максат ушул жерден кошулуп, “кепилдик бересиз да” деп калды эле, тиги жиндеп “жасатасыңбы, “нормально” отуруп, акчасын берип жасат. Болбосо цыгандарга 10-20 миңге жасаткыла! 1000 доллар бергиле, бок дагы болбойт” деп кыйкырып баштады. Ырымдап кичине акча кармата салып, коштошууга туура келди.

КАРА ДУБАНЫН БААСЫ КАНЧА?
Тизилген контейнерлерди аралап жүрүп, жалгыз отурган эжеге кирүүнү чечтик. Жанагыдай эле сценарий менен менин армандуу сүйүүм тууралуу баянды айттык. Колумда интернет булактарынан алынган жигиттин сүрөтү... Атын сураган соң таштарды бөлүштүрүп, төлгө сала баштады. “Бул жигитти азыр ой басып жатат. Аялы экөөнүн жашоосун жакшы деп айта албайм. Эки бала түшүп жатат, бир кыз, бир эркек. Азыр мен сага болгон мамилесин көрөйүн” деп дагы таш төлгөгө кирди. “Аялына көңүлү жок, бирок туугандарынын сөзүнөн чыга албай кыйналып турат. Сен окутуп эле жакындатпасаң, бул сага үйлөнбөйт” деди тагдырыбызды окуп койгондой.
– Сиз окуп бере аласыз да, ээ?
– Мен ысытма окуй алам, ал сага ысып, жакындап калат. Ал 500 сом болот.
– Кепилдик болобу?
– Бул ысытманын гана баасы. Башүртмө, баш айлантма деген да бар, баасы 3-10 миңге чейин. Мен 500 сомго ысытма жасап эле сага үйлөнөт деп айта албайм, ал үчүн күчтүүрөөк болуш керек.
– Мен 3000 сом берсем эле мага үйлөнөт турбайбы, ээ?
– Ооба, үйлөнөт.
– “Кара дуба окутса, оорулуу болуп калат” деп уккам. Чын эле ошондой болобу?
– Муну өзүң чеч (демек, бул чын окшойт). Эгерде сенин максатың бул жигитке жетүү гана болсо, окутабыз. Бирок сени менен түбөлүккө бирге болот деп айтуудан алысмын. Биринчи бул жигиттин жүрөгүн тазалаш үчүн 1500 сом керек. Ал эми кара дуба 3 миңден өйдө.
"Ойлонуп көрөйүн анда" деп чыккыча шаштым. Бир күндө биздейдин канчасы алданат болду экен? Айрымдары көзү ачык эле эмес, жеңенин да ролун аткарып жиберет экен. Ачык эле “сен ал жигит менен төшөккө чейин барсаң, ысытма жакшы таасир берет” дегенге чейин барды. Тобо деп жакаңды аргасыз кармайсың.

“ЭКИ ТАЛ ЧАЧ, БИР ПАЧКА ЧАЙ АЛЫП КЕЛ”
Эки аялдын айтканын угуп болуп, эми эркеги не дээр экен деп эркек көзү ачык издеп жөнөдүк.
– Жайдын этегинде бир жакка чыгат экен­сиң, чет өлкөгө жол ачылып жатат. Каа­ласаң кетип кал­саң деле болот, мүм­күнчүлүгүң бар экен.
– Тилек жөнүндө айтсаңыз (кесиптешимдин сүрөтүн көрсөтүп)...
– Бала сенин артыңан жакшы эле чуркаптыр, бирок ортодон бирөөлөр бузуп коюптур. Ал кыз менен өзүнүн эле досу тааныштырыптыр. Бирок сен буга унчукпа, өзүңдү токтоо карма. Эгер ал сага телефон чалып же кат жазса, жооп берип кой. Ал сага көз каранды болушу зарыл.
– Андан кийин эмне кылышым керек?
– Мага эки тал чачын, бир пачка чай, аялдын атырын алып кел. Сен аны өзүңө байлоо үчүн урушпайсың, анын оюн сурайсың, бирок өзүң сырдуу бол. Ал маселени Тилек өзү чечиши керек.
– Мага болгон ою кандай экен?
– Тилек сага үйлөнөм деп жүргөн, бирок ортоңорду бирөө бузуп жатат. Сен мага 2-3 жолу келишиң керек, ар бири 500 сомдон болот. Силердин никеңер жок экен, мен кирише албайм, эгер күнөөнүн баарын моюнуңа алсаң, мен жасай берем. Менин айтарым, кара дуба кылганда эркек кийин оорулуу болуп калат, кырк жаштан кийин окуткан аялдын да чачы түшүп баштайт. Эркеги психикалык жактан жабыркап калат же склеродермия деген ооруга чалдыгып, денеси катып, териси кургай баштайт. Бул ооруну бир да дарыгер аныктай албай калат. Окуткан аял да, эркеги да кырк жаштан кийин өлүп калышы толук ыктымал. Кыскасы, өзүң чеч.

КАРА ДУБА ИСЛАМ ДИНИНДЕ
Жигитали Исмаилов, Кыргызстан Дин башкармалыгынын фатва бөлүмүнүн кызматкери:
– Мажбурлап сүйдүрүү болбойт, ысытмага кайрылган күнү да ал сүйүү көпкө узабайт. Көзү ачыктарга кайрылуу бул – ширк. Көзү ачыкка барып, ар кандай ысытма жасоо – ыймандан ажыроого тете. Бул – чоң күнөө. Төлгөчү жин-шайтандар менен иштейт. Демек, бул жакшылыкка алып келбейт.
– 200-300 сомго жолун ачып, сүйбөгөндү сүйдүрүп жаткан көзү ачык, төлгөчүлөргө кандай карайсыз?
– Бирөөнүн 20-50 сомуна жолун ачып, турмушун оңдоп же сүйбөгөндү сүйдүргөндөй алар ким? Шариятта никеси жок эркекти өзүнө каратууга тыюу салынган. Ысытма кылып, башын айландырып алгандар бар. Ал эркек ошол аялдын гана сөзүн сүйлөп, анын каалоосу менен жашап калат. Көп учурда ата-энесин, үй-бүлөсүн кечип кеткендер да жок эмес.
– Дубаны кантип кайтаруу керек?
– Аялдар келип “үйдө ынтымак жок, күйөөмө бирөө ысытма жасатып алыптыр, кетип калып жатат” деп кайрылышат. Анан молдолор экөөнө дем салып кайтарат.
– Дуба кылдырып жаткан адамдын күнөөсү көбүрөөкпү же дубалап жаткандыкы чоңбу?
– Эки адамдын тең күнөөсү чоң. Дубалатып жаткан айым ал адамдын тагдыры менен ойносо, дубалап жаткан бакшы ортомчу болууда.

Мына сага тамаша. Ушунчалык адамга зыян алып келерин билип туруп, дуба окуй бергендерге баракелде. Бирок көзү ачыктардын бири кара дубанын кесепетин ачык айтып койгонуна ыраазы болдук. Ушул макаладан кийин мындай жолго барам дегендер туура жыйынтык чыгарат деп ишенгибиз келет...

Мальвина Уметбекова
koom@super.kg