АКШнын Кыргызстандагы аскердик, 2009-жылдан тартып Жүк ташуучу транзиттик борбор статусуна өткөн базасы боюнча келишимдин мөөнөтү 2014-жылдын 11-июлунда аяктайт.
Бул база Кыргызстандын аймагына Аскар Акаев президент кезинде келгенин баарыбыз билебиз. Ал жакында гана «Русский репортёрго» маек куруп, АКШ, анын Кыргызстандагы базасы тууралуу сөз кылып, «Мен алардын бир келген жеринен оңой менен кетпесин билген соң Кантта аскердик база ачууну Орусияга сунуштагам. АКШ мага тиш кайрап калган, ошондон кийин мен «диктатор» болуп чыга келдим. Мени эл кууган эмес, АКШ кууган. Азыр АКШ менен ымала түзүп, алардын оюнуна кошулуп жаткан Азия лидерлерине «АКШдан корккула, Мубарак эмне болду, Мушарраф эмне болду?» деп айтам. Алардын принциби – «колдондум, ыргытып салдым» дептир.
Мурда эмнеге ошону ойлонбоду экен? Бул аскердик базаны Кыргызстанга жайгаштырууга Аскар Акаев канчалык жан үрөгөнүн ошол кездеги Жогорку Кеңештин депутаты Турсунбай Бакир уулу жакшы эстейт. Анткени Кыргызстанга АКШнын аскердик базасынын жайгаштырылышына Апсамат Масалиев баш болгон 6 депутат караманча каршы чыгышкан. Алардын катарында Турсунбай Бакир уулу да бар эле.
– 2001-жылдын 11-сентябрында Нью-Йоркто болгон теракт миллиондогон адамдардын катарында мени да катуу кейишке салган. Ошону шылтоолоп Жорж Буш мусулман дүйнөсүнө согуш ачты. БУУнун макулдугу жок туруп эгемен Ооганстанга согуш ачканына да ынанбадым. Ошол согушка Кыргызстанды өздөрүнүн аскердик базасы аркылуу кошкусу келген АКШнын саясатына каршы чыктык. Мусулман катары башка мусулмандарды өлтүрүп жатканына кайдигер кала албадым. Пресс-конференцияларда, ЖКнын жыйындарында өз позициямды элге, коллегаларыма айтып жаттым. Мен бул пикирде жалгыз эмес элем. Мени менен кошо ыраматылык Апсамат Масалиев баштаган 5 коммунист бар болчу. Бизден чочулап бул маселе кош палаталуу ЖКда каралып жатканда жыйынга Аскар Акаев өзү да келген. Ошондо трибунадан «Сиз келбесеңиз да, бул жерде отурган кошоматчы депутаттарыңыз бул келишимди жактырып беришет. Бирок элибиздин да, дүйнө боюнча мусулмандардын да каргышына каласыңар. АКШ эч качан өз каалоосу менен бир дагы өлкөдөн кайра чыккан эмес. Көрөсүңөр, Кыргызстандан да өз каалоосу менен чыкпайт» деп айтып түшүп кеткенмин.
Келишимдин текстине да каршы чыккан болчумун. Анткени келишимдин шарты боюнча, НАТО офицеринин өзүн да, жүгүн да эч ким текшере албайт. Кыргыз жаранын өлтүрүп кетсе да кыргыз мыйзамы боюнча жоопко тартылбайт болчу. Ошондой тең салмактуу эмес келишимге 105 депутаттан 6 гана депутат каршы чыкканбыз. Аскар Акаев максатына жеткен,- деп эскерди Турсунбай Бакир уулу.
Ал эми орусиялык «Росбалт» сайты «АКШнын Кыргызстандагы аскердик базасына Түркия келет» деген версияны жазып чыкты. Тажрыйбалуу дипломат, коомдук ишмер Аликбек Жекшенкулов «Росбалт» жөн эле жаза бербейт деген пикирде.
– Алар чалгынчылардын, ар кандай саясий, экономикалык топтордун ынанымдуу маалыматын чагылдырышат. 
Менин оюмча, базанын тагдырын эки чоң маселенин негизинде чечүү керек. Ал чечим биздин мамлекетке канчалык эл аралык аброй алып келет? Кандай экономикалык пайда берет? Анан, албетте, ал улуттун, мамлекеттин кызыкчылыгын, өлкөбүздүн коопсуздугун көздөгөн чечим болушу зарыл. Коопсуздук маселеси жагынан алганда, менимче, АКШнын базасын чыгаруу туура. Чынын айтканда, аскердик базасын жайгаштырганы менен, АКШ бизге көзгө көрүнөрлүк инвестиция алып келген жок. Биз өз коопсуздугубузду коңшу өлкөлөр, Жамааттык коопсуздук келишим уюму жана Шанхай кызматташтык уюму менен биргеликте курганыбыз оң. Бирок ал уюмдар коопсуздук маселелери боюнча кепилдик бере алышабы? Экономикалык жактан жардам бере алышабы? Маселе ошондо. Бул кадимкидей эле саясий соода болушу керек. Ал болдубу, жокпу, өкмөт ачыгын айтпай жатат. Мисалы, «АКШнын ордуна Түркия келет» деген сөздөр бекеринен айтылып жаткан жок да. Ар кандай ушак-айыңдар болбош үчүн өкмөт ачык-айкын тендер өткөрүш керек. Андай кылбай, азыркы өкмөт будамайлап жатат.

Шаиста Шатманова
politika@super.kg