Социалдык өнүктүрүү министрлигинин берген маалыматы боюнча, акыркы 5 жылдын ичинде Орусиядан Кыргызстанга 50 бала алып келинген. Булар ата-энеси тарабынан кароосу жок калган, же төрөлүп ташталган балдар. Наристелердин мындай тагдырга туш болушуна эмнелер себеп жана алар учурда кандай жашоо кечирип жатышат, иликтеп көрдүк.

«КӨБҮ ПАТОЛОГИЯ МЕНЕН ТӨРӨЛГӨНДӨР»
Социалдык өнүктүрүү министрлигинин Үй-бүлөнү жана балдарды коргоо башкармалыгынын башчысы Жаӊыл Жумабаева төмөнкүлөрдү айтып берди:
– 50 бала бир гана Москва облусу менен Москва шаарынын аймагынан алынып келинген балдар. Аялдар ар түрдүү себептер менен балдарынан баш тартышат. Камсыздай албагандыктан, планда жок бойго бүтүп калганда же никесиз бала төрөп койгондугун тууган-уругунан жашыргандыктан жана башка. Аялдардын чет жерде жүрүп мындай абалга туш болгондорун бул жакта туруп талкуулоого укугубуз жок. Бирок өкүндүргөн жери – бейкүнөө балдар толук кандуу үй-бүлөдө чоӊоюу укугунан ажырап жатышат. Балдардын 99 пайызы патологиясы барлар же кандайдыр бир оору менен төрөлгөндөр. Себеби алардын энелери бардык эле мигранттар туш болгон документация маселеси, каттоодон өтпөгөндүк, жумушта иштөөгө жарактуу кагаздары жок болгондуктан каттоого турушпайт. Мындан улам алар көз жарганга чейин медициналык текшерүүдөн өтүп турушпайт. Натыйжада жогорудагыдай көйгөйлүү ымыркайлар төрөлөт.

«ТУУГАНДАРЫН ИЗДЕП ТАБАБЫЗ»
– Балдарды 2011-жылдан тарта алып келе баштаганбыз. Ал жылы 6 бала келген. 2012-жылы 18, кийинки жылы 3, 2014-жылы 17 болсо, быйыл 6 бала алынып келинди. Орусиядагы төрөт үйлөрү бала төрөлгөн соӊ аларга апасынын фамилиясын берип, өздөрү ар кандай ысым коюп күбөлүк жазышат.
Алып келгенден кийин алгач балдардын апасынын туугандарын издейбиз. Бул жагдайда бизге укук коргоо кызматкерлери жардамга келишет. Биздин социалдык кызматкерлер ар бир баланын туугандарын таап, эшигин каккылап, баланы багып алууга үндөшөт. Арасында таӊ калып, уялып, ыйлап же сүйүнгөндөрү да болот. Алардын дээрлик бардыгы кыздарынын же тууганынын чет өлкөдө жүрүп төрөп койгонунан кабардар эмес. Айрымдары кескин түрдө «биздин андай кызыбыз жок, бул жаӊылыштык» деп баш тартып коюшат. Акыркы мүмкүнчүлүгүбүзгө чейин баланын туугандарын багып алууга көндүрөбүз. Эгер болбой калса, анда Бишкектеги адистештирилген балдар үйүнө же Токмоктогу, Беловодское айылындагы балдар үйүнө жайгаштырабыз. Мындан кийин бала багып алабыз деген жарандарга атайын комиссиянын чечими менен асыроого уруксат берилет. Бүгүнкү күндө 8 баланы туугандары алып кетишкен. 12 бала абалы начар төрөлгөндүктөн атайын балдар үйүндө күн кечирип жатышат. Ал эми 30 баланы жарандар асыроого алып кетишкен.

«КҮЙӨӨМ ТӨРӨГӨНҮМДҮ БИЛБЕЙТ ДЕГЕНДЕР БАР»
Таштанды балдарды өлкөгө кайтаруу маселесине Орусиядагы Кыргызстандын элчилигинин түздөн-түз тиешеси бар. Элчиликтин өкүлү Айымкан Кулукеева маселе боюнча буларды айтат:
– Балдардын дайынын Москванын соцкызматкерлери аркылуу билебиз. Биз Кыргызстан менен байланышып, балдарды жеткирүүгө кам көрөбүз. Төрөп таштап койгон аялдар «төрөгөнүм билинбей калды, эч ким кабардар эмес» деп ойлошот. Бул жаӊылыштык. Кыргызстанда соцкызматкерлер алардын үйлөрүнө чейин издеп барышат.
Бир мисал келтире кетейин, жакында эле 1 кыргыз аял келиптир. Өзү 40ка таяп калган. «Баламды убактылуу таштай турганга Москвадан балдар үйүн таап жайгаштырууга сүйлөшүп бергиле, кийин кайра алып кетем» дейт. «Эмнеге таштайсыӊ?» десек, «багууга шартым жок. Жаӊы эле төрөт үйүнөн чыктым. Батирде жашагандар батырбай жатышат. Кечке чарчап иштеп келишет, түнү балам ыйлап чыгат. Анын үстүнө иштеп акча таап баламды багышым керек» деди. Биз ага «өзүӊ деле жаш эмес экенсиӊ, пландап туруп төрөсөӊ болмок экен» десек, «жалгыз эркек балама шерик болсун деп эле төрөп алдым» дейт. Көрсө, Кыргызстанда 2 кыз, 1 уулу бар экен. Аларды жолдошу карап багат имиш. «Кыргызстанга барып жолдошуӊа түшүндүрүп, балдарды бирге асырагыла» дедик. Ал болбой койду, бул жактан төрөгөн баласынан жолдошу кабардар эмес экен. Бул мындай окуялардын жүздөн бири.

«БАЛДАРДЫН КӨБҮ АСЫРООГО АЛЫНДЫ»
Жаӊы төрөлгөн ымыркайлар 4 жашка чейин Бишкек шаардык адистештирилген балдар үйүндө тарбияланышат. Аталган балдар үйүнүн врач-педиатры Кымызай Худайбердиева 4 жылдан бери атайын топ менен Москвага барып, балдарды алып келүүгө катышып келет.
– Азыр бизде 4 жашка чейинки 4 бала бар. Жакында эле бирөөсүн апасы алып кетерин билдирди. Учурда ал Орусияда. Ал жактагы милиция кызматкерлери келинди төрөп таштап койгондугу үчүн камап койгон экен. Баладан бул жактагы таякелери келип кабар алып турушат. Апасы кайтып келсе, алып кетет деп турабыз.
Балдарын таштай качкан энелердин жаш өзгөчөлүктөрү 18 жаштан 40 жашка чейин. Мисалы, азыр бизде багылып жаткан балдардын биринин энеси 40тан өтүп калган аял. Ал Москвада уурулук кылып укук коргоо кызматкерлеринин колуна түшүп, камалып кеткен. Мөөнөтүн өтөп бүтүп эркиндикке чыккан соӊ кош бойлуу болуп калат. Баласын төрөп, төрөт үйүнөн алып кетиптир. Бирок кайра эле уурулукка барып абакка түшүп калган. Соцкызматкерлер баланы алып, бизге өткөрүп беришти. Мындай окуялар толтура.
Улуттун уӊгусу болчу кыздардын, аялдардын турмуш-шартты түздөйм деп чет жакка агылышы өлкөнүн экономикасынын абалынан кабар берип турат. Жогорудагы маек куруп берген адистердин ар бири ичинен толгонуп, «качан кыргызда аялдар баласын таштачу эле?» деп жатышты. 5 жылдын ичинде 50 бала деген жөн гана цифра болсо, көз жаздымда калып, төрөлбөй жатып өлгөн, таптакыр тааныш эмес адамдардын колунда калган балдардын саны канча дейсиз? Балдардын көзүнөн бакыт көрүш үчүн алардын апаларын камкордукка алалычы. Түркүн оюнчукка көӊүл бурбай, көздөрү муӊайым тарткан балдарды көрүп, балдар үйүнөн чыгып кеткиче жүрөк ооруп турду.

«Супердин» сурак бурчу
ЧЕТ ЖЕРДЕ ИШТЕГЕН КЫЗЫӊЫЗДЫН КАНТИП АКЧА ТАБААРЫНАН КАБАРДАРСЫЗБЫ?

Элиза Кызалакова, Бишкек шаары:
– Эки сиӊдим Орусияда иштейт. Турмушка чыгыша элек. Ошондуктан алардан ар бир баскан-турганын чалып, сурап турабыз. Кандай жерде иштешет, эмне менен алектенишет билебиз.

Динара Турусбекова, Нарын облусу:
– Кызым Москвага кеткен. Алгач кетишине каршы болгонбуз. Бирок жолдошу менен кетем дегенде макул болдук. Кыз-келиндер жолдошу же ишеничтүү жакын адамы менен кетсе гана жибериш керек.

Атыркүл Абдрахманова, Чүй облусу:
– Кызым Түркияда окуйт. Бөтөн жерде жүргөн соӊ кошумча жумуш таап, тиричилик кылыш керек экен. Окуусунан сырткары жумушу да бар. Интернет аркылуу сүйлөшүп турам.

Гүлүмкан Карыбаева, Ысык-Көл облусу:
– Кызым алдыга койгон максаттарыма жетем деп Орусияга иштеп кеткен. 4 жылдан бери мени сарсанаага салбай жакшы иштеп жатат. Анын максат-тилектерин сыйлап, чет жакка чыгууга уруксат бергем.

Акылай Рахманбердиева, Бишкек шаары:
– Жаш кыздарды, турмушка чыга электерди акча табуу үчүн жибербей койсок. Ал жакта баарынын эле жашоосу ойдогудай боло бербейт. Жагымсыз окуяларга тушугуп калгандар толтура.

Чынаркүл Анарбекова, Жалал-Абад облусу:
– 2 кызым Орусияда иштейт. Кайын сиӊдим, уулдарым ал жакта болбогондо кыздарымды жалгыз жибербейт болчумун. Соксоюп жалгыз кеткен кыздардын ата-энелерин түшүнбөйм.

Гүлжан Асанкожоева
koom@super.kg