Уулу бойго жеткен кайсы гана ата-энеден сураба, баары эле баласын аскерге жөнөтүүдөн зыркырап баш тарта тургандай. Бүгүнкү күндө аскерге чакырык өкүмдөй кабыл алынып баратат. Катардагы жоокер, 18 жаштагы Нурпайыз Дүйшөнбековдун атасы Камчыбек Жумакадыровдун айтымында, уулун улуу чакырыктагы аскерлерге кошулуп рота старшинасы сабаган. Анысы аз келгенсип, «оорукчан экен» деп психиатриялык ооруканага жаткырып коюшкан. Мына ушул чуулгандуу кабардын чын-бышыгын иликтөөгө аракет кылдык.

«АЗЫР ДЕЛЕ ПСИХИАТРИЯЛЫК ООРУКАНАДА ЖАТАТ»
-Балам Нурпайыз Дүйшөнбеков 1997-жылы туулган. 2015-жылы ноябрь айында Ош шаарындагы №30629-аскер бөлүгүнө кызмат өтөөгө кетти. Ал 6 баламдын улуусу. Аскердик антын бергенден 1 ай өтпөй улуу чакырыктагы аскерлердин «фокустары» башталыптыр. Мен деле билем, кандай гана аскер кызматы болбосун, ал жакта сөзсүз дедовщина болот. Бирок чеги менен болушу керек да? Илгери биздин аталарыбыз, агаларыбыз ушул турган Ош эмес, Орусия, Германия сыяктуу өлкөлөргө барып, өлбөй-житпей эле кызмат өтөп келишкен да. Анан кандай эле өзүбүздүн кыргыз балдар өз инилерин өлгөнчө сабашат? Эмне, кыргыздар ушунча мыкаачы калк келебизби?!
Уулума ур-тепки ноябрь айынан тарта башталыптыр. Баламды улуу чакырыктагы 4 аскер дааратканага алып кирип тепкилеп, курдун башындагы чоӊ темири менен сабашыптыр. «Шарик» деген ыкмасын да жасашыптыр. Анысы аз келгенсип, аларга ротанын старшинасы Ильич Таштанов да кошулуп тепкилептир. Балам «ур-тепкиге туруштук бере албай, ошол жерге заара ушатып, заӊдап да жибердим» дейт. Адам сийгиче сабаган бул эмне деген мыкаачылык?! Ошондон кийин Нурпайызды дароо ооруканага алып барышпай, денесиндеги көк аласы тарагыча санитардык бөлүмдө кармап жатышыптыр. Балам акыл-эсине толук келбей, өөдүк-сөөдүк сүйлөп калган го чамасы, заара ушатып да койчу экен. Мындан улам аны «психикасы туруксуз» деп Оштогу психиатриялык ооруканага жаткырып салышыптыр.
Муну мага аскер бөлүгүнөн чалып айтышты. Биринчи ооруканага барганда балам эч нерсе айткан эмес. Көрсө, старшинасы келип «айтпагын, мен жалгыз бой атамын, 2 балам бар, кесилип кетсем аларды ким багат?» деп коркутуп кетиптир. Балам бул окуяны кийин мага телефондон айтып берди.

«КАЙРАДАН ЭКСПЕРТИЗА ДАЙЫНДАЙБЫЗ»
-Нурпайыз буга чейин эч кандай акыл-эсинде көйгөйү жок эле чоӊойгон. Эгер ал психикалык жактан оорулуу болсо, анда аскерге алып жатканда жүргүзүлчү медициналык кароодон өтпөй калмак да. Жакында анализдеринин жыйынтыгын аскер-дарыгердик комиссиясына атайын почта аркылуу Бишкекке жиберишти. Мен баланын атасы катары анализдин жыйынтыгын талап кылсам, «бул жашыруун маалымат» деп айтпай коюшту. Өз баламдын оорусун менден жашырышабы?
Бул маселе боюнча Ош гарнизондук аскер прокуратурасына арыз менен кайрылдым. 3 ай болуп калды, тергөөчүсү эмгиче иш козгой элек. «Эртелетсеӊер боло» десем, «сабалгандыгы аныкталган медициналык маалым кат болмоюнча иш козгой албайм» дейт. Кызык, анда эмне ооруканага соо баланы алып барып жаткырып коюштубу? Айтор, күздөн бери эле ушулардын мышык-чычкан ойноткону менен алышып жүрөм. Жоокер энелеринин комитети деген уюм бар экен, аларга кайрылсам, анализдердин жыйынтыгын талап кылып жатышып, уулумду аскердик кызмат өтөөгө ден соолугу жараксыз деген чечим чыгарылганын кабарлашты. «Анализдеринин жыйынтыгы чыккан турбайбы, эми иш козгобойсуӊарбы» деп аскер прокуратурасына кайра кайрылсам, «балаӊ оорукчан экен, ошондой тыянак чыкты. Бул жагдайда биз кылмыш ишин козгой албайбыз» деп коюшту.
Оорукчан баланы анда аскерге кантип алышты эле? Мен сопсоо баламдын оорукчан аталып калышын каалабайм. Бул жакка келген соӊ көз карандысыз эксперттерге кайрылып, кайра экспертиза жүргүзөлү деп жатам.

«ОКУЯНЫ БИЗ КӨЗӨМӨЛГӨ АЛДЫК»
Аталган окуяны өз көзөмөлүнө алып жаткан Республикалык жоокерлердин энелери комитетинин жетекчиси Уулкан Байгубатова окуя боюнча төмөнкүчө оюн билдирди:
-Бизге Дүйшөнбековдун ата-энеси кайрылган. Өз алдыбызча иликтөө жүргүзүп, ыйгарым укуктарыбыздын баарын пайдаландык. 90 аскерден түшүнүк кат алып, аскер прокуратурасына, Башкы штабга кайрылуу жасадык. Учурда окуянын үстүнөн иликтөөлөр жүрүп жатат. Нурпайыз Дүйшөнбековдун атасы бизге кечирээк кайрылып калган экен. Эгер анын сабалгандыгы чын болуп, ошол замат кайрылышканда, балким, далилдерди алмакпыз. Азыр бала психиатриялык ооруканада жатат. Аталган оорукананын дарыгерлери «жоокердин оорусу аскерге алынганга чейин эле болгон» деп маалым кат беришти. Жоокердин оору тарыхы жазылган кагаздарда «бейтапта коркуу сезими бар, түнт, кабыл алуусу кеч» деген аныктамалар бар деп жатышат. Кайсы бир жеринде «энеси эпилепсия менен жабыркайт, ал кан аркылуу балага өтүшү мүмкүн» деген да тыянактар жүрөт.
Азыркы жигиттердин көбү мекен үчүн аскер кызматын өтөбөй эле, аскер күбөлүгүн алыш үчүн эптеп 1 жыл өткөрүп келейин деп кетип жатканы чындык. Ошол себептен көп балдар аскерге алынарда ооруларын жашырышат. Жогорудагы окуя боюнча илинчек таппай жатабыз.

«УСТАВДАН СЫРТ МЫЙЗАМ БУЗУУ АНЫКТАЛГАН ЖОК»
Аталган окуя боюнча Кыргыз Республикасынын Куралдуу күчтөрүнүн Башкы штабынын маалымат кызматкери Азамат Дүйшөмбеков буларды билдирди:
-Катардагы жоокер Нурпайыз Дүйшөнбеков 2015-жылы 21-октябрда Кочкор райондук аскер комиссариатынан чакырылып, 28-октябрда Оштогу №30629-аскер бөлүгүнө жиберилген. Ош гарнизонундагы госпиталда жоокерлер тереӊдетилген медициналык кароодон өтүшүп, врач Дүйшөнбековго «салаа муундарынын артрити» деген диагноз коюп, Ош облустук психиатриялык диспансерге консультацияга жиберген. Ал жактан кароо жүргүзүлүп, жоокерге «ден соолугу чыӊ» деген маалым кат менен милдеттүү кызмат өтөөгө жиберилген. Ноябрь айында Дүйшөнбековго кайрадан кароо жүргүзүлүп, «олигофрениянын жеӊил түрү» (акыл-эсинин өөрчүүсү жай) деген диагноз коюлган. Аны Ош облустук психиатриялык ден соолук борборунун врач-психиатры текшерүүгө алып, ал стационардык дарыланууга жаткырылган.
Бул боюнча кабар алган Дүйшөнбековдун атасы келип, Республикалык жоокерлердин энелери комитетине арызданды. Алар арыздын негизинде текшерүү тобун түзүп, аталган аскер бөлүгүндөгү жоокерлердин баарынан түшүнүк кат алышкан. Ошондой эле Дүйшөнбеков катардагы 4 жоокердин фамилияларын атап, аларды ур-тепкиге алды деген. Текшерүү жүргүзгөн топ ошол жоокерлердин сүрөттөрүн Дүйшөнбековго көрсөткөндө аларды так көрсөтүп бере алган жок. Учурда бул иш боюнча Ош гарнизонунун аскер прокуратурасы тарабынан иликтөө иштери жүрүп жатат. Мындан сырткары Дүйшөнбековдун абалына карата соттук-медициналык, соттук-психиатриялык экспертизалар дайындалган. Комитеттин мүчөлөрү окуяда уставдан сырт мыйзам бузуулар болгондугун аныкташкан жок.
Аскердеги дедовщина маселеси боюнча буга чейин көп эле иликтөөлөрдү даярдаганбыз. Алардын баарында «иликтөө жүргүзүлүп жатат, экспертиза дайындалды» деген гана жооптор айтылып келет. Ал эми бир да окуяда «ооба, бул аскер бөлүгүндө дедовщинадан жоокер майып болгон же каза тапкан» деген жооп болгону эсибизде жок. Төө куш сымал кумга башты ката койгон ыкма менен маселе чечилип калбайт. Өлкө башчысы баш болуп күч түзүмдөрүн чыӊдоо, аскерлерге шарт түзүү керектигин айтып, өзгөчө көӊүл бурулуп жаткандыгы чындык. Анткен менен «ооруну жашырса өлүм ашкере кылат» демекчи, ушундай окуялардын аягы тыйылып, аскер кызматында тартип орномоюнча кыргыз куралдуу күчтөрү оңолбойт.

«Супердин» сурак бурчу
УУЛУӉУЗДУ АСКЕРГЕ ЖИБЕРЕСИЗБИ?

Рина Туганбаева, 48 жашта:
– Кандай гана эне болбосун, баласын аскерге жиберүүдөн баш тартат. Бул маселеде атасынын чечими олуттуу болуп калат го. Эӊ тартиптүү, кызмат өтөө жеӊил деген бөлүккө да эне баласын кыйылып жатып жиберет. Үй-бүлөлүк маселелерден улам, бала атасыз өсүп жаткан болсо, эркекке тиешелүү тарбияны көрүп келсин деп жиберсе болот. Тилекке каршы, азыр аскерге кеткен балдарыбызга ал жактагылар жоопкерчиликсиз мамиле жасашат. Андыктан ата-эне жиберсемби же жибербесемби деген эки анжы ойго көбүрөөк кептелет.

Каныбек Турусбеков, 45 жашта:
– Кыргызда жакшы сөз бар «ата көргөн ок жанат, эне көргөн тон бычат» деген. Ар бир ата уулунун аскерге баруусун камсыздап, колдон келсе жибериши керек. Үйүнөн алыстаган бала ата-эненин, бир туугандын баркын түшүнөт. Мекенди коргоо ар бир атуулдун милдети экенин билишибиз керек. Мен балдарымды аскерге жибермекмин.

Дарханай Рахманбердиева, 51 жашта:
– Мен жибербейт болчумун. Себеби ал жакка барып майып болуп келгендерди, сопсоо кетип сөөгү келгендерди көрүп эле жүрөм. Аскерге балдарды турмушка бышып келсин деп жиберебиз. Азыр ал жакта тартип талаптагыдай болбосо, эмне кереги бар? Карапайым элдин балдарынан башка ал жакка эч ким барбайт экен. Бизге деле бала керек да.

Мерген Турган, 48 жашта:
– Биздин учурдагы аскер кызматы менен азыркыны салыштырып болбойт. Бизди мурун аскерге эркектерге тиешелүү касиеттерге ээ болсун деп жиберчү. Биз анда алыс барып, ата-эненин, туулган жердин баркын билип, бекем, чыдамкай, намыскөй болууга үйрөнүп келчүбүз. Азыркы аскерлердин абалын көрүп-билип эле жүрөм. Инимдин баласы кызмат өтөп келди, бирок жүрүм-туруму жакшы жакка өзгөргөнүн байкаган деле жокмун. Аман-соо балдар барып, кайра майып болуп келип жатышат. Колдон келсе баламды жибербейт болчумун. Балдар чоӊойгуча аскер кызматыбыздын абалы оӊолуп, тартип орноп калар деп үмүт кылам.

Гүлжан Асанкожоева
koom@super.kg