Өлкөбүздүн түндүк менен түштүгүн бириктирген Бишкек-Ош унаа жолунун курулушун өлкөбүздөгү өткөн кылымдагы эң ири долбоорлордун бири десек жарашат. Бул стратегиялык маанидеги жолдун курулушун кеп кылсак, өзүнчө узун тарых. Бул сапар биз аталган жолдун эң бийик жери Төө-Ашууга курулган Кусейин Көлбаев атындагы тоннель тууралуу маалымат бермекчибиз.

КҮН САЙЫН 3,5 МИҢГЕ ЧЕЙИН АВТОУНАА ӨТӨТ

1. Бишкек-Ош унаа жолун куруу чечими 1956-жылы чыгып, куруу иштери 1957-жылы башталган. Бишкек-Ош унаа жолу 1965-жылдын 18-октябрында ачылган.
2. Төө-Ашуудагы тоннель 1964-жылы аяктаган.
3. Тоннелдин курулушуна 70 миллиондой рубль (ал кезде рублдун куну долларга караганда бир кыйла баалуу болгон) жумшалган.
4. Тоннель деңиз деңгээлинен 3200 метр бийиктикте жайгашкан.
5. Узундугу 2650, туурасы 6 метр.
6. 2000-жылы тоннелдин ичинде КамАЗ бузулуп, тыгын жаралган. Анын кесепетинен түтүнгө ууланып 6 киши каза болгон.
7. 1999-2001-жылдар аралыгында 5 миллион долларга капиталдык оңдоодон өткөрүлгөн.
8. Учурда тоннелдин ичинде 11 вентилятор, 30 видеокамера, 35 телефон жана өрт өчүрүүчү шаймандар бар. Булардын иштегенин көзөмөлдөгөн адистерден сырткары куткаруучулар, өрт өчүрүүчүлөр, медиктер жана милиция кызматкерлери күнү-түнү кызматта турушат.
9. Тоннелден өтүү үчүн ар бир унаага 45тен 275 сомго чейин акы алынат. Алардан түшкөн каражат тейлеген кызматкерлердин маянасына, жалпы тейлөө жумуштарына жана керектүү материалдарды алууга жумшалат.

«ОШОЛ УЧУРДАГЫ ЭҢ ИРИ ДОЛБООР»
Кусейин Көлбаев атындагы тоннелдин курулушунда иштеген курулушчулардын бири, «Кыргыз Республикасынын ардактуу курулушчусу» наамынын ээси Асад Гасанов тоннель тууралуу төмөнкүлөрдү айтып берди:
– Өлкөнүн түндүк-түштүгүн бириктирген жолду салуу Улуу Ата Мекендик согушка чейин эле башталган. Согуш учурунда иш солгундап, аяктаган соң куруу иштери жанданган. Ошол учурда техника жакшы өнүгө элек болгондуктан куруу иштери бир топ кыйынчылыктар менен коштолгон. Бир эле адамдын демилгеси, эмгеги менен мындай чоң долбоор бүтмөк эмес. Андыктан ага катышкан ар бир адамдын эмгеги баалуу. Ошентсе да бул долбоордун башында туруп, аны аягына чыгарууга бел байлаган Кусейин Көлбаевдин орду кайталангыс деп айта алам. Ал Кыргызстандагы биринчи инженер эле.
Тоннель курула электе эски жолду кар басып калып эрте күздө эле жабылып калчу, эл Өзбекстан менен Казакстандын аймагы аркылуу каттачу.
Эл оозунда «Төө-Ашуудагы тоннелди казууда прораб ката кетирип алып, ошонун айынан өзүн атыптыр», «камалып кетиптир» деген сөздөр айтылат экен. Бул болбогон жомок. Кантип прораб же инженер ката кетириши мүмкүн? Тоону тешүүдө алдын ала бардыгы так эсептелип, болжолдуу түрдө баары картага түшүрүлүп чыгат, адашууга жол берилбейт. Ооба, кайгылуу окуя катталган. Бирок мунун тоннелге тиешеси жок. Бир жолу жооптуу кызматкерибиз жумуш боюнча Москвага аттанган. Жанында жашыруун баалуу документтер бар болчу. Жолдо баратып жанындагы жолоочу менен анын портфели кокусунан алмашып кетиптир. Бара турган жерине жеткенден кийин гана портфели алмашып кеткенин билип, жүрөгү кармап каза болгон.

«ЖУМУШ ООР БОЛГОНДУКТАН КӨБҮ ЧЫДАБАЙ КЕТИП КАЛЫШЧУ»
Аалы Өмүрбаев аксакал да тоннель казуу иштеринде 6 жыл иштеген.
– 1960-жылы тоннелде иштеп жүргөн Токтогул Иманкулов деген айылдашым «сен да иштебейсиңби?» деп чакырып, иштеп калгам. Ал убакта мен 23 жашка чыгып, күчкө толуп турган убагым эле. Иштеген адистердин 90 пайызы Орусиядан келген адистер болчу. 6 сааттык нөөмөт менен иштечүбүз. Мен салмагы 16 килограмм болгон перфоратор менен тоо тешем, дагы башка адистер ал тешикке жарылуучу заттарды салып жардырышат. Жумушка орношкондордун көпчүлүгү жумуш оор экен деп кетип калып, көпкө чыдашчу эмес. Бир жолу жаш цыган жигит да проходчик болуп перфораторго иштегени келди. 1 күн иштеген соң «бул тоону Кудай жараткан, өзү жараткан тоону өзү тешсин. 10 миң рубль берсеңер да иштебейм» деп кетип калган. Иштеген ишиңе карап маяна жазылчу, канчалык көп тешсең, ошончолук көп айлык чыкчу. Мен айына орточо 5 миң рубль маяна алчумун. 1972-жылы биринчи келип баштаганда 5100 рублга Жигули сатып алгам. Тоннелди куруу иштеринде бетон аралаштырып жүргөн бир орус аялды трактордун ковшасы басып калып каза болсо, кийинчерээк 3 кишини көчкү басып каза болгон.

Нурбек Абдыкадыров,
Турсунай Алымкулова
koom@super.kg