Силер билесиңерби?

Шайлоо күндөрү жакындаган сайын пиардын түрдүү түсү көрүнө баштады. Өткөн аптада Азимбек Бекназаров өзүнө карата кара өзгөй пиардын (чёрный пиар) башталганын айтып өткөн. “Кара өзгөй пиар деген эмне?” жана ал кандай максатты көздөөрү жөнүндө материалды сунуштайбыз.

ПИАР ДЕГЕН ЭМНЕ?
Пиар – “Public relations” деген англис сөзүнүн баш тамгаларынан куралган түшүнүк. Ал “коом менен байланыш” дегенди билдирет. Америкалык президент Томас Жефферсон 1807-жылы Конгресске карата айтылган 7-кайрылуусунда бул терминди алгачкы жолу пайдаланган.

КАРАЛОО КАНТИП БАШТАЛГАН?
“Жакшы товар жарнамага муктаж эмес” дешет. Эгерде жарнамалык компанияны жүргүзүүгө убакыт, күч жана каражат жетпесе, анда кара өзгөй пиарды пайдаланышат. Кара өзгөй пиар кеңири түрдө 20-кылымдын 70-жылдарында АКШда өнүгө баштаган. Ал эми постсоветтик аймакта 1990-жылдардан тарта менчиктештирүү башталганда, аталган ишти аркалагандардын кызматын пайдалангандар чыккан. Бирок каралоону колдонгондор көбөйүп кеткендиктен, жыйынтыгында аткаминерлер өзү жөнүндө кандай жаман сөз укпасын, маани да бербей калышкан. Ошентсе да кара пиар токтоп калбай, күн санап кулачын жайып келет.

ИТ ҮРӨ БЕРЕТ, КЕРБЕН ЖҮРӨ БЕРЕТ
Атаандашын алсыздатуу же жок кылуу үчүн жамандоого кайрылгандар жыл сайын көбөйүп барат. Айрыкча бул процесс түрдүү шайлоо алдында күч алат. Талапкерлер бири-бирин чукуп, анын атын жамандаган маалымат чогултат да, ММКларга таратат. Азыркы учурда “кара өзгөй пиар деле – пиар” деген сөз өзүнчө макалга айланган. Анткени көбүнчө кара өзгөй пиар адамдын үрөйүн учурган маалыматтан туруп, ал калк арасында бат таркалат. Жыйынтыгында каралоону буюрткан адам душманын белгилүү да кыла алат.

КАРА ӨЗГӨЙ ПИАР. ЫКМАСЫ ЖАНА МАКСАТЫ
Дүйнөдө пиар, анын ичинде кара өзгөй пиар менен алектенген атайын компаниялар иштейт. Алардын кызматына төмөнкү максаттар менен кайрылышат. Кардар душмандын кадыр-баркын түшүргүсү келет же кандайдыр бир маселе боюнча макулдугун алуу үчүн "жарга такоону" каалайт. Кээде кардар душманын кичине коркутуп коюусун да суранат. Пиардын баасы жарнамага караганда бир кыйла кымбат болот. Анын адистеринин да милдети түрдүү болорун белгилөө зарыл.

ЖАМАНАТТЫ БОЛУУ ҮЧҮН ТАЗГА АЙЛАНГАН ЖЫЛДЫЗ
Каралоону көп колдонуучулардын катарына, албетте, атактуу жылдыздар да кирет. Мисалы, ырчы Бритни Спирс пиар боюнча алдына эч кимди чыгарбайт. 2008-жылы ал көптөгөн уюмдардын арасынан “Жылдын эң мыкты кара өзгөй пиарын колдонуучу” деген сыйлыкты алган. Ал бир жыл ичинде эле реабилитациялык борбордо дарыланып, чачын кырдырып, күйөөсү менен ажырашып, баласын тарттырып жиберип, жылдын соңунда ыр альбомун чыгарууга жетишкен.

ШАЙЛОО АЛДЫНДАГЫ КЫРГЫЗЧА КАРА ӨЗГӨЙ ПИАР
Буга чейинки коомчулуктун чоң кызыкчылыгын жараткан аты чыккан саясатчылардын телефон аркылуу сүйлөшүүлөрү кокусунан пайда болгон жайы жок. Кыргызстанда башка өлкөлөргө салыштырмалуу пиар жакшы өнүкпөсө да, 7-апрелдеги окуядан кийинки абалдын туруксуздугунан пиардын түрдүү түсү пайдаланыла баштады.

PR-адис Толгонай Стамалиева Кыргызстандагы пиар тууралуу төмөндөгүлөрдү айтып берди:
– Биздин өлкөдө пиар багыты шайлоо алдында эле жакшы байкалат. Башка учурларда солгун абалда турат. Мен Жаныш Бакиев менен Максим Бакиев жана Убактылуу өкмөттүн мүчөлөрүнүн телефон аркылуу сүйлөшүүлөрүнүн жазылып алып жарыяланышы үчүнчү күчтөр тарабынан жасалды деп ойлойм. Анткени Бакиевдердин телефон аркылуу сүйлөшүүсү эски болгонуна карабастан алар бир убакытта чыкты. Менимче, сенсация жаратуучу окуялар дагы алдыда.

КЫСКАЧА МААЛЫМАТ
Кара өзгөй пиар – кимдир бирөөнү же нерсени жамандоо жана каралоо. Бирок бул жерде сөзсүз эле ага карата калп сөздөр айтылбайт. Кара өзгөй пиардан тышкары “таза пиар” (жалаң мактоо) жана “кыйыр пиар” (кыйыр түрүндө) деген түшүнүктөр да бар.

ЮРИСТТИН АЙТУУСУ БОЮНЧА...

Суроого “Статут” юридикалык компаниясынын президенти, профессор
Бопоев Назаркул БОПОЕВИЧ жооп берди.
Дареги: Турусбеков көч. 86. Байланыш тел: (0543) 94-05-90

Жылмайып коюңуз!

Бек Борбиевдин күндөлүгүнөн:
2003-жыл, 17-октябрь. "Эми акыркы жолу концерт берип алайын. Андан соң сахна менен коштошом деп сөз берем".

"Бек Борбиевдин фанаттары" КВН командасы.

Эльвира Караева
koom@super.kg

КАРА ӨЗГӨЙ ПИАРГА КАРШЫ КУРАЛЫҢЫЗ БАРБЫ?

Элмира Ибраимова,
УӨнүн социалдык сектору боюнча координатору:
– Бир адамды түбөлүккө алдап койсо болот. Бирок бардык элди алдай албайсың. Бул убактылуу гана нерсе деп айтар элем. Ошондуктан сабырдуулук – менин кара өзгөй пиарга каршы куралым.

Өмүрбек Текебаев,
Убактылуу өкмөттүн төрайымынын орун басары:
– Ооба, куралым бар. Бул – убакыт. Бекеринен элибизде “калптын казаны кайнабайт, күнү кыска” деп айтылып калган эмес. Канчалык калп сөздөр менен каралашпасын, ак экениң бир күнү баары бир далилденет.

Бегалы Наргозуев,
ЖКнын экс-депутаты:
– Кара өзгөй пиар деле – пиар. Төңкөрүштөн кийин мен жөнүндө жаман-жакшы сөздөр айтылып жатат. Чет мамлекетте мындай нерселерди атайын жасашат. Бизде пиарды бекер эле уюштуруп беришет. Ошондуктан кара өзгөй пиарга чычалабайм.

Эдил Байсалов,
Убактылуу өкмөттүн төрайымынын аппарат башчысы:
– Мен кара өзгөй пиардын курмандыгымын. Мынакей, мени Акаев менен Бакиев 7 жыл бою ЦРУнун агенти кылып келди. Ушундан бери кара өзгөй пиардын курмандыгы болуп келе жатам.

Иса Өмүркулов,
Бишкек шаарынын мэринин милдетин аткаруучу:
– Мындай нерселерден коргонуунун куралы бул – ак, таза эмгек. Элге кылган эмгегиң ак, таза, баскан-турганың түз болсо, эч кандай кара өзгөй пиар сенин аброюңа шек келтире албайт.

Адахан Мадумаров,
“Бүтүн Кыргызстан” партиясынын лидери:
– Ар бир адамдын абийири жана актыгы күрөшө алат. Мына, менин кара өзгөй пиарга каршы куралым ушул. Абийирим ак болсо, эч кандай кара күч мени жеңе албайт. "Ак ийилет, бирок сынбайт" деп бекеринен айтылбаган.

Динара Молдошева,
ЖКнын экс-депутаты:
– Саясатта жүргөндө көптөгөн сөздөр, ушак-айыңдар чыга берет экен. Ошондуктан мындай кырдаал болуп калганда “ит үрө берет, кербен жүрө берет” дегендей мамиле кылам.

Бахияна Сатылганова