Ачыткы – ашканада кеңири колдонулуучу каражат. Анын бир нече түрү бар: нан, сүт азыктарын жасоодо жана сыра ачытууда колдонулуучу түрү. Бул жолу биз нан жасоодо колдонулуучу заманбап ачыткы (дрожжи) жана камыр туруш жөнүндө сөз кылабыз.

“КАМЫР ТУРУШ МЕНЕН АЧЫТЫЛГАН НАН ЖЕГИЛЕ”

Орусиялык врач-натуропат, медицина илимдеринин кандидаты, академик Виктор Хрущев “Нан – ден соолук үчүн” аталышындагы эмгегинде жана социалдык баракчаларынын бирине: «Мен күнүмдүк рационумдан заманбап жол менен жасалган нандын түрлөрүн алып салдым. Анткени нан жасоодо колдонулуучу заманбап, термофилдик ачыткылар (дрожжи) организмге киргенден кийин көбөйөт да, организмге керектүү витаминдерди, микроэлементтерди, белокторду пайдалана башташат. Аны менен катар ар кандай уулуу заттарды бөлүп чыгарышат. Айрым изилдөөчүлөр “нанды бышырган кезде ачыткы өлүп жок болот” деп элди ынандырууга аракет кылышат. Мен алардын оюна кошулбайм. Анткени бышыруу процессинде ачыткы ундун курамындагы белоктуу затка (клейкость) кирип, аны капсула катары колдонот да, ичегиге барганда капсуладан чыгып, ичегинин былжырын сезгентет, микрофлорасын бузат. Алар ичегиде гана мителик кылышпастан, кандын плазмасына да өтүп жашашат жана көбөйүшөт. Мунун арты ууланууга, грибок ооруларына, иммунитеттин бузулушуна, өнөкөт жана рак ооруларынын жаралышына жеткирет. Эгер рациондон мындай нанды алып салсаңыз, кан 5 жылдан кийин гана ачыткы клеткаларынан тазалана алат. Андыктан камыр туруштан жасалган нан азыктарын пайдаланууга өтүңүздөр”,- деп жазган. Чынында анын бул оюн бүгүнкү күндө оорулардын жашарып бараткандыгы айгинелеп тургандай. Заманбап ачыткынын организмге зыяны тууралуу башка окумуштуулар, алардын ичинде Розини Жанфранко, Сергей Коновалов, Фёдор Углов да айтып чыккан.

Маалыматтарда заманбап ачыткыларды өндүрүүдө оор металлдар жана зыяндуу химиялык элементтер (техникалык аммонийдин сульфаты, Б маркасындагы техникалык аммиак, техникалык күкүрт кычкылы жана башкалар) колдонулат делет.

Айта кетчү нерсе, АКШ, Швеция жана башка кээ бир өлкөлөрдө ачыткысыз бышырылган нан кадимки көрүнүшкө айланган жана аны рактын алдын алуу үчүн жешет.

КАМЫР ТУРУШ ДЕГЕН ЭМНЕ?

Камыр туруш – бактерия. Аны үй жаныбарына салыштырсак да болот: ун менен азыктанып, суу ичет жана аба менен дем алат. Байыртадан кыргыз эли ачыган айранга, угутка, максымга же бозого бир аз ун кошуп чалып, тыныктырып, 3-4 күн ун жана суу менен азыктандырып отуруп камыр турушту даярдап алышчу. Ал азыркы ачыткынын (дрожжи) да, көптүргүчтүн (разрыхлитель) да ролун бирдей аткарчу. Жылуу сууга камыр турушту эзип, унду салып камыр жууруп, ачытып, андан соң нан бышырышкан. Камыр көөп чыкканда кийинкиге муштумдай камыр туруш алып, аны унга бөлөп супаранын ичине салып сакташчу. Мындай камыр туруш менен ачытылган камырдан табигый таза жана жанга жагымдуу, бойго кубаттуу нан жасалчу.

КАМЫР ТУРУШ ЖАСООНУН ЖОЛДОРУ

Италия камыр турушу

Керектелүүчү азыктар:

Жүзүм – 5-6 даана

Булак суусу – 150 миллилитр

Ун – 150 грамм

Даярдоо ыкмасы:

1-күн. Жүзүмдү эзип, ага 50 миллилитр жылуу сууну жана 50 грамм унду кошуп камыр жууруп, жакшылап ийлейбиз. Жуурулган камырды сүйрү формада 0,5 сантиметр калыңдыкта жайып, рулеттей кылып оройбуз. Оролгон камырды фарфор идишке салып, үстүнө көмгүдөй кылып суу куябыз да, идиштин бетин жаап, жылуу жерде 1 сутка тыныктырып коёбуз. Эртеси суу киргилденип, бетине майда көбүктөр чыгып калган болот. Эгер мындай процесс байкалбаса, анда камырды колуңуз менен ордунан бир аз козгоп, дагы 1 күн тыныктырууга туура келет.

2-күн. Идиштеги сууну төгүп, камырды алып, ага 50 грамм ун, 50 миллилитр суу кошуп камыр жасайбыз. Бул процесс азыктандыруу деп аталат. Камырды жакшылап ийлеп, айнек идишке салып, оозун чүпүрөк менен жаап, жылуу жерге 1 суткага коёбуз.

3-күн. Камыр кайрадан 2-күндөгүдөй азыктандырылат. Ал канчалык көп күн азыктандырылса, ошончолук күчтүү камыр туруш алынат.

4-күн. Камыр туруш камыр жасоого даяр.

Ун менен суудан жасалган түрү

Керектелүүчү азыктар:

Буудай уну (2-3 сорт) – 150 грамм

Жылуу суу – 150 миллилитр

Даярдоо ыкмасы:

1-күн. Банкага 50 миллилитр жылуу сууну (кайнатылбаган) куюп, 50 грамм унду (2 аш кашык) салып аралаштырабыз. Жыйынтыгында коюу каймактай болгон аралашмага ээ болобуз. Аралашманы банкага салып, оозун 3 жеринен тешилген желим капкак менен бекем жаап, жылуу (20-28 градус), караңгы жерге 12 саатка коюп коёбуз.

2-күн. Аралашма ачып, жагымсыз жыт чыгарып, көтөрүлүп чыгат. Эми бул аралашманы азыктандырабыз. Ал үчүн ага 2 аш кашык буудай унун салып, 50 миллилитр суу куюп, жакшылап аралаштырабыз. Аралашма банканын кайсы жерине чейин экенин сызып белгилеп коёбуз. Эгер аралашма көтөрүлбөсө анда суткасына 2 жолу азыктандырууга туура келет.

3-күн. Аралашма жогору көтөрүлүп, кайра ылдый түшкөнүн байкайбыз. Ага 50 грамм буудай унун, 50 миллилитр жылуу суу кошуп аралаштырып, оозун чүпүрөк менен бекем ороп, бир суткага тыныктырып коёбуз. Күчтүү камыр туруш даяр.

КАМЫР ТУРУШ

Артыкчылыктары:

Үй шартында, колдо бар азыктардан жасап алууга болот.

Камыр туруш менен ачытылган камырдан жасалган нан даамдуу болот жана жыты аңкып турат.

Камыр жасаган сайын андан бир муштумдай алып, жаңыртып туруу менен аны түбөлүккө колдонууга болот.

Биологиялык активдүү кошулмаларга, микро жана макроэлементтерге бай.

Камыр туруш табигый азыктардан жасалгандыктан ден соолукка пайдалуу:

• Нандын организмге сиңимдүүлүгүн арттырат.
• Ашказандагы, ичеги-карындагы айрым ооруларды жок кылууга жөндөмдүү.
• Организмдин стресске туруктуулугун жогорулатат.
• Уулуу заттарды айдап чыгат.
• Сөөк жана нерв системдерин чыңдайт.
• Тырмакты жана чачты бекемдейт.
• Кандагы холестериндин деңгээлин азайтат.
  

Кемчиликтери:

Камыр туруш менен жасалган камырды өз убагында жасабаса ачып кетет да, нан кычкыл болуп калат.

Камыр турушту үшүтпөй, бөлмө температурасында сактоо керек.

7-8 күнгө чейин сактоого болот. Эскирип кетсе андан жасалган нандын сапаты да бузулат. Демек, жаңылоо керек болот.

Заманбап Ачыткы

Артыкчылыктары:

Дүкөндөрдө сатылат, кымбат эмес.

Камырды 1 саатта ачытат (ачытуу эрежелери туура сакталган учурда).

Узакка сакталат. Сактоо мөөнөтү 2 жылга чейин.

Кемчиликтери:

Ар кандай кошулмалар кошулуп, химиялык жол менен алынган азык.

Курамында грибоктор болгондуктан төмөндөгүдөй зыян алып келет:

• Иммунитетти начарлатат.
• Ууларды бөлүп чыгарат.
• Ракты жаратат.
• Тамак сиңирүү органдарынын иштешин начарлатып, ашказанда кычкылданууну жогорулатат, жараны пайда кылат.
• Кан тамырлардын кеңейишине алып келет.
• Боордо жана өттө ташты пайда кылышы мүмкүн.
• Кальций тартыштыгын жаратат жана башка.
  

Дамира Арстанова
kenesh@super.kg