(Башы өткөн сандарда)
Эртеси базардан немистердин жаш, күчтүү овчаркасын сатып алдым да, апийим таап иттин тамагына аз-аздан кошуп бере баштадым. Ит тез эле көнөт экен апийимге. Кадимки тамакты бара-бара апийимсиз жебей калды. Тамакты убагынан бир аз кечиктирсең ырылдап, буулугуп, агрессивдүү болуп каларын байкадым. Иттин көзүн көндүрүү үчүн тамакты такай кызыл кийимчен алып барып жаттым.

Бир топ күндөн кийин сынап көрөйүн деп, итти ээрчитип алып тоого чыктым. Аны катуураак тартса үзүлүп кете турган жип менен бир жерге байлап, өзүм аркы беттеги адырга өтүп иттин апийим жей турган маалын күтүп турдум. Сааты келгенде кызыл курткачан ачык жерге чыксам дароо көрүп, жибин бир тартып үздү да, мени көздөй жөнөдү. Дүрбү салып карап турдум да, алтынды цехтен ушул иттин жардамы менен алып чыкса болоруна көзүм жетти. Ушинтип убакыт таап, бир нече күн сынап көрдүм. Туура жыйырма күн дегенде Артёмду чакырып жагдайды айтсам ишенбей койду. Кантип эле итке ишенүүгө болсун деп туруп алды. Акыры аны кошуп алып тоого чыгып, үйрөнүп калган иттин абалын көрсөттүм. Ошондо гана ишенип, менин тапкычтыгыма ыраазы боло каткырды.

– Билгем, сенден амал качып кутулбайт,- деп күлдү.

Дагы он күндөй итти экөөлөп машыктырдык. Бир күнү итке кийгизе турган чөнтөктүү баштык тигип, ичине таш салып чуркатып көрдүк. Баары жайында, операцияга киришсек болчудай. Бир күндү белгилеп, ошол күнү мен итти ээрчитип алып карьердин маңдайындагы тоого чыгып күтүп отурдум. Саат он экиге жакын иттин тынчы кете баштады, мени жыттагылайт, Артёмдун караанын издейт. Бир убакта Артём кызыл курткасын кийип бир көрүнүп, ит аны көздөй чуркап кеткен маалда кайра көрүнбөй калды. Мен болсо кыжалат боло дүрбүдөн көзүмдү албай карап отурдум. Эгер ит күзөтчүлөргө кармалып калса, анда жоопкерчиликти менин моюнума илип коюшу толук мүмкүн. Бат эле ит карьердин аймагына жетип барды, Артём көрүнбөйт негедир. Башкысы, ал күзөтчүлөр шекшибей турган жерде болсо болду. Баары ойдогудай эле окшойт, беш мүнөткө жетпей ит артка чуркап жөнөдү, кумары канбай калганы үчүн мага жетип келиши керек болчу. Чуркап келаткан ит бир маалда бурулуп күзөтчүнүн “вышкасын” көздөй жөнөдү эле, денем дүркүрөп кетти. Эгер азыр күзөтчү итти байкап, кармап алса иштин бүткөнү. Ордумдан ыргып туруп күрмөмдү булгалап жиберсем ит көрдү окшойт, мени көздөй бурулуп чуркады. Дароо жашынып калдым, күзөтчү турган жактан эч кимдин карааны көрүнбөдү, демек, байкашкан жок. Овчарка жетип келери менен тамагын берип, жонундагы баштыгын чечип алдым. Чоңу алмадай, калгандары жаңгактай бир нече тоголок алтын бар экен. Аларды кийимимдин ичиндеги атайын чөнтөккө салып үйгө жөнөдүм. Артём эртеси эртең менен келип алтындарды алып кетти да, кечинде үйгө келди.

– Мына, Адыл, бул сенин "доляң",- деп толтура акча сунду. Ал күнү экөөбүз бир жерге барып тамактанып отурдук, бир топ кызып калганда Артём минтти:

– Адыл, эми мени ук. Карьерде алтын көп, экөөбүз бири-бирибизге ишенип, алдабай иштесек Нартайлардан да байып кетебиз. Алар алса болот, биз алсак болбойбу? Алар эле жашап, биз өлүп кете беришибиз керекпи? Мен сени эч качан алдап, сатып кетпейм, сен жөнүндө эч ким билбейт. Мен гана байланышам керектүү адамдар менен. Мен көптөн бери иштеп, баарынын сырын билем. А сени менден башка адам билбейт.

– Түшүндүм, Артём, бирок бүгүн болбосо эртең сенин уурулугуң билинип калышы мүмкүн да?

Артём кытмыр күлүп койду:

– Ал жагынан кабатыр болбо. Менин ишимди сенден башка бир эле адам билет. Ал адамдан жан чыкса чыгат, асти сөз чыкпайт. Сен эле ишеничтүү болсоң мен жактан "прокол" болбойт.

Ошентип башталды. Алтын көп экен чынында. Бир жыл, эки жыл мурун табылып, бекитилген алтындар бар экен. Артём бүтүрөт иштин баарын, менден эч ким шек санаган жок. Бир айда бир же эки жолу алып чыгып жаттык. Бир жылда үч ит алмаштырдык, жалаң немистердин овчаркасын алабыз. Бул породадагы иттер акылдуу болушат. Үйрөтүш да оңой. Бирок апийим жеген ит баары бир көпкө жашабайт экен. Жүндөрү түшүп, арыктап, тез эле ишке жарабай калат. Анын үстүнө аларды такай байлап жүрүү керек, болбосо көчөдөгү адамдарга кол салышы мүмкүн.

Карьер өтө чоң жерди ээлегендиктен, алып чыккан сайын ар башка жагынан алып чыгып жаттык. Күзөтчүлөр да тез-тез алмашып тургандыктан бир ит алардын көзүнө такай эле чалдыга бербейт.

Артём ким менен сүйлөшүп, ага ким көмөктөшүп жатканы мага да кызык болчу. Бирок айтчу эмес. Мен алтынды иттен алып, Артём келгиче ишенимдүү жерге ката турам да, келери менен колуна карматам. Калганы менен ишим жок, үлүшүмдү берет.

Бул иштин артынан түшкөнүбүзгө бир жылдан ашып калган, бир күнү үйгө Артём келиптир. Маанайы жок, учурашкандан кийин “жүрү, машинага барып сүйлөшөлү” деди. Унаада бир азга ойлонуп отурду да:

– Адыл, ушуну менен токтотолу бул ишти. Ушунусу деле жетер бизге. Өзүбүзгө эле эмес, балдарыбызга, неберелерибизге жеткидей акча кылып алдык. Эмне дейсиң?

Мен деле ушундай ойдо жүргөм, эртерээк токтотпосок бир күнү кармалып калып ит болобуз деп корко баштаган элем. Алтынды сатып алгандардан деле сөз чыгышы мүмкүн. Бирок Артёмго айта албай жүргөм. Сатып алгандар деле кызыгат да биздин алтындын изине. Балким, билишет. Чынында аябай көп акча топтоп салдым, ар жерге ката берип акыркы күндөрү тынч уктай албай калгам. Бир нерсе сатып ала албайм, анткени Артём экөөбүз башында ушинтип келишкенбиз. Бирөө-жарым шек санап калбасын деген ой болчу. Артёмдун айтканын дароо макул көрүп, бул ишти экинчи уланткан жокпуз.

Артём эч кимге айтпай-дебей бир жумада үй-жайын сатып, үй-бүлөсү менен Орусияга кетип калды. Аны кийин билдим, мага кетип жатканын айткан жок. Ал эми карьерден алтын уурдалып жүргөнү билинбей калып кетти. Артём кыйын жигит экен, артынан из калтырган жок. Мен эмне кылышым керек? Акырындык менен жолун таап, компаниялардан акция сатып ала баштадым. Аны да мага Артём сунуштаган бир жолу, көрсө, анын ошол маалда эле ушундай иштерге башы жеткен экен. Эки жылда акцияларымдын баасы асман чапчып, адегенде эле шаардын ортосуна чоң ресторан курдум. Тааныштарга “банктан кредит алдым” деп койдум. Кийин дүкөн, кафелерди куруп, ошентип ишим жүрүшүп кетти.

Адыл ага ушуларды айтып бүтүп бир үшкүрүп алды. Унаанын айнегин түшүрүп жүзүн шамалга тосо бир топ жүрүп, кайра жапты.

– Азыр минтип түн катып качып жүрөм,- деп жылмайып койду. Көпкө унчукпай барды, бир маалда артты карасам уктап калыптыр.

Ичимден Адыл аганы аяп кеттим. Кантип эле эми баары мурдагыдай болсун, өзү жалгыз калса, минтип качып, бекинип жүрсө. Өзүн-өзү сооротуп жатат да. Эптеп мамлекеттен чыгып кетип, акчасы көп, чет өлкөдө жашай бербейби.

Жолдо эч ким тоскон жок, Алматыга күндүзгү саат он бирлерде жетип келдик. Адыл аганын корккон түрү жок. Үйгө кирсек Каныш апа уулун көрүп эле:

– Балам, ошол жерден жылбай тур,- деп шашып ашканага кирип кетти да, чыныга суу алып чыгып Адыл аганын башынан үч жолу айлантып төгүп, андан кийин аны кучактап калды. Акырын ашканага кирип кеттим, Асел да Адыл аганын моюнуна асылып бир нерселерди айтып берип жатканы угулуп жатты.

Өздөрүнчө аркы бөлмөдө бир топко сүйлөшүп отурушту. Муздаткычта куурулган балык туруптур, курсагым ачка эле, арыдан-бери жеп алдым. Столдо ысык чай ичип отурсам Асел кирип, муздаткычты ачып эле:

– Балык кана?- деп мени акырая карады.

Кечээги созулган Асел жок, дароо өзгөрө түшүптүр. Жаш баланы урушкансып белин таяна мени тиктеп турат. Жиним келип кетти, өзүнө жараша жооп кайтарып ордуна коюп коёюн деп жатканда Каныш апа кирип келип калды эле, унчуга албай туруп калдым. Аселдин түрүн, столдун үстүндөгү балыктын калдыктарын көрүп эле түшүндү окшойт:

– Асел, кызым, дүкөндөн балык алып келчи. Азыр дагы кууруп берем, тойгончо жейсиңер. Адыл агаң да ушул балыкты жакшы көрөт,- деп мени жактырбай тиктеп турган Аселди дүкөнгө жөнөтүп жиберип, өзү да чыгып кетти. Көп өтпөй кайра келип:

– Самат, чарчасаң сен да уктап ал. Аселдин бөлмөсүнө жай даярдап койдум,- деди.

(Уландысы кийинки санда)